История Беларуси

СОДЕРЖАНИЕ Змаганне Полацкай ншых зямель за незалежнасть. 2 Знешняя палтыка Полацкага княства. Распад Кеускай дзяржавы. 2 Прыняцце хрысцянства. Хрысцянства асвета. 9 Лiтаратура 13 Змаганне Полацкай ншых зямель за незалежнасть. Знешняя палтыка Полацкага княства. Распад Кеускай дзяржавы. Полацк, упершыню спомнены

Аповесц мнулых часо у сувяз з дзяльбою гарадо нагародскм князем Рурыкам. Праз тры гады пасля гэтага, у 865-м, сюды прыйшло кескае войска князу Аскольда Дзра, што, як паведамляе Нка-наск летапс, ваявал палачана шмат зла чынл, а вынку на нейк час зрабл горад залежным ад Кева. Тагачасны Полацк гэта абнесены драляным сценам, абведзены валам ды ровам град-дзядзнец, плошчаю сяго 1 гектар, а таксама немацаваны вакольны горад, дзе жыл рамеснк.

Яны сяллся каля княжага дзядзнца, трох далей, дзе цяпер стадын. Полацк ме тысяч пяць жыха-ро крыху меней за Ке Ногарад болей за любы ншы сходнеславянск горад. У 907, 911, 941 944 гадах полацкя дружыны, даручы-шы лс Перуну, выходзл адсюль у паходы на далк Царгорад-Канстанцнопаль, сталцу Взантыйскае мперы. Паганс-к бог вайны спрыя продкам.

Полацк мы знаходзм у перал-ку гарадо, якм Царгорад плац данну. Слу галонай крывцкай цвярдын ведал паночныя суседз. У сканды-наскх сагах н згадваецца дзесятк разо пад назваю Пал-цескя ад старажытных усходнеславянскх наймення Полацеск, Полцеск, Полацьс. Полацк называюць древнерусскнм городом, адным з цэнтра старажытнарускае

дзяржавы, або Кескае Рус. Але, па-першае, такой назвы Кеская Русь вы не знойдзеце н адным летап-се. Па-другое, дзяржава гэтая была шматковая нетры-валая, абяднаная слаю збро, а Полацк трапля у яе зусм ненадога, супроць свае вол засды мкнуся як найхутчэй вызвалцца. А па-трэцяе, адзная старажытнаруская народнасць гэтаксама, як адзная старажытнаруская мова, ад якой нбыта паходзяць тры сходнеславянскя народы, мф, створаны дзеля абгрунтавання адвечных прэтэнзй

маскоскх княз царо на беларускя ды кранскя земл. Логка тут вельм простая пакольк мы, маля, з ад-наго кораня, значыцца, жыць павнны адной дзяржаве зразумела, у расейскай. Летапс называе Полацк сярод гарадо, дзе сядзел княз, якя прызнавал старэйшым мж сябе кескага Алега. Разам з тым улада далкага Кева нкол не была тут трывалая. Горад нашых продка мкнуся жыць незалежна будаваць сваю дзяржаву.

Добрыя мовы гэтаму стварала выгаднае геаграфчнае сгановшча на шляхах, што звязвал Арабск халфат Хазарыю са Скандынавяй славянскм светам. У 2-й палове Х стагоддзя Полацку крава незалежны н ад Кева, н ад Ногарада князь Рагвалод. Вдаць, н бы сынам полацкай княгн Прадславы, згаданай у дамове, якую 945 годзе падпсал

Взантыя кеск князь гар. начай кажучы, у тыя часы пачала снаванне першая беларуская дзяржава Полацкае княства. На харус з ю мог разлчваць той, хто возьме за жонку Рагвалодаву дачку Рагнеду. Магла враваць над Палатою вясельная бяседа з хмельным мдам заморскм вном, з пес-ням гусляро прысягам на вечную заемную вернасць. Псторыя ж вырашыла пасвойму не рамейскае вно ллося на

Рагнедзным вяселл, а кро Спачатку Полацк прыма свато ад кескага князя Яраполка. Рагвалоду найвыгадней было, каб Ке ды Ногарад варагавал, а крывцкая дзяржава тым часам пашырала ме-жы ды выходзла на волак, што злучал Дзвну з Дняпром Ловаццю, дазваляючы трымаць у руках важную частку гандлвага шляху з варага у грэк. Але такм разе Полацк апынася памж двух агн. Князь мус выбраць адда сваю прыхльнасць мацнейшаму, на

ягоную думку, Кеву. Паспрабуйма знайсц ранняй гсторы сходнх славяна дый не тольк х прыклад, каб два княз бацька сын трымал дзяржаву цэлае стагоддзе. Нехта скажа, што такога быць не магло часам князь на пасадзе году не сядзе каго браты зарэжуць, каго пляменнк маглу звядуць. А вось жа магло. 3 1001 да 1044 года Полацку валадары Брачысла, а пасля ягонае смерц, да 1101-га, найславуцейшы з полацкх княз

Усясла Брачыславч, празваны Чарадзеем. Празваны, заважым, нездарма. Таямнца ахутвае жо ягоны прыход на свет. Як занатавана летапсе, мац нарадзла Усяслава от волхвовання, гэта значыць, пры дзеле паганскх чаранко. На галаве немаля мела загадкавае язвено, што вешчуны наказал мац завязаць, каб сын нас яго да смерц. Можа, гэта была нейкая язва, а мо - вялк радзмы знак, якм пазначае свах абраннка неба

Сучаснк нашчадк верыл, што гэтага князя нябесныя слы надзялл вешчай душою, што н уме перакнуцца шэрага вака, у яснага сокала ц тура з залатым рагам. Ужо пры жыцц пра яго складал паданн. Ва сх усходнес-лавянскх зсмлях з пакалення пакаленне перадавался былны пра Волха Усяславча мудрага ладара, смелага вона, сына князны лютага Змея, пераможцу ндыйскага цара. Правобраз Волха полацк князь-вяшчун.

Як мяр-куюць знацы славянскае данны акадэмк Дзмтрый Лхачо Барыс Рыбако, памяць пра Усяслававы подзвг за ховаюць шматлкя сказанн пра ллю Мурамца. У такм вяку, можна лчыць, Усясла ста князем. Тады атрымаецца, што полацкя вешчуны трымал на руках немалятка з язвенам на галаве 1029 годзе. Летапсы паведамляюць, што, выконваючы волю вешчу но, князь ус жыцц так нас на галаве перавязь.

Схава наму пад ю таямнчаму язвену прыпспал нялтасцвасць Усяслава на кро. Чарадзей сапрады прал нямала крыв, але большая частка яго догага княжання была с ж аддадзена мрным клопатам. Дзесяць гадо н жы у згодзе з Яраславам Мудрым, потым яшчэ дзесяць з ягоным сынам, кескм князем зяславам, якому палачане дапамага л ваяваць з качэнкам-торкам. Якраз з тых мрных часо, з паловы

XI стагоддзя, плыве над Дзвною велчны карабель Сафйскага сабора. Усясла узводз храм у гонар святой Саф, каб сказаць свету пра ронасць Полацка з Ногарадам Кевам, дзе такя саборы зявлся трох раней. Даэтуль мураваных храма палачане не ставл, таму князь запрас у горад взантый-скх дойлда. Да х, на хаду асвойваючы буданчыя сакрэты, далучылся мясцовыя муляры нельга ж было, каб галоны сабор

Полацкай зямл падымал неба рук чужынца. Грэцкае слова сафя у перакладзе значыць мудрасць, майстэрства. родк тлумачыл яго шырэй як вялкую чалавечую супольнасць, зяднаную агульным клопатам памкненням. Сабор мус стаць смвалам адзнства адна-думства сх жыхаро княства. Яго будавал сй грамадой. На пакладзеным у парозе Саф вялзным камен-вапняку, што праз дзевяць стагоддзя ператворыцца музейны экспанат, старжытныя полацкя майстры пакнул нам свае мны

Давыд, Тума, Мкула, Копысь, Варышка . Тут не тольк маллся князь з сямй прыдворным версе, на хорах, астатня унзе. У Саф прымал пасло, абвяшчал вайну падпсвал мр, заховал княжы скарб заснаваную зяславам бблятэку, узаконьвал пячаткаю сталчнага горада гандлвыя дамовы. Нездарма яна мела надс Печать Полоцьская свято Софь. Вдаць, мы жо нкол не даведаемся, што занатавал полацкя манах пад 6574 6574 55081066 годам.

Кеск ж летапсец пакну такя словы Прыйшо Усясла зя Ногарад з жанчынам з дзецьм, званы зня са свя-той Саф. За год да гэтага полацкая дружына жо хадзла на Пско, узяць як, прада, не далося. Мрнае жыцц крывцкага князя з суседзям скончылася. Усясла, хоць дарагой цаною, абаран крывцкую дзяржаву. н пачувася упэнена за м, апрача збройнае слы,

была глыбокая народная вера яго чарадзейныя здольнасц. У Радзвласкм летапсе сць мняцюра, што засведчы-ла адносны памж вешчунам нагародскм князем. Злева стаць князь з бердышом, епскап з крыжам дружыннк, справа безбароды вяшчун догай белай апранасе ягоныя прыхльнк, простыя людз. У Полацку такога варожага супрацьстаяння не снавала. Вешчунам тут не секл гало, не кдал паганскх святаро на разарванне мядзведзям, не па-лл на вогншчах.

Верацярпмасць, ц, прадзвей, дваяверства, князя, ягоных падданых няраз дазваляла Усяславу набраць войска суседнх балцкх або вугра-фнскх землях, дзе яшчэ маллся старым багам. Яраславчы пэненасц перамозе не мел, таму замест адкрытага бою спадзявался на хтрасць ды злачыннае ашу-канства. Праз чатыры месяцы вораг сустрэлся зно, цяпер каля Воршы. Усясла стая з дружынаю на правым дняпроскм беразе,

Яраслававы сыны на левым. Кеск князь прапа-нава вырашыць спрэчку палюбона, можа, нават нагада Чарадзею, як дамовлся на Судоме хня бацьк. зясла да прысягу, што не чынць полацкаму валадару някага лха, замацава яе прынародным цалаваннем крыжа. Тым разам вешчая душа схбла нельга было верыць н словам, н крыжоваму цалаванню, сыно на перамовы браць таксама нельга было. Абяцання зяслававых хапла датуль, пакуль Чарадзей з сынам не пераеха 10 лпеня на чоне раку ды не зайшо

без аховы шацр да кескага князя. Той махну рукой, наляцел дружыннк, момант вока трое Рагвалодавча ляжал на доле, звязаныя вярокам. Кольк разо каяся Усясла за сваю даверлвасць па дарозе Ке потым, жудаснай земляной турме-порубе, куды яго кнул, закавашы кайданы. Намеры Яраславча зразумелыя згнаць, звесц Рагвалода корань са свету, учынць тое, што раб ды не скончы

Уладзмр з ваяводам Дабрынем. На лтасць крывцк князь не спадзявася веда, як прыклад да спадкаемцам сам Ярасла Мудры пасадз у поруб роднага брата Судзслава, сядзе н там чвэрць стагоддзя, пакуль не пача дыхаць на ладан. Тольк тады выпусцл нляменнк дзядзьку на божы свет, каб праз манаск зарок вырваць адмову ад усякх княжых право. Так, а мо страшпейшы лс чака Рагвалодавча. Вязнца сырая яма, накрытая зверху тры накаты бярвнам з маленькм вакенцам, праз якое ледзьве точыцца

паветра ды прасоваюць палоннкам хлеб з вадою. Напера дзе безнадзейнасць здаецца, лепей перагрызц зубам жы-лы ды сплыць крывю, чым ператварыцца лядачага старо га бачыць, як гасне жыцц сынах. Але князя трымала на гэтым свеце думка пра Бацькашчыну, якую рабавал кескя сталенк. Трымала надзея на паганскх баго, з якм Чарадзей ад нараджэння старася жыць у згодзе не кры дз вешчуно, не руйнава капшча, будава над Дзвною свой хрысцянск сабор ды здыма званы з сабора нагародскага.

Якому богу мался князь, у каго прас збавення ад палону невядома. Аднак праз год вызваленне прыйнло. У 1068 годзе на кескую зямлю варвался полацы. Яраславчы выйшл насустрач был пчэнт разбтыя. 3а грах нашы насла Бог на нас паганых, пабегл ругкя княз, выводз летапсец, успампаючы вераломства пад Воршаю. Есць падставы лчыць, што выбаленню полацкага князя з вязнцы абранню яго на вялкакняжы пасад

спрыя гумен Кева-Пячорскага манастыра Феадосй. Вядома, што Чарадзей бы у прыязных адноснах з адным з самых адукаваных людзей таго часу Антонем Пячэрскм. Усясла Брачыславч ста вялкм кескм князем. Адмерана на гэта яму было мала усяго сем месяца. Ды на тое н Чарадзей, каб за месяц паспяваць стольк, на што ншаму года мала.

Зраб з Кева мклвы паход на Тмутаракань, набы там коней, якх не хапала дзеля адпору паганым. Напрыканцы таго ж года полацы адчул слу новага ке скага ладара , разгромленыя, адступл сва Дзкае Поле. Можа, у тыя сем месяца Усясла заслужы у атара Слова пра паход гаравы пахвалу за дзяржаны розум справядлвасць Всеслав князь людем судяше, князем грады рядяше Зрэшты, н не збрася надога затрымлвацца на кескм пасадзе.

Чужы горад, ненадзейная дружына, варожае баярства. Адмовлся плацць данну нагародцы, касаву рацца паднвыя княз. Збеглы зясла таксама не хаце развтваода з вотчынай наблжася да Кева з войскам цесця, польскага караля Баляслава. На каго Усясла мог разлчваць Адно на просты люд, што абвясцп яго свам валадаром.

Князь в дружыну на зяслава, а праз сотн врста яго ладна клкал званы полацкае СаФii. л Павыколвашы вочы ды пасцнашы галовы Чарадзеевым прыхльнкам, князь зясла з польскм дружынам рушы з Кева на Полацк. Усясла з купкаю найблжэйшых прыдворных мус ратавацца фнскага племен водзь, адкуль, магчыма, паходзла яго мац. Вадзяк был паганцы, а таму прынял князя-вешчуна гасцнна дал яму войска дзеля паходу на Ногарад. Крывцкх ваяро Усясла пад рукою не ме, а фнскя не вытрымал нацску нагародца пабегл.

Князь трап у па-лон, але адразу ж вынша на волю. Ногарад памята, як тры гады таму палачане рабавал горад, як грузл на кал-сы сафйскя званы, ды пачуцц помсты перамог палтычны разлк. Нават гнаны палонны, Чарадзей бы небяспечны вораг, бо за м стаяла Полацкая дзяржава. Такога выгадней адпусцць - няхай ваюе з Кевам. I Чарадзей ваява. На два гады знкшы з вдавоку летапсца, у 1074-м н раптоным ударам выгна з

Полацка кескага сталенка Святанолка. Праз шэсць гадо пасля выгнання Святаполка на Полацк пайшо вайною вядомы гсторы Уладзмр Манамах, тады князь чарнгаск смаленск. Ласы кавалак бы не а зубах, наступным, 1078 годзе Манамах сабра дружыны сх паднвых княства, паклкашы на дапамогу нагародца палавецкую арду. I зно адно аблзнуся Полацк выстая. Адступаючы, вораг палл рабавал полацкя воласц.

У бясслай лютасц яны дазвання зншчыл крывцк горад Одрск, як так не падняся з папялшча. Усясла з Манамахам сутыкнецца яшчэ няраз. Той нападзе з полацам на Менск не пакне там н чалядзна, н скацны. Будуць ншыя бтвы, але, кал сходнеславянскя княз збяруцца 1097 годзе на зезд у Любечы, каб дамовцца кожнаму трымаць вотчнну свою,

Чарадзей не прыедзе. Ен не мае патрэбы нешта з некм дзялць сць дзяржава, дзе мрна жывуць хрысцяне паганцы, сць войска, што абаронць княства ад любога ворага. Пакуль вораг скрыгатал зубам выкрывал буданка Саф бязбожнасц, крывцкая зямля дасягнула вяршын свай магутнасц. Абшарам Полацкае княства было ронае такм тагачасным ерапейскм дзяржавам, як герцагства Баварскае ц каралества Партугальскае. Апроч сталцы яно налчвала васемнаццаць гарадо

Вцебск, Брасла, Заслае, Усвят, Копысь, Менск, Ворша, Лукомль, Лагойск, Друцк, Галоцчаск, Барыса, Стрэжа, Некалач, Емянец, Одрск, Гарадзец Крывч-горад, як потым будзе называцца Вль-няй. Улада Полацка пашыралася на нжняе Падзвнне да самага Балтыйскага, або, як яго тады называл, Варажскага, мора.

На землях, дзе жыл продк сучасных латышо, стаял гарады Герцыка Куканос, у якх сядзел полацкя васалы. Полацкае княства паспяхова адстойвала незалежнасць ад Кева. Апроч палтычных эканамчных выгода, гэта давала творчую свабоду дойлдам, жывапсцам, ювелрам, ад якх нхто не вымага абавязкова арыентавацца накескя зоры. Полацкая зямля не тольк прарадзма беларуса, але калыска беларускай культуры.

Ефрасння была сярод рупных выхавальнка гэтага дзцяц. Нястомна збраючы вакол сябе таленты, яна стала нашай першаю мецэнаткай. Высок злт полацкай школы дойлдства засведчыла стварэнне Спасаскай, або Спаса-Праабражэнскай цяпр яе часта не зусм правльна называюць Спаса-Ефрасннескай царквы неацэннага помнка сусветнай культуры.

Пасля смерц князны Бацькашчына, няхай нядога, але пажыла у спако мры. Ацхл собцы, аднавлася адзнства Полацкай зямл. Хоць яна жо была падзеленая на добры тузн удзельных княства, агульныя нтарэсы гуртавал х у магутны баявы палтычны харус. Кал Друцку се смаленск сталенк, шэсць полацкх княз зрабл 1180 годзе пераможны паход вярнул горад пад уладу Усяслава II. У абяднаным войску разам з крывчам шл лтоцы ваяры з падуладнага

Полацку племя лва, што жыло на самым узбярэжжы Варажскага мора. Лтоцы был харуснк моцныя, а таму ненадзейныя. Праз няць гадо полацк князь у ба з м загну, Бельчыцк княжы хорам прыйшо новы гаспадар, малодшы Усяс-лава брат, якога дагэтуль навуковай, мастацкай лтаратуры называл Уладзмрам. Н раней, н пазней Уладзмра у полацкай дынасты не было.

Чаму растлумачыць няцяжка, варта тольк згадаць крывавае Рагнедзна вяселле. Рагвалодавчы не называл сыно мем ворага. Валодша займа полацк пасад трыццаць гадо весь гэты час мус змагацца з новым смяротна небяспечным ворагам рыцарам-крыжакам. На пачатку 1216 года н рых тавася да вялкага паходу на Рыгу. Першыя паслы з Чудскай зямл прыйшл Полацк на

Вадохрышча, у самыя лютыя маразы, кал мядзведзь пераварочваецца берлагу на друг бок. На мрныя паселшчы эста наляцел немцы з атрадам перавернутых у новую веру лва. Мужчын забвал на месцы, а жанчын, дзяцей гавяду гнал Лвоню. Дзесяць дзн эсты адбвался замку, а на адзнаццаты, кал з абложнае вежы нямецкя латнк з лука прашча перабл палову абаронца, мусл скарыпда пусцл замак лацнскага святара аддал немцам заложнк сыно свах старэйшын.

Паслы прасл полацкага князя сц на Рыгу, а сам абяцал пастаць цяснць вайной лва лета. Новыя паслы скардзлся, што суддз, якх шлюць немцы скораныя земл, дбаюць не пра справядлвасць, а пра сва багацце. Эсты не хочуць плацць дзесяцну, не хочуць кармць святаро хадзць з немцам на вайну, каб потым цяр-пець помсту ад суседзя. Чудзны зно прасл Полацка падмог. Ен, Валодша, прыня хласкава, ад свах ранейшых сло не адмаляся, аднак не гэтых пасло

н чака. На поню наплыла хмара, вакне князь бачы тольк вогншча з чорным постацям ваяро са зменнай начной варты. Але н веда, што вунь там, праваруч, падняты на ноч мост цераз ро, там там вялзныя, укапаныя зямлю медныя катлы для вару, як пальепда на галовы тым, хто адважыцца напасц на Бельчыцы. Харчу вайсковых запаса у складах хопць хоць на два гады аблог. Ды с гэта не магло развеяць нялгкх князевых дум. Трыццаць гадо носць н гэтыя думы сабе, трыццаць гадо

яны падпльноваюць яго, каб у адну з начэй зно прыцснуць сэрца каменем-жарнавком, з кожным годам камень гэты робцца цяжэйшы цяжэйшы. Але мудра псана кнгах Хто, рабуючы чужое, будуе на тым дом свой, той складае яго на лдзе. Прыйдзе вясна, сплыве дом за мора. Неразумна с жыцц внавацць сябе, але хба забудзеш, што калсьц як дарагх гасцей прыма людзей з чорным душам, якя сэрцы свам хацел пагбел яму, сей

Полацкай зямл. У тое ж лета, як н се на полацк.пасад, у горад прыйшо па Дзвне разам з брэменскм купцам першы лацнск манах. Бы н у падшытай ветрам, лапленай сутане выгляд ме так, быццам нкол не е уволю хлеба. У княжым хораме заморск госць трымася цшэй за халопа, тольк бесперастанку мался праз тлумача прас аднаго дазволу прапаведаваць слова Божае падуладнай полацкаму князю зямл лва.

Полацку здавн не надта рупла, што яго даннк моляцца не цэрквах, а святых гаях дубровах хня баг любл мяса аленя тура, а найлепшым пачастункам была м кро палонных чужынца. Але н, Валодша, да манаху згоду, бо полацкя купцы казал, што маюць добры гандаль у Брэмене Любеку. Мала таго, на адвтанне н адары цхмянага госця кунам ваврыцам са свах кладовак. Яго пабойванн спрадзлся скора. Стары бскуп Мейнард памр, а новы да полацкага князя жо не паеха.

Прыкрываючыся Божым словам, немцы стал адбраць у лва зямлю. Папа Рыме жо абвясц адпушчэнне грахо усм, хто нашые крыж пойдзе служыць у бскупава войска на беразе Варажскага мора. Полацкя купцы прывезл навну, што папа нямецк кесар прыранял паход у Лвоню да крыжовых пахода у палесцнскую зямлю. Мнулася яшчэ два гады, побач з нагародцам пскавчам нолацкя ратнк, што разам з вцяблянам складал трацну сяго войска, насмерць стаял каля

Вароннага Каменя на Чудскм возеры. Пасля Лядовага пабошча яны супольна гнал палонных тэтона да Пскова, а адтуль па-вярнул на радзму, у Полацк. У той дарозе, каля вяслых вечаровых вогншча, старэйшыя векам дружыннк неаднойчы згадвал Валодшу веры-л, што князь бачы ус з захмараных выся радуецца цяпер разам з м. Полацкя воны яшчэ няраз святкавал перамогу над за-хопнкам з захаду. Разам з лтоцам, латышам эстам яны шчэнт разбл крыжако ля возера

Дурбэ 1260 годзе. Праз два гады палачане даамагл пскавчам нагародцам пры-ступам узяць Юре. Але гэта был аюшня старонк гсторы магутнай Полацкай дзяржавы. Пад Юре нашых нродка вадз ужо не Рагвалодавч, а лтоск князь Тацвл. Надыходзл новыя часы. Нараджалася новая дзяржа-ва Вялкае княства Лтоскае. Першая палова XIII стагоддзя адзначана зяленнем дзвюх варожых славянству сла

татара на сходзе Тэтонскага ордэна на захадзе. Памж м паднялася новая ерапейская крана. Яе стваральным ядром стал беларускя балцкя земл, размешчаныя на сучасным абшары Беларус, яе моваю старабеларуская, яе гербам старажытны беларуск смвал Пагоня. Дзяржава хутка расла раблася агульным домам некалькх народа. Першае найменне княства Лтоскае было яму жо цеснае, афцыйна яно пачало называцца

Вялкм княствам Лтоскм, Рускм Жамойцкм. Геаграфчна назва расшыфроваецца так Лтоскае гэта заходн абшар Беларус паднвы сход снняшняй Лтоскай рэспублк Летувы Рускае усходняя частка беларускх кранскя земл Жамойцкае Жамайця, або Жмудзь, захад Летувы. Усх, хто жы у Княстве а скарочана проста Лтве, незалежна ад нацыянальнасц сярэднявеччы звычайна на-зывал па дзяржаве.

Для Масков XIV, XVII стагод-дзях жыхары Беларус был лтоцам або лцвнам. У ра сейскх дакументах часам трапляецца такое полякн Федь-ка да Матюшка да Мнкнтка Матвеевы дета Мнкулаевы нз Полодцку. Так звал полацкх або менскх купцо, лцвна-м для сходнх суседзя был Францшак Скарына ягоны паслядонк Пятро Мсцславец. Войска, што няраз прыходз-ла над сцены

Масквы часта на 910 складалася з беларуса, расейскя летансы таксама называл лтоскм. 3 тае самае прычыны жыхары Маскоскай Рус был для продка мас-кавтам, а пазней маскалям. Прыняцце хрысцянства. Хрысцянства асвета. Цiкава, што, сешы Кеве, Уладзмр выбра з мноства паганскх баго шэсць галоных. Але вось стод Пе-руна, як звычайнае бервяно, паплы да дняпроскх парога, а рак

Уладзмр Краснае Сонейка зраб велзарнаю купеллю. Сагнаным на бераг кянам князь кну пагрозл-вае Хто не са мною, той супраць мяне. Баючыся суровай кары за непаслушэнства, паганцы заходзл па шыю ваду вяртался жо хрысцянам. Нагародца, як сведчаць летапсы, кескя ваяводы Дабрыня Пуцята хрысцл агнм мячом. Прыход новае веры беларуск Тура таксама стася надзеяю драматычнай нездарма там дагэтуль жыве паданне пра каменныя крыжы, шго прыплыл

з Кева афарбавал Прыпяць крывю. А як прыняла Хрыстовую веру Полацкая зямля Афцыйныя гсторык нкол нчога пэнага не казал маля, гэта частка Кескай Рус, таму с было тут, як у сталцы ц, у горшым разе, як у Ногарадзе. Аднак звестак пра тое, як хрысцлася наша княства, мы не знойдзем н адным з вядомых сння летапса. Няхай Полацк летапс не захавася, але, кал б кескя дружыннк чынл на берагах

Дзвны крывавы гвалт, гэта абавязкова адзначыл б ншыя летапсцы. Ва Уладзмра Святаславча жо не было дастатковай слы, каб хрысцць палачана прымусова. Княства няхльна адраджала сваю самастойнасць. Яго валадары - нашчадк Рагнеды не мел патрэбы сцвярджаць сваю ладу пераводам у хрысцянства адразу сх жыхаро, як зраб у Ногарадзе князь Уладзмр. Паганства несла сабе шмат светлага, такога, ад чаго чалавеку нялгка адмовцца.

Полацкя княз, разумеючы гэта, тым не менш не хацел бачыць сваю зямлю паганскаю выспаю сярод хрысцянскай Еропы. Яны цвяроза ацэньвал пераваг, якя давала дзяржаве яе народу новая вера. Таму Полацк прыня яе сгрыя мрнаму пашырэнню Хрыстовага вучэння на см крывцкм абшары. Ужо 992 годзе была творана Полацкая епархя. Сй-той з нашых продка мог надзець крыж яшчэ у час пахода на хрысцянскую Взантыю. Некаторыя гсторык мяркуюць, што хрысцяннам бы князь

Рагвалод. Магчыма, у Полацку знк першы ва сходнх славяна манастыр. Дапусцць гэта дазваляе скандынаская Сага пра хрышчэнне, дзе апавядаецца пра падзе Х стагоддзя. Герой саг, прылчаны пасля смерц да святых Торвальд Вандронк, хрысц сландыю, адкуль выправся Ерусалм. Заслужышы вялкую пашану канстанцнопальскага патрыярха, паломнк вяртася на радзму праз усходнеславянскя

земл. У Рус н заснава манастыр аана Хрысццеля, у дарозе скана бы пахаваны высокай гары каля царквы святога аана, непадалку Полацка. Высокую гару знайсц По-лацку няцяжка. Бы тут згаданы гстарычных дакументах старажытны манастыр у гонар аана Хрысццеля. Няма някх доказа, што Полацкая зямля прымала хрост ад Кева. Затое сць багата ншых сведчання. Атар Аповесц мнулых часо пша, што 1007 годзе

Полацку перанесены святыя святую Багародзцу. Першыя кескя святыя Барыс Глеб зявяцца адно праз кольк гадо, а пера-нясуць х у царкву, як сведчыць той самы летапсец Нестар, у 1072 годзе. Хто ж тады тыя таямнчыя полацкя святыя Самае верагоднае, што пакутнца Рагнеда-Анастася ды яе сын зясла. Як бы н хацелася камусьц абявць хрысццелем крывцкае зямл кескага князя

Уладзмра, новая вера прыйшла княства непасрэдна з Взанты. Нягледзячы на тое, што царква абвяшчала вялкм грэхам не тольк размову пра паганства, але думк пра яго, хрысцянства на нашай зямл яшчэ велым дога мрна суснавала са старым светаспрыманнем. Паганцам душы заставался простыя людз, некаторыя з вялкх полацкх княз. Нават у XVII стагоддз правасланыя багасловы з абурэннем псал

Шануюць старых бажко Леля Палеля агдныя Богу хня мны крычаць на грышчах. Славяць на вяселлях матку х Ладу, гэтага хрысцянам сцерагчыся трэба, каб ункнуць кары Божай. I нячысцка Купалу сла-вяць, асаблва перад нараджэннем аана Хрысццеля. Хлоп-цы дзячаты звваюць сабе вянк з некаторых тра скла-даюць х на галовы па вадзе пускаюць, забышыся пра мя Госпада нашага. 1 агонь раскладаюць на тым дяблавым грышчы, скачуць праз яго, карагоды

вакол яго водзяць, шмат чаго ншага на тых грышчах учыняюць, пра што псаць непрыстойна. 1 на свята Нараджэння Хрыстовага славяць нячысцка Каляду, с гэта спакусы дяблавы. Есць такя, што твары свае сю ожасць чалавечую, на пада-бенства Божае створаную, хаваюць пад маскам, на дябла узор зробленым, тым як быццам Бога нашага дакараюць, пагарджаючы стварэннем рук ягоных.

Гэтыя словы маюць непасрэднае дачыненне да Полаччыны, дзе каран паганскае веры был асаблва глыбокя. Уладзмр Краснае Сонейка пасля хрышчэння пражы яшчэ амаль трыццаць гадо. Полацкая зямля прыняла хрысцянства да яго афцыйнага падзелу на заходнюю сходнюю плын 1054 годзе. Хрысцшыся паводле грэцкага абраду, нашы продк не адчувал варожасц да вернка-лацнца. У часы Ефраснн Полацкм княстве пашырался жыц рымскх святых.

Асаб-лвую папулярнасць ме жыццяпс Аляксея чалавека Божа-га. Родам рымлянн бы адзн з першых беларускх святых Меркуры Смаленск. Высакародны дух паваг да людзей ншае веры палачане захаваюць на працягу стагоддзя. Паспрабуйма пакласц перад сабою ташчэзныя тамы Всемирной истории ды экцыклапедый знайсц Еропе XII стагоддзя жанчыну, якую па адукаванасц па зробленым дзеля асветы свайго народа можна паставць

побач з Ефраснняй. Усяславава нучка той эпосе не мела роных сабе славянскм свеце, на см ерапейскм кантыненце. Яна не сканчвала унверстэта. Па-першае, жанчын сярэднявечныя унверстэты не прымал. Па-другое, кал Прадслава нарадзлася, у Еропе, здаецца, была сяго адна альмаматэр у Балонь. У Парыжы Оксфардзе яны адчыняцца пазней. Ефрасннный унверстэтам была тагачасная лтаратура. Сярод кнг, якя перакладал перапсвал, прыехашы на сход славянства, взантыйскя святары ды х мясцовыя

па-слядонк, большасць складал, вядома, царконыя творы. Але княжыя палацы манастыры траплял таксама хрон-к, гстарычныя аповесц, прыродазначыя трактаты. Маладая манашка змагла цалкам аддацца кнгам. Апрача Ббл, яна чытала творы рымскх взантыйскх багаслова, -якх называюць айцам царквы. У полацкх кнгазборах был творы выдатнага хрысцянскага прапаведнка аана

Задата-вуснага, што вобразна выкрыва чалавечыя заганы наву-ча чытачо дабрачыннасц. Той самай мэце служыл пацерык зборнк кароткх апавядання пра людзей, сланых свай вераю. 3 х старонак пастава фантастычны, поны дзвоса свет, дзе за людскя душы зацята змагался слы дабра зла. Пра будучыню гэтага свету чалавечы лс пасля смерц апавядала апакрыфчная кнга Блуканне Багародзцы па пакутах. Яшчэ за князем зяславам у

Полацк магл трапць кнг славянскх асветнка Крылы Мяфодзя, вядомыя па апсанн бблятэк Сафйскага сабора XVI стагоддз. Камусьц здаецца, што с рона гэта был задворк Еуропы. Взантыйск мператар Аляксей Комнн дума начай. Таму, маючы вялк выбар, зя шлюб з Усяслававай дачкою. Сваяцтва полацкай дынасты Рагвалодавча з домам Комнна мела, як мы бачым, далкя палтычныя культурныя

вынк. Знайшл Полацку нават ракавнку малюска кары, радзма якога ндыйск акян. Чулася на торжышчы нямецкая гаворка. 3 Заходпяй Еропы рамеснк атрымлвал свнец, медзь волава. Першае месца полацкм мпарце кольк стагоддзя займала соль, у экспарце воск футра. Разлчвался срэбным злткам грыням. Грыня дзяллася на 20 нагата або 50 куна. Конь, напрыклад, каштава дзве-тры грын. лацл таксама вязкам футравны.

Гаворачы пра гандаль, трэба спомнць пра шлях, па якх ездзл купцы ды ншыя падарожнк. Галоным дарогам был водныя. Паблзу горада па Дзвне снавал невялкя выдлубаныя чаны-аднадрэк. Са стабура вячыстае лпы тым самым спосабам можна было зрабць лодку, куды змяшчалася некальк коней з людзьм. шл па рацэ важка наладаваныя таварам пласкадонныя струг. Пасотн ваяро з рыштункам падымала ладдзя яны хадзл над ветразем на вслах.

Вялкя ладдз з палубай носам, аздобленым выразанай з дрэва звярынай ц птушынай галавой, звался насадам. У сярэднявеччы на беларускх рэках сустракался праты, якх называл расколам. Ц не адтуль пайшло жаргоннае слацо раскалоць Праз валок, дзе гандлвыя караваны пераходзл з адной рачной сстэмы другую, судны перапралялся на катках колах, а невялкя перавозл на запрэжаных некалькм коньм калсах або валакушах. Ездзл па рэках на санях, але тыя лгка бегл адно на пачатку змы, пакуль заврух не перагароджвал

ледзяной дарог сумтам. На высокх берагах прыбярэжных узлобках усцяж Дзвны будавал глядзен, адкуль вартавы дзень начы сачы, цi не наблжаецца вораг. У выпадку небяспек загарася сгнальны агонь, як бачыл з суседняга дазору. Лан-цужок агн хутка дабяа да горада, жыхары брал рук зброю. Адзн з такх глядзеня стая на згорку каля вск адкасцельцы, што вайла цяпер межы

Наваполацка. Ездзл не тольк рэкам. Сухаземныя шлях вял з Полацка Пско, Ногарад, Менск Першым дарожным знакам был засечк на дрэвах, а змку высокя тычкi. Малюючы тагачаснае жыцц, можна сказацi пра вечавыя сходы, што вравал побач з Сафйскм саборам. По-лацкае веча было горадзе другой ладай. Князь узначальва войска, крава дзяржавай, раздава васалам земл з гарадам.

Веча вырашала пытанн вайны мру, слала пасольствы, вяршыла найвышэйшы суд, ацэньвала дзей-насць князя. Некал Брачысла зяславч прыня на службу варажскую дружыну Эймунда тольк са згоды вечавога сходу, як пастанав даць князю грошы на разлк з наймтам. Веча мела права запатрабаваць ад уладара адказу за прай граную бтву нават за перамогу, кал тая каштавала занадта дорага. Паступова полацкае веча набярэ такую слу, што пачне само запрашаць княз на пасад прада,

абавязкова з роду Рагвалодавча пазбаляць х улады, выганяючы з горада. Пасля Усяслава дваяладдзе прывяло да таго, што вялкя княз полацкя жыл жо не каля муро Саф, а за Дзвною, у Бельчыцах. Галонай асобаю дзядзнцы ста епскап. Ад яго мя, гэтаксама, як ад мя князя, веча заключала дамовы, хнм пячаткам змацовался дзяржаныядакументы. Лета нсы паведамляюць, ыто лада Полацку XII стагоддз належала трыццац мужам, або старцам.

Па сутнасц, Полацкая зямля была феадальнай рэспублкай з выбарным манархам. Лiтаратура 1. Уладзмр Арло. Таямнцы полацкай гсторы. Мнск, Беларусь, 1994. 2. Алексеев Л.В. Полацкая земля. М 1966. 3. Ластоск В.Ю. Кароткая гсторыя Беларус. Мн. 1992. 4. Iгнатоускi У.М. Каротк нарыс гсторы Беларус.

Мн. 1992.