Беларускi дзяржаўны унiверсiтэт
Гістарычны факультэт
Кафедра гiсторыi Беларусi старажытнага часу i сярэднiх вякоў
Рэферат па тэма: Урадавая палітыка царызму на тэрытрыі Беларусі ў 1860 – 1890 гг.
Мiнск, 2007
План
1. Буржуазныя рэформы 1860 – 1870 гг.
2. Асаблівасці урадавай палітыкі 1870 — 1890 гг.
Спіс крыніц і літаратуры
1. Буржуазныя рэформы 1860 – 1870 гг.
Адмена прыгоннага права, буржуазнае развiццё краiны абумовiлi неабходнасць правядзення ¢Рас³йскай ³мперы³шэрагу рэформ: земскай (1864 г.), судовай (1864 г.), гарадскога самакiравання (1870 г.), вайсковай (1862, 1874 гг.), школьнай (1864 г.), а таксама некаторых пера¢тварэння¢у гал³нах фiнанса¢, цэнзуры. У Беларусi гэтыя рэформы былi праведзены часцей за ¢сё пазней i са значнымi адхiленнямi ¢пара¢наннi з агульнарасiйскiмi нормамi. Прычынам³гэтага стал³напружанае становiшча ¢Беларус³¢сувязi з па¢станнем 1863 г. ³неабходнасць барацьбы з польскiмi ¢плывамi.
Земская рэформа 1864 г. была распа¢сюджана на тэрыторыi Беларусi толькi ¢1911 г. i яна закранула Вiцебскую, Мiнскую, i Магiлё¢скую губернi. Урад непакоiла магчымае ¢змацненне польскага ¢плыву ¢земскiх выбарных органах. Па гэтай прычыне рэформа не была пашырана на Віленскую і Гродзенскую губерні. Земствы садзейнічалі развіццю мясцовай ініцыятывы, гаспадаркі і культуры. Яны ўдзельнічалі ва ўтрыманні царкоўна-прыходскіх школ, арганізоўвалі санітарны нагляд, займаліся статыстыкай, садзейнічалі развіццю кустарных промыслаў і г.д. Земствы дзейнічалі да канца 1917 г1.
З усiх буржуазных рэформа¢60-80-ых гг. найбольш паслядо¢най была судовая. У аснову яе былi пакладзены: бессасло¢насць суда, спаборнiцтва бако¢, галоснасць судаводства i незалежнасць суддзя¢. Бы¢створаны спецыяльны iнстытут прысяжных павераных (адваката¢), iнстытут прысяжных заседацеля¢(суддзя¢-непрафiсiянала¢), якiя ¢дзельнiчалi ¢крымiнальных працэсах i выносiлi канчатковае рашэнне аб вiнаватасцi цi невiнаватасцi падсуднага… Для разгляду дробных злачынства¢i нязначных iска¢бы¢створаны мiравы суд са спрошчаным судаводствам. Стваралася стройная сiстэма судовых ¢стано¢: акруговыя суды, судовыя палаты, сенат. для ¢сiх сасло¢я¢уводзi¢ся адзiны акруговы суд2.
Судовая рэформа на Беларусi пачала праводзiцца з 1872 г. з увядзеннем мiравых судо¢. Васьмiгадовая затрымка правядзення рэформы была звязана з iснаваннем на тэрыторыi Беларусi да 1868 г. вайсковага становiшча i дзейнасцю следчых камiсiй па справах за ¢дзел ¢па¢станнi 1863 г. З-за адсутнасцi ¢Беларусi земскiх устано¢мiравыя суддзi тут на выб³рал³ся, а прызначалiся мiнiстрам юстыцыi з лiку памешчыка¢лаяльных да ¢раду, г.зн. Беларусь адразу была пазба¢лена адной з гало¢ных рыс рэформы — выбарнасцi суддзя¢.
Вышэйшыя судовыя iнстанцыi — акруговыя суды, судовыя палаты, а таксама пракуратура, iнстытуты прысяжных павераных i заседацеля¢, у беларусi былi ¢ведзены толькi ¢1882 г. Да гэтага часу ¢рад звузi¢межы судовай рэформы, асаблiва адносна незалежнасцi суддзя¢. У 1889 г. замест мiравых судо¢бы¢уведзены iнстытут земскiх начальнiка¢, якiя прызначалiся губернатарамi, мiнiстрам унутраных спра¢.
Рэформа гарадскога самакiравання на тэрыторыi Беларусi была праведзена ¢1875 г. У адрозненне ад дарэформенных гарадскiх ¢стано¢, новы закон абвяшча¢самакiраванне бессасло¢ным. Выбарчым правам карысталiся ¢се плацельшчыкi гарадскiх падатка¢. Аднак прынятая сiстэма выбара¢гарадскiх галосных а¢таматычна забяспечвала большасць заможным гараджанам. Органы гарадскога самакiравання (гарадская дума i гарадская ¢права) займалiся арганiзацыяй камунальнай гаспадаркi i транспарту, пытаннямi сiстэмы адукацыi i аховы здаро¢я, добра¢парадкаваннем тэрыторыi i зборам падатка¢. У 1892 г. было зацверджана новае палажэнне, якое прадугледжвала ¢змацненне дзяржа¢нага кiравання за дзейнасцю гарадскiх органа¢самакiравання ³павелiчэнне маёмаснага цэнза3. --PAGE_BREAK--
Школьная рэформа праводзiлася адпаведна “Палажэнню аб пачатковых народных вучылiшчах” (1864 г.) i “Статуту гiмназiй i прагiмназiй” (1864 г). Школа станав³лася бессасло¢най ³агульнадаступнай, аднак склад навучэнца¢у сярэдняй i вышэйшай школе рэгулява¢ся высокай аплатай за навучанне. У вынiку рэалiзацыi школьнай рэформы значна пашыраецца сетка пачатковых школ, якiя было дазволена адкрываць грамадскiм установам i прыватным асобам з падначаленнем iх вучылiшчным саветам. Гiмназii, адпаведна статуту, дзейнiчалi двух тыпа¢: класiчныя i рэальныя. У класiчных гiмназiях вялiкая ¢вага надавалася вывучэнню старажытных мо¢i дысцыплiн гуманiтарнага профiлю, заканчэнне iх давала права паступлення ва ¢нiверсiтэты без уступных экзамена¢. У рэальных гiмназiях павялiчвалася выкаладанне прыродазан¢чых дысцыплiн, замежных мо¢. Выпускнiкi iх маглi паступаць у вышэйшыя тэхнiчныя навучальныя ¢становы. У 1871 г. бы¢зацвержданы новы статут гiмназiй. тэрмiн навучання ¢класiчных гiмназiях павялiчва¢ся з 7 да 8 гадо¢, пашыралася выкладанне старажытных мо¢i матэматыкi. Рэальныя гiмназii былi пера¢твораны ¢рэальныя вучылiшчы i тэрмiн навучання ¢iх скарача¢ся з 7 да 6 гадо¢. Важнымi элементамi дзейнасцi ¢радавых арганiзацый ¢сферы адукацыi Беларусi 60-90-ых гг. XIX ст. сталi штучнае стрымлiванне развiцця вышэйшай i сярэдняй адукацыi, адначасова значнае павелiчэнне колькасцi пачатковых школ, адкрыццё шэрагу наста¢нiцкiх семiнарый, дзе навучалася сельская моладзь4.
Некалькi пашырыл³ся магчымасцi друку ¢вынiку прыняцця новага цэнзурнага статута 1865 г. Паводле яго, абмяжо¢валася самавольства ¢лад у галiне выдавецкай справы. Адменялася папярэдняя цэнзура для кнiг вялiкага аб’ёму. Аднак масавыя выданнi, якiя прызначалiся для шырокага кола чытачо¢, павiнны былi праходзiць папярэднюю цэнзуру. Асобныя перыядычныя органы друку маглi быць вызвалены ад яе спецыяльным дазволам мiнiстра ¢нутраных спра¢i пры ¢мове ¢нясення вялiкага грашовага закладу. Выда¢цы i рэдактары прыцягвалiся да адказнасцi за сваю дзейнасць толькi праз суд. Для правiнцыяльных масавых выдання¢, у тым лiку i на Беларусi, захо¢валася папярэдняя цэнзура.
Адной з першых пачалася рэалiзацыя вайсковай рэформы. У 1862 г. Расiйская iмперыя была падзелена на вайсковыя акругi, тэрмiн вайсковай службы бы¢ скарочаны да 7-8 гадо¢. У пачатку 1874 г. была ¢ведзена ¢сеагульная вайсковая павiннасць для мужчын, якiя дасягнулi 20-гадовага ¢зросту. Тэрмiн службы ¢ сухапутных войсках панiжа¢ся да 6, а на флоце — да 7 гадо¢. Асобы, якiя мелi вышэйшую адукацыю, служылi ¢ армii 6 месяца¢, сярэднюю — 1,5 года, пачатковую — 4 гады i г.д.
Мадэрнiзацыйны напрамак рэформ 60-80-ых гадо¢ у Беларусi бы¢ больш абмежаваным, чым у цэнтральных губернях Расiйскай iмперыi, з-за задач нацыянальна-канфесiйнай i сасло¢най палiтыкi ¢раду у заходнiх губернях.
2. Асаблівасці урадавай палітыкі 1870-90-х гг.
Асаблівасці эканамічнай і саслоўнай палітыкі. Урадавая палiтыка ¢ дачыненнi да Беларусi вызначалася ¢ большай ступенi спецыфiчнымi чым агульнымi рысамi з е¢рапейскiм цэнтрам Расii. Прычыны гэтага былi абумо¢лены неабходнасцю змагання расiйскага самадзяржа¢я з уплывам польскага нацыянальна-вызваленчага руху i рэжымам абмежавальных закона¢, асаблiва ¢ дачыненнi я¢рэйскага насельнiцтва.
Спецыфiчныя рысы эканамiчнай палiтыкi вызначылiся вялiкадзяржа¢нымi, каланiзатарскiмi мэтамi расiйскага самадзяржа¢я ¢заходнiх губернях. З мэтай русiфiкацыi тут фактычна бы¢устано¢лены рэжым выключных закона¢.
Гэта перш за усё абмежавальныя меры ¢раду ¢сферы земле¢ладання i землекарыстання, прынятыя ¢час i адразу пасля пада¢лення па¢стання 1863 г. Яны былi накiраваны пераважна супраць католiка¢, я¢рэя¢i замежных грамадзян. Па закону ад 5 сакавiка 1864 г. “асобам польскага паходжання” i я¢рэям у заходнiх i па¢днёва-заходнiх губернях Расiйскай iмперыi было забаронена купляць казённыя i прыватныя земле¢ладаннi, прададзеныя за до¢г. Iм не дазвалялася таксама набываць, прымаць у заклад, кiраванне, арэнду землi, купленыя на iльготных умовах. Для куплi прадаваемых на агульных умовах прыватных зямельных уладання¢абазначаныя ¢прыведзеным законе асобы не мелi права карыстацца iльготамi i пазыкамi. Такое права мелi для набыцця канфiскаваных маёнтка¢удзельнiка¢па¢стання 1863 г. прыезжыя памешчыкi i чыно¢нiкi з унутраных губерня¢Расii i мясцовыя буйныя правасла¢ныя земле¢ладальнiкi. Праводзiлася мэтанакiраваная палiтыка па скарачэнню памера¢земле¢ладання памешчыка¢-католiка¢i пашырэнню рускага, пераважна буйнага, земле¢ладальнiка. Адпаведна закону ад 10 лiпеня 1864 г. распараджэнню ад 5 жнi¢ня 1864 г. я¢рэi рысы аседласцi наогул былi пазба¢лены права набываць зямлю. Законам ад 10 снежня 1865 г. “асобам польскага паходжання” таксама было забаронена набываць ва ¢ласнасць маёнткi. Выключэнне складалi ¢ладанii якiя перадавалiся ¢спадчыну. Акрамя таго, усе высланыя з заходнiх губерня¢за ¢дзел цi дачыненне да па¢стання 1863 г. на працягу двух гадо¢павiнны былi прадаць цi абмяняць свае маёнткi на ¢мовах, якiя б iх задавальнялi. У маi 1882 г. урад забараня¢я¢рэям у межах рысы аседласцiстала жыць па-за межамi гарадо¢i мястэчак, таксама арэндаваць тут, прымаць у заклад i кiраванне нерухомую маёмасць. У 1887 г. забараняла на набыццё зямлi ¢польскай мясцовасцi (за выключэннем Магiлё¢скай губернi) была распа¢сюджана на замежных грамадзян. Прынятыя меры былi скiраваны на перадухiленне канкурэнцыi для мясцовых памешчыка¢з боку я¢рэйскай буржуазii i iншаземца¢з мэтай захавання буйнога латыфундуальнага земле¢ладання. Абмежавальныя законы ¢дачыненнi да рассялення я¢рэя¢прывялi таксама да штучнай канцэнтрацыi iх ¢гарадах i мястэчках Беларусi, колькаснай перавагi я¢рэя¢сярод гарадскога пралетарыяту i гандлёва-прамысловага насельнiцтва, адбiлiся на ¢зро¢нi канцэнтрацыi прадпрыемства¢i дэфармавалi структуру прамысловай i гандлёвай буржуазii, пралетарыята, затрымлiвалi iх кансалiдацыю як сацыяльных груп. Яны абвастрылi аграрную перанаселенасць у Беларусi, прывялi да адноснага знiжэння кошту зямлi, перашкаджалi яе вольнай купле-продажу, спрыялi захаванню дваранскага земле¢ладання ¢беларускiх губернях5. продолжение
--PAGE_BREAK--
Кантынгент чыно¢нiка¢у Беларусi другой паловы XIX ст. фармiрава¢ся ¢асно¢ным за кошт прысланых з унутраных губерня¢Расii дзяржа¢ных служачых. З 1863 г. па 1865 г. у беларускiх губернях было прызначана на службу звыш 4600 новых чыно¢нiка¢. Пераважная большасць з iх зя¢лялася ураджэнцамi велiкарускiх губерня¢. З мэтай “утрымання” запрошаных чыно¢нiка¢на новым месцы iм на iльготных умовах прадавалiся казёныя i канфiскаваныя маёнткi, устана¢лiвалiся павышаныя аклады. Так, у 1866-1873 гг. у Вiленскай, Мiнскай i Гродзенскай губернях 300 чыно¢нiка¢купiлi 320 зямельных уладання¢агульнай плошчай 146,3 тыс. дзесяцiн. Наогул, служба ¢заходняй частцы Расiйскай iмперыi лiчылася найбольш заахвочваемай i прывiлеяванай. Пра¢да, далёка не за¢сёды прынятыя iльготы апра¢двалiся. Нярэдка губернатары скардзiлiся на тое, што прыезжыя чыно¢нiкi былi часта не лепшых маральных i прафесiйных якасця¢. Ахвочымiда прапанованых прывiлея¢былi чыно¢нiкi авантурыстычнага складу i не стваралi а¢тарытэту расiйскiм уладам сярод мясцовага грамадства.
Росту аграрнай перанаселенасцi ¢беларускай вёсцы садзейнiчала iснава¢шае абмежаванне з боку ¢лад перасяленне сялян на слабанаселеныя i вольныя землi Расiйскай iмперыi, якое праводзiлася з мэтай захавання рабочай сiлы i ¢мацавання “рускага элемента” у беларускiх губернях за кошт правасла¢нага сялянства.
Урадавая палiтыка ¢дачыненнi дваранства Беларусi змянялася ¢залежнасцi ад нацыянальна-канфесiйнай прыналежнасцi яго прадста¢нiко¢, пашырэння польскага нацыянальнага руху i рэвалюцыйнага руху ¢Расii, змен у адносiнах да дваранства, да урадавых мерапрыемства¢, асаблiва рэалiзацыi рэформы 1861 г. i аграрнага заканада¢ства6.
Першыя гады пасля пада¢лення па¢стання 1863 г. вызначалiся недаверам дваранства урада да каталiцкага дваранства, рэпрэсi¢нымi мерамi ¢сферы земле¢ладання i землекарыстання (што ¢жо было азначана вышэй), некаторым абмежаваннем сасло¢ных право¢. Мясцовае дваранства ¢рада было як бы падзелена на часткi. Большасць каталiцкага веравызнання, палякi — лiчылiся недабранадзейнымi ¢палiтычных адносiнах, меньшасць — правасла¢нага веравызнання, нямецкiя памешчыкi, дваране прыбалтыйскага паходжання — былi прызнаны апорай самадзяржа¢я.
Пасля па¢стання 1963 г. урад вярну¢ся да палiтыкi прыпiскi да падатковых сасло¢я¢бяззямельная i неаселай шляхты, праявi¢шай акты¢насць у нацыянальным руху. У новых правiлах 1864 г. былi абцяжараны шляхi падцверджання шляхтай сваёй дваранскай годнасцi, што выклiкала некаторае скарачэнне колькасцi прадста¢нiко¢вышэйшага сасло¢я. У губернях была прычынена дзейнасць сасло¢ных выбарных органа¢, а таксама зачынены дваранскiя вучылiшчы, заканчэнне якiх давала права паступаць на дзяржа¢ную службу. У дваранскiя вучылiшчы паступалi дзецi маламаёмаснай шляхты, выклiка¢шай у ¢рада асаблiвую заклапочанасць сацыяльнай акты¢насцю. Уведзены былi абмежаваннi пры паступленнi католiка¢у вышэйшыя i сярэднiя навучальныя ¢становы. На тэрыторыi Беларусi захо¢валася ваеннае становiшча. Дваранства ¢час яго дзеяння мела права збiрацца разам па некалькi чалавек, нават на сямейныя ¢рачыстасцi, без асобага дазволу мясцовых урад. Захо¢валiся штрафы i кантрыбуцыйныя зборы, якiя спачатку накладвалiся бескантрольна i пера¢тварылiся ¢крынiцу дадатковых дахода¢мясцовых улад, а па распараджэнню з 1866 г. накладвалiся толькi са згоды губернатара i генерал-губернатара7.
Пасля адмены ваеннага становiшча заходнiх губерня¢ме¢пэ¢ныя хiстаннi ¢сваёй палiтыцы ¢дачыненнi дваранства. Але ¢канечным вынiку, адмовi¢шыся што-небудзь змянiць у сферы абмежавання¢у адносiнах да каталiцкай часткi дваранства, урад абмежавання¢у адносiнах да каталiцкай часткi дваранства, урад пайшо¢па шляху выключэння¢з правiла, вызваля¢ад дзеяння закона асобных дваран, прадста¢ляючы гэта як акт асаблiвай мiласцi. Такiм чынам, улады стрымлiвалi незадаволеных i задавальнялi тых, з якiмi былi зацiка¢лены ¢супрацо¢нiцтве цi якiя iшлi на супрацо¢нiцтва. Пра¢да, спачатку на дробныя уступкi ¢рад пайшо¢. У 1867 г. было дазволена замянiць прадвадзiцеля¢дваранства, якiя не мелi маёнтка¢у краi, на мясцовых рускiх цi правасла¢ных памешчыка¢. Акрамя таго, у 1867 г. былi спынены ¢се незавершаныя следчыя справы па ¢дзелу ¢па¢станнi, а высланым у адмiнiстрацыйным парадку з Царства Польскага i заходнiх губерня¢было дазволена вяртаць i пасяляцца ¢Царстве Польскiм8. продолжение
--PAGE_BREAK--
Пачынаючы з канца 60-х гг. XIX ст. урад палiчы¢магчымым змянiць адносiны ¢дачыненнi каталiцкай царквы i выдання польскай лiтаратуры. Не адмяняючы уведзенных абмежавання¢, урад вырашы¢пазбягаць дзеяння¢, якiя б маглi быць расцэнены як ганеннi на каталiцкую царкву. Закрыццi касцёла¢i каплiц адбывалiся з вялiкай перасцярогай. У мясцовым друку адкрытыя нападкi на католiка¢. Аднак мясцовая адмiнiстрацыя не адмовiлася ад пiльнага нагляду за каталiцкiмi святарамi i за зместам iх пропаведзя¢. Па-ранейшаму не дазвалалася ксяндзам пакiдаць свае прыходы без дазволу мясцовых улад, забаранялiся духо¢ныя працэсы, якiя былi ¢стано¢лены каталiцкай царквой. Прая¢леннем некаторай лаяльнасцi ¢канфесiйным пытаннi было выклiкана ¢знiкненнем зацiка¢ленасцi ¢рада ¢саюзе з мясцовым каталiцкiм дваранствам для ¢мацавання сваёй сацыяльнай апоры.
Пачынаючы ¢сярэдзiне 1869 г. у беларускiх губернях аднавiлi выданне кнiг на польскай мове. У 70-х гг. XIX ст. з дазволу вiленскага цэнзара былi выдадзены 254 кнiгi на польскай мове, гало¢ным чынам на рэлiгiйную тэматыку. Пры неабходнасцi невялiкiя падачкi мясцоваму дваранству ¢радавымi коламi маглi быць вытлумачаны як першы крок да по¢нага задавальнення iх памкнення¢у замен на адмову змагацца за адраджэнне Польшчы9.
У час палiтычнай рэакцыi пачатку 90-х гг. XIX ст. ва ¢мовах узмацнення палiтыкi велiкадзяржа¢нага шавiнiзму урад i мясцовая адмiнiстрацыя адыходзяць ад палiтыкi папярэднiх гадо¢. Каталiцкае дваранства зно¢пачало ¢спрымацца як ненадзейны саюзнiк. Папярэдняя палiтыка была абя¢лена памылковай i здрадай “рускай справе” у Беларусi. Па загаду вiленскага генерал-губернатара I.С. Каханава ¢1884-1885 гг. большасць чыно¢нiка¢каталiцкага веравызнання зно¢была звольнена i заменена на рускiх. Да 1888 г. былi зменены ¢се прадвадзiцелi дваранства з лiку мясцовых каталiцкiх земле¢ладальнiка¢на рускiх дваран, многiя з якiх не мелi зямельнай уласнасцi ¢Беларусi.
Былi спробы нават зачынiць таварыствы сельскiх гаспадаро¢ у сувязi з тым, што там, на думку расiйскiх улад, кiравалi справамi “польскiя” земле¢ладальнiкi. Мясцовыя ¢лады ¢змацнiлi дыскрымiнацыйныя меры ¢ дачыненнi каталiцкага дваранства, не дапускалi парушэння¢ абмежавальных закона¢ у сферы земле¢ладання i землекарыстання католiка¢ i я¢рэя¢.
У залежнасцi ад змен адносiн улад да дваранства Беларусi адбывалiся перемены ва ¢радавай палiтыцы ¢дачыненнi да сялянства.
Адмена ва ¢мовах па¢стання 1863 г. часоваабавязаных адносiн сялянства i перавод яго ¢разрад уласнiка¢прымусiлi ¢рад тэрмiнова вырашаць пытаннi забеспячэння сялян палiвам, размежаванне памешчыцкiх i сялянскiх угоддзя¢, а таксама сервiтутнае пытанне. Памешчыкi пасля адмены часоваабязанага стану нярэдка пераставалi забяспечваць сялян i лiчылi, што апошнiя трацiлi права на сервитуты. У 1863 г. урад бы¢зацiка¢лены ¢спакоi вёскi i ¢сувязi з гэтым пайшо¢на ¢ступкi сялянству. Адпаведна распараджэнню вiленскага генерал-губернатара за сялянамi захо¢валася права атрымання палiва ад памешчыка¢па ¢стано¢ленай плаце цi за павiнасцi. Урад забаранi¢таксама ¢Беларусi i Лiтве абавязковае размежаванне ¢годдзя¢па жаданню аднаго толькi памешчыка i захава¢за сялянамi права на сервiтуты. Пасля 1864 г. калi па¢станне станавiлася ¢сё больш аддаленай гiстарычнай падзеяй урад спынi¢уступкi сялянству.
Ужо ¢канцы 60-х гг. мясцовая адмiнiстацыя прапанавала ¢выпадках несупадзення памера¢надзела¢сялян у сапра¢дансцi i паводле выкупнога акту браць за аснову памер падзелу адпаведнага выкупнога акту, што фактычна пазба¢ляла беларускiх сялян права на iх дарэформены надзел.
Сялянам прапано¢валася заключаць пагадненнi з памешчыкамi аб перадачы iх лiшка¢зямлi супраць выкупных дакумента¢за дадатковыя выкупныя плацяжы. У такiм выпадку, склада¢ся дадатковы акт. У выпадку, калi земле¢ладальнiк не пагаджа¢ся на вяртанне зямлi, то яе адразалi ¢карысць памешчыка.
На рубяжы 70-80 гг. урад зно¢правё¢некаторую гнуткасць у сялянскiм пытаннi i ¢лiчы¢некаторыя бескры¢дныя для памешчыка¢патрабаваннi сялян. продолжение
--PAGE_BREAK--
Не парушаючы право¢памешчыка¢у канцы 70-80-х гг. XIX ст. была зменена падатковая сiстэма, устано¢лены абавязковы выкуп зямлi для ¢сiх сялян. За мэтай змяншэння малазямелля спрабавалi стварыць умовы для перасялення сялян на вольныя землi i арганiзаваць крэдыт для набыцця зямлi. Акрамя таго, прадугледжывалася лiквiдацыя сервiтута¢i ¢ладкаванне зямельнага пытання для дробных катэгорый сельскага насельнiцтва. У 1882 г. бы¢створаны Сялянскi пазямельны банк з мэтай арганiзацыi крыдыту для сялян, аказання дапамогi ¢набыццi зямлi. У 1886 г. у Мiнску было адчынена аддзяленне гэтага банку, што з вялiкай надзеяй было сустрэта лiберальнымi коламi мясцовага грамадства. Аднак не вельмi выгадна было карыстацца паслугамi банку нават заможным сельскiм жыхарам. З-за вялiкiх працэнтных ставак дорага абыходзiлася зямля, купленая праз банк, у пара¢наннi з яе рынкавым коштам.
Сяляне былi абцяжараны вялiкiм выкупнымi плацяжамi i подацямi. У сувязi з гэтым неаднаразовы ¢здымалася пытанне аб спiсаннi нядоiмак. 21 лютага 1884 г. бы¢прыняты закон, паводле якога знiжалiся выкупныя плацяжы з сялян Магiлё¢скай i беларускiх павета¢Вiцебскай губерня¢. Па закону 18 мая 1882 г. у Расiйскай iмперыi паступова адмянялася падушная подаць10.
У 70-90-х гадах у адносiнах да сялянства для карысцi памешчыка¢праводзiлася палiтыка стрымлiвання па¢перызацыi вёскi, ускладення адрыву ад зямлi сялянства, захавання сельскай грамады. На гэта былi нацэлены закон 14 снежня 1893 г. аб неадчужэннi сялянскiх надзельных зямель i закон аб сельскагаспадарчых рабочых ад 12 чэрвеня 1896 г. якiя часткова аднавiлi пазаэканамiчную залежнасць сялян ад памешчыка¢.
Такiм чынам, у залежнасцi напружанасцi польскага нацыянальна-вызваленчага руху i палiтычнай сiтуацыi ¢краiне змянiлася палiтыка i адносiны ¢рада ¢дачыненнi розных сацыяльных груп, перш за ¢сё сялянства i дваранства — зычайна ¢супрацьлеглай залежнасцi. Хаця незалежна ад веравызнання дваранства заставалася ва ¢радавай палiтыцы асно¢най сацыяльнай апорай.
Спіс крыніц і літаратуры
Российское законодательство X – XX вв.: В 9 т. М., 1989, 1991, 1994. Т. 7-9.
Сборник правительственных распоряжений по водворению русских землевладельцев в Северо-Западном крае. Вильно, 1970.
Хрестоматия по истории Белоруссии. С древнейших времен до 1917 г. Мн., 1977.
Грыбко I.Л. Рэфармаванне гарадскога кiравання Беларусi ў 70-80-я гг. XIX ст.// Гiстарычная навука ў Белдзяржунiверсiтэце на рубяжы тысячагоддзяў. Мат. рэсп. навук.-практ. канф. Мн., 2000. С.91-95.
Самбук С.М. Политика царизма в Белоруссии во второй половине XIX в. Мн., 1980.
Гісторыя Беларусі. У 2-х частках. Ч. 2. XIX-XX стст. Курс лекцый// Пад рэд. Брыгадзіна П.І., Ладысева У.Ф. і інш.-Мн., 2002.
Гісторыя Беларусі. У 2-х частках. Ч. 2. Люты 1917 – 2000 гг.// Пад рэд. Новіка, Марцуля.-Мн., 2000.
Гісторыя Беларусі ў кантэксце Еўрапейскай цывілізацыі.// Пад рэд. Сосны У.А.-Мн., 2005.
Навучальны дапаможнік па гісторыі Беларусі.//Ходзін С.М., Яноўскі А.А. і інш.-Мн., 2001.