Змест
Уводзіны
1.Вызначэнні.Нацыя. Нацыяналізм. Дзяржава
1.1Нацыяналізм
1.2Нацыя
1.3Дзяржава
2.Генезіс і прырода нацыяналізму па Э. Гэллнеру
3.Тыпалогія нацыяналізму
3.1«Габсбургскай класічны» нацыяналізм
3.2Нацыяналізм па прынцыпе перыяду аб'яднання Італіі і Германіі XIXв
3.3Нацыяналізм дыяспары
4.Слабасць нацыяналізму
5.Будучыня нацыяналізму
Заключэнне
Літаратура
Уводзіны
Мне хацелася б разгледзецьнайбольш папулярны ў апошні час пункт гледжання ў навуцы на прыродунацыяналізму. Яна належыць прафесару Кембрыджскага універсітэта, вядучамуспецыялісту ў галіне сацыяльнай антрапалогіі Э. Геллнеру, якую ён выкладае ўсваёй кнізе «Нацыі і нацыяналізм».
Гэтая кніга,прысвечаная агульнай тэорыі нацыяналізму, дае адно з магчымых тлумачэнняў тыхвыбухаў і ўзрушэнняў, якія ахопліваюць цяпер шматнацыянальныя дзяржавы.
Наогул тэорыянацыяналізму тлумачыць многія рэчы і дае магчымасць зразумець сутнасць такіхпаняццяў як нацыяналізм, нацыя. Пытанні нацыянальнасці,нацыі, нацыянальных груп ўстаюць усё часцей у нашым свеце. Гэта робіць кнігуяшчэ больш актуальнай. Дадзеная тэорыя дае магчымасць разабрацца ў асновахпабудовы дзяржавы, пабудовы грамадствана падмурку нацыі, бо нацыя з'яўляецца апорнай структурай дзяржавы, ягоначыннем. Таксама як дрэва мае свае карані, так і дзяржава мае крыніцупаходжання — нацыю, нацыянальную ідэю, якая дае сілу для росту, прагрэсу,з'яўляецца прабацькам дзяржавы і, разам з тым, моцная нацыя з магутнайнацыянальнай ідэяй з'яўляецца будучыняй, а дакладней аднойз асноўных умоў дынамічнага развіцця грамадства ў далейшым.
Даследаванне Э.Гэллнера раскрывае асноўныя паняцці тэорыі нацыі і нацыяналізму, апісваегенезіс і асаблівасці станаўлення ідэі нацыяналізму, раскрываюцца тэмысілы-слабасці нацыяналізму, прыводзіць тыпалогію нацыяналізму.
Аўтар мае свойарыгінальны погляд на праблему, кожны тэзіс, агучаны ў даследаванні мае лагічнышэраг разваг і тлумачэнняў, прыводзіцца канкрэтная аргументацыя. Тэорыянацыяналізму разглядаецца аўтарам як неад'емная рыса жыцця і развіццяграмадства, любой народнасці, любойгрупы, іншая справа, што ў некаторых груп гэтыя рысы выяўляецца большвідавочна, у некаторых менш, а некаторыя не ўстаюць на шлях нацыяналізму іаказваюцца праглынутымі іншай«культурай, нацыянальнай ідэяй» і ў дадзенымвыпадку нацыяналізмам. І толькі таякультура, якая атрымала верх, (неабавязкова валодала нейкімі прывілеямі або звышмагчымасцямі),проста развіццё нацыі адбылося там раней і ў больш моцнай форме.
Кніга ўяўляе сабойдаволі цікавы матэрыял, які дае адказы на многія пытанні, у тым ліку некаторыятэарэтычныя палажэнні, пераносяцца на якую небудзь рэальную сітуацыю і даюцьпрактычнае ўяўленне пра жыццё і ўзаемадзеянні чалавечых мас, што прыводзіць даразнастайных сацыяльных узрушэнняў.
1.Вызначэнні.
Нацыя. Нацыяналізм.Дзяржава
Выклад любы гіпотэзынеабходна пачаць з вызначэння агульных паняццяў, якія ў ёй фігуруюць, іменавіта так, як разумее іх аўтар выкладаннягіпотэзы. Так Геллнер ў першай главепад назвай “Апісанні" пачынаесваю кнігу з вызначэння паняцця «нацыяналізм”.Самопаняцце нацыяналізм узнікла некалькі стагоддзяў таму, фенромен нацыяналізмудаследваўся велізарнай колькасцю даследчыкаў, хтосьці яго вызначае: “Нацыяналізм- гэта праява павагі, кахання і адданасці, адданасці да самаахвяравання ўсучаснасці, павагі і пакланення перад мінулым і жаданне дастатку, славы іпоспеху ў будучыні той нацыі, таго народу, да якога дадзены чалавек належыць.Кожны член нацыі ёсць частка цэлага, і як нацыя не можа і не павінна пакідацьсвайго члена безабаронным і неотомщенным як унутры, так і па-за месца яепасялення, так і частка яе, яе сябры, павінны быць заўсёды гатовыя ахвяравацьсабою для сваёй народнасці.” [12]
1.1Нацыяналізм
«Нацыяналізм — гэта перш за ўсё палітычны прынцып, сутнасць якога складаецца ў тым, штопалітычная і нацыянальная адзінкі павінны супадаць.». І на яго базе выводзіцьсвае далейшыя пабудовы. «Нацыяналізм, як пачуццё або як рух, прасцей за ўсёрастлумачыць, зыходзячы з гэтага прынцыпу. Нацыяналістычнае пачуццё — гэтапачуццё абурэння, выкліканае парушэннем гэтага прынцыпу, або пачуццёзадавальнення, выкліканае яго ажыццяўленнем. Нацыяналістычны рух — гэта рух,натхнёны пачуццём падобнага роду. [1] Далей Гэллнер апісвае магчымыя спосабыўзнікнення сітуацыі парушэнні «прынцыпу нацыяналізму».
«Нацыяналістычныпрынцып можа парушацца рознымі спосабамі. Палітычная мяжа дзяржавы можа неахапіць усіх прадстаўнікоў адпаведнай нацыі; або, ахапіўшы іх усіх, таксамаўключыць чужынцаў, або зрабіць і тое і другое адначасова: не ахопіць усіхпрадстаўнікоў дадзенай нацыі і ўключыць прадстаўнікоў іншай. Акрамя таго, нацыяможа жыць, не змешваючыся з іншапляменцамі, у мностве дзяржаў, не маючыўласнага нацыянальнай дзяржавы”.
Але ёсць аднаформа парушэння нацыяналістычнага прынцып – піша аўтар — на якую асаблівахваравіта рэагуе нацыяналістычны пачуццё: нацыяналісты лічаць цалкамнедапушчальным з пункту гледжання палітычных нормаў, калі кіраўнікі палітычнайадзінкі належаць не да той нацыі, да якой адносіцца большасць насельніцтва. Гэтаможа быць альбо вынікам далучэння нацыянальнай тэрыторыі да большайдзяржавы, альбо вынікамдамінавання чужароднай групы.
“Карацейкажучы, нацыяналізм — гэта тэорыя палітычнай законнасці, якая складаецца ў тым,што этнічныя межы не павінныперасякацца з палітычнымі, і ў прыватнасці, што этнічныя межы ўнутры аднойдзяржавы — верагодна, не павінны аддзяляць кіраўнікоў ад асноўнаганасельніцтва. Разумны падлік пакажа, што спіс патэнцыйныхнацый па ўсёй бачнасці нашмат, нашмат больш, чым колькасць магчымыхжыццяздольных дзяржаў. Калі гэты аргумент, або разлік, верны, то не ўсенацыяналістычныя інтарэсы могуць быць у роўнай ступені выкананыя, ва ўсякімвыпадку адначасова. Задавальненне адных прыводзіць да ўшчамлення іншых. Важкімпадмацаваньнем гэтага аргументу з'яўляецца і той факт, што вельмі многія зпатэнцыйных нацый не жывуць або да нядаўняга часу не жылі тэрытарыяльназгуртаванымі групамі, а перамяшаныя адзін з адным у самых складаныхсуадносінах. Адсюль вынікае, што тэрытарыяльная палітычная адзінка можа стацьэтнічна аднастайнай толькі ў тым выпадку, калі будуць вынішчаны, выгнаныя ціасіміляваныя ўсе чужынцы. Іх нежаданне мірыцца з падобнай доляй можа моцнаўскладніць мірнае ажыццяўленне нацыяналістычнага прынцыпу.” [2]
Разуменне тэорыінацыяналізму Геллнера немагчыма без азначэнняў «нацыі» і «дзяржавы» у ягоасвятленні. Ён лічыць, што нацыя — гэта перш за ўсё прадукт чалавечыхперакананняў, прыхільнасцяў і схільнасцяў, два чалавекі належаць да адной нацыітолькі ў тым выпадку, калі яны прызнаюць прыналежнасць адзін аднаго да гэтайнацыі. Менавітаўзаемнае прызнанне такога аб'яднання і ператвараюць іх у нацыю.
1.2Нацыя
Вызначэнне нацыізвязана са значна больш сур'ёзнымі цяжкасцямі, чым вызначэнне дзяржавы.
Аўтарам падымаеццапытанне значнасці нацыі як для чалавека, так і для дзяржавы, прыводзіццапрыклад магчымасці існавання нацыі без дзяржавы і праблемнайдля прадстаўлення дзяржавыбез нацыі: «Хоць сучасны чалавек схільны ўспрымаць цэнтралізавануюдзяржаву як нешта,штосамо сабой разумеецца, аднак ён без адмысловай працы можа ўразумець сабе яевыпадковы характар іўявіць сацыяльную сітуацыю, пры якой дзяржава адсутнічае. Ён цалкам здольныпрадставіць сабе «першабытны стан». Антраполаг можа растлумачыць яму, што племя- гэта не заўсёды паменшаны дзяржава, што існуюць формы племянной арганізацыі,якія можна лічыць недзяржаўнымі. Наадварот, уяўленне пра чалавека без нацыі зпрацай ўкладваецца ў сучасным свядомасці. Шамиссо, француз, які эміграваў уНямеччыну ў напалеонаўскі перыяд, напісаў яркі протакафкіанскіраман пра чалавека, які страціўсвой цень. Хоць ўздзеянне гэтага раманашмат у чым грунтуецца на наўмыснай дваістасці іншасказанні, нельга нездагадацца, што для аўтара Чалавек без Цені — гэта Чалавек без Нацыі. Калі ягопрыхільнікі і сябры заўважаюць гэтуюненармальнуя адсутнасць цені, яныадварочваюцца ад Петэра Шлемиля, нягледзячы на ягоіншыя перавагі. Чалавек без нацыі кідае выклік агульнапрынятым нормам і таму выклікаенепрыязнасць». Яшчэ бліжэй да паняцця нацыі Гэллнер паходзіць ў наступныхмеркаваннях:
«Разгляданнедвух вельмі прыблізных, папярэдніх азначэнняў дапаможа дабрацца да сутнасцігэтага расплывістага паняцьця.
1. Два чалавекіналежаць да адной нацыі толькі толькі ў тым выпадку, калі іх аб'ядноўвае аднакультура, якая ў сваю чаргу разумеецца як сістэма ідэй, умоўных знакаў,сувязяў, спосабаў паводзін і зносін.
2. Два чалавекіналежаць да адной нацыі толькі толькі ў тым выпадку, калі яны прызнаюць прыналежнасцьадзін аднаго да гэтай нацыі. Іншымі словамі, нацыі робіць чалавек, нацыі- гэта прадукт чалавечых перакананняў, прыхільнасцяў і схільнасцяў.”[3]
Звычайная групалюдзей становіцца нацыяй, калі сябры гэтай групы цвёрда прызнаюць пэўныяагульныя правы і абавязкі ў адносінах адзін да аднаго ў сілу аб'ядноўвае іхчленства. Менавіта ўзаемнае прызнанне такога аб'яднання і ператварае іх унацыю, а не іншыя агульныя якасці — якімі б яны ні былі, — якія аддзяляюцьгэтую групу ад усіх, якія стаяць па-за яе.
Кожнае з гэтыхпапярэдніх азначэнняў — і па прынцыпе культурнай супольнасці, і па прынцыпедобраахвотнасьці — па-свойму каштоўна. Кожнае з іх вылучаеэлемент, які сапраўды важны для разумення нацыяналізму. Але ні адно з іх яшчэне дастаткова. “Вызначэння культуры,маецца на ўвазе ў першым выпадку хутчэй у этнаграфічным, чым у нарматыўнымсэнсе, відавочна складанаі нездавальняльна. Відаць, лепш за ўсёпадысці да праблемы не занадта імкнучыся даць фармальнае вызначэнне гэтагатэрміну, а разгледзеўшы, якая ж у рэчаіснасці ролякультуры.” [3]
1.3Дзяржава
Не менш важна азначэнне«дзяржавы», якое аўтар кнігі запазычвае ў М. Вебера і трохі відазмяняе, каб янобольш адпавядала сучаснасці: «Дзяржава — гэта інстытут або шэраг інстытутаў,асноўная задача якіх (незалежна ад усіх іншых задач) — ахова парадку. Дзяржаваіснуе тамака, дзе з стыхіі сацыяльнай жыцця вылучыліся спецыялізаваныя органыаховы парадку, такія, як паліцыя і суд. Яны і ёсць дзяржава» [5].У сваім даследаванні Э. Гэллнер не раз звяртаецца да вызначэння дзяржавы,дадзенаму М. Вэберам. «Разважаньні над пытаннем,што ёсць дзяржава, можна пачаць са знакамітага вызначэння Макса Вебера:“Дзяржава — гэта такая арганізацыя ўнутры грамадства, якаявалодае манаполіяй на законнае гвалт.” [4]Якаяскладаецца ў ім ідэя: простая і прыцягальная: у добра арганізаваныхграмадствах, у якіх большасць з нас жыве ці імкнецца жыць, прыватны ці групавыгвалт лічыцца беззаконнем. Сам па сабе канфлікт небеззаконьне, але яго рашэнне пры дапамозе прыватнага ці групавога гвалту недапускаецца. Гвалт можа прымяняцца толькі цэнтральнай палітычнай уладай і тымі,каму яна дае такое права. З розных мер падтрымання парадку крайняя мера — сіла- можа прымяняцца толькі адной адмыслова створанай, выразна пазначанай,арганізацыяй ўнутры грамадства. Гэтая арганізацыя ці сукупнасць арганізацый іёсць дзяржава. Зыходзячы з разумення «дзяржавы» Вэберам, Э. Гэллнер ўтлумачэньні тэорыі нацыяналізму дапрацоўвае і асэнсоўвае значэнне «дзяржавы» узвязцы з нацыяй.
Па тэорыі Э.Геллнера, нацыяналізм стаіць на тым, што нацыя і дзяржава прызначаны адзін дляаднаго; што адно без іншага няпоўна; што іх неадпаведнасць абарочваеццатрагедыяй: “Фактычна нацыі, як і дзяржавы, — усяго толькі выпадковасць, а неўсеагульная неабходнасць. Ні нацыі, ні дзяржавы не існуюць ваўсе часы і пры любых умовах. Больш таго, нацыі і дзяржавы — выпадковасць не аднойі той жаўласцівасці. Нацыяналізм стаіць на тым, што яны прызначаны адзін для аднаго;што адно без іншага няпоўна; што іх неадпаведнасць абарочваецца трагедыяй. Алеперш чым яны сталі прызначанымі адзін для аднаго, яны павінны былі паўстаць, ііх ўзнікненне было незалежным і выпадковым. Дзяржава, безумоўна, паўстала бездапамогі нацыі. Некаторыя нацыі, безумоўна, склаліся без спрыяннясваейдзяржавы.
Больш спрэчным аўтаруздаеццапытанне: мяркуе “Ці нарматыўная ідэянацыі ў яе сучасным сэнсе — апрыёрнаеіснаванне дзяржавы?”.
Што ж у такім выпадкуўяўляе сабой універсальная і нарматыўная ідэя нацыі? Размовы пра двапрыблізных, папярэдніх азначэння дапаможа дабрацца да сутнасці гэтага паняцця.
“1.Два чалавекі належаць да адной нацыі толькі толькі ў тым выпадку, калі іхаб'ядноўвае адна культура, якая ў сваю чаргу разумеецца як сістэма ідэй,умоўных знакаў, сувязяў, спосабаў паводзін і зносін.
2. Два чалавекіналежаць да адной нацыі толькі толькі ў тым выпадку, калі яны прызнаюцьпрыналежнасць адзін аднаго да гэтай нацыі. Іншымі словамі, нацыі робіцьчалавек, нацыі — гэта прадукт чалавечых перакананняў, прыхільнасцяў ісхільнасцяў.
«Кожнае з гэтыхпапярэдніх азначэнняў» — піша Гэллнер — «і па прынцыпе культурнай супольнасці,і па прынцыпе добраахвотнасьці — па-свойму каштоўна. Кожнаез іх вылучае элемент, які сапраўды важны для разумення нацыяналізму ». [5]
2.Генезіс і прырода нацыяналізму па Э. Гэллнеру
Высвятліўшы важныяпаняцці, мне б хацелася непасрэдна перайсці да выкладу канцэпцыі Э. Геллнерапра генезіс і прыроду нацыяналізму.Сучасны нацыяналізм узнік на зломе старых традыцыйных структур, з пачаткаміндустрыялізацыі. Менавіта яна, на думку даследчыка, кардынальна змяніла ікультуру, і грамадства, яго структуру, спосабы і напрамкі сацыяльнаймабільнасці. Доказам служыць той факт, што небывалы напал нацыяналізму паўстаўменавіта ў дзевятнаццатым і дваццатым стагоддзях. Ён з'яўляецца адлюстраваннемі следствам індустрыялізму- спосабу вытворчасці, які ўзнік і пашырышся менавіта ў гэты перыяд.Некаторымі дасьледчыкамі індустрыяналізм вызначаецца як “спосаб развіцця, прыякім галоўнымі крыніцамі прадукцыйнасці з'яўляецца колькасны рост фактараўвытворчасці (працы, капіталу і прыродных рэсурсаў) разам з выкарыстаннем новыхкрыніц энергіі. У процівагу яму инфармацыянізм ўяўляе сабой спосаб развіцця, уякім галоўным крыніцай прадукцыйнасці з'яўляецца «якасная здольнасцьаптымізаваць спалучэнне і выкарыстанне фактараў вытворчасці на аснове веды іінфармацыі»”. [6] Сучасная індустрыяльная культура стаіць на школьнайадукацыі, на пісьмовай інфармацыі. Для сацыяльнага прасоўвання вельмі важнымова школы, а не мова маці. Як лічыць Геллнер, у аснове сучаснага нацыяналізму- праблема мовы. Таямніца гэтай праблемы, перш за ўсё — у вялізнай роліінфармацыі, мовы, усяго семіятычны шэрагу сучаснай нацыянальнай культуры длясацыяльнага становішча чалавека ў грамадстве. Калі людзі ў краінах, дзепачалася індустрыялізацыя, перайшлі ад прамой маніпуляцыі з прадметамі, адпрамых кантактаў з прыродай да маніпуляцый, апасродкаваныя праз мову, празінфармацыю, іншых людзей, тады пісьменнасць, якая цалкам не цікавіласярэднявечнага селяніна, набывае першараднае значэнне. Паступовагубляла значэнне прыналежнасць чалавека да нейкай пэўнай групыстарой сацыяльнай структуры — рэлігійнай, саслоўнай. І ўсё большую ролю ў яголёсе пачынае адыграваць прыналежнасцьда той ці іншай моўнай групы,яго адукацыя, яго выхаванне, якіядазваляюць яму арыентавацца ў свеце інфармацыі сучасных прафесій і афіцыйнагажыцця грамадства. Рознасць нацыянальных культур, на думку аўтара, сталаадчувацца так востра менавіта таму, што яна ў шматнацыянальных дзяржавах давалавідавочныя перавагі выбрацца з беднаты, набыць становішча ў грамадстве людзямтой нацыянальнасці, чыя мова — мова адміністрацыі, школы, палітыкі. Нацыяналізмвысунуў новы прынцып — дзяржаўныя межы павінны супадаць з межамі культурнагаарэалу, мовы — з межамі пражывання нацыі. Пры дапамозе розных спалучэнняўасноўных фактараў, якія ўплываюць на фарміраванне сучаснага грамадства, Э.Геллнер вылучае карысную тыпалогію нацыяналізму. Гэта фактары — улады ідаступнасці адукацыі або жыццяздольнай сучаснай культуры. Грамадства, дзе аднывалодаюць уладай, іншыя — не, а даступнасць адукацыі не прадвызначаная загадзя,аўтар дзеліць па магчымасцях: 1) адукацыя даступная толькі тым, хто ва ўладзе,2) адукацыя даступная ўсім, 3) адукацыяне даступна тым, хто ва ўладзе, 4) ні тым, ні іншым адукацыя не даступна.«Кожная з названых чатырох магчымасцяў (усім ім адпавядаюць па дваальтэрнатыўных стану) суадносяццаз рэальнай гістарычнай сітуацыяй.
Калі група людзей, якаявалодае ўладай, прыблізна адпавядае тым, у каго ёсць магчымасць атрымаць такую адукацыю,якая падрыхтуе іх да новага жыцця,назіраеццанешта, адпаведнае ў цэлым раннямуперыяду індустрыялізацыі. Пазбаўленыя ўладыновыямігранты,толькіштоадарваныяадзямлі,палітычнаікультурнабяспраўныя,аказваюццабездапаможнымі,сутыкнуўшысятварамдатваразабставінамі,занадтацяжкіміінедасягальнымідляіхразумення.“Яныіскладаюцьтойсамыкласічныпралетарыятнаранняйстадыііндустрыялізацыі,апісаныМарксаміЭнгельсам(іабсалютнапамылковаадносяццаіміданаступныхстадыяхразвіццяіндустрыяльнагатаварыства)”.[7]Другоеспалучэнне,насупраць,адносіццадапознягаіндустрыяльнагаграмадства,калізначнаеняроўнасцьуразмеркаванніўладызастаецца,аадрозненняўуадукацыііўладзежыццястановіццаістотнаменш.Сістэмарасслаення тут досыць вольная і цэласная, не палярызаванае і не змяшчае якаснарозных пластоў. Змешванне розных стыляў жыцця, памяншэнне сацыяльнай дыстанцыі,даступнасць новых ведаў ва ўсякім разе не маючаясур'ёзных перашкод, для тых імкнеццада іх.
Трэцяя, прычым ўяўнаяпарадаксальная, сітуацыя, калі тыя,хто валодае ўладай, сутыкнуўшыся з неабходнасцю набываць новыя навыкі,аказваюцца ў пройгрышы, сустракаецца на самой справе і ўяўляе сабой зусім ненезвычайную гістарычную канструкцыю. Прасякнуты ваяўнічым духам кіруючы пласттрадыцыйнага аграрнага грамадства прызнае ў першую чаргу такія вартасці, якздольнасць здяйсьняць неапраўданыяжорсткасці, уладалюбства, валоданне зямлёй, бяздзейнасць, марнатраўнасць, іпагарджае уменнем планаваць ігандляваць, любоўю да парадку, беражлівасцю,працавітасцю. Як следства, згаданыяякасці аказваюцца тыповымі толькі для больш ці менш пагарджаных гарадскіх,занятых гандлем, жадаючых вучыцца груп насельніцтва, да якіх кіраўнікі часамставяцца памяркоўна, але, як правіла, увесь час пераследуюць. Тым не менш прытрадыцыйным укладзе становішча застаецца досыць стабільным. Могуць мяняццадзеючыя асобы, структура застаецца нязменнай. Працавітым назапашвальнікам неўдаецца замяніць клас гультаёў, якія ўмеюць толькі расходаваць, так як апошніяпастаянна абіраюць іх, а часам і знішчаюць іх фізічна.Аднакз надыходам індустрыяльнага парадку ў форме распаўсюджвання рынкавых адносін іўзнікненнем ваенных і вытворчых тэхналогій, пачаткам каланіяльных заваёў, былаястабільнасць губляецца назаўсёды.
Уменне лічыцьстановіцца больш каштоўным, чым ўменне валодаць шпагай. Па-майстэрску валоданнешпагай цяпер мала што дае. Вядома, старыя кіраўнікі, пачуўшы вецер перамен,могуць паспрабаваць змяніць свае звычкі. Менавіта так яны і паступілі ў Прусііі Японіі. Але псіхалагічна ім зусім не лёгка зрабіць гэта хутка (а часам іпроста вырашыцца на гэта). У выніку перавагі аказваюцца ў тых, кім кіруюць (ці,ва ўсякім выпадку, у некаторых з іх), калі гаворка ідзе аб атрыманні адукацыі інабыцці неабходных навыкаў.
І нарэшце, існуечацвёрты сцэнар: ні тыя, хто кіруе, ні тыя, кім кіруюць, не маюць магчымасціатрымаць адпаведныя навыкі. Гэта звычайная сітуацыя для любога адсталагааграрнага грамадства, не які паддаецца ўплыву індустрыяльнага свету, калі ікіраўнікі, і кіраваныя аддаюцца мноства разнастайных заганаў, такіх, якзабабоны, алкагалізм (або любыя іх варыянты, аддаюць перавагу ў розных месцах),і калі ні тыя, ні іншыя не хочуць і не могуць пайсці па новым шляху.
“Спалучаючыняроўнасць ў дачыненні да ўлады з разнастайнымі магчымасцямі даступнасціадукацыі, мы атрымалі чатыры верагодныя сітуацыі: аднолькавая даступнасць,аднолькавая немагчымасць даступнасці, даступнасць, выкарыстоўваная альбо ўінтарэсах пэўных, уладу маючых, альбо накіраваная супраць іх »[11].
Кожная з названыхчатырох магчымасцяў, кажа даследчык, суадносіцца з рэальнай гістарычнайсітуацыяй. У кожную з чатырох верагодных сітуацый Э. Геллнер ўводзіць элемент,найбольш істотны з пункту гледжання нацыяналізму: аднастайнасць абонеаднароднасць культуры (у паняцце культуры тут ўкладваецца пэўны стыльпаводзінаў і зносін, прыняты дадзеных соцыумам). Ужыўшы гэта проціпастаўленне«культурнае адзінства / культурная дваістасць» паміж уладу маючых і астатнімілюдзьмі да ўжо выбудаванай чатырохступеністай тыпалогіі, атрымліваеццавосем магчымых сітуацый. Аўтар аналізуе кожную з іх і атрымлівае, што пяць звасьмі сітуацый, прапанаваных дадзенай мадэллю, апынуліся ненацыяналістычнымі:чатыры з-за таго, што не адбылася культурная дыферэнцыяцыя, а дзве — з-за недаступнасцівысокай культуры для ўсіх.
3.Тыпалогія нацыяналізму
Такім чынам, у кнізе«Нацыі і нацыяналізм» разглядаецца тры тыпу нацыяналізму.
3.1«Габсбургскай класічны» нацыяналізм
Першы можна вызначыцьяк «класічны Габсбургскій». Па гэтаймадэлі тыя, хто ва ўладзе, маюць перавагі ў даступнасцідацэнтральнай дзяржаўнай культуры, пазбаўленыя ж улады пазбаўляюцца таксама імагчымасці атрымаць адукацыю. Для іх або часткі з іх даступная народнаякультура, якая з вялікай працай можа ператварыцца ў новую высокую культуру,якія супрацьпастаўлялі сябе старой. Гэтай задачы сябе аддаюць найбольш свядомыяпрадстаўнікі дадзенай этнічнай групы.
3.2Нацыяналізм па прынцыпе перыяду аб'яднання Італіі і Германіі XIXв
Другі тып — у адныхёсць улада, у іншых — не. Адрозненні супадаюць і выяўляюцца так жа, яккультурныя. Адрозненняў у даступнасці адукацыі няма. Дадзены нацыяналізм уніфикатарскагароду дзейнічае ў імя распаўсюджвання высокай культуры і мае патрэбу ў «палітычнымдаху». Аўтар прыводзіць у прыклад спробу аб'яднання ў 19 стагоддзі Італіі іНямеччыны:
«Рэальная гістарычнаясітуацыя, якой адпавядае гэтая мадэль, — гэта нацыяналізм перыяду аб'яднанняІталіі і Германіі XIX стагоддзя. Большасць італьянцаў знаходзілася пад уладайчужакоў і былі ўшчэмленыя ў палітычнымдачыненні. Большасць немцаў жыло ў раздробненых дзяржавах, многія з якіх былідробнымі і слабымі, ва ўсякім выпадку па еўрапейскіх маштабах, і таму не магліслужыць нямецкай культуры як цэнтралізаванмусучаснму асяроддзюпалітычнымдахам. Як ні дзіўна, калі шматнацыянальная магутная Аўстрыя паспрабавалаажыццявіць нешта падобнае, гэта выклікала незадаволенасць некаторых яеграмадзян. Такім чынам, палітычная абароненасць італьянскай і нямецкай культурыбыла відавочна і абразліва малая для італьянцаў і немцаў у параўнанні забароненасцю французскай і ангельскай культуры. Але магчымасць атрымацьадукацыю, прадстаўленая дзвюма гэтымі высокімі культурамі тым, хто аднараджэння валодаў іх дыялектныміварыянтамі, была ані не меншай. І італьянская,і нямецкая былі літаратурнымімовамі, якія мелі устаноўленыя нарматыўныя варыянты. На іх аснове стваралісяквітнеючыя літаратуры, тэхнічнаямова, правілы паводзінаў, янывыкарыстоўваліся ў навучальных установах і акадэміях. Калі і назіраласякультурная непаўнавартаснасць, то вельмі малаважная. Узровень пісьменнасці іадукацыі немцаў не быў істотна ніжэй, чым у французаў, не быў ён значна ніжэй іў італьянцаў, нават у параўнанні з панавальнымі аўстрыйцамі. Нямецкая культураў параўнанні з французскай або італьянская у параўнанні з нямецкай,распаўсюджаная ў аўстрыйцаў, не былаадсталай, і носьбітам не даводзіласяпераадольваць перашкоды на шляху да даступнасці сучасных сусветных дасягненняў.Неабходна было ліквідаваць толькі няроўнасць у дачыненні даступнасці ўлады ізабяспечыць культуру (і эканоміку) палітычнымдахам, змяніць у адпаведнасці з новымі патрабаваннямі неабходныя ўстановы».[8]
3.3Нацыяналізмдыяспары
Трэці тып нацыяналізмуГеллнер называе нацыяналізмам дыяспары. Гаворка ідзе аб этнічных меншасцях,пазбаўленых палітычных правоў, але не адсталых ў эканамічным дачыненні (і наватнаадварот), такім чынам уключаныхда «высокай культуры»: «З адукацыяй мабільнага, цэнтралізаванага масавагаграмадства сітуацыя ў корані змяняецца. Асабліва гэта адбіваецца на меншасцях,якія спецыялізуюцца на фінансавых, гандлёвых і наогул гарадскіх відахдзейнасці. З распаўсюджваннем мабільнасці і змены занятасці пэўная культурнаягрупа ўжо не здольная ўтрымліваць манаполію на які-небудзь від дзейнасці. Калізначная колькасць членаў большайсупольнасці жадае займацца гэтымі прыбытковымі (калі даход не падвяргаеццаканфіскацыі) прафесіямі, то яны наўрад ці могуць застацца здабыткам меншасці ітым больш — меншасці, адзначанайякім-небудзь культурным або сацыяльнымтаўром.
Ва ўмовах мадэрнізацыіз былых спецыялізаваных меншасцяў здымаюцца прававыя абмежаванні, алеадначасова яны пазбаўляюцца і свайго манапольнага права, а таксамаабароненасці. Іх ранейшы вопыт і арыентацыя часта даюць ім магчымасцьдзейнічаць з вялікім поспехам у ўмовах поўнай эканамічнай свабоды для ўсіх. Іхведы таксама аказваюцца вельмі карыснымі. Але ў той жа час іх ранейшы вопытвыпрацоўваўся ва ўмовах палітычнага бяссілля і падпарадкавання суполцы права насамаабарону. Гэта і была цана, заплачаных імі за першачарговае права авалоданняпрафесіяй: яны вымушаны былі змірыцца са сваёй палітычнай і ваеннайбездапаможнасцю, каб атрымаць доступ да тых сродкаў,якія ў дрэнных руках станавіліся занадта магутнымі або небяспечнымі.
Але нават і без такойтрадыцыі палітычнае і ваеннае бяссілле гэтых груп часта было следствам самогастатусу меншасці, рассеянага па шматлікіх гарадскіхцэнтрах і таму пазбаўленага кампактнай іабароненай тэрытарыяльнай базы. Некаторыя эканамічна квітнеючыя групы такогароду маюць даўнія традыцыі рассеяння, урбанізацыі і знаходжання ў статусеменшасці: гэта, бясспрэчна, адносіцца да габрэяў, грэкаў,армянаў». [9]
У гэтым жараздзеле Гэллнер прыводзіць прыклад (Ізраіль) ажыццяўлення мадэлі-тыпу«нацыяналізм дыяспары»:
»Найбольшзнакаміты і драматычны прыклад паспяховага нацыяналізму дыяспары — гэтаІзраіль. Ён таксама з'яўляецца, па словах Х'ю Тревора-Ропера, «апошнім інайменш тыповым з еўрапейскіх нацыяналізмаў». (Паколькі ён вырашыў еўрапейскуюпраблему, стварыўшы азіяцкую, пра якую ізраільцяне толькі пачалі задумвацца.)
У дыяспары габрэйскаярэлігія заўсёды была звернутая да Ерусаліма. Вярнуўшыся ў Ерусалім, паўсекулярызаванысіянізм выкарыстаў састарэлыя да таго часу сацыялістычныя або народніцкіяклішэ Еўропы XIX стагоддзя. Амаль двухтысячагадовай гісторыя рассеянняпазбавіла габрэяў якой-небудзь тэрытарыяльнай базы, і больш за ўсё ў зямліІзраіля, і зрабіла іх хутчэй страціўшым цэласнасць і моцна спецыялізаванымпластом усярэдзіне структуры іншых таварыстваў, чым збалансаванай папуляцыяй,здольнай стаць асновай больш ці менш аўтакратычнайсучаснай дзяржавы. Тым не менш гэта дзіўнае ператварэнне было ажыццёўлена ўзначнай ступені дзякуючы ініцыятыве, выкліканай пераследамі, распачатыміу Усходняй Еўропе, а затым і ва ўсёй Еўропе ў перыяд катастрофы. Гэтыяперасьледы — самы наглядныпрыклад лёсу культурна выдзеленых, эканамічна паспяховых і палітычнабезабаронных супольнасцяў у момант, калі эпоха такіх спецыялізаваныхсупольнасцяў і традыцыйнай формы арганічнага падзелу працы падыходзіць даканца.
Асобасныя змены, якіядавялося зведаць габрэям, якія прыехалі з розных краін у Ізраіль, ішлінасуперак з агульнай тэндэнцыяй сусветнага развіцця: гарадское, касмапалітычнаенасельніцтва з высокім узроўнем пісьменнасці і ведаў было па крайняй мерычасткова вернута на зямлю і абмежавана больш жорсткімі тэрытарыяльнымі рамкамі.Звычайна нацыяналістычны працэс супярэчыць сваім уласным фармулёўкамі лозунгам: кажучы аб сялянах, ён на справе стварае гараджан. У дадзенымвыпадку было зусім неабходна стварыць некаторуюколькасць «штучных» сялян. Па сутнасці справы, гэта апынуліся сяляне,аб'яднаныя пэўнымі асноўнымі племяннымі прыкметамі: тыпам мясцовай арганізацыі,якая складалася з адзінак, якія ажыццяўляюць адначасова вытворчыя і ваенныязадачы. «Выраб» такіх сялян-супляменнікаў з людзей гарадскога паходжання — відавочна нялёгкая задача, і штучныя сяляне-салдаты былі, у сутнасці, створаныпа ўзоры несекулярнагаманаскага статута. Гэты працэс меў патрэбу ў сваёй ідэалогіі; і ў сілугістарычнай выпадковасці падыходная сумесь з сацыялізму і народніцтва аказаласянайбольш даступнай і распаўсюджанай у тымінтэлектуальным асяроддзі, з якойстатут прыцягваў сваіх новых членаў. Такія рысы гэтай ідэалогіі, як прапагандасельскага ладу жыцця, калектывізму,непрыманне падзелу працы, знаходзіліся ў ідэальнайадпаведнасці з яе мэтамі. Адказаць на пытанне, ці так добра жывецца сучаснамучалавеку ў кібуцах, як верылі і спадзяваліся стваральнікі гэтай ідэалогіі,пакуль не ўдалося. Але ў якасці спосабу паспяховага засваення зямлі і вяртанняна яе прадстаўнікоў моцна ўрбанізаванаганасельніцтва і гэтак жа паспяховай абароны гэтай зямлі ў перыяд ваеннагакрызісу з дапамогай мінімальных і абмежаваных сродкаў кібуцаўдаказалі сваю выключную мэтазгоднасць і эфектыўнасць.
Праблемы грамадскіхпераўтварэнняў, культурнага адраджэння і набыцця тэрыторыі, непазбежнасцьсутыкненняў з натуральнай варожасцю тых, хто прэтэндаваў на гэтую тэрыторыюраней, сведчаць аб тых асаблівых і вельмі сур'ёзных цяжкасцях, з якімісутыкаюцца нацыяналізмы дыяспары. У лепшым становішчы аказваюцца тыя, хтоутрымліваў за сабой хоць бы частка старажытнай тэрыторыі. Але праблемы, якіяпаўстаюць перад культурай дыяспары, не зрабіла нацыяналістычнага выбару, могуцьбыць гэтак жа сумнымі і трагічнымі, як і ў выпадку, калі яна прыме ідэюнацыяналізму.» [9]
4.Слабасць нацыяналізму
Адной з найважнейшыхчастак тэорыі нацыі і нацыяналізму з'яўляецца раздзел «Пераход да стагоддзюнацыяналізму». У дадзенай главеў раздзеле «слабасць нацыяналізму» разглядаюцца пытанні сілы і слабасцінацыяналізму, разглядаюцца дэталі фарміравання нацыянальнай ідэалогіі,некаторыя крытычныя моманты. Размовуаб слабасці нацыяналізму Э. Гэллнер пачынае з таго, што ключ да разуменнянацыяналізму столькі ж у яго слабасці, колькі ў сіле.
«Звычайна прынятаказаць пра сілу нацыяналізму. Гэта істотная памылка, хоць і лёгкавытлумачальная, паколькі ўсюды, дзе нацыяналізм пускае карані, ён звычайна безпрацы атрымлівае перамогу над іншымі сучаснымі ідэалогіямі.
Тым не менш ключ даразумення нацыяналізму столькі ж у яго слабасці, колькі ў яго сіле.»
Але нават унацыяналістычны стагоддзе нацыяналізм застаецца дзіўна уразлівым яшчэ ў адным,вельмі важным сэнсе. Нацыяналізм вызначаны аўтарам як плынь, якая імкнеццазлучыць культуру і дзяржаву,«забяспечыць культуру сваімуласным палітычнымдахам, і пры гэтым не больш чым адным».Нацыяналізму як такому наканавана перамагчы, але не якому-небудзь вызначанамунацыяналізму. «Мы ведаем, што досыць аднастайныя культуры, кожная са сваімпалітычным дахам, з уласным палітычнымкіраваннем, становяцца нормай, зацьверджанай амаль паўсюдна, за нешматлікімівыключэннямі. Але мы не можам прадказаць, якія менавіта культуры, з якіміпалітычнымі дахамі даб'юцца поспеху. У той жа час выраблены намі падлікколькасці культур, ці патэнцыяльных нацыяналізмаў, і абмежаванага прасторайліку паўнавартасных нацыянальных дзяржаў ясна паказвае, што патэнцыйныянацыяналізмы атрымліваюцьпаражэнне, альбо — што больш верагодна — ўстрымаюцца нават ад спроб знайсціпалітычнае выраз ».
Так яно і ёсць на самойсправе. Большасць культур, ці патэнцыяльных нацыянальных груп нават не спрабуеўстаць на шлях афармлення, на шлях нацыі. Некаторыя нацыянальныя групыдамагліся нацыянальнага афармлення, дамагліся магчымасці стварыць сваюдзяржаву, атрымаць сувэрэнітэт, а пасля апусцілі рукі, і дзяржава паступовапачынае забываць, пра тое, адкуль яна ўзялася,і што без гэтай жыццёва неабходнай звязкі з нацыяй, ёйня выжыць, нязахаваць суверэнітэту. Гэтак жа як дрэва, якое страціла карані, дзяржава, якаястраціўшы або задушыўшы(гледзячы якія групы інтарэсаў знаходзяцца ва ўладзе) нацыю, нацыянальнуюсамасвядомасць, адмірае і пераходзіць у нябыт.
Некаторыядаследчыкі падкрэсліваюць неабходнасць імкнуцца да прыхільнасьці сваей нацыі іатаясамліваюць нацыю і змаганне за яе будучыню з уласным жыццем чалавека ікажуць аб поўнай адданасці чалавека сваей нацыянальнай ідэі: “Нацыяналізм ёсцьвера ў яго духоўную і інстыктыўна сілу; вера ў яго духоўнае пакліканне.Нацыяналізм ёсць воля да творчаму росквіту майго народа — у зямных справах і ўнябесных здзяйсненнях. Нацыяналізм ёсць сузіранне свайго народа перад тварамБожым, сузіранне яго гісторыі, яго душы, яго талентаў, яго недахопаў, ягодухоўнай праблематыкі, яго небяспек, яго спакус і яго дасягненняў. Нацыяналізмёсць сістэма учынкаў, якія вынікаюць з гэтай любові і веры, з гэтай волі ігэтага сузірання. Вось чаму праўдзівы нацыяналізм можна апісаць як духоўныагонь, якія ўзводзяць чалавека да ахвярнага служэння, а народ — да духоўнагаросквіту. Гэта ёсць захапленне ад сузірання свайго народа ў плане Божым, у дарыЯго ласкі. Нацыяналізм ёсць падзяку Богу за гэтыя дары, але ён ёсць і смутак абсваім народзе, калі народ аказваецца не на вышыні гэтых дароў.” [13]
Такіх нацыянальныхгруп, якія маглі б паспрабаваць стаць нацыямі, велізарнае мноства. І ўсё жбольшасць з іх пакорліва падпарадкоўваецца сваёй долі: быць сведкамі таго, якіх культура (хоць не яны самі як асобы) павольна знікае, раствараецца ў большшырокай культуры аднаго з новых нацыянальных дзяржаў. Гэта ж канстатуе іГэллнер: «Большасць культур без усякага супраціву адправілася на звалкугісторыі пад напорам індустрыяльнай цывілізацыі».
І далей ён развіваесваю думку: «Вялікі адсотак пагружаных у непрабуднысон«нацый»,якія ніколі не ўстануць і не зазьзяюць і якія нават не жадаюць прачынацца,дазваляе нам крытыкаваць нацыяналістычную дактрыну з яе жа ўласных пазіцый.Крытыкі нацыяналізму, якія асуджаюць нацыяналістычны рух, але не адмаўляюцьіснавання схаваных нацый, не шмат дасягнуць.Нацыі як натуральны, дадзены ад Бога спосаб класіфікацыі людзей — гэта міф.Нацыяналізм, які часам бярэ раней існавалыя культуры і ператварае іх у нацыі,часам вынаходзіць новыя культуры і часта знішчае старыя, — гэта рэальнасць,добрая яна ці дрэнная, і, увогуле, рэальнасць непазбежная. Гістарычныя носьбітынацыяналізму не разумеюць сутнасці таго, што яны робяць, але гэта ўжо іншаепытанне».
Аднак, напэўна не вартакіравацца міфам. Нацыі не дадзены нам ад прыроды, яны не з'яўляюцца вынікамнатуральнага развіцця свету. І нацыянальныя дзяржавы не былі загадзянаканаванай стадыяй развіцця этнічных ці культурных груп. У рэчаіснасці існуюцькультуры, часта з цяжкасцю выдзяляюцца, паступова пераходзячыя адна ў іншую,перакрыжоўваюцца і пераплятаюцца, а таксама існуюць, палітычныя адзінкі розныхтыпаў і памераў. У мінулым яны часцей за ўсё не супадалі. Для гэтага ў многіхвыпадках былі важкія прычыны. Кіраўнікі палітычных адзінак самасцвярджаюцца,адлучаючы сябе ад нізоў, а падуладныя ім мікрасупольнасціаддзялялі сябе ад сваіх суседзяў, аб'яднаных у такія ж супольнасці.
У канцы раздзела аўтарставіць пытанне аб тым, моцны нацыяналізм ці не.
«Гэтая сіла — рух дановых супольнасцяў, заснаваныхна прынцыпах, якія адказваюць новым падзелампрацы, — вельмі магутны, але гэта не адзіная сіла ў сучасным свеце, і яе нельгалічыць непераадольнай. У большасці выпадкаў нацыяналізм перамагае і перш за ўсёён вызначае норму законнасці палітычных адзінак: большасць з іх вымушанападпарадкавацца вышэйапісаным нацыяналістычным патрабаванням. Нацыяналізм устанаўліваеагульнапрыняты стандарт, нават калі ён не перамагае цалкам і паўсюдна інекаторыя выпадкі парушэння нормы маюць месца». [10]
Неадназначнасцьадказу на пытанне: «моцны нацыяналізм ці не?» — Мае наступную прычыну:нацыяналізм сам бачыць і адлюстроўвае сябе як імкненне да вызначэння кожнай іусякай «нацыянальнасці», і гэтыя ілюзорнай, рэальныя субстанцыі нібыта існуюць.Такім чынам, нацыяналізм з яго ўласнага пункту гледжання дзіўна слабы. Большасцьпатэнцыйных нацый, здольных прэтэндаваць на тое, каб стаць нацыямі на тых жападставах, на якіх у іншых месцах падобныя супольнасці імі сталі, нават незаяўляюць сваіх прэтэнзій, не кажучы ўжо пра тое, каб рашуча на іх настойваць ідасягнуць мэты. Калі ж ацэньваць нацыяналізм з таго пункту гледжання, якуюаўтар лічыць правільнай, то выснова можа быць толькі адзіная.Гэта вельмі магутная сіла, хоць, магчыма, не выключная і не неадольная.
5.Будучыня нацыяналізму
У сваёй кнізе Э.Геллнер таксама спрабуе прадставіць будучыню нацыяналізму. Найбольшую ўвагуаўтар надае развіццю нацыяналізму ў звязцы з індустрыяльным грамадствам, углаве 8 «будучыня нацыяналізму» ён параўноўвае два тыпу грамадства:аграрнае і індустрыяльнае:
«Аграрнае грамадства ўадрозненне ад папярэдняга яму і наступнага за ім з'яўляецца мальтузианским.Неабходнасць забеспячэння прадукцыйнасці і ўмацавання абароны прымушае ягоімкнуцца да павелічэння насельніцтва, якое затым так хутка выкарыстоўвае ўседаступныя рэсурсы, што час ад часу аказваецца ў крызісе. Тры вырашальныхфактару, якія дзейнічаюць у гэтым грамадстве (вытворчасць прадуктаў харчавання,палітычная цэнтралізацыя і пісьменнасць), утвараюць палітычную структуру,культурныя і палітычныя межы якой рэдка супадаюць ». [11]
Індустрыяльнае жаграмадства апісваецца па іншаму. Яно грунтуецца на росце эканомікі і ведаў,залежыць ад яго, а гэта развіццё ў сваю чаргу ў канцы канцоў абганяе і прыпыняедалейшы залішні рост насельніцтва. Вылучаюцца розныя фактары, якія ўплываюць наяго-ўсеагульнаяпісьменнасць, мабільнасць, індывідуалізм, палітычная цэнтралізацыя,неабходнасць самавітай адукацыйнай інфраструктуры. Гэтыя фактары ствараюцьсітуацыю, калі палітычныя і культурныя межы супадаюць. Дзяржава ў такімграмадстве — піша Гэллнер — з'яўляецца абаронцам не рэлігіі, а культуры.
Яна забяспечваеаднолькавую для ўсіх непазбежна аднастайную сістэму адукацыі, якая ў станесамастойна падрыхтаваць служачых, здольных ва ўмовах эканамічнага росту імабілізацыі грамадства пераходзіць ад аднаго віду дзейнасці да іншага івыконваць працу, якая патрабуе маніпулявання паняццямі і людзьмі, а непрадметамі. Аднак для большасці гэтых людзей межы іх культуры з'яўляюцца каліне межамі свету, то, ва ўсякім выпадку, вызначаюць магчымасці іх занятасці. Убольшасці замкнёных супольнасцяў аграрнай эпохі культурныя межыбылі межамі свету. Сама культура засталася незаўважнай, нябачнай: ніхто неўспрымаў яе як ідэальную палітычную мяжу. Зараз, ва ўмовах мабільнасці, янастановіцца прыкметнай і ператвараецца ў натуральную палітычную мяжу. Гэта незначыць, што нацыяналізм зводзіцца толькі да клопату пра перспектывы сацыяльнаймабільнасці. «Людзі сапраўды любяць сваю культуру, так як зараз яны адчуваюцькультурную атмасферу (замест таго, каб прымаць яе як нешта дадзенае« ад прыроды») і разумеюць, што па-за яе не змогуць дыхаць або рэалізаваць сваю асобу». [11]
Чалавецтва наблізіласяда індустрыяльнага стагоддзю з культурнымі і палітычнымі ўстаноўкамі, звычайнаідучымі насуперак з нацыяналістычнымі патрабаваннямі. Працэс прывядзенняграмадства ў адпаведнасць з новымі патрабаваннямі не мог, зразумела, працякацьспакойна.
Найбольш жорсткайз'яўляецца тая фаза нацыяналізму, якая суправаджае раннюю індустрыялізацыю іраспаўсюджванне індустрыялізму.Ствараецца няўстойлівая сацыяльнаясітуацыя, дзе вострую палітычную,эканамічную іадукацыйную няроўнасць утварае ланцуг хваравітых, часта перасякальныхнеадпаведнасцяў. Адначасова узнікаюць новыя, згоду з культурай палітычныяадзінкі. Пры ўмове, калі гэтыя шматлікія і зведзеныя разам няроўнасці больш ціменш супадаюць з відавочнымі, зразумелымі і прыкметнымі ўсім этнічным ікультурным неадпаведнасцям,зноў ўзніклыя адзінкі непазбежнапаўстаюць пад этнічныя сцягі.
Аўтар лічыць, штотолькі ў эпоху індустрыяльнага грамадства — грамадства руху можа існавацьнацыяналізм, бо «нарастальная хваля мадэрнізацыі захлыстваесвет, прымушае амаль кожнага ў той ці іншы момант адчуць на сабенесправядлівасць зносін з сабой і ўбачыць вінаватага ў прадстаўніку іншай«нацыі».Калі вакол яго збярэцца дастатковая колькасць такіх жа ахвяр, што і ён сам,нараджаецца нацыяналізм». Узнікае пытанне, ці будзе нацыяналізм заставаццавядучай сілай у свеце, калі індустрыялізацыя ў той ці іншай меры завершыцца.Аўтар разумее, што ў бліжэйшы час, наш век, свет яшчэ вельмі далёкі ад поўнагазадавальнення ўсіх яго эканамічных патрэбаў, тым не менш спрабуе адказаць наяго, хоць любы адказ будзе ўсяго толькі гіпатэтычным. «Калі наша грамадства,культурна аднастайнае, мабільнае і амаль бясструктурнаеў сваім сярэднім слоі, перастане быць пераважным, сацыяльныя асновы нацыяналізмупадвергнуцца глыбокім змяненням.Але гэта наўрад ці здарыцца на нашым вяку».(11)
Заключэнне
нацыяналізмдзяржава гэллнер
Погляд Геллнерадастаткова арыгінальны і цікавы. У вызначэнні «нацыі» ён абыходзіцца безпаняцця «агульнасць», замест гэтага ён прапануе іншае разуменне, звязанае зэмацыйнымі паняццямі: датычнасьці і салідарнасці, адзінай спадчыны, свабоднагавыбару і падзелянага супрацьпастаўлення. Аўтар сам у заключэнні да сваёй кнігіпрызнае, што яго канцэпцыя новая, непадобная на іншыя, асабліва на тую, якаядоўгі час панавала ў савецкай навуцы. Для Геллнера нацыяналізм — гістарычныфеномен, аб'ект навуковага аналізу, на якім будуецца складаная канцэпцыянацыянальных адносін сучаснай цывілізацыі. Нацыі — гэта прадукт чалавечыхперакананняў, прыхільнасцяў і схільнасцяў.
На мой погляд,тэорыі, што асьвятляюць пытаньне нацыі, з’яўляюцца адной з самых цікавых іважных частак палітычнай навукі, таму што датычацца аноўнага аспекту будаваньнядзяржаўнасьці- яе фундаменту, таму што кожная дзяржава, што прэтэндуе напрабудову моцнай палітычнай сістэмы моцнай краіны, павінна ўлічваць вось гэтаестратэгічнае пытаньне нацыі і нацыянальнай ідэі. Безумоўна трэба вывучаць,развіваць навуковыя даследваньні ў гэтай галіне і ня толькі ў межахпаліталагічных дысцыплін, ці дысцыплін, што вывучаюць палітычныя ідэялогіі,трэба развіваць тэму нацыі і ў межах гісторыі, філасофіі, іншыхсацыя-гуманітарных навук, папулярызаваць нацыянальную ідэю, зрабіць яесапраўднай народнай мэтай, культывіраваць нацыянальную самасвядомасць – гэта іесць актуальнасць тэмы на сенешні дзень. Сучаснае становішча міжнароднайсусветнай палітыкі паказвае, што, каб “ без усякага супраціву не адправіцца назвалку гісторыі” трэба змагацца за сваю культуру, нацыю, нацыянальную ідэю і ўгэтай сітуацыі нацыяналізм выступае свайго роду дапаможным сродкам у гэтымнялегкім працэсе. Працэсе захаваньня і памнажэння нацыянальнага вопыту і далейшагастанаўлення нацыі.
Літаратура
1)Э.Гэллнер. Нацыі і нацыяналізм –Выдавецтва: М.: Прогресс, 1991 г.
“Апісаньні”
2)Э.Гэллнер. Нацыі і нацыяналізм – Выдавецтва:М.: Прогресс, 1991 г.
“Апісаньні.Нацыяналізм”
3)Э.Гэллнер. Нацыі і нацыяналізм – Выдавецтва:М.: Прогресс, 1991 г.
“Апісаньні. Нацыя”
4)Вебер М. Политика как призвание ипрофессия / Избранные произведения. — М., 1990.
5)Э.Гэллнер. Нацыі і нацыяналізм – Выдавецтва:М.: Прогресс, 1991 г.
“Апісаньні. Дзяржава”
6) Міронаў В.В. “Философия: Учебник длявузов”: М.: Норма
7)Э.Гэллнер. Нацыі і нацыяналізм –Выдавецтва: М.: Прогресс, 1991 г.
“Індустрыяльнае грамадства”
8)Э.Гэллнер. Нацыі і нацыяналізм –Выдавецтва: М.: Прогресс, 1991 г.
“тыпалогія нацяналізмаў”
9)Э.Гэллнер. Нацыі і нацыяналізм – Выдавецтва:М.: Прогресс, 1991 г.
“тыпалогія нацяналізмаў. Нацыяналізмдыяспары”
10)Э.Гэллнер. Нацыі і нацыяналізм –Выдавецтва: М.: Прогресс, 1991 г.
“пераход да веку нацыяналізму. Слабасьцьнацыяналізму”.
11)Э.Гэллнер. Нацыі і нацыяналізм – Выдавецтва:М.: Прогресс, 1991 г.
“Будучыня нацыяналізму”
12)Праф. П. І. Кавалеўскі „Рускі нацыяналізм і нацыянальнае паўстанне ў Расіі“, СПб., 2006г.
13)І.А. Ільін (1883-1954), рускі філосаф і палітолаг. „Маніфест РускагаРуху“