07.00.02 – отечественная история Приказ Высшей аттестационной комиссии Республики Беларусь от 10 декабря 2007 г. № 209 Тлумачальная запіска Мэтай праграмы-мінімум па гісторыі Беларусі з’яўляецца прафесійная падрыхтоўка навукова-педагагічных работнікаў і павінна садзейнічаць фарміраванню спецыяліста як сацыяльна-актыўнай, творчай асобы. Аспірант павінен вырашаць вучэбна-выхаваўчыя, навуковыя задачы, аналізіраваць мінулае, арыентавацца ў сучасным жыцці, быць патрыётам сваёй краіны.Аспірант, які рыхтуецца да сдачы кандыдатскага экзамену па курсу гісторыі Беларусі павінен ведаць:Прадмет гісторыі Беларусі як навукі, яе месца ў сістэме сацыяльна-гуманітарных ведаў, сувязь з іншымі гістарычнымі навукамі; Этапы гістарычнага развіцця Беларусі, падзеі, з’явы, даты, імёны, паняцці і заканамернасці, якія характэрны для пэўных этапаў і адносяцца да палітычнай, сацыяльна-эканамічнай гісторыі, гісторыі развіцця культуры, этнічных працэсаў, а таксама да міжнародных аспектаў айчыннай гісторыі; Гістарыяграфічныя і дыскусійныя аспекты ўсіх важных і складаных праблем, якія разглядаюцца ў курсе айчыннай гісторыі, сучасныя навуковыя канцэпцыі, якія датычацца мінулага Беларусі.валодаць:Вопытам аналізу вучэбнай, навуковай, навукова-папулярнай, грамадска-палітычнай літаратуры, выкарыстання сучасных тэхналогій атрымання новых ведаў у галіне гісторыі Беларусі; Методыкай самастойнай працы з крыніцамі па гісторыі Беларусі, апрацоўкі інфармацыі і выкарыстання яе ў вырашэнні прафесійных задач; Сучаснай метадалогіяй і методыкай навуковых даследаванняў у галіне айчыннай гісторыі, афармлення атрыманых вынікаў.умець:Выкарыстоўваць атрыманыя веды па айчыннай гісторыі ў працэсе яе выкладання ў навучальных установах; Прымяняць гэтыя веды пры вырашэнні вучэбна-выхаваўчых і навукова-метадычных задач з улікам узросту і індывідуальна-тыпалагічных адрозненняў навучэнцаў; Абапірацца на веды гісторыі Беларусі ў арганізацыйна-камунікатыўнай і грамадскай дзейнасці, у працы па павышэнню сваёй кваліфікацыі.^ Раздзел І. Старажытная гісторыя Беларусі. Узнікненне і развіццё першабытнага грамадства на беларускіх землях (100 – 35 тыс.гадоў да н.э. – V ст. н.э.).Тэма 1. Засяленне чалавекам тэрыторыі Беларусі. Жыццё і гаспадарчая дзейнасць людзей ва ўмовах першабытнага гармадстваПачатак засялення, актывізацыя гэтага працэсу ва ўмовах мезаліта, неаліта, перахода да веку металаў. Старажытныя паселішчы Бердыж, Юравічы. Станаўленне першабытнага грамадства, асноўныя фактары яго развіцця. Пераход да вытворчых формаў гаспадарання – земляробства і жывелагадоўлі, яго асаблівасці. Прамысловая дзейнасць, зараджэнне раместваў. Першапачатковы абмен. Формы сацыяльнай і грамадскай арганізацыі, сямейна-шлюбныя адносіны. Духоўнае жыццё, вераванні і абрады. Першабытнае мастацтва. Крыніцы і гістарыяграфія па тэме.^ Тэма 2. Разлажэнне першабытнага грамадства Індывідуалізацыя вытворчасці. Сельская абшчына, яе рысы. Сацыяльныя працэсы, складванне перадумоў для ўзнікнення маёмаснай і сацыяльнай няроўнасці, перахода да дзяржаўных формаў. Крыніцы і навуковая літаратура па тэме.^ Тэма 3. Развіццё этнічных працэсаў ва ўмовах першабытнага грамадстваДаіндаеўрапейскі перыяд этнічнай гісторыі Беларусі. Археалагічныя культуры перыяда. Рассяленне індаеўрапейцаў. Праблема іх паходжання. Балты і іх археалагічныя культуры. З’яўленне славян на тэрыторыі Беларусі. Пытанне аб паходжанні славян, лакалізацыі іх культур у навуковай літаратуры.^ Раздзел ІІ.Беларусь у сярэднявеччы. Станаўленне і развіццё феадалізма (VI – першая палова ХІІІ стст.)Сярэднявечча, яго сутнасць, храналагічныя рамкі і перыяды.^ Тэма 1. Рассяленне ўсходніх славян на беларускіх землях Лакалізацыя ўсходнеславянскіх археалагічных культур. “Летапісныя плямёны” дрыгавічоў, радзімічаў, крывічаў. Іх этнічныя рысы, узаемадзеянне з балтамі. Гістарыяграфічныя аспекты.^ Тэма 2. Узнікненне і развіццё дзяржаўнасці на беларускіх землях Дыскусійныя аспекты праблемы. Княства на тэрыторыі Беларусі (Полацкае, Тураўскае і інш.), іх месца ў палітычнай сістэме Старажытнай Русі. Асаблівасці развіцця дзяржаўнасці ва ўдзельны перыяд. Палітычная карта Беларусі ў ХІ – першай палове ХІІІ стст. Органы ўлады і кіравання. Права. Крыніццы і гістарыяграфія па тэме.^ Тэма 3. Сацыяльна-эканамічнае развіццё Стан і развіццё сельскай гаспадаркі. Узнікненне гарадоў, іх паходжанне і геаграфічнае размяшчэнне. Гарадскія рамёствы, унутраны і знешні гандаль. Грашовая сістэма. Сацыяльныя працэсы. Узнікненне і развіццё феадальных адносін. Шматукладны характар эканомікі. Крыніцы і гістарыяграфія па тэме. Дыскусійныя аспекты.^ Тэма 4. Знешнепалітычныя ўмовы развіцця беларускіх зямель Сувязі з Скандынавіяй, прыбалтыйскім рэгіёнам. Удзел княстваў беларускіх зямель ва ўмацаванні бяспекі Русі ў паўдневым накірунку, развіцці сувязей з Візантыяй. Барацьба з крыжакамі, татара-манголамі. Крыніццы і гістарыяграфія па тэме.^ Тэма 5. Рэлігія і культура беларускіх зямельЯзычніцкія вераванні. Распаўсюджанне хрысціянства і яго ўплыў на развіццё культуры. Народная творчасць. Узнікненне і развіццё пісьменнасці. Літаратура. Рукапісныя кнігі (Тураўскае евангелле, інш.). Літаратурная і асветніцкая дзейнасць Ефрасінні Полацкай, Кірыла Тураўскага, інш. Летапісы. Пытанне аб Полацкім летапісу. Мясцовые школы архітэктуры. Жывапіс. Прыкладное мастацтва. Крыніццы і гістарыяграфія па тэме.^ Тэма 6. Развіццё этнічных працэсаў у старажытнарускі перыядФарміраванне ўсходнеславянскай старажытна-рускай супольнасці, яе роля ў этнагенезе беларусаў. Дыскусійныя аспекты праблемы. Значэнне старажынарускага перыяда ў гісторыі Беларусі.^ Раздзел ІІІ. Беларускія землі ў складзе Вялікага княства Літоўскага (другая палова ХІІІ – першая палова XVI стст.).Тэма 1. Утварэнне Вялікага княства Літоўскага (ВКЛ)Гістарыяграфічны аспект. Асноўныя крыніцы па гісторыі Княства. Развіццё дзяржаўнаўтваральных працэсаў у балтаў і іх уплыў на ўзнікненне ВКЛ. Летапісная Літва, пытанне аб яе знаходжанні і ролі. Узмацненне тэндэнцый да палітычнай кансалідацыі на ўсходнеславянскіх землях. ВКЛ – адзін з цэнтраў такой кансалідацыі. Роль знешняга фактара ва ўтварэнні Княства. Дыскусійныя аспекты ўтварэння княства.^ Тэма 2. Станаўленне і развіццё ВКЛ, яго дзяржаўна-палітычны лад Міндоўг і яго палітыка. Барацьба ў Княстве пасля смерці Міндоўга. Аб’яднальная палітыка Віценя, Гедыміна і Альгерда. Шляхі ўключэння беларускіх зямель ў склад ВКЛ. Тэрытарыяльны рост Княства ў канцы XIV – пачатку XV стст. Дзяржаўна-палітычны строй ВКЛ, яго асаблівасці. Структура органаў улады і кіравання. Заканадаўства, судзебная сістэма. Дзяржаўная сімволіка Княства. Ацэнка нацыянальна-этнічнагахарактара Княства ў навуковай літаратуры.^ Тэма 3. Эканамічнае развіццё і сацыяльныя працэсы на беларускіх земляхЗмены ў сельскай гаспадаркі. Развіццё феадальных адносін. Запрыгоньванне сялян. Іх павіннасці. Узрастанне ролі гарадоў. Гарады – цэнтры рамяства і гандлю. Развіццё гарадскога самакіравання. Крыніцы і гістарыяграфія па тэме.^ Тэма 4. Унутрыпалітычнае становішча ў ВКЛ, яго знешняя палітыка Прычыны ўнутрыпалітычных канфліктаў у Княстве. Абвастрэнне ўнутрыпалітычных супярэчнасцей у 40-я – 80-я гады XIV ст. Крэўская унія і яе ўплыў на палітычнае становішча ў Княстве. Праўленне Вітаўта. Унутрыпалітычная барацьба ў Княстве ў 30-е гады XV ст., яе характар. Становішча ў Княстве у другой палове XV – першай палове XVI стст. Паўстанне М.Глінскага. Мэты і задачы знешняй палітыкі. Адносіны ВКЛ з Маскоўскім княствам, прычыны канфліктаў. Барацьба з Тэўтонскім і Лівонскім ордэнамі. Паўднёвы накірунак у знешняй палітыкі ВКЛ. Устанаўленне і развіццё сувязей з Польшчай. Крыніцы і гістарыяграфія па тэме.^ Раздзел IV.Беларусь у палітычнай сістэме Рэчы Паспалітай (другая палова XVI – першая палова XVII стст.)Тэма 1. Люблінская унія. Утварэнне Рэчы Паспалітай Прычыны уніі, яе падрыхтоўка. Люблінскі сейм 1569 г. і яго рашэнне. Дзяржаўна-палітычнае становішча ВКЛ у Рэчы Паспалітай. Роль Статута 1588 г. у забеспячэнні аўтаномнасці Княства. Абвастрэнне становішча ў Княстве пасля смерці Жыгімонта-Аўгуста. Спробы аддзялення ВКЛ ад Польшчы. Ацэнкі гісторыкамі Люблінскай уніі, ролі Рэчы Паспалітай у айчыннай гісторыі.^ Тэма 2. Станаўленне і развіццё фальваркава-паншчынай гаспадаркі на Беларусі. Гарады Беларусі Аграрная рэформа 1557 года і яе роля ў развіцці феадальнай гаспадаркі. Юрыдычнае афармленне прыгоннага права. Абвастрэнне сацыяльных супярэчнасцей. Колькасць гарадскіх пасяленняў, іх класіфікацыя. Сацыяльны склад насельніцтва гарадоў. Эканамічнае развіццё гарадоў. Сістэма гарадскога самакіравання, роля Магдэбургскага права ў яе афармленні і развіцці. Сацыяльныя канфлікты ў гарадах. Крыніцы і гістарыяграфія па тэме.^ Тэма 3. Рэлігійна-канфесійнае становішча на Беларусі Праваслаўная царква і яе становішча. Рост уплыву каталіцкай царквы. Рэфармацыйны рух, яго асаблівасці і асноўныя плыні. Ідэя царкоўнай уніі, яе прыхільнікі і праціўнікі. Брэсцкі царкоўны сабор 1596 года, яго рашэнні. Узнікненне уніяцкай царквы. Крыніцы і гістарыяграфія па тэме.^ Раздзел V. Утварэнне беларускай народнасці. Культура Беларусі другой паловы ХІІІ – першай паловы XVII стст.Тэма 1. Фарміраванне беларускай народнасці Гістарычныя ўмовы і фактары фарміравання. Тэрытарыяльная аснова беларускай народнасці. Рост этнічнай самасвядомасці насельніцтва беларускіх зямель, формы яе праяўлення. Гісторыя з’яўлення і распаўсюджання назвы “Белая Русь”, яе тэрытарыяльна-геаграфічная лакалізацыя, паходжане. Дыскусійныя аспекты этнагенеза беларусаў. Навуковая літаратура па праблеме.^ Тэма 2. Развіццё культуры беларускіх зямель Умовы і фактары развіцця. Рэнесанс на Беларусі, яго ўплыў на культуру. Старажытнаруская спадчына ў беларускай культуры. Народная твочасць, асноўныя напрамкі ў яе развіцці. Школы і школьная адукацыя. Роль канфесій ў яе развіцці. Кнігадрукаванне, роля Ф.Скарыны у зараджэнні і развіцці кнігавыдавецкай дзейнасці. Друкарні на тэрыторыі Беларусі. С.Будны, В.Цяпінскі, С.Собаль і іх роля ў развіцці кнігавыдавецтва. Дзейнасць І.Федарава, П.Мсціслаўца, братоў Л. і С.Зізаніяў, М.Сматрыцкага. Узрастанне ролі літаратуры ў духоўным жыцці. Мастацтва. Развіццё навуковых ведаў, філасоўскай і грамадскай думкі. Распаўсюджанне ідэй гуманізма на Беларусі. Крыніцы і гістарыяграфія па тэме.^ Раздзел VI. Беларусь у другой палове XVII – XVIII стст. Нарастанне крызісных з’яў у Рэчы ПаспалітайТэма 1. Ваенныя дзеянні на беларускіх землях ў сярэдзіне - другой палове XVII ст. Паўстанні канца 40-х – пачатка 50-х гадоў, іх прычыны, удзельнікі, характар. Пачатак паўстанняў, роля казацкіх атрадаў у разгортванні барацьбы, яе ход. Прычыны паражэння. Беларусь у час вайны Расіі і Рэчы Паспалітай 1654 - 1667 гг. Распаўсюджанне расійскай адміністрацыі на беларускія землі, палітыка царызма і настрой грамадства. Становішча на Беларусі ў канцы 50 - першай палове 60-х гадоў. Андрусаўскае перамір’е, яго ўмовы. Крыніцы і гістарыяграфія па тэме. Дыскусійныя аспекты.^ Тэма 2. Абвастрэнне ўнутрыпалітычнага становішча ў канцы XVII – сярэдзіне XVIII стст. Барацьба магнацкіх груповак у 1696 – 1700 гг. Уступленне Рэчы Паспалітай у Паўночную вайну. Распаўсюджанне ваенных дзеянняў на беларускія землі. Вынікі вайны для Беларусі, яе уплыў на становішча ў Рэчы Паспалітай. Унутрыпалітычная барацьба ў Рэчы Паспалітай у 20 – 30-я гады XVIII ст., аслабленне каралеўскай улады. Крыніцы і гістарыяграфія па тэме.^ Тэма 3. Сацыяльна-эканамічнае развіццё беларускіх зямель Заняпад эканомікі беларускіх зямель у другой палове XVII – пачатку XVIII стст., яго прычыны. Стан сельскай гаспадаркі. Шляхі пераадолення яе заняпада. Разбурэнні гарадоў і мястэчак. Застой у развіцці гарадскога рамяства і гандлю. Ажыўленне эканамічнага жыцця ў сярэдзіне XVIII ст. Новыя з’явы ў развіцці феадальнай гаспадаркі, спробы яе рацыяналізацыі. Развіццё сялянскай гаспадаркі. Віды феадальнай рэнты. Маёмасная дыферэнцыяцыя сялян. Рост прамысловасці. Актывізацыя гандлёвай дзенасці. Характар эканамічных змен. Абвастрэнне сацыяльных супярэчнасцей. Актывізацыя барацьбы сялян. Сацыяльныя канфлікты ў гарадах. Крыніцы і гістарыяграфія па тэме.^ Тэма 4. Рэлігійна-канфесійнае становішча на Беларусі Абвастрэнне рэлігійных супярэчнасцей у сувязі з узнікненнем уніяцкай царквы. Умацаванне пазіцый гэтай царквы на беларускіх землях. Барацьба за захаванне праваслаўнай царквы, яе становішча ў Рэчы Паспалітай. Дзейнасць каталіцкай царквы. Пратэстанцкія рэлігійныя аб’яднанні. Распаўсюджанне на Беларусі стараабрадства. Становішча нехрысціянскіх канфесій (іслам, іудаізм). Крыніцы і гістарыяграфія па тэме.^ Тэма 5. Падзелы Рэчы Паспалітай. Уключэнне беларускіх зямель у склад Расіі (70 – 90-я гады XVIII ст.).Прычыны падзелаў. Абвастрэнне унутрыпалітычнага крызісу ў Рэчы Паспалітай ў пачатку 60-х гадоў XVIII ст.. Спробы рэформаў. Дысідэнцкае пытанне. Канфедэрацкі рух. Першы падзел Рэчы Паспалітай. Пачатак далучэння беларускіх зямель да Расіі. Актывізацыя дзяржаўных рэформаў у другой палове 70-х – пачатку 90-х гадоў XVIII ст. Чатырохгадовы сейм і яго рашэнні. Канстытуцыя 3 мая 1791 года. Барацьба кансерватыўных сіл супраць рэформ. Другі падзел Рэчы Паспалітай і далучэне да Расіі цэнтральнай часткі Беларусі. Паўстанне Т.Касцюшкі, яго ўдзельнікі, мэты, характар. Ваенныя дзеянні на тэрыторыі Беларусі. Я.Ясінскі і яго роля у разгортванні барацьбы ў Літве і Беларусі. Паражэнне паўстання, трэці падзел Рэчы Паспалітай. Далучэнне да Расіі заходняй часткі Беларусі. Крыніцы і гістарыяграфія па тэме. Дыскусійныя аспекты.^ Тэма 6. Культура беларускіх зямель Ускладненне ўмоў для развіцця культуры. Народная творчасць і яе роля у развіцціі культуры. Стан школьнай асветы. Дзейнасць Адукацыйнай каміссіі і яе роля ў пераходзе да свецкай сістэмы адукацыі. Літаратура. Развіццё архітэктуры і жывапісу. Музычнае мастацтва. Прыгонныя тэатры. Асноўныя накірункі ў развіцці палітычнай думкі. Ідэі Асветніцтва на Беларусі. Развіццё навуковых ведаў (М.Пачобут-Адленіцкі, К.Семяновіч і інш.). Агульная ацэнка змен у культурным развіцці беларускіх зямель. Крыніцы і гістарыяграфія па тэме.^ Частка ІІ. Гісторыя новага часу (канец XVIII ст. – 1917 г.)Раздзел І. Беларусь у перыяд крызісу феадальна-прыгонніцкага ладу (канец XVIII – 50-я гг. ХІХ ст.)^ Тэма 1. Палітычнае становішча беларускіх зямель у складзе Расійскай імперыіЗмены ў сістэме мясцовага дзяржаўнага кіравання і суда. Мэты палітыкі на далучаных тэрыторыях, вызначаныя Кацярынай ІІ. Правы і прывілеі дваранства. “Разбор шляхты”. Падаткі і павіннасці сялян і мяшчан. Канфесійная палітыка. Вайна 1812 г. і лёс Беларусі. Адносіны да вайны мясцовага насельніцтва. Узмацненне палітычнай рэакцыі пасля Венскага кангрэса. Тайныя таварыствы дваранскіх рэвалюцыянераў. Паўстанне 1830-1831 гг. у Польшчы, Літве і Беларусі. Шляхецкая абмежаванасць праграмы яго кіраўнікоў. Зараджэнне рэвалюцыйна-дэмакратычнай плыні ў вызваленчым руху. Змены ў палітыцы царызму ў 30-я гг. Крыніцы і гістарыяграфія па праблеме.^ Тэма 2. Сацыяльна-эканамічнае развіццё. Крызіс феадальна-прыгонніцкай сістэмыЗемлеўладанне і гапаспадарка памешчыкаў. Рост фальваркаў і павіннасцей сялян. Развіццё буйнапамеснай прадпрымальніцкай гаспадаркі прыгонніцкага тыпу. Вотчынная прамысловасць. Пачатак прамысловай рэвалюцыі і яе асаблівасці ў Беларусі. Суадносіны дробнай, мануфактурнай і фабрычнай вытворчасці ў канцы 50-х гг. Змены ў галіновай структуры прамысловасці ў 1796 – 1860 гг. Узровень гарадской, купецка-мяшчанскай прамысловасці ў параўнанні з вотчынай. Дынаміка колькасці гарадскога насельніцтва ў канцы XVIII – 50-х гг. ХІХ ст. Асаблівасці саслоўнага і канфесійнага складу гараджан. Прычыны рэформаў Кісялёва, іх сутнасць і значэнне. Асноўныя праявы крызісу фальварачна-паншчыннай сістэмы. Падрыхтоўка да адмены прыгоннага права. Крыніцы і гістарыяграфія па праблеме.^ Тэма 3. Культура Беларусі ў першай палове ХІХ ст. Школьная рэформа 1803 – 1804 гг. Пачатковая і сярэдняя адукацыя. Школьны статут 1828 г. і яго асаблівасці на Беларусі. Вышэйшыя навучальныя ўстановы. Развіццё славяназнаўства і беларусістыкі. Гістарычныя, этнаграфічныя і краязнаўчыя даследванні. Публікацыі беларускага фальклора ў польскім і расійскім друку. Кнігадрукаванне і перыядычныя выданні. Бібліятэкі. Віды і жанры фальклора. Польскамоўная “краёвая” літаратура. Вытокі і станаўленне новай беларускай літаратуры і літаратурнай мовы. Польскі і расійскі тэатр у Беларусі. Спробы стварэння беларускага прафесійнага тэатра. Жывапіс. Архітэктура. Ужытковае (прыкладное) мастацтва. Уплыў польскай і рускай культур на культуру беларускага народа. Крыніцы і гістарыяграфія па праблеме.^ Раздзел ІІ. Беларусь у пачатковы перыяд капіталізму (60 – 90-я гг. ХІХ ст.)Тэма 4. Буржуазныя рэформы і контрэформы. Асаблівасці палітыкі царызма ў БеларусіАдмена прыгонніцкага права ў панскай вёсцы. Ацэнка “Палажэнняў” 19 лютага 1861 г. Асаблівасці рэформы на ўсходняй і цэнтральна-заходняй Беларусі. Рэалізацыя рэформы 1861 г. Уплыў на яе паўстання 1863 г. Рэформа 1867 г. у дзяржаўнай вёсцы. Вынікі і значэнне аграрна-сялянскіх рэфоріаў. Феадальныя перажыткі. Рэформы інстытутаў дзяржаўнай ўлады. Новыя органы ў сістэме мясцовага дзяржаўнага кіравання і суда. Гарадское і сельскае самакіраванне. Асаблівасці палітыкі царызму ў заходніх губерніях у 60 – 90-х гг. ХІХ ст. Контррэформы. Крыніцы і гістарыяграфія па праблеме.^ Тэма 5. Развіццё капіталізма і фарміраванне класаў буржуазнага грамадстваРаспад дваранскага і рост буржуазнага землеўладання. Асаблівасці гэтага працэса ў Беларусі і іх прычыны. Спецыялізацыя сельскай гаспадаркі Беларусі. Прамысловая рэвалюцыя. Дынаміка дробнатаварнай, мануфактурнай і фабрычнай вытворчасці. Галіновая структура і размяшчэнне прамысловасці. Развіццё транспарта і сродкаў сувязі. Крэдытныя ўстановы. Уплыў адмены прыгоннага права і прамысловай рэвалюцыі на развіццё гарадоў. Прамысловыя мястэчкі. Саслоўны, канфесійны і нацыянальны склад гарадскога і сельскага насельніцтва. Фарміраванне пралетарыята і буржуазіі ў вёсцы і горадзе. Іх нацыянальны склад. Дынаміка колькасці рабочых у дробнатворнай, мануфактурнай і фабрычнай вытворчасці. Галінова-прафесійны склад прамысловых рабочых. Рабочыя адыходнікі. Становішча рабочых і сялян. Крыніцы і гістарыяграфія па праблеме.^ Тэма 6. Грамадска-палітычныя рухіПаўстанне 1863-1864 гг. у Польшчы, Літве і Беларусі. “Чырвоныя” і “белыя”, рэвалюцыйныя дэмакраты і шляхецкія рэвалюцыянеры. Пазіцыі К. Каліноўскага. Барацьба за кіраўніцтва паўстаннем. Тактыка паўстанцеў. Палітыка М. Мураўёва. Прычыны паражэння і значэнне паўстання. Дынаміка, віды і формы, характар сялянскага руха. Народнікі як выразнікі інтарэсаў дробных вытворцаў. Ідэйна-арганізацыйны крызіс народніцтва. Хваляванні і стачкі рабочых. Пачатак прапаганды марксізма. Пераход сацыял-дэмакратаў да масавай агітацыі і ўздым рабочага руха ў другой палове 90-х гг. Утварэнне агульнагарадскіх і рэгіянальных рабочых арганізацый сацыял-дэмакратычнага накірунка. І з’езд РСДРП і яго рашэнні. Крыніцы і гістарыяграфія па праблеме.^ Тэма 7. Культура Беларусі ў другой палове ХІХ ст.Змены ў сістэме пачатковай і сярэдняй адукацыі паводле школьнай рэформы 1864 г. Тыпы і колькасць школ. Іх праграмы. Падрыхтоўка настаўнікаў. Удзельная вага пісьменнага насельніцтва ў гарадах і сельскай мясцовасці ў канцы ХІХ ст. Вывучэнне гісторыі, этнаграфіі, фальклора, мовы, матэрыяльнай культуры беларусаў. Краязнаўчыя даследванні. “Заходнерусізм”. Кнігадрукаванне. Перыядычныя выданні. Беларуская літаратура. Стан беларускамоўнага друку. Мастацтва. Архітэктура. Крыніцы і гістарыяграфія па праблеме.^ Тэма 8. Асаблівасці ўтварэння беларускай нацыіЭтнічная тэрыторыя беларусаў у ХІХ ст. паводле звестак тагачаснай навуковай літаратуры, картаграфічных матэрыялаў і перапісу насельніцтва 1897 г. Уплыў прыродна-геаграфічных і кліматычных умоў на традыцыйную матэрыяльную і духоўную культуру беларускага народа. Асаблівасці рассялення, заняткаў, саслоўна-класавай структуры и канфесийнага склада беларускага насельніцтва ў параўнанні з мясцовым рускім, польскім і яўрэйскім насельніцтвам. Узмацненне агульнасці гаспадарчага жыцця ў беларускім рэгіёне ў 60 – 90-я гг. Унутранія і знешнія міграцыі насельніцтва краю. Фарміраванне нацыянальнай (літаратурнай) мовы. Праявы этнічнай самасвядомасці. Уплыў палітыкі царызму, праваслаўнай царквы і каталіцкага касцела на працэс фарміравання сучаснай беларускай нацыі. Крыніцы і гістарыяграфія па праблеме.^ Раздзел ІІІ. Беларусь у перыяд буржуазна-дэмакратычных рэвалюцый (пачатак ХХ ст.)Тэма 9. Рэвалюцыя 1905 – 1907 гг.Абвастрэнне агульнарасійскага сацыяльна-палітычнага крызіса ў пачатку ХХ ст. асаблівасці яго праяў на Беларусі. Ваганні ў палітыцы царызму. “Паліцэйскі сацыялізм”. Разгортванне сіяністскага руху на Беларусі. Мясцовыя арганізацыі рэвалюцыйных партый. Рабочы і сялянскі рух. Пачатак рэвалюцыі. Вызваленчы рух у студзені – верасні 1905 г. Кастрычніцкая і снежаньская палітычная стачкі. Кааліцыйныя саветы і камітэты. Завяршэнне партыйнага афармлення трох палітычных лагераў. Беларускі нацыянальны рух у перыяд рэвалюцыі. Трэцечэрвеньскі дзяржаўны пераварот. Вынікі і значэнне рэвалюцыі для Беларусі. Крыніцы і гістарыяграфія па праблеме.^ Тэма 10. Сацыяльна-эканамічнае развіццё. Рэформы П.А. Сталыпіна. Грамадскі рух ў 1907-1914 гг.Развіццё прамысловасці ў 1900 – 1913 гг. Дынаміка рамесна-саматужнай, дробна-капіталістычнай і цэнзавай прамысловасці. Змены ў галіновай структуры. Становішча рабочых. Прычыны, мэты і сутнасць аграрнай рэформы. Яе вынікі і значэнне. Рост сельскагаспадарчай вытворчасці. Палітычная сістэма пасля 3 чэрвеня 1907 г. і асблівасці яе перыяда на Беларусі. Земская рэформа ў Заходніх губерніях. Вынікі выбараў у ІІІ Дзяржаўную думу ў беларускіх губерніях. Грамадска-палітычны рух на Беларусі. Газета “Наша Ніва” – ідэйна-арганізацыйны цэнтр беларускага нацыянальнага руху. Крыніцы і гістарыяграфія па праблеме.^ Тэма 11. Беларусь у час Першай сусветнай вайны і другой дэмакратычнай рэвалюцыіПачатак вайны. Адносіны да вайны асноўных палітычных сіл. Ваенныя дзеянні на тэрыторыі Беларусі. Эвакуацыя і бежанцы. Заходняя Беларусь пад нямецкай акупацыяй. Эканамічная і нацыянальна-культурная палітыка акупацыйных уладаў. Беларускі нацыянальны рух у зоне акупацыі. Становішча ва ўсходняй Беларусі. Крызісны стан гаспадаркі. Ваенныя павіннасці насельніцтва. Асаблівасці рабочага і сялянскага руха ў перыяд вайны. Пачатак разлажэння арміі. Стан беларускага нацыянальнага руха на расійскай тэрыторыі. Лютаўская рэвалюцыя і яе ўплыў на ўсходнюю Беларусь. утварэнне Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў і новых органаў улады. Двоеўладдзе ў войску. Губернскія з’езды сялян і іх рашэнні. З’езд беларускіх нацыянальных арганізацый. Адносіны да беларускага нацыянальнага руха расійскіх партый. Крыніцы і гістарыяграфія па праблеме.^ Тэма 12. Культура Беларусі ў пачатку ХХ ст.Змены ў сістэме пачатковай і сярэдняй адукацыі. Развіццё прафесійнай адукацыі. Даследаванні духоўнай і матэрыяльнай культуры беларусаў, гісторыі Беларусі. Дзейнасць медыцынскіх і сельскагаспадарчых таварыстваў. Перыядычны рух і кнігадрукаванне. Беларуская літаратура ў пачатку ХХ ст. Станаўленне беларускага прафесійнага тэатра. Музыка. Выяўленчае мастацтва. Архітэктура. Крыніцы і гістарыяграфія па праблеме.^ Частка ІІІ. Гісторыя Беларусі навейшага часуРаздзел І. Беларусь у перыяд падрыхтоўкі і правядзення Кастрычніцкай рэвалюцыі. Барацьба за стварэнне беларускай дзяржаўнасці. Замежныя ваенныя інтэрвенцыі і грамадзянская вайна на Беларусі^ Тэма 1: Кастрычніцкая рэвалюцыя і ўстанаўленне Савецкай ўлады на БеларусіАбвастрэнне палітычнай сітуацыі. Барацьба працоўных і салдат Заходняга фронту супраць карнілаўскага мяцяжу. Бальшавізацыя Саветаў. Кастрычніцкае ўзброенае паўстанне ў Петраградзе. Усталяванне Савецкай ўлады ў Мінску. Стварэнне Ваенна-рэвалюцыйнага камітэта (ВРК) Заходняй вобласці і фронту. Пераход улады ў рукі Саветаў у Віцебску, Гомелі, Полацку і іншых гарадах Беларусі. Ліквідацыя Стаўкі Вярхоўнага Глаўнакамандуючага. Утварэнне абласнога выканаўчага камітэта Заходняй вобласці (Аблвыканкамзаха). Дыскусійныя аспекты. Крыніцы і гістарыяграфія па праблеме.^ Тэма 2: Станаўленне беларускай дзяржаўнасціІнтэрвенцыя і акупацыя Германіяй часткі Беларусі. Германскі акупацыйны рэжым. Брэсцкі мір і Беларусь. Абвяшчэнне Беларускай Народнай Рэспублікі, яе палітыка. Барацьба працоўных Беларусі супраць акупантаў вясной і летам 1918 года. Лістападаўская рэвалюцыя ў Германіі і вывад нямецкіх войск. VI Паўночна-Заходняя абласная канферэнцыя РК КП(б). Абвяшчэнне БССР, яе тэрыторыя. Маніфест Часовага рабоча-сялянскага ўрада Беларусі. 1-ы Усебеларускі з’езд Саветаў. Стварэнне Літоўска-Беларускай ССР, яе тэрыторыя. Гаспадарчае і культурнае будаўніцтва ў ЛітБел. З.Ф. Жылуновіч, А.Ф. Чарвякоў, А.Ф. Мяснікоў, В.Г. Кнорын. Дыскусійныя аспекты.^ Тэма 3: Беларусь у перыяд польскай інтэрвенцыі (1919-1920 гг.)Прычыны савецка-польскай вайны. Захоп беларускіх зямель польскімі інтэрвентамі. Акупацыйны рэжым. Палітыка Я. Пілсудскага ў беларускім пытанні. Палітыка беларускіх нацыянальных партый і арганізацый у перыяд польскай акупацыі. А. Луцкевіч, В. Ластоўскі. Падпольная і партызанская барацьба ў тыле польскіх акупантаў. Стварэнне Беларускай камуністычнай арганізацыі (БКА). У. Ігнатоўскі. Наступленне Чырвонай Арміі на Заходнім фронце. Паўторнае абвяшчэнне БССР. Контрудар польскіх войск. Падпісанне перамір’я і яго ўмовы. Разгром войск Булак-Булаховіча. Рыжскі мірны дагавор. Палітыка-эканамічныя вынікі савецка-польскай вайны. Дыскусійныя аспекты.^ Раздзел ІІ. Беларусь у межваенны перыядТэма 4: Новая эканамічная палітыка на БеларусіЭканамічная і ўнутрыпалітычнае становішча рэспублікі пасля заканчэння грамадзянскай вайны. Палітыка “ваеннага камунізму”. Х з’езд РКП(б). Сутнасць і мэты новай эканамічнай палітыкі. Сістэма мерапрыемстваў НЭПа ў горадзе і на вёсцы. Кааперацыя, яе асноўныя віды і іх развіццё на Беларусі. Згортванне НЭПа, яго вынікі і ўрокі. Дыскусійныя аспекты.^ Тэма 5. Нацыянальна-дзяржаўнае будаўніцтва ў 1921 – 1927 гг.Аб’яднанне савецкіх рэспублік у адзіным дзяржаўным саюзе. IV з’езд Саветаў БССР і яго рашэнні. І з’езд Саветаў СССР. Першае ўзбуйненне БССР. VI з’езд Саветаў Беларусі. Новы адміністратыўны падзел Беларусі. Другое ўзбуйненне тэрыторыі Беларусі. Канстытуцыя Беларусі 1927 г. Гістарыяграфічны аспект.^ Тэма 6. Грамадска-палітычнае і культурнае жыццё ў 20-я гады ХХ стагоддзяПалітыка беларусізацыі і яе сутнасць, мэты і задачы, цяжкасці і поспехі. Станаўленне сістэмы адукацыі. Ліквідацыя масавай непісьменнасці. Стварэнне вышэйшай школы. Развіццё навукі. Інстытут беларускай культуры. Навуковая і педагагічная дзейнасць У. Пічэты, З. Жылуновіча. Развіццё краязнаўства. Літаратурныя аб’яднанні. Я. Купала, Я. Колас, К. Чорны. Тэатральнае, музычнае, выяўленчае мастацтва. Музеі. Дыскусійныя аспекты.^ Тэма 7. Ажжыццяўленне індустрыалізацыі ў БССРНеабходнасць індустрыялізацыі і асаблівасці яе правядзення ў рэспубліцы. Новае прамысловае будаўніцтва і рэканструкцыя старых прадпрыемстваў. Падрыхтоўка кадраў НТР і кваліфікаваных рабочых. Стаханаўскі рух. Вынікі індустрыялізацыі ў БССР. Гістарыяграфічны аспект.^ Тэма 8. Калектывізацыя сельскай гаспадаркі ў БССРСтановішча сельскай гаспадаркі рэспублікі ў канцы 20-х гадоў. Формы і метады правядзення калектывізацыі. Цяжкасці і памылкі ў калгасным будаўніцтве, іх аб’ектыўныя і суб’ектыўныя прычыны. Рэпрэсіі супраць сярэднікоў і іх “раскулачванне”. Арганізацыйна-гаспадарчае ўмацаванне калгасаў. МТС і іх роля ў калгаснай вытворчасці. Саўгасы, іх вытворчасць. Завяршэнне калектывізацыі і яе вынікі. Дыскусійныя аспекты.^ Тэма 9: Культурнае развіццё ў 30-я гады Пераход да абавязковага сямігадовага навучання. Вышэйшая і сярэдняя спецыяльная адукацыя. Навука. Развіццё беларускай літаратуры, тэатра, архітэктуры. Фарміраванне ў рэспубліцы адміністрацыйна-каманднай сістэмы кіравання. Згортванне беларусізацыі. Дыскусійныя аспекты.^ Тэма 10: Заходняя Беларусь у складе Польшчы (1921 – 1939 гг.)Палітыка польскіх улад. Віленскі канфлікт. Становішча рабочых і сялян. Нацыянальна-вызваленчы, рабочы і сялянскі рух. Эміграцыя. Аграрныя рэформы і іх сутнасць. Дзейнасць палітычных партый і арганізацый. Б. Тарашкевіч. Клуб “Змаганне”. Дзейнасць “Таврыства беларускай школы” (ТБШ). І. Дварчанін, П. Пестрак, Р. Шырма і інш. грамадска-палітычная думка. Забастовачная барацьба і партызанскі рух. Праблема стварэння антыфашысцкага народнага фронта. Роспуск КПП, КПЗБ і КСМЗБ. Гістарыяграфічны аспект.^ Тэма 11. Уз’яднанне Заходняй Беларусі з БССРПаход Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь. Арганізацыя часовых органаў кіравання, іх дзейнасць. Народны сход і яго рашэнні. Прыняцце Заходняй Беларусі ў склад СССР і ўз’яднанне яе з БССР. Стварэнне органаў Савецкай ўлады і іх дзейнасць. Перадача Віленскага краю Літве. Гістарычнае значэнне ўз’яднання беларускага народа ў адзінай дзяржаве. Дыскусійныя аспекты.^ Раздзел ІІІ. Беларусь у гады другой сусветнай і Вялікай Айчыннай войнаўТэма 12. Пачатак Вялікай Айчыннай вайныВераломны напад фашысцкай Германіі на СССР. Баі ў прыгранічных раёнах. Абарона Брэсцкай крэпасці. Баі пад Мінскам, Барысавам. Абарона Магілёва і Гомеля. Прычыны паражэння савецкіх войск у першы перыяд вайны. Акупацыйны рэжым фашысцкіх захопнікаў, іх палітыка. Калабаранцкія арганізацыі на Беларусі. Другі “Усебеларускі кангрэс”. Масавае знішчэнне насельніцтва. Карныя экспедыцыі. Гістарыяграфічны аспект.^ Тэма 13. Партызанская і падпольная барацьба на акупіраванай тэрыторыіСтварэнне сеткі падпольных партыйных і камсамольскіх арганізацый. Баявая дзейнасць партызан і падпольшчыкаў. Стварэнне ЦШПР і БШПР. Партызанскія рэйды. “Рэйкавая вайна”. Асаблівасці разгортвання партызанскага руха ў Заходняй Беларусі. Армія Краёва, яе мэты, тактыка і дзейнасць. Гістарыяграфічны аспект.^ Тэма 14. Вызваленне Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаўУступленне савецкіх войск на тэрыторыю рэспублікі і вызваленне яе ўсходніх раёнаў. Узаемадзеянне партызан з часцямі Чырвонай Арміі. Беларуская наступальная аперацыя “Баграціён”, яе вынікі. Ваенна-палітычнае і стратэгічнае значэнне разгрому гітлераўцаў у Беларусі. Уклад беларускага нароад ў разгром Германіі і Японіі. Страты Беларусі ў Другой сусветнай вайне. Дыскусійныя аспекты. Гістарыяграфічны аспект.^ Раздзел IV.Беларусь у 1945 – другой палове 80-х гадоўТэма 15. Аднаўленне і развіццё народнай гаспадаркі ў першае пасляваеннае дзесяцігоддзеМасовы ўдзел насельніцтва рэспублікі ў аднаўленчых работах. Аднаўленне прамысловасці і стварэнне яе новых галін, індустрыалізацыя заходніх абласцей рэспублікі. Дапамога народаў СССР у аднаўленні сельскай гаспадаркі. Калектывізацыя ў заходніх абласцях. Аднаўленне дзейнасці партыйных, савецкіх органаў і грамадскіх арганізацый пасля вайны. Матэрыяльнае і бытавое становішча працоўных рэспублікі. Аднаўленне сістэмы адукацыі, навукі, сеткі культурна-асветніцкіх устаноў. Літаратура. Тэатр. Музыка. Архітэктура. Гістарыяграфічны аспект.^ Тэма 16. Эканоміка Беларусі ў сярэдзіне 50-х – сярэдзіне 1980-х гг.Эканамічная рэформа 1965 года. Асаблівасці навукова-тэхнічнага прагрэса ў Беларусі ва ўмовах НТР. Змены ў структуры прамысловасці. Ажыццяўленне эканамічнай рэформы ў сельскай гаспадаркі. Спецыялізацыя і канцэнтрацыя сельскагаспадарчай вытворчасці. Меліарацыя і хімізацыя. Стварэнне аграпрамысловых комплексаў. Гістарыяграфічны аспект.^ Тэма 17. Грамадска-палітычнае, сацыяльнае і культурнае развіццё рэспублікі ў сярэдзіне 50-х – сярэдзіне 1980-х гг.Спробы дэмакратызацыі грамадскага жыцця. Рэабілітацыя ахвяр культу асобы. Дзейнасць КПБ, Саветаў, прафсаюзаў і камсамола. Змены сацыяРаздел V. Беларусь на сучасным этапеТэма 20. Абвяшчэнне незалежнасці Рэспублікі БеларусьПрыняцце Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце. Жнівеньскі (1991 г.) путч і яго вынікі. Наданне Дэкларацыі статуса канстытуцыйнага закона. Закон БССР аб назве рэспублікі. Фарміраванне дзяржаўных інстытутаў улады. Прыняцце Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь (1994 г. са змяненнямі і дапаўненнямі). Станаўленне прэзідэнтскай палітычнай сістэмы ў Беларусі. Рэферэндумы ў маі 1995 г. і лістападе 1996 г., іх вынікі. ^ Тэма 21. Сацыяльна-эканамічнае развіццё Рэспублікі Беларусь (пачатак 1990-х - 2006 гг.)Разбурэнне эканамічных сувязей пасля развала СССР. Эканамічныя рэформы, іх станоўчыя і адмоўныя вынікі. Новыя формы ўласнасці і гаспадарвання.прыватызацыя і яе супярэчнасці. Зараджэнне прадпрымальніцтва. Стварэнне камерцыйных структур. Фермерство. Цяжкасці перабудовы эканомікі рэспублікі да рыначнай. Праграма Прэзідэнта Беларусі і ўрада па выхаду з крызісу. Сацыяльная палітыка. Праграмы сацыяльна-эканамічнага развіцця на 1996-2000 і 2001-2005 гады, зацверджаныя І і ІІ Усебеларускімі народнымі сходамі.^ Тэма 22. Навука і культура Беларусі у канцы ХХ – пачатку ХХІ стст.Дасягненні беларускіх вучоных. Супярэчлівасці развіцця навукі. Закон аб дзяржаўнасці беларускай мовы. Дзейнасць Таварыства беларускай мовы імя Ф. Скарыны і Беларускага фонда культуры. Адукацыя. Літаратура і мастацтва. Вяртанне незаслужана забытых твораў і імёнаў дзеячаў культуры. Сродкі масавай інфармацыі. Пазіцыі праваслаўнай царквы і каталіцкага касцёла. Грамадскі рух за ахову прыроды, помнікаў гісторыі і культуры. Дыскусійныя пытанні.^ Тэма 23. Удзел Беларусі ў Садружнасці Незалежных ДзяржаўРазвал СССР і ўтварэнне Садружнасці Незалежных Дзяржаў (СНД). Алма-Ацінская Дэкларацыя. Інтарнацыянальныя сувязі Рэспублікі Беларусь з дзяржавамі Садружнасці. Узаемадзеянне дзяржаў Садружнасці ў ваеннай сферы ў барацьбе з арганізаванай злачыннасцю і тэрарызмам. Механізм выканання міждзяржаўных пагадненняў дзяржаў Садружнасці. Становішча СНД і перспектывы яго развіцця. Арганізацыя дагавора аб калектыўнай бяспеке (АДКБ). Дыскусійныя пытанні.^ Тэма 24. Станаўленне і развіццё Саюзнай ДзяржавыЭтапы яднання народаў Беларусі і Расіі. Саюзная дзяржава і яе органы. Эканамічная інтэграцыя. Рэгіянальная супрацоўніцтва. Развіццё навукі і тэхнікі. Фарміраванне адзінай адукацыйнай прасторы. Беларуска-расійскае культурнае ўзаемадзеянне. Саюзныя праграмы і праекты. Дыскусійныя пытанні.^ Тэма 25. Міжнародныя сувязі Рэспублікі БеларусьАсноўныя мэты і задачы рэспублікі ў сферы міжнародных адносін. Дыпламатычнае прызнанне Рэспублікі Беларусь. Павышэнне актыўнасці ў дзейнасці ААН. Эканамічныя сувязі з замежнымі краінамі. Развіццё культурнага супрацоўніцтва. Беларусь і Еўразійскае эканамічнае згуртаванне (ЕўрАзЭс). Беларусь і Адзіная эканамічная прастора. Новыя геапалітычныя рэаліі. Дыскусійныя пытанні.^ Тэма 26. Беларуская дыяспара: гісторыя і сучаснасцьГісторыя эміграцыі, яе асноўныя этапы. Развіццё эмігранцкіх супольнасцяў. Культурная спадчына беларусаў-эмігрантаў. Новая дзяржаўная палітыка ў дачыненні да дыяспары. Знакамітыя землякі. Дыскусійныя пытанні. Гістарыяграфія.Крыніцы:Беларусізацыя. 1920-я гады: Дакументы і матэрыялы. / Пад рэд. У. К. Коршука і Р. П. Платонава. Мн., 2001. Беларускія летапісы i xpoнікі: Пераклад са старажытнарускай, старажытнабеларускай i польскай / Уклад. У. Арлова; прадм. В. Чамярыцкага. Мн., 1997. Белоруссия в эпоху капитализма. Сборник документов и материалов. Мн., 1983. T. I; Мн., 1990. Т. ІІ. Белоруссия в эпоху феодализма. Сборник документов