Кастусь Эдуардавіч Цыялкоўскі — вынаходнік у галіне касманаўтыкі і ракетнай тэхнікі

МIНIСЭРСТВА АДУКАЦЫI РЭСПУБЛIКI БЕЛАРУСЬ

УСТАНОВА АДУКАЦЫI БРЭСЦКI ДЗЯРЖАЎНЫ УНIВЕРСIТЭТ IМЯ А.С. ПУШКIНА

ФIЗIЧНЫ ФАКУЛЬТЭТ

КАФЕДРА АГУЛЬНАЙ ФIЗIКI

РЭФЕРАТ

Кастусь Эдуардавіч Цыялкоўскі - вынаходнік у галіне касманаўтыкі і ракетнай тэхнікі

САКАЛЮКА А.В.

СТУДЭНТА 2 КУРСА ГРУПЫ ФI -21

ФIЗIЧНАГА ФАКУЛЬТЭТА

НАВУКОВЫ КIРАЎНIК

САМУЙЛIК Я.Р.

БРЭСТ,2009

1. Дзяцінства. Імя вялікага рускага навукоўца, заснавальніка тэорыі рэактыўнага руху і касманаўтыкі К.Э. Цыялкоўскага вядома ва ўсім свеце. Уся дзейнасць яго - сапраўдны подзвіг на славу свайго народа, на карысць усяго чалавецтва. Не выпадкова так цёпла - сказаў аб Кастусю Эдуардавічу першы ў свеце касманаўт Юрый Аляксеевіч Гагарын: "Ён вельмі кахаў людзей, дзеля якіх жыл і працаваў, усе свае працы ён адпісваў савецкаму народу", вось чаму ніколі не сцярэцца ў стагоддзях імя Кастуся Эдуардавіча Цыялкоўскага, "вялікага піянера Сусвету".Нарадзіўся Кастусь Эдуардавіч 5/17 верасня 1857 гады ў сяле Іжэўскам Разанскай губерні ў сямі ляснічага Эдуарда Ігнацьевіча Цыялкоўскага.

Прозвішча гэтая вядомая з 1697 гады. У ліку сыноў Ігната Цыялкоўскага, заняпалага абшарніка з Ровенскага павета Валынскай губерні, згадваецца Эдуард, бацька будучыні навукоўца. Пасля канчатка Пецярбургскага Ляснога і Межавага інстытута Эдуард Ігнацьевіч служыў памагатым ляснічага, а затым і ляснічым у Аланецкай, Пецярбургскай, Вяцскай губернях, у Спаскім павеце Разанскай губерні. Тут у сяле Іжэўскам ён і пазнаёміўся з дачкой дробнамаянтковага двараніна І. І. Юмашава Марыяй Іванаўнай, зрабіў ёй прапанову. Кастусь Эдуардавіч пісаў: "Я думаю, што атрымаў злучэнне моцнай волі бацькі з таленавітасцю маці". У 1862 году сямя перабралася з Іжэўскага ў Разань, дзе Эдуард Ігнацьевіч атрымаў месца выкладчыка натуральнай гісторыі і таксацыі каморніцка-таксатарскіх класаў пры Разанскай гімназіі.

У Разані і адбылося з Кастусём Эдуардавічам няшчасце, стромка змяніўшае ўсё яго жыццё. Пасля вясёлага зімовага катання на санках ён застудзіўся. Прастуда моцна аслабіла арганізм, інфекцыя выклікала шкарлятыну. "Захварэў, трызніў. Думалі, памру, але я акрыяў, толькі моцна аглох, і глухата не праходзіла. Яна вельмі мучыла мяне". Калі да гэтага Касцячы быў вясёлым і жывым хлапчуком, гарэзай, удзельнікам разнастайных дзіцячых забаў, то пасля хваробы пачалася іншая, горкая і цяжкая паласа жыцця. "Са аднагодкамі і ў грамадстве я часта ашукваўся... Гэта выдаляла мяне ад людзей і прымушвала ад нуды чытаць, засяроджвацца, марыць. Гэта паглыбляла мяне ў самога сябе, прымушала шукаць вялікіх спраў, каб заслужыць ухвалу людзей і не быць гэтак прэзренным". Нетутэйша час вучыцца, і Касцячы разам з малодшым братам паступіў у Вяцкую мужчынскую гімназію (у Вятку сямя пераехала ў 1868 году). Але вучоба давалася цяжка: "Вучыцца ў школе я не мог: настаўнікаў цалкам не чуў або чуў адны смутныя гукі", - адзначаў ён пасля. Пакінуўшы гімназію пасля трэцяга класа, будучы навуковец пачаткаў займацца самастойна па кнігах бацькі і старэйшых братоў. Кнігі дапамаглі яму знайсці сваё "я". Ён стаў захапляцца дакладнымі навукамі, мадэляваць і, па іх жа словам, яшчэ ў дзяцінстве марыць аб палётах, аб пераадоленні зямнога прыцягнення, "...кніг было мала, настаўнікаў у мяне зусім не было, таму мне прыходзілася больш ствараць і дзеяць, чым успрымаць і засвойваць... Адным словам, творчы элемент, элемент самаразвіцця, самабытнасці пераважаў", - пісаў аб гэтым перыядзе свайго жыцця пазней Кастусь Эдуардавіч. І далей: "Гадоў з 14-15 я стаў цікавіцца фізікай, хіміяй, механікай, астраноміяй, матэматыкай і г. д.". Гэтая самастойнасць развіцця дапаможа будучыні навукоўцу выпрацаваць свой адмысловы стыль творчасці, у якім заўсёды будуць пераважаць воля мыслення, шырата далягляду, глыбіня навуковага аналізу, настойлівасць у давядзенні кожнага навуковага пытання да лагічнага дазволу, вера ў неабходнасць і важнасць сваёй працы, арганічнае спалучэнне тэорыі і эксперыменту. Да глыбокай старасці захаваў навуковы здольнасць здзіўляцца ўсяму новаму, хутка схопліваць гэта новае і ісці адважна значна далей наперад, часам насуперак з існымі становішчамі, захоўваць на працягу ўсяго жыцця неверагодную сілу ўяўлення.

2. У Маскве. Звярнуўшы ўвагу на тэхнічныя здольнасці сына, Эдуард Ігнацьевіч у 1873 г, адправіў яго ў Маскву для атрымання тэхнічнай адукацыі. Але ў сталіцы, адмовіўшыся ад паступлення ў якую-небудзь вучэбную ўстанову, юнак вырашыў заняцца самаадукацыяй. "Бацька ўявіў, што ў мяне тэхнічныя здольнасці, і мяне адправілі ў Маскву. Але што я мог зрабіць тамака са сваёй глухатой?! Якія сувязі завязаць? Без ведання жыцця я быў сляпы ў стаўленні кареры і заробку. Я атрымліваў з хаты 10-15 рублёў у месяц, сілкаваўся адным чорным хлебам, не меў нават бульбачкі і гарбаты, затое купляў кнігі, трубкі, ртуць, серную кіслату і іншае". Тры гады сурёзнай працы ў бібліятэцы Румянцевскага музея ўзбагацілі яго ведамі па матэматыцы, фізіцы, хіміі, астраноміі. "Але што жа, уласна, я рабіў у Маскве? Няўжо абмежаваўся аднымі фізічнымі і хімічнымі досведамі? Я праходзіў першы год дбайна і сістэматычна курс начартальнай матэматыкі і фізікі, на другі жа год займаўся вышэйшай матэматыкай. Прачытаў курс вышэйшай алгебры, дыферэнцыяльнага і інтэгральнага вырахавання, аналітычную геаметрыю, сферычную трыганаметрыю". Займалі юнака шматлікія навуковыя пытанні, часцей за ўсё не якія мелі рашэнні. Адным з такіх быў пытанне аб магчымасці ўжывання цэнтрабежнай сілы для ўздыму за атмасферу. "Вучэнне аб цэнтрабежнай сіле мяне цікавіла, таму што я думаў ужыць яе да ўзняцця ў касмічную прастору. Быў момант, калі мне здалося, што я вырашыў гэтае пытанне (16-ці гадоў). Я быў так усхваляваны, нават узрушаны, што цэлую ноч не сышоў - блукаў па Маскве і ўсё думаў аб вялікіх следствах майго адкрыцця, але ўжо да раніцы я пераканаўся ў памылковасці майго вынаходства. Расчараванне было гэтак жа моцна, як і зачараванне. Гэтая ноч на ўсё жыццё мыю пакінула след. Праз 30 гадоў я яшчэ часам бачу ў сне, што паднімаюся да зорак на маёй машыне і адчуваю такое жа захапленне, як у тую спрадвечную ноч". У 1876 году 19-летні Кастусь па выкліку бацькі вярнуўся дадому. Так скончыўся маскоўскі перыяд яго жыцця, але працэс самаадукацыі працягваўся ўсё наступнае жыццё. "Можна лічыць, што я вучыўся дзеючы, хоць часта няўдала і з спазненнем", - пісаў ён.

3. Станаўленне педагога і навукоўца. У Вятцы юнак працягнуў вывучэнне навуковай і грамадска-палітычнай літаратуры. "З публічнай бібліятэкі... цягаў навуковыя кнігі і часопісы. Памятаю механіку Вейсбаха і Брашмана, ньютонаўск ія "Прынцыпы" і іншыя". У Вятцы малады Цыялкоўскі ўпершыню паспрабаваў заняцца педагагічнай працай - рэпетытарствам. Даваў урокі па фізіцы і матэматыцы адсталым гімназістам. Несумнеўныя педагагічныя здольнасці, добрыя водгукі аб уроках пазней дапамагли яму ў выбары прафесіі.У 1879 году Эдуард Ігнацьевіч выйшаў у адстаўку, і сямя вярнулася ў Разань. У горадзе дзяцінства Кастусь Эдуардавіч таксама паспрабаваў падтрымаць сямю рэпетытарствам, але без знаёмстваў і сувязяў знайсці працу апынулася немагчыма. Набыць прафесію, а потым і атрымаць месца дапамог выпадак. Цыялкоўскаму трапілася на вочы абява, што кожны жадаючы можа экстэрнам іспытвацца на званне настаўніка пачатковай школы.Кастусь Эдуардавіч паспяхова здаў усе іспыты і праз некалькі месяцаў падвучыў прызначэнне ў невялікае мястэчка Бароўск Калужскай губерні на пасаду настаўніка арыфметыкі і геаметрыі. Узімку 1880 гады пачаўся бароўскій перыяд жыцця К.Э. Цыялкоўскага - перыяд яго станаўлення як педагога і як навукоўца. З першых дзён у павятовай вучэльні Цыялкоўскі з захапленнем заняўся педагагічнай працай. Не абмяжоўваючыся праграмай, ён дапоўніў прыпадаваемыя прадметы фізічнымі і хімічнымі досведамі, паказваў дзеянне электрычнай машыны, распавядаў і паказваў, як і чаму лётае напоўнены дымам шар, плавае лодка, як вымераць адлегласць да розных прадметаў. У Бароўске працягвалася сурёзная навуковая праца. "У Бароўске я вярнуўся... да сурёзных матэматычных прац... пісаў, вылічаў, літаваў, габляваў, плавіў...", - пісаў Цыялкоўскі. Вынікам напружанай навуковай працы можна лічыць цікавае даследаванне аб кінэтычнай тэорыі газаў, нажаль, праца, зробленая цалкам самастойна, не стала адкрыццём. Над гэтай праблемай ужо даўно паспяхова працавалі іншыя навуковыя, але Кастусь Эдуардавіч не ведаў аб гэтым, бо не меў магчымасці карыстацца навінкамі навуковай і тэхнічнай літаратуры. Аб іншай яго працы "Механіка жывёлы арганізма" спрыяльны водгук зрабіў І.М. Сеченаў. За гэтую і шэраг іншых прац Кастусь Эдуардавіч быў абраны чальцом Пецярбургскага фізіка-хімічнага грамадства.

4. Піянерскія працы па касманаўтыцы і паветраплаванню.У 1883 году, скарыстаўшыся школьнымі вакацыямі, ён скончыў рукапіс "Вольная прастора", выкладзеную ў выглядзе навуковага дзённіка. Гэта першы ў міры праца, у якім разглядаліся зявы ў асяроддзі, дзе адсутнічаюць сілы прыцягнення і супрацівы. К.Э. Цыялкоўскім упершыню быў зроблены выразная выснова - адзіна магчымы спосаб перасоўвання ў касмічнай прасторы заснаваны на прынцыпе рэактыўнага руху.Ужо ў гэтай працы адчуваецца ўпэўненасць аўтара, што чалавек у будучыні пераадолее барер прыцягнення сваёй планеты. У "Вольнай прасторы" навуковец прадбачыў асновы будучай касмічнай тэхнікі і разгледзеў умовы магчымага існавання чалавека ў касмічным караблі. Упершыню ён падышоў да думкі аб неабходнасці актыўнага преобразовательного стаўлення да космасу як месцу пасялення людзей. Шмат і сурёзна працаваў навуковы ў гэты час і над праблемай паветраплавання, асабліва над пытаннем суцэльнаметалічнага дырыжабля. "У 1885 году, маючы 28 гадоў, я цвёрда вырашыў аддацца паветраплаванню і тэарэтычна распрацаваць металічны кіраваны аэрастат", - пісаў Цыялкоўскі. Вынікам роздумаў, шуканняў, разлікаў зявілася вялікая праца "Тэорыя і досвед аэрастата". Даследаванне гэта было першым у міры працай аб дырыжаблі пераменнага абёму з металічнай абалонкай. Вялікую маральную падтрымку аказалі тады маладому даследніку прагрэсіўныя навукоўцы І.М. Сеченов, А. Г. Столетов, Д. І. Мендзялееў.

У Калугу сямя Цыялкоўскага перабралася ў пачатку 1892 гады. Кастуся Эдуардавіча як дасведчанага і дасведчанага педагога перавялі на працу ў Калужскую павятовую вучэльню. У 1894 году часопіс "Навука і жыццё" надрукаваў яго артыкул "Аэраплан або птушкападобная (авіяцыйная) лятальная машына", дзе апісвалася канструкцыя металічнага манаплана з крыламі, падобнымі на крылы вялікай парылай птушкі, рухавіком унутранага згарання, зачыненай кабінай для экіпажа, якія прыбіраюцца шасі і нават аўтапілотам. У прыкладанні да часопіса "Вакол святла" зявіўся яго навукова-фантастычны аповяд "На Месяцы". Затым была выдадзеная навукова-фантастычная аповесць "Мары аб Зямлі і небе і эфекты сусветнага прыцягнення". У пецярбургскім часопісе "Навуковы агляд" апублікаваная артыкул "Працягласць выпраменьвання Сонца". Цыялкоўскі пабудаваў аэрадынамічную трубу для выпрабавання мадэляў лятальных апаратаў. Гэта была першая ў Расеі "паветранадзімалка", як зваў яе навуковец, з адчыненай працоўнай часткай. Дарэчы, аэрадынамічная труба, пабудаваная пад кіраўніцтвам прафесара Н.Е. Жукоўскага, зявілася некалькімі гадамі пазней. Праца па аэрадынаміцы падвучыла падтрымку Расійскай акадэміі навук. Акадэмія вылучыла Кастусю Эдуардавічу субсідыю ў 470 рублёў на працяг досведаў. Гэта была адзіная дапамога афіцыйнай установы навукоўцу-самавуку. Тут быў завершаны капітальная праца "Даследаванне сусветных прастор рэактыўнымі прыборамі". У ім упершыню ў міры засноўвалася магчымасць ужывання рэактыўных лятальных апаратаў для міжпланетных паведамленняў, давалася тэорыя палёту ракеты.Ідэя ўжывання ракеты для рашэння навуковых праблем, ідэя выкарыстання рэактыўных рухавікоў для стварэння руху касмічных апаратаў цалкам прыналежыць Цыялкоўскаму.

5. Беды і радасці.У 1897 году па сумяшчальніцтве Кастусь Эдуардавіч пачаткаў працаваць у рэальнай вучэльні, а праз год - у жаночым епархіяльным: "мне прапанавалі ўрокі фізікі ў мясцовай жаночай епархіяльнай вучэльні, я пагадзіўся, а праз год сышоў зусім з павятовай вучэльні". Кастусь Эдуардавіч нягледзячы на свой фізічны недахоп - глухату, быў выдатным педагогам. У 1902 году гаспадары хаты, дзе жылі Цыялкоўскія, задумалі капітальны рамонт. Шуму, груку, бязладзіцы Кастусь Эдуардавіч не выносіў, і сямі прыйшлося пераехаць на новую кватэру. Яе знялі на глухой Лебядзяшчаўскай вуліцы, далёка ад месца службы Кастуся Эдуардавіча, але затое бліжэй да Акі і Загараднаму саду - каханым месцам яго адпачынку. Два года пражыла сямя на новай кватэры, тут таксама хваляваліся радасці і беды. У год пераезду пакончыў з сабой старэйшы сын Ігнат, першакурснік Маскоўскага універсітэта, Ігнат быў другім дзіцем у сямі, у гімназіі лічыўся адным з лепшых вучняў, асаблівыя здольнасці выявіў у фізіцы і матэматыцы, завошта быў празваны таварышамі Арxімедам. Улічваючы, што бацьку цяжка ўтрымоўваць такую вялікую сямю, Ігнат працаваў амаль кожнае лета рэпетытарам, збіраў грошы на вучобу ў вышэйшай вучэбнай установе. З адрозненнем скончыўшы Калужскую мужчынскую гімназію, улетку 1902 гады дзевятнадцацігадовы юнак зехаў у Маскву, каб паступіць ва ўніверсітэт. Спачатку студэнцкае жыццё яму падабалася. Сястры Любові, працавалай у то час сельскай настаўніцай, ён пісаў, што наведваў тэатры, з захапленнем слухаў Шаляпіна. Потым паведамляў, што збіраецца перавесціся з фізіка-матэматычнага факультэта на медыцынскі. 5 снежня 1902 гады прыйшла тэлеграма аб згубе Ігната. Ён атруціўся цыяністым каліем. Пазней Кастусь Эдуардавіч пазнаў ад таварышаў сына, што апошнія дні Ігнат не наведваў універсітэт, быў журботным і задуменным. Вяліка было гора бацькі, страцілага дзіцяці. Са ўласцівай яму самакрытычнасцю ён вінаваціў сябе ў тым, што не збярог сына, з-за занятасці навуковай і педагагічнай працай, не надаў значэнні захапленню сына ўпадніцкай філасофіяй, не змог давесці яму, што за жыццё, за свае ідэі трэба дужацца. Увесну 1903 гады Цыялкоўскі пазнаў аб публікацыі ў часопісе "Навуковы агляд" яго артыкула "Даследаванне сусветных прастор рэактыўнымі прыборамі". Рукапіс апынулася вялікай, і для друку ў часопісе прыйшлося падзяліць яе на дзве часткі. Першая была надрукаваная ў травеньскім нумары. Але ў сувязі з нечаканай смерцю рэдактара тыраж быў выключаны паліцыяй і аўтар атрымаў усяго адзін асобнік. Не выпадкова на першай старонцы апублікаванага артыкула К. Э. Цыялкоўскі напісаў алоўкам: "Прашу захоўваць, як зрэнку вока, бо гэта адзіны асобнік, выдраны мною з часопіса", а на ўнутраным боку вокладкі яшчэ адзін запіс: "Рукапіс не вернутая". "Выдадзена жудасна- карэктуры не было, формулы і нумары пераблытаныя і страцілі сэнс", але ўсёткі Цыялкоўскі быў рады і гэтаму.

6. Заслужанае прызнанне. Праслужыўшы ў павятовых вучэльнях (Калужскім і Бароўскім) дваццаць год, Кастусь Эдуардавіч падаў у адстаўку і выклапатаў сабе настаўніцкую пенсію. У епархіяльнай вучэльні працягваў працаваць. Тамака было лягчэй выкладаць, плацілі больш жалаванні і, акрамя таго, былі доўгія вакацыі, падчас якіх ён мог аддацца сваім працам.Кастусь Эдуардавіч працягнуў свае навуковыя пошукі, завяршылася праца над найсурёзнай навуковай працай "Аэрастат і аэраплан", напісаным пасля правядзення велізарнай колькасці досведаў па супраціве паветра. Была скончаная праца над другой часткай "Даследаванні сусветных прастор рэактыўнымі прыборамі". Яна ўбачыла святло ў 1911-1912 гадах у часопісе "Веснік паветраплавання", рэдактарам якога быў Б. Н. Варабёў. Ён сам адшукаў адрас калужскага вынаходніка і паслаў яму ліст з просьбай паведаміць, на якую тэму той мог бы напісаць артыкул для часопіса. Кастусь Эдуардавіч адклікаўся хутка і даслаў другую частку працы "Даследаванне сусветных прастор рэактыўнымі прыборамі". "Агульны дух працы, - пісаў Цыялкоўскі, - наступны: чалавецтва не застанецца вечна на Зямлі, але, у пагоне за святлом і прасторай, спачатку нясмела пракрадзецца за межы атмасферы, а затым заваюе сабе ўся прастора вакол сонца". Рэдактар часопіса ўспамінаў: "Друкаванне другой часткі артыкула "Даследаванне сусветных прастор рэактыўнымі прыборамі" пачалося ў нашым часопісе ў 1911 году і працягвалася з нумара ў нумар амаль да сярэдзіны наступнага года. У адрозненне ад першай, пакінутай незаўважанай, другая частка працы выклікала незвычайную цікавасць да пастаўленых аўтарам двум тэмам: ракетныя лятальныя апараты і міжпланетныя паведамленні. Яна сапраўды ўскалыхнула навуковую, тэхнічную і вынаходніцкую думку не толькі ў Расеі, але і за мяжой. Рэзананс атрымаўся нечакана шырокі". Не выпадкова навуковец адзначыў у аўтабіяграфіі: "Вучэнне аб рэактыўным зоркалёце толькі тады было заўважана, калі пачатак друкавацца другасна... у вядомым, распаўсюджаным і багата які выдаецца часопісе "Веснік паветраплавання". Тады шматлікія навукоўцы і інжынеры (за мяжой) заявілі аб сваім прыярытэце. Але яны не ведалі аб маёй першай працы 1903 гады, і таму іх прэтэнзіі былі потым абвінавачаныя, невядомасць працы 1903 гады аб зоркалёце выратавала мой прыярытэт".

Праца прынесла Кастусю Эдуардавічу сяброўства людзей, па вартасці ацанілых яго талент, яго ідэі і якія зрабілі ўсё для іх папулярызацыі. Ужо ў тым жа 1912 году ў часопісе "Прырода і людзі" зявілася вялікі артыкул рэдактара часопіса "Электрычнасць і жыццё" інжынеры Ў.У. Руміна "На ракеце ў сусветную прастору". У артыкуле гаварылася аб вялікім значэнні прац Цыялкоўскага для будучыні. На наступны год Румін надрукаваў ужо ў сваім часопісе артыкул "Рэактыўныя рухавікі (фантазія і рэчаіснасць)". Тады жа з падтрымкай Цыялкоўскага ўпершыню выступіў Я.І. Перэльман. Яго даклад аб міжпланетных вандраваннях быў надрукаваны ў шэрагу газет і часопісаў. Лёд вакол Цыялкоўскага быў зламаны, яго працы сталі чытацца, да яго нетутэйша прызнанне не толькі навукоўцаў, але і шырокай грамадскасці.

7. Дырыжаблі.Адным з блізкіх сяброў і памагатых Кастуся Эдуардавіча быў П.П. Канінг, чалавек цікавы і арыгінальны. Па іх ініцыятыве ў 1904 году была створаная група прыхільнікаў дырыжабля, праект дырыжабля быў абмеркаваны калужскімі інжынерамі, прызнаны тэарэтычна правільным і практычна здзяйсняльным. Ад імя гэтай групы ў газеце "Маскоўскі курер" за 1904 год была надрукаваная артыкул аб дырыжаблі Цыялкоўскага і выпушчаная ўлётка пад назовам "3аметка адмыслоўцаў аб праекце К.Э. Цыялкоўскага". Гэтая нататка зявілася прыкладаннем да кнігі навукоўца "Простае вучэнне аб паветраным караблі і яго пабудове".

Распрацоўваючы праблемы тэорыі касманаўтыкі, Кастусь Эдуардавіч ізноў і ізноў вяртаўся да свайго стварэння - суцэльнаметалічнаму дырыжаблю. Вырашыўшы прыцягнуць увагу грамадскасці да праблемы апарата лягчэй паветра, ён задаўся мэтай пабудаваць некалькі вялікіх мадэляў і выехаць з імі на паветраплавальны зезд. Паездка ў Пецярбург на III зезд паветраплавацеляў адбылася ўвесну 1914 гады. Выступ на зездзе не задаволіла Цыялкоўскага. Нешматлікія апаненты выказаліся толькі аб недасканаласці злучэння тонкіх металічных лістоў абалонкі дырыжабля пасродкам знітоўкі цынам, што ён і сам разумеў (іншых спосабаў тагачасная тэхніка не ведала). Аб самой жа канструкцыі не казаў амаль ніхто. Кастусь Эдуардавіч пісаў: "У 1914 году, увесну, да вайны, мяне запрасілі ў Петраград на паветраплавальны зезд. Узяў сабой скрыня мадэляў у два метра даўжынёй і рабіў даклад з дапамогай гэтых мадэляў і дыяпазітываў. Суправаджаў мяне мой сябар П.П. Канінг. Прафесар Жукоўскі быў апанентам і не ўхваляў праекту... Студэнты, аглядаючы маю выставу, казалі, што толькі па мадэлях яны ясна прадставілі сабе новы тып дырыжабля. Мае кнігі жа гэтага ім не давалі. Вось як цяжка засвойваецца ўсё новае".

Апошняя брашура, абёмам усяго ў восем старонак, якую Цыялкоўскаму цудам атрымалася выдаць напярэдадні рэвалюцыі, звалася "Гора і геній". Гэта была мара аб тым часе, калі людзі будуць шанаваць і берагчы сваіх навукоўцаў, філосафаў, дапамагаць і давяраць ім, і тады будуць пераадоленыя ўсё бедствы, якія выпрабоўвае чалавецтва.

У 1918 г. улетку Кастусь Эдуардавіч быў абраны чальцом-спаборнікам Сацыялістычнай Акадэміі. Гэтая Акадэмія на першых сітавінах паставілася спагадліва да Цыялкоўскага і аказвала некаторую дапамогу. Навукоўца запрашалі жыць у Маскве, але ён адмовіўся, застаўся дома і працягваў узмоцнена працаваць. Але з 1919 гады па нейкіх чыннікам высыланне ўтрымання спынілася. Сярод лістоў Кастуся Эдуардавіча ёсць два, адрасаваных у Акадэмію, але, мабыць, не пасланых, Ён дзякуе Акадэмію і піша, што "яна матэрыяльна дапамагла напісаць палову задуманага мною складання, над якім я працаваў з найвялікшым натхненнем і паляваннем, дзякуючы збольшага і спагадзе Акадэміі, шкада толькі Акадэмія пакінула мяне нечакана і бездапаможна на сярэдзіне дарогі, не даўшы магчымасці завяршыць пачатую працу, бо зараз прыйдзецца больш думаць аб сродках пражытка".

Нягледзячы на вельмі цяжкае матэрыяльнае становішча ў сямі, у лістападзе 1921 г з-за пагаршэнні стану здароўя, Цыялкоўскі быў змушаны пакінуць педагагічную працу, якой аддаў амаль 42 гады жыцця. Апошнія два года ён выкладаў фізіку, матэматыку, астраномію і хімію ў адзінай працоўнай школе 2-й прыступкі.

5 чэрвеня 1919 году навуковец быў абраны ганаровым чальцом Рускага таварыства Аматараў сусветазнаўства. Узнак падзякі Кастусь Эдуардавіч кожная свая новая праца стаў пасылаць Рускаму грамадству аматараў сусветазнаўства.

8. "Па-за Зямлёй". Вялікую дапамогу навукоўцу аказала і Калужскае грамадства вывучэння прыроды і мясцовага боку. Яшчэ да рэвалюцыі яно садзейнічала выданню яго прац. У 1919 году ў працах Грамадствы была змешчаная праца "Кінэтычная тэорыя святла". У 1920 году ў выданні Грамадствы выйшла тыражом у 300 асобнікаў навукова-фантастычная аповесць Цыялкоўскага "Па-за Зямлёй". У 1918 году яна была надрукаваная ў часопісе "Прырода і людзі".

Кнізе "Па-за Зямлёй" Цыялкоўскі надаваў велізарнае значэнне. Фантастычная па форме, аповесць утрымоўвала мноства сурёзных разважанняў. Апісанні скафандраў, якія дазваляюць выходзіць у палёце за межы ракеты, суседнічалі з праектамі аб выкарыстанні энергіі Сонца, аб канцэнтрацыі сонечнай цеплыні для правядзення рамонтных і будаўнічых ра-бот у космасе. Распавядалася аб тым, як рэгуляваць тэмпературу ў касмічным караблі, аб магчымай здабычы карысных выкапняў на іншых планетах, і многім сябрам. Тут навуковец упершыню загаварыў аб міжнароднай касмічнай павозцы, аб магчымасці сумеснага касмічнага палёту навукоўцаў розных краін. І мэты ў такога палёту павінны быць самымі мірнымі і добрымі, лічыў Цыялкоўскі.

Увесь тыраж быў надрукаваны на газетнай паперы, у папяровай вокладцы, але адзін асобнік кнігі быў у блакітнай каленкоравай вокладцы, абсыпаным зоркамі, яго чальцы Грамадствы на чале з Асонавым урачыста паднеслі Цыялкоўскаму ў знак павагі. Кастусь Эдуардавіч быў расчулены да слёз.

Мінулі гады, і аповесць "Па-за Зямлёй" стала настольнай кнігай нашых касманаўтаў, настолькі ярка, вобразна, рэалістычна перадаў у ёй аўтар шматлікія фактары касмічнага палёту. Можна толькі дзівіцца празорлівасці вялікага навукоўца і таленавітага пісьменніка. На сваёй першай пасляпалётнай прэс-канферэнцыі Юры Аляксеевіч Гагарын сказаў: "У кнізе К.Э. Цыялкоўскага вельмі добрае апісаныя фактары касмічнага палёту, і тыя фактары, з якімі я сустрэўся, амаль не адрозніваліся ад яго апісання".

9 лістапада 1921 гады Цыялкоўскаму была прызначаная пажыццёвая пенсія ў памеры 500 тыс. руб. у месяц. Здавалася, атрымаўшы пенсію, атрымаўшы права на заслужаны адпачынак, навуковец мог бы ў пакінутыя гады (а яму было далёка за шэсцьдзесят), спакойна жыць у асяроддзі родных і блізкіх. Але не такім быў гэты вялікі працаўнік. Ідэі нараджаліся адна за іншы. Сам навуковец распавядаў: "Атрымаў акадэмічную пайку... затым пенсію, якую я атрымліваю дагэтуль, але я не пакінуў сваіх прац, наадварот, ніколі так старанна і шмат не працаваў".

Кастусь Эдуардавіч быў апантаным летуценнікам, яго хвалявала мноства праблем. Ён разважаў аб нескарыстанай чалавецтвам каласальнай энергіі Сонца, аб стварэнні грандыёзных суцэльнаметалічных дырыжабляў і добра кіраваных аэрапланаў, аб міжпланетных штучных выспах, населеных людзьмі, аб новай міжнароднай мове і іншых пытаннях. "Я увесь час шукаў, шукаў самастойна, пераходзіў ад адных цяжкіх і сурёзных пытанняў да іншых, яшчэ больш цяжкім і важным. Стрымліваліся мае думкі і фантазіі толькі навукай",- пісаў навуковы.

Шырокі быў круг яго інтэрасаў, але ўсе працы Цыялкоўскага былі накіраваныя да адзінай мэты - засваенню прыроды для выгоды чалавека. "...Я цікавіўся больш усяго тым, што бы магло спыніць пакуты чалавецтва, даць яму магутнасць, багацце, веданне, здароўе".

9. Міжнароднае прызнанне. Паступова ідэя касмічнага палёту станавілася міжнароднай. Над ёй працавалі навукоўцы Нямеччыны, Амерыкі, Францыі. У 1923 году ў Мюнхене выйшла праца прафесара Германа Оберта "Ракета да планет", у якой даказвалася, што з дапамогай сучаснай тэхнікі ўяўляецца магчымым дасягнуць касмічных хуткасцяў і пераадолець сілу зямнога прыцягнення. Аб Цыялкоўскім у працы нават не згадвалася. Гэтая падзея ўсхвалявала грамадскасць, а Кастусь Эдуардавіч прыняў тэрміновыя меры да абароны свайго прыярытэту. У 1924 году ў Калузе ўбачыла святло брашура навукоўца "Ракета ў касмічную прастору", прадмова да яе было напісана на нямецкай мове А. Л. Чыжэўскаму. Яна выйшла тыражом у тысячу асобнікаў, дзясятак кніг быў адпраўлены асабіста Оберту, толькі тады навукоўцы за мяжой пазналі, што ў Расеі ўжо шмат гадоў назад былі выкананыя сурёзныя тэарэтычныя даследаванні ў вобласці ракет. У 1929 году сам Оберт даслаў Цыялкоўскаму ліст, у якім прызнаў прыярытэт рускага навукоўца і значнасць яго прац: "Шаноўны калега! Вялікае дзякуй за дасланы мне матэрыял. Я, зразумела, самы апошні, хто стаў бы аспрэчваць Ваша першынство і Вашы заслугі па справе ракет, і я толькі шкадую, што не раней 1925 году пачуў аб Вас. Я быў бы, мусіць, у маіх уласных працах сёння значна далей і абыйшоўся бы без тых шматлікіх марных прац, ведаючы Вашы выдатныя працы". Шмат гадоў праз 82-летні прафесар Оберт прыехаў у Калугу, каб пакланіцца Цыялкоўскаму.

10. Набліжаючы будучыню.У 1926 году Цыялкоўскі зноў выдаў "Даследаванне сусветных прастор рэактыўнымі прыборамі". Але пад старым назовам выйшла цалкам новая праца. Назоў захавалася таму, што навуковец спачатку збіраўся падрыхтаваць яе перавыданне, аднак падчас прац ён даў поўную карціну палёту ў космас, прадугледзеў спосабы выратавання чалавека ад узмоцненага цяжару і пры поўнай адсутнасці яе, даў падрабязны план засваення касмічнай прасторы, 1932 год стаў асабліва радасным для навукоўца. Яму выканалася 75 гадоў, і гэты юбілей быў шырока адзначаны па ўсёй краіне. Урачыстае паседжанне адбылося ў Калузе 17 верасня, роўна праз месяц было вызначана правесці паседжанне ў Маскве, у Калоннай зале Хаты Звязаў. Навуковец адмаўляўся наадрэз ад ушаноўвання, яго ўгаворвалі ўсё: і сваякі, і сябры. Нарэшце, згода на паездку было дадзена. У Маскве навукоўцу быў прадстаўлены выдатны нумар у гасцініцы "Метраполь". Па просьбе Кастуся Эдуардавіча яму арганізавалі аўтамабільную паездку па Маскве.

У лютым 1934 гады да навукоўца прыехалі начальнік Рэактыўнага НДІ І.Т. Клейменаў і канструктар першай савецкай дасведчанай ракеты з вадкасным рэактыўным рухавіком М. К. Ціханраваў. Ракета яго канструкцыі адарвалася ад зямлі 17 жніўня 1933 гады, і яе стваральнікі прыехалі да Цыялкоўскага дакласці аб першых выпрабаваннях і параіцца аб кірунку наступнай працы. Супрацоўнікі інстытута прывезлі Цыялкоўскаму дарагой падарунак - некалькі фатаграфій запуску ракет. Убачыўшы іх, Кастусь Эдуардавіч расчуліўся да слёз. Але ён выдатна разумеў, што такія дасведчаныя працы - толькі першы крок на шляхі пераходу ад тэорыі да практыкі. "Я разумею бездань, падзяляльную ідэю ад яе ажыццяўлення, бо на працягу майго жыцця я працаваў таксама і рукамі", - пісаў ён.

І навуковец працягвае шукаць, вылічаць, разлічваць, каб наблізіць будучыню. Паступова адбываецца афармленне ідэі, якую ён апіша ў незавершанай працы "Асновы пабудовы газавых машын, матораў і лятальных прыбораў". Аб гэтым ён пісаў Я.І. Перэльману: "…15 снежня 1934 гады, пасля шасці гадзін вечара, я натыкнуўся на новую думку адносна дасягненні касмічных хуткасцяў. Наступствам гэтага адкрыцця зявілася ўпэўненасць, што такія хуткасці значна лягчэй атрымаць, чым я меркаваў. Магчыма, што іх дасягнуць праз некалькі дзясяткаў гадоў, і, можа быць, сучаснае пакаленне будзе сведкай міжпланетных вандраванняў. Такім чынам, ідэя 15 снежня наблізіла рэалізацыю касмічнай ракеты, замяніўшы ў маім уяўленні сотні гадоў (як я пісаў у 1903 году) толькі дзясяткамі іх". Гаворка ішла аб выкарыстанні ракетных эскадраў ( груп ракетных лятальных апаратаў ) для касмічнага палёту.

У 1932-1934 гады навуковец сурёзна задумляўся над тым, хто працягне распрацоўку яго ідэй, хто ажыццявіць іх на практыцы. Таму шмат увагі ён надаваў якое падрастае пакаленню, ускладаючы на яго адмысловыя надзеі. Навуковец кахаў распавядаць аб далёкіх мірах і аб тым, што калі-небудзь чалавек будзе лётаць на іншыя планеты. Ужо тады, у пачатку 30-х гадоў, унукі яго ведалі, што такое ракета, ведалі і пра эфірныя гарады, і пра цягнікі без колаў, і пра дырыжабль. Казаў ён і аб транспарце на паветранай падушцы, які апісваецца ў яго працы "Супраціў паветра і хуткі цягнік", напісанай у 1927 году.

11. Апошні год.У 1935 году наступіла рэзкае пагаршэнне здароўя Цыялкоўскага.Ён ніколі не быў дужым і цалкам здаровым чалавекам, але звяртацца да лекараў і наогул лячыцца ён не кахаў. "Пры натуральным ходзе хваробы выпрацоўваецца імунітэт, - звычайна казаў ён, - шкодныя бацылы перамагаюцца, і парушаная раўнавага аднаўляецца, уводзіны ў арганізм лекаў штучна перарывае плынь хваробы, і неабходнага імунітэту не выпрацоўваецца". Апошні год ён стаў адчуваць у верхняй частцы грудзей боль, якая ўзмацнілася пасля смерці ўнука. Агляд паказаў невылечную стадыю рака страўніка. Аб дыягназе хвораму не сказалі, але, верагодна, Кастусь Эдуардавіч здагадаўся сам. Але і ў гэты час навуковец працягваў працаваць, за няпоўных восем месяцаў 1935 гады ім напісаныя і скончаныя больш дваццаці прац, з якіх пятнаццаць былі апублікаваныя пры яго жыцці. Штодня здароўе Цыялкоўскага станавілася ўсё горш, ён усё больш слабеў. Радзей спрабаваў ездзіць на ровары, а часам, вяртаючыся, не ў сілах быў увесці ровар на дзве прыступкі ганка. У канцы ліпеня і гэтыя шпацыры ён пакінуў, і з сярэдзіны жніўня займаўся толькі ўпарадкаваннем сваіх навуковых прац.

За шэсць дзён да смерці, 13 верасня 1935 году К. Э. Цыялкоўскі напісаў сваё знакамітае ліст-завяшчанне:

"Усё сваё жыццё я марыў сваімі працамі хоць трохі прасунуць чалавецтва наперад".

Касмічная філасофія Цыялкоўскага зяўляецца адным з слупоў рускага касмізма. Яна адчувальна паўплывала на сучасную цывілізацыю пасродкам касманаўтыкі, якая стала адным з асноўных кірункаў НТР. Немалаважна і тое, што яна адносіцца да ліку нешматлікіх у рускім касмізме ўзораў цэласнай філасофска-светапогляднай сістэмы. У яго касмічнай філасофіі абмяркоўваліся ў асноўным традыцыйныя філасофскія праблемы, разгляданыя з "касмічнага пункта погляду".

Цыялкоўскі распрацоўваў так званы "актыўна-эвалюцыйны" прынцып касмізма. Яго сэнс складаецца ў тым, што лёс Сусвету залежыць ад касмічнага розуму, т.е. ад чалавецтва і іншых касмічных цывілізацый, іх преобразовательной дзейнасці. "Актыўна-эвалюцыйны" сэнс прынцыпу касмізма суіснуе ў Цыялкоўскі|Цыялкоўскага]] з больш традыцыйным сэнсам гэтага прынцыпу: "Лёс істоты залежыць ад лёсу Сусвету". Усё гэта стварае складанасці пры разуменні касмічнай філасофіі на завяршальным этапе яе станаўлення. Найважнымі прынцыпамі касмічнай філасофіі, якія ляжаць у аснове метафізікі і навуковай карціны свету Цыялкоўскі|Цыялкоўскага]] зяўляюцца прынцыпы атамістычнага панпсіхізму, манізму, бясконцасці, самаарганізацыі і эвалюцыі.

Прынцып атамістычнага панпсіхізму напроста звязаны з разуменнем Цыялкоўскім матэрыі. Цыялкоўскі гаварыў, што "Я не толькі матэрыяліст, але і панпсіхіст, які прызнае адчувальнасць усёй Сусвету. Гэтая ўласцівасць я лічу неаддзельным ад матэрыі". Усё целы Сусвету "маюць адну і тую жа сутнасць; адзін пачатак, якое мы завем духам матэрыі (сутнасць, пачатак, субстанцыя, атам у ідэальным сэнсе)", што вельмі падобна з філасофіяй Платона. "Атам-дух" ("ідэальны атам", "першабытны дух") па Цыялкоўскім, "ёсць непадзельная аснова або сутнасць свету. Яна ўсюды аднолькавая. Жывёліна ёсць ёмішча бясконцага ліку атамаў-духаў, гэтак жа, як і Сусвет. З іх толькі яна і складаецца, матэрыі, як яе перш разумелі, не. Ёсць толькі адно нематэрыяльнае, заўсёды якое адчувае, вечнае невынішчаемае, раз і назаўжды створанае або заўсёды існавалае". Такім чынам, "атам-дух" - гэта элемент метафізічнай субстанцыі, ляжалай у аснове свету і адрознены ад элементарных часціц у сучаснай фізіцы.

Прынцып манізму выяўляе адзінства субстанцыянальнай асновы свету, якая ўтвараецца "атамамі-духамі". "Матэрыя адзіная, і асноўныя ўласцівасці яе ва ўсёй Сусвеце павінны быць аднолькавыя". Гэта азначае: адзінства матэрыяльнага і духоўнага пачаткаў Сусвету; адзінства жывой і нежывой матэрыі: "матэрыя адзіная, гэтак жа яе спагадлівасць і адчувальнасць"; адзінства чалавека і Сусвету, т.е. яго ўдзел у касмічнай эвалюцыі, у процівагу хрысціянскім паданням аб неўміручасці душы; выводнасць этычных норм з метафізікі космасу.

Прынцып бясконцасці распаўсюджваўся Цыялкоўскім і на свет як цэлае, і на ўласцівасці прасторы і часу, і на структуру элементарных часціц рэчыва, і на структурную іерархію ўзроўняў касмічных сістэм, і на рытмы касмічнай эвалюцыі, і на ўзрастанне магутнасці касмічнага розуму, і на адсутнасць меж для яго магчымай экспансіі ў Сусвеце. Сусвет, па Цыялкоўскім, бясконцая ў прасторы і часу і ўключае ў сябе бясконцую іерархію касмічных структур - ад атамаў да "эфірных высп" рознага ўзроўня складанасці. Думка Цыялкоўскага аб магчымасці суіснавання ў Сусвеце мноствы космасаў нашмат апярэдзіла свой час і зараз яна знайшла сваё развіццё ў квантавай касмалогіі.

Прынцыпы самаарганізацыі і эвалюцыі таксама зяўляюцца ключавымі для метафізікі касмічнай філасофіі і выцякаючай з яе навуковай карціны свету. "Усё жывое", т.е. здольна да бясконцай самаарганізацыі і эвалюцыі. Цыялкоўскі быў не згодзен з тлумачэннем касмічнай эвалюцыі як няўхільнай дэградацыі і яго нязгода знайшло свой выраз у прынцыпах самаарганізацыі і эвалюцыі. Рытмічныя змены Сусвету ў метафізіцы касмічнай філасофіі вельмі блізкія бясконцым цыклам эвалюцыі. Гэтыя прынцыпы набываюць у кантэксце касмічнай філасофіі наступныя значэнні: эвалюцыя як перыядычныя трансфармацыі, падчас якіх узнікаюць і руйнуюцца незлічоныя саюзы "атамаў-духі", утваральных касмічныя структуры розных узроўняў; самаарганізацыя як узнікненне складаных (у тым ліку, жывых) структур з прасцейшых; эвалюцыя і самаарганізацыя як "глабальны эвалюцыянізм" (гэтыя працэсы могуць быць спантанымі або накіроўвацца розумам). Асноўныя ідэі касмізму знаходзяць таксама сваё адлюстраванне ў развагах Цыялкоўскага аб "волі Сусвету". Калі ўсё вакол "спароджана Сусвету. Ён - пачатак усіх рэчаў", то "ад яе ўсё і залежыць. Чалавек або іншая вышэйшая істота і яго воля ёсць толькі праява волі Сусвету". У кантэксце "жывога Сусвету" метафізіка чалавечага лёсу складаецца ў тым, што смерці няма. У працэсе ўзнікнення і распаду саюзаў "атамаў-духаў" смерць "зліваецца з нараджэннем". Новае жыццё "хоць і разбуральна, але новае разбурэнне зліецца з новым дасканалым нараджэннем... Разбурэнні або смерці будуць паўтарацца, незлічонае мноства раз, але ўсе гэтыя разбурэнні ёсць не знікненні, а ўзнікненні". Паводле касмічнай філасофіі "душы хоць і няма", жыццё ў рытмах эвалюцыі Сусвету "бесперапынная, шчаслівая, магутная, ніколі не спынялася і ніколі не спыніцца", т.к. у часова мёртвым рэчыве няма субектыўнага адчування часу. Такі падыход да лёсу чалавека ў касмізме характэрны толькі для Цыялкоўскага і зяўляецца відавочнай альтэрнатывай "актыўна-эвалюцыйнага падыходу". У адпаведнасці з ідэямі касмізма Цыялкоўскі лічыў, што чалавек зусім не вяршыня эвалюцыі. Чалавецтву маецца быць "ісці наперад і прагрэсаваць - у дачыненні цела, розуму, маральнасці, спазнанні і тэхнічнай магутнасці. Наперадзе яго чакае штосьці бліскучае, няўяўнае". Па заканчэнні тысячы мільёнаў гадоў "нічога недасканалага ... на Зямлі ўжо не будзе. Застанецца адно дабрэй, да чаму непазбежна прывядзе наш розум і яго сіла". Касмічнае быццё чалавецтва па Цыялкоўскім "можа быць вылучана на чатыры асноўных эры: 1. Эра нараджэння, у якую ўступіць чалавецтва праз некалькі дзесяткаў гадоў і якая падоўжыцца некалькі мільярдаў гадоў. 2. Эра станаўлення. Гэтая эра будзе адзначаная рассяленнем чалавецтва па ўсім космасе. Працягласць гэтай эры - сотні мільярдаў гадоў. 3. Эра росквіту чалавецтва. Зараз цяжка прадказаць яе працягласць - відавочна, сотні мільярдаў гадоў. 4. Эра тэрмінальная зойме дзесяткі мільярдаў гадоў. Падчас гэтай эры «чалавецтва ... злічыць за балазе ўключыць другі закон тэрмадынамікі ў атаме, т.е. з карпускулярнага рэчыва ператварыцца ў прамянёвае. Што такое прамянёвая эра космасу - мы нічога не ведаем і нічога меркаваць не можам». Сучасны касмізм уяўляе сабою праграму станаўлення чалавецтва і касмічная філасофія Цыялкоўскага]] можа разглядацца як перспектыўны варыянт ажыццяўлення такой праграмы.

Асноўныя даты жыцця і дзейнасці К.Э.Цыялкоўскага

1857 - 17(5) верасня - Кастусь Эдуардавіч Цыялкоўскі нарадзіўся ў сяле Іжэўскам Разанскай губерні.

1860 - Сямя Цыялкоўскіх пераехала ў Разань.

1866 - Кастусь Цыялкоўскі захварэў шкарлятынай. У выніку ўскладненні пасля хваробы страціў слых.

1868 - Пераезд сямі Цыялкоўскіх у Вятку.

1869 - Паступленне ў гімназію.

1870 - Смерць маці - Марыі Іванаўны Цыялкоўскай.

1871 - Адлічэнне з гімназіі.

1873 - Пераезд Цыялкоўскага ў Маскву для заняткаў самаадукацыяй.

1876 - Вяртанне Цыялкоўскага ў Вятку.

1878 - Пераезд сямі ў Разань.

1880 - Рэшта іспытаў на настаўніцкае званне і пераезд у Бароўск.; 20 жніўня - жаніцьба на Варвары Яўграфаўне Сакаловай. Смерць бацькі - Эдуарда Ігнацьевіча Цыялкоўскага.

1885 - Пачатак працы над рукапісам "Тэорыя аэрастата".

1887 - Знаёмства з Галубіцкім.

1890 - VII аддзел Рускага тэхнічнага грамадства разгледзеў праект суцэльнаметалічнага дырыжабля Цыялкоўскага.

1891 - Публікацыя ў працах Грамадствы аматараў прыродазнаўства артыкула "Ціск вадкасці на раўнамерна якая рухаецца ў ёй плоскасць".

1892 - Выпуск брашуры "Аэрастат металічны кіраваны".

1893 - Прыняцце ў лік чальцоў Ніжагародскага кружка аматараў астраноміі. Вынахад у прыкладанні да часопіса "Вакол святла" фантастычнай аповесці "На Месяцы".

1894 - Публікацыя ў часопісе "Навука і жыццё" працы "Аэраплан або птушкападобная (авіяцыйная) лятальная машына".

1895 - Вынахад кнігі "Мары аб зямлі і небе".

1896 - Знаёмства з кнігай А.П.Фёдарава "Новы спосаб паветраплавання", выняткоўвалае паветра як апорнае асяроддзе".

1897 - Пабудова аэрадынамічнай трубы. 10 траўня - Цыялкоўскі вывяў формулу, якая ўсталявала залежнасць паміж хуткасцю ракеты ў любы момант часу, хуткасцю заканчэння газаў з сопла, масай ракеты і масай выбухных рэчываў.

1898 - Запрашэнне на працу ў жаночую епархіяльную вучэльню.

1900 - Акадэмія навук прыняла рашэнне дапамагчы Цыялкоўскаму ў правядзенні досведаў па аэрадынаміцы.

1902 - Самагубства сына Ігната.

1903 - Публікацыя ў "Навуковым аглядзе" першай часткі працы "Даследаванне сусветных прастор рэактыўнымі прыборамі".

1905 - Купля хаты на Каровінскай вуліцы ў Калузе.

1911 - "Веснік паветраплавання" пачынае публікаваць другую частку працы "Даследаванне сусветных прастор рэактыўнымі прыборамі".

1914 - Публікацыя брашуры "Другі пачатак тэрмадынамікі". Удзел у працы Трэцяга Ўсерасійскага паветраплавальнага зезду ў Пецярбургу.

1918 - Часопіс "Прырода і людзі" пачынае публікаваць аповесць "Па-за Зямлёй". Удзел у працы Пралетарскага ўніверсітэта Калугі. жнівень - Цыялкоўскі абраны ў лік чальцоў-спаборнікаў Сацыялістычнай акадэміі.

1919- 5 чэрвеня - Цыялкоўскі абраны ганаровым чальцом Рускага грамадства аматараў сусветазнаўства.

1921- 9 лістапада - Рада Народных Камісараў РСФСР прымае рашэнне аб прызначэнні Цыялкоўскаму пажыццёвай персанальнай пенсіі.

1922 - Цыялкоўскі ўдзельнічае ў гадавым зездзе Асацыяцыі натуралістаў.

1923 - Пачатак перапіскі з Ф.А.Цандэрам.

1924- 23 жніўня - Цыялкоўскі абраны ганаровым прафесарам Ваенна-паветранай акадэміі імя Жукоўскага.

1925- 3 траўня - Дыспут у Політэхнічным музеі Масквы аб мэтазгоднасці пабудовы дырыжабля Цыялкоўскага.

1926 - Публікацыя вялікай працы "Даследаванне сусветных прастор рэактыўнымі прыборамі".

1935- 23 чэрвеня - Рэактыўны навукова-даследчы інстытут абраў Цыялкоўскага ганаровым чальцом тэхнічнай рады. 13 верасня -Ліст-завяшчанне ў ЦК ВКП(бы). 19 верасня - Смерць Кастуся Эдуардавіча Цыялкоўскага.

Спіс літаратуры

1. А.А. Касмадземянскі, Энцыклапедыя КАСМАНАЎТЫКА, выдавецтва "Савецкая энцыклапедыя" 1985

2. Прырода і чалавек, N3, 1981.

3. І.І. Гвай. Аб малавядомай гіпотэзе Цыялкоўскага. Калуга, 1959.

4. Е. Цімашэнкава, Т. Чугрова. У Калугу да Цыялкоўскага. "Залатая алея". Калуга, 2001