Қазақстан Республикасы Көкшетау университеті қазақ этнопедагогикасы һәм этнопсихологиясы зертханасы Қазақстан балалар ұйымдары Одағы Республикалық «Атамекен» балалар мен жастар қоғамдық бірлестігі(Ұлттық тәлім-тәрбие әдіс-тәсілдері һәм методикалық нұсқаулар)Көкшетау, 2007 жылББК 74.213 (ҮІІ) Қ 77Методикалық нұсқау Көкшетау университеті этнопедагогика зертханасында дайындалып КУ Ғылыми кеңесі шешімі негізінде баспаға ұсынылған. Редакция алқасы: Бөлеев Қ.Б .,педагогика ғылымдарының докторы (Жамбыл)Әмірғазин Қ.Ж .,- педагогика ғылымдарының докторы, профессор (Ресей, Омбы)Конурбаев Т.А .,- психология ғылымдарының кандидаты, профессор (Қырғызстан, Бішкек)Дүйсембінова Р.Қ.,- педагогика ғылымдарының докторы (Талдықорған)С.Т.Сеңкібаев., педагогика ғылымдарының кандидаты (Көкшетау)Қ.Қабди.,- техника ғылымдарының кандидаты, доцентСадуақасов Ә.С.,- педагогика ғылымдарының кандидаты (Алматы)Загайнова В.И.,- педагогика ғылымдарының кандидаты (Алматы)Құрсабаев М.Қ. - КУ доценті, ғалым-педагог, редакторСүйеубаева Б.О.,- ұстаз-тәлімгер (Қызылорда)Өскенбаева Қ.Е., - ардагер ұстаз (Астана)Хамитқызы Ұ.,- ұстаз-тәлімгер (Қызылорда)Сағындыққызы Б.,- ұстаз-тәлімгер (Солтүстік Қазақстан)Омарова А.Қ.,- Астана қаласы, №21 мектептің директорыХасенова Г.О.,- ұстаз-тәлімгер (Шығыс Қазақстан)Аппазова Л.С.,- ұстаз-тәлімгер (Қостанай) Нағыманова Қ.Н.,- ұстаз-тәлімгер (Қарағанды)Қ 77 Алтын ұрпақ.,- Ұлттық тәлім-тәрбие әдіс-тәсілдері һәм методикалық нұсқаулар: Құрастырған М.Қыдырбайұлы, Әдістемелік нұсқау.– Көкшетау, 2006 жыл, 77 бет. Көпшіліктің назарына ұсынылып отырған аталмыш жинақта 12 жылдық білім беру жағдайындағы мектеп, мектептен тыс мекемелер практикасындағы тәлім-тәрбие жұмыстарын жүйелі ұйымдастыруға арналған әдістемелік нұсқаулар енгізілген. Жинақтың негізгі мақсаты бүгінгі жаһандану жағдайындағы білім жүйесіндегі оқу-тәрбие жетістіктері һәм рухани-мәдени мұраларды сақтай отырып ұлттық тәрбие жұмыстарын сынып ұжымтоп лидерлері, оқушылардың өзін-өзі басқару және педагогикалық ұжым һәм ата-аналар қауымдастықтары арқылы жүйелі әрі мақсатты пайдалануды көздейді. Әдістемелік нұсқау ұстаз-тәлімгерлерге, ғылыми ізденушілер һәм ата-аналарға арналған.4306000000 Қ —————— 00(05)-04ISBN 9965 – 721 – 05 – ХББК 74. 213^ «АТАМЕКЕН» ҰЛТТЫҚ ТӘЛІМ-ТӘРБИЕ БАҒДАРЛАМАСЫ ҺАҚЫНДА Мұхамедрахим ҚыдырбайұлыАтамекен, айналайын – асыл кітапБіреуге бар, біреуге жоқ, маған жұмбақТанымыңнан талпынысым тынбас мәңгіҚалың ойлар жүрегімді жатыр тырнапБағытыңнан - жаңа өмірге аяқ бастымТүсіне алмай арасын дос пен қастыңСан сынаған, сан құлаған өткелдерденМың күн іздеп, бір күнде жауап таптымСенен көрдім, жұлдызды, ақ таңды даБала кезде жете алмаған сағымды даҚиындық пен қызықтың соқпақтарынҚұдай берген қыс, көктем, жазымды даІздеп едім Қарақолдың төскейіненМалдан басқа халқына бақ келмегенАзды-көпті еңбегіне қанағат қыпЖерінен домбыра үні, ән кетпегенСені көрдім балалардан жәудірегенОт шашқан қой көздері мөлдірегенКөрдім жыртық қараша үйдің иесіненҚара нан мен ақ сүтінен нұр төгілгенКөріндің сен, анамның мейіріненӘкемнің теңдесі жоқ пейіліненКеме тосқан қария мен әжелерденЖүздерінен сырлар мен мұң төгілгенСені іздедім ата-баба жырларынанҰрпағына талай ғасыр болған алаңТаным – тарих, дін, мәдениет, күй – аңызданТеңдесі бұл жалғанда табылмағанСияр саған, тарихым да, арманым даӨзім жайлы, өмір жайлы жазғаным даШерлерім мен тебіренген мұңдарым даТеңеуге сөз жетпейтін жырларым даАл, енді тыңда мені, асыл ұрпақТебірендім мен бүгін бабама ұқсапАлла, тәңір, әруақтар қолдауыменТаным нәрі шұғыласын шашсын тарап Қаншама асыл мұра жатыр жұрттаАрманы ед, бабалардың игілік қылсаКерегі аз, ескі деген кітаптардыңОқымай жатып құлыным, бетін жыртпаТаным, тәлім – түбі жоқ шексіз қайраңДесе де талай бабам, дүние жалғанҚандай күйде болса да – ата дәстүрТең келмейтін дүниеде – асыл мұраңҰлттық тәлім-тәрбие – іргетасыңТамырланған тарихыңмен қара тасыңОт пенен бұғаулардың арасынанБолашаққа ұрпақ қалай жаратасыңӨркениет тәрбиесіз өркендемесТәлімсіз бөлек ұрпақ өскен емесҰлы Дала төсіндегі ағаштардыРұхсатсыз ата-бабам кескен емесҒылымсыз – мәдениет өркендемесҒұламалар өмірге қайта келмесАшып ғылым жұмбағының жаңалығынМен аштым деп, мақтанып көрген емесӨткенді білмегенге болашақ жоқБар мақсатың болмау керек көңілім тоқАта тарих – ана тілді ұмытқаныңКеудемізді тесіп өткен қатерлі оқЖұмыр жердің тарихы сырға толыКүн тесіне апарар оның жолыТаңдануға тоймаған пенде бабамҮйренер де, жиренер өмір бойыТаным-тәлім – Жер Ананың нәтижесіКешірімді бәрімізге бар қатесіТарих пенен мәдениет - жемісі оныңҰлы дала, асқар тау мен бетегесіТал бесіктен тәрбие басталған – дыӘр ұрпақтың жүрегінде сақталған – дыӨмір соңы өкініш болғаныменСалт – дәстүр боп, ел ішінде жатталған – дыЖер бесікке жеткен жерің әлі жұмбақБолса да, бірде қатты, бірде жұмсақКөзді ашып-жұмғанша өтер ғұмырКеремет тәрбие ғой - ұғын ұрпақТәрбие талай дүние байланысыҚиналған пенделердің толғанысыМың қиналып, мың әрекет жасасаң даОрындалар Алланың қылған ісіБабаларым – көк аспанмен тілдескенЖүгірген аң, ұшқан құспен сөйлескенАдамзаттың ұшқыр ойы жетпегенҒұмырнама әлемімен кеңескенТәңіртау мен Ұлытау аңғарындаҚаратау мен Тарбағатай сайларындаЕң алғашқы адамдар ғұмыр кештіКөктегі Тәңіріне жалбарынаТаным нәрі басталды ТәңіртауданАса алмаған қиясын ешбір адамТал бесіктен жер бесікке жеткен бабамАйтар талай ұрпағым дүние жалғанТәрбиенің күшімен ұрпақ өстіТас балтамен арыстанның басын кестіКесіп өтпей үлкендердің алдарынанКөктегі тылсым күшке тағзым еттіТамғалы, Семізбұғы, АрпаөзенАлғашқы ұрпақтардың көзін көргенТәңірқазан, Құдайкөл, АрыстандыМекендеген көне бабам жер ежелденАллаТәңір – Жаратушы болғаны анықҚасиетті Құран-Кәрім – алтын қазықӘулие –әруақ, періштеге тағзым етіпТалай уақыт келеді сеніп халықТал бесіктен тәрбие басталған – дыӘр ұрпақтың жүрегінде сақталған – дыӨмір соңы өкініш болғаныменСалт – дәстүр боп, ел ішінде жатталған – дыЖер бесікке жеткен жерің әлі жұмбақБолса да, бірде қатты, бірде жұмсақКөзді ашып-жұмғанша өтер ғұмырКеремет тәрбие ғой - ұғын ұрпақТәрбие талай дүние байланысыҚиналған пенделердің толғанысыМың қиналып, мың әрекет жасасаң даОрындалар Алланың қылған ісіБабаларым – көк аспанмен тілдескенЖүгірген аң, ұшқан құспен сөйлескенАдамзаттың ұшқыр ойы жетпегенҒұмырнама әлемімен кеңескенТәңіртау мен Ұлытау аңғарындаҚаратау мен Тарбағатай сайларындаЕң алғашқы адамдар ғұмыр кештіКөктегі Тәңіріне жалбарынаТаным нәрі басталды ТәңіртауданАса алмаған қиясын ешбір адамТал бесіктен жер бесікке жеткен бабамАйтар талай ұрпағым дүние жалғанТәрбиенің күшімен ұрпақ өстіТас балтамен арыстанның басын кестіКесіп өтпей үлкендердің алдарынанКөктегі тылсым күшке тағзым еттіТамғалы, Семізбұғы, АрпаөзенАлғашқы ұрпақтардың көзін көргенТәңірқазан, Құдайкөл, АрыстандыМекендеген көне бабам жер ежелденАллаТәңір – Жаратушы болғаны анықҚасиетті Құран-Кәрім – алтын қазықӘулие –әруақ, періштеге тағзым етіпТалай уақыт келеді сеніп халықНұх Пайғамбар – Құтқарушы ғаламныңҚыдыр Ата – жебеушісі адамныңКүн нұрынан жаратылған - Ұмай АнаТірегі мен тілекшісі баланыңМұхаммед пайғамбардың болғаны анықІлімі мен иманына пенде зарықХалқын сүйген қасиетті азаматтыңҚұдіретінен алған талай адам жарықТаным нәрі басталды Алла – ТәңірденКүн мен түнді жаратқан бір – ақ сөзіменҚуанса Құдірет – жарқыраған ай-күндейТүнерсе бұлттай, төгілген жасы жаңбырменКөне таным Құдіреттен басталдыСебеп қылып Ай, Күн, Жер мен Аспанды«Неге» деген мәңгілік адам сұрақтарыБабалардың жұрттарында сақталадыСенім тағлым, ұрпақ үшін әлі жұмбақТамыры қалып, кетсе де бұтақ қурапҚос қайшылық ақиқатын тани алмайТалай ұрпақ көрінгеннен жүрер сұрапТаным кілті – Адам Ата, Хауа АнаНұх пайғамбар, Анақарыс, Құдыс бабаБірде адам, бірде надан ұрпағынаҚорғай жүріп, беріп келед әлі батаКөшпенділер дүниесі әлі жұмбақҚаһары мен ұлылығы болған сабақАлтын адам алқасы - жұмбақ болыпҒасырлардан шақырады қолын бұлғапТүркі еліне сан жәмиғат таң қаладыЖауларының шаңырағы шайқаладыӘруақты бабалардың есімдеріТас жазуда мәңгілік сақталадыКөнетүркі сынатас жазбаларыМұра болып мәңгі бақи жаңғырадыАманатын бабалардың жалғастырарҰрпақтардан ұрпақтарға ғасырларды Дін - тәрбие діңгегі деп айтқан бабамӨтсе де, талай таудан, талай жолданТани алмай, жеткізе алмай ғылым ойынЖер – Көктің Құдыретіне тағзым қылғанЖер-Су Ана, Аспан Ата, Көк ҚұдыретТәлім менен таным нәрін сеуіп келедБірде қырлы, бірде сырлы бұл өміргеТаңданудың өзі ұрпағым бір кереметДастарханда достасқан талай адамАссадағы, қашсадағы бұл жалғаннанАйтылған талай ғасыр бата – тілекҮлкен – кіші ұрпағын келед жебепӘр ұлттың тарихы мен мәдениетіТәлім менен танымның жан дүниесіПәлсапа, Әлемтану, ҒұмыртануШаңырағы, тұғыр, уық керегесіТәрбие жайлы айта берсең әңгіме көпМақал-мәтел, жұмбақ, аңыз, айтыс, ертекТалап, тілек, ақыл – ой, әдіс-тәсілКөнеден бізге жеткен мұра асылТүсіндіру, ұғындыру, зеку, баулуАлдырған Отан үшін қолға қаруОй мен істен туындаған нәтижелерМақсат, мұрат, табандылық өрге жүзерНағыз адам – Ел намысын биік қойғанКөпке пана, һас жауына болған қорғанБаю үшін елін-арын сатқан ұрпақКүйік болып кеудемізде мәңгі қалмақЖалқаулық, мақтаншақ пен қатыгездікМасылдықтан талай ғасыр азап шектікАрамза мен аңқау қалай жарылқасынЖазықсыз сөккен елдің қабырғасынТәрбиенің түпнамасы – ащы шындықШындықты биік ұста - ұрпақ ту ғыпЕңбегіңмен танылсаң ел таңырқарҰрпақ айтар ұрпағына, сені жыр ғыпКөпшіл болсаң шарықтар абыройыңХалқын саған өзі-ақ жасар асыр-тойынТәуба менен қанағат шын еңбектеКөтеретін сені шексіз зеңгір көккеОрман-дала, өзен-көл, тау мен далаңБабалардан қалған саған асыл мұраңКетпеген қарапайым қасиетіХалқыма әлі күнге қайран қаламБабаларым білген аспан, жұлдыздардыШешкен талай ақыл-оймен жер жұмбағынЖер-су, ит- құс, өскен орта, тау мен мұздарБабам қойған атаумен мәңгі қаларБалқытып алтын, көне сақтар алқа тақтыКен ашып, Вавилонды таңырқаттыҚалың қол мен атты әскерді көрген дұшпанҮлкен қауіп төнетіндей қатты састыТәрбиесі- сақтардың қатал тәртіпЖастайынан атқа отырған садақ тартыпКіші сыйлап, үлкендерден бата алғанКөрмеген жауларынан ешбір жасыпЕсіктегі - Алтын адам қорғанындаСенбейді әлі кейбіреулер болғанынаСырға толы Ұлы тарих беті ашылдыМәдениеті кемелденген заманындаСақ сауыты – көне Әлемді өрнектейдіҰрпағыма тарихым керек дейдіАлтын табақ көмкерген сақ жазуыКөне ғасыр құпиясына жетектейдіСақ абызы – данышпан АнақарысПарсы, Грек, Мысырға болған танысПәлсапалық таным-білім мұраларыКөне баба тағлымының арналарыӘйел патша атанды - Тұмар АнаЖауынгерлер ішінен шыққан дараҚаймықпай қарсы шапты жауларынаӘкесінің найзасын қолға ала Ғұн Патшасы – Еділ, Мәди, АдакерАты шулы болды әлемге жаһангерРұм ел бұғып, Қара қытай қаймығыпҚорғандарын қорыққаннан салған кезСақ еліне Ескендір шапқан талайҮстемдігін орнатуға терең бойлайҮндістанға бұрылуға мәжбүр болдыСырдария өзенінен өте алмайСақ-Ғұндардың – мұрагері батыр ТүрікҚаһарынан қалған әлем талай үркіпТасқа қашап көне түркі әріптерінҚалдырған мәңгілікке мұра етіпҚыдыр Ата, Ұмай Ана, Қорқыт атаҰрпағына мәңгілік берген батаҚапаған мен Күлтегін есімдерінӨмір – бақи ұрпағым есте сақтаТүркі елінен ғылым, білім, бастау алдыТалай жұрт басын шайқап, қайран қалдыВизантия, Халифат, Үнді, ҚытайғаЖолбарысы Тұранның ойран салдыКитаб-Қорқыт, Оғыз- нама, Құтты білікТүпсіз терең, тұңғиық, тұнық мұхитДиуани лұғат, һәм Хикмат, Қабус-намаТеңдесі жоқ, баға жетпес, мұра дараӘл-Фараби, Бируни, БаласағұнӘлі күнге бермей келед, дала тағынӘзірет Сұлтан, Қашқари, Әз-ҚайқауысЖазбалары ғибратлы, шексіз танымӘбу Әли, Иүгінеки, Әбу-РайханІлімдері жаратылған асыл тастанКөрғұлы, Майқы бидің жазып кеткенКітаптары орны толмас мәңгі дастанҚорқыт Ата қобызы – күңірендіҮніменен бүкіл әлем гүлге ендіДомбырасы - Кетбұғанның шалқығандаЖер құлпырып, жан дүние тебірендіТүркі елі – Тәңір дінін тұтынадыТәңіртаудан Күн көзіне ұмтыладыКөк аспан мен От анаға тағзым етіпТүркі халқы көп пәледен құтыладыИслам діні Тәңірдің орнын бастыҒылымымен шындықтың бетін аштыЕкі діннің басын қосқан Құран-КәрімҰлы Рухтың мұсылмандық нұрын шаштыАраб-Түркі медресесі таным нәріБас иген құдыретіне жасы-кәріКөне менен жаңа өмірді жалғастырыпЖол көрсетіп болашаққа келеді әліҒылымға жол басталды – медреседенЖаңалықтар бастау алды сол дәуірденҒұламалар дәріс оқып шәкірттергеАтақ- даңқы тарап жатты жерден – жергеҰлы дала шаңырағы шайқалғанменХандық үшін ала ауыздық байқалғанменҰлттық таным-тәлімінің дүниесіӨзінің қасиетінен танған еменҚазақ деген атпен хандық құрыладыКең даланы құдай бізге бұйырадыҰлттық ойлау, сөйлеу, таным мәдениетіӘкелді жаңа заман кереметінАсанқайғы, Қайқауыс, Баян жырауҚалдырған өсиетін мың жылдарға – ауҚазтуған, Шал, Жиембет, АқтамбердіДаласына қазақтың бақ әкелдіМарғасқа, Үмбетей мен ДоспамбеттерДүниенің жалғанын айтып кеткенӨтейбойдақ, Жиренше шешендерімТарихымда қайталанбас кемеңгерімТөле, Қазыбек, Әйтеке, БұхарларымӨткір тілмен талай бұзған жау қамалынӘз-Жәнібек, Есім, Қасым, АбылайханСақтай білген, ел іргесін әккі жауданБабыр, Хайдар, Қадырғали жазбаларыҰлттық білім атақ-даңқын асырадыАбай, Шоқан, Ыбырай, ҚұрманғазыТанымдары - болашаққа шақырадыМақал-мәтел қазақтың жан-дүниесіОй танымы, жыр пернесі, сыр жүйесіЫрым- тыйым, ұлағатты нақыл сөздерҚазағымның сарқылмас қасиетіАхмет, Сәкен, Ілияс, әз-ШәкәрімШашқан бізге ғылымның ұлттық нәрінӘлихан, Міржақып, Мағжан, ер МұстафаТаным менен тәлімге берген батаҒабит, Мұхтар, Жүсіпбек, МұхамеджанҰлттық Рух пен танымның нұрын шашқанҚаныш, Әлкей, Бауыржан, Жаяу МұсаСырларыңды ұрпаққа айтар, кімдер ұққан?Ата-ана – тұңғыш таным баспалдағыМедресе- білім арна шатқалдағыБекет, Ыбырай, Маман, Сейтен мектебіненҰлттық тәлім-тәрбие басталадыҰлттық тәлім-тәрбие – асыл мұраҰласқан дәуірлерден ғасырларғаБүркіт сынды жетелеген қырандарынҚол жетпес, арман асу сапарларғаТәрбие түрі- қазақта бөлінбегенОқытудан баланы ешкім ерінбегенКең даладай – кең болған ұлы бабамӨмір бойы өмірден үйрен дегенҰлы дала заңдылығы болды міндетАт үстінде домбыра ойнап, жаумен күресӘн айтып, киіз басып, бұйым жасапБүркіт сал, тоқым қағып, бесік түзетДала заңы – тәрбиенің бесігі едіТәубә, шүкір деп аталар десіп едіБолашаққа жол тартқан таным көшіБабалардың берген бізге несібесі Бабыр, Хайдар, Қадырғали жазбаларыҰлттық білім атақ-даңқын асырадыАбай, Шоқан, Ыбырай, ҚұрманғазыТанымдары - болашаққа шақырадыМақал-мәтел қазақтың жан-дүниесіОй танымы, жыр пернесі, сыр жүйесіЫрым- тыйым, ұлағатты нақыл сөздерҚазағымның сарқылмас қасиетіАхмет, Сәкен, Ілияс, әз-ШәкәрімШашқан бізге ғылымның ұлттық нәрінӘлихан, Міржақып, Мағжан, ер МұстафаТаным менен тәлімге берген батаҒабит, Мұхтар, Жүсіпбек, МұхамеджанҰлттық Рух пен танымның нұрын шашқанҚаныш, Әлкей, Бауыржан, Жаяу МұсаСырларыңды ұрпаққа айтар, кімдер ұққан?Ата-ана – тұңғыш таным баспалдағыМедресе- білім арна шатқалдағыБекет, Ыбырай, Маман, Сейтен мектебіненҰлттық тәлім-тәрбие басталадыҰлттық тәлім-тәрбие – асыл мұраҰласқан дәуірлерден ғасырларғаБүркіт сынды жетелеген қырандарынҚол жетпес, арман асу сапарларғаТәрбие түрі- қазақта бөлінбегенОқытудан баланы ешкім ерінбегенКең даладай – кең болған ұлы бабамӨмір бойы өмірден үйрен дегенҰлы дала заңдылығы болды міндетАт үстінде домбыра ойнап, жаумен күресӘн айтып, киіз басып, бұйым жасапБүркіт сал, тоқым қағып, бесік түзетДала заңы – тәрбиенің бесігі едіТәубә, шүкір деп аталар десіп едіБолашаққа жол тартқан таным көшіБабалардың берген бізге несібесіҮлкендердің алдын бала кескен емесҚарт адамды ешкім мазақ еткен емесАқымақ, сүйкімсіз боп елді тонапАта-ананың абыройын төккен емесҚариялар болған абыз, дана шешенӘже деген ертек айтып, мейір төккенОн саусақтан қыздардың өнер тамыпКүн туғанда, ер жігіттер суды кешкенҚонақ күту – дара дәстүр, дала салтыҚұрметтеген қонағын дала халқыТалай ғасыр тарихымда өтсе дағыӨзгермеген қасиетті, тұр сол қалпыӘкенің айтқан сөзі атқан оқтайАрқаңа таңба салған қызыл шоқтайШешенің нұрын шашқан ақ жүзіненЖұлдыз, күліп, Ай туып, Күн төгілгенАта-баба аманаты – шексіз танымКүрес деген – болса да құрбан жаныңЖас пенен әжім басқан әже көзіҰрпағымды сақтай гөр деп, егіледіБілсең ұрпақ, ұлттық тәлім тарихы осыТалма, танба, көп ізден, оқы-тоқыАлтынды сала берсең қазан толмасӨткенді білмей өскен - ұрпақ оңбасҚанша қорлық – қазағым көріп келдіЕл-жер үшін қасық қанын төгіп келдіТалай ғасыр өткелінен өтіп келгенМұраң үшін ұрпақ күрес кезі келдіЖоспар еді ұлтымызды мешеу қылуБұғаулап қызын-ұлын күң,құл қылу,Білімменен ар-намысың бойда тұрсаҚатер менен қауіптерді оңай -жығуӨткен тарих – жадымызда жатталдыҰлттық таным атажұрттан басталдыЖас ұрпаққа – аманатты жеткізу«Атамекен» – атауымен аталдыСексен алты желтоқсанның ызғарыЕсіме алсам жаралы жүрек сыздайдыСана менен ар – намысты шыңдадыТұңғыш ұлттық идеяны шығардыЖелтоқсаннан ызғар алған ұлттық ойТалай жанның жүрегіне салды жолБүкіл әлем өзгергендей көріндіАқ ордаға жиналғандай қалың қолБозбалалар бірінші болып жиналдыҚолдарына «Атамекен» ту алдыТегеурінінен ағын судай тасығанТәрбиесі – коммунистік құладыШолаққорған – Созақ жері еңбекшіКөмбеге алтын, ұрпағы жетті біріншіТу ұстаған – Сыр мен Торғай ұланыҚалың қолмен жасағы жетті, екіншіБолады деп, бұлай ешкім ойламадыЖоғарыдан – бастаманы қолдамадыҰлтшылдыққа апаратын теріс жол депМаңайына жаңа ағымның жоламадыМектеп біткен, балабақша, оқу орны «Атамекен» Ісіне қолын создыҰлттық таным нәрінен қуат алғанӘр күні мол істерге толы едіТоқсан бірде келді елге - тәуелсіздікШықты ауылдың даласына егін бітікТалай ғасыр тосқан, солғын қазақ жүзіБәйшешектей құлпырды реңі кіріпҰлттық тәлім-тәрбие күшіне ендіАта-бабам ойлағаны енді келдіТалай уақыт әділетсіз жапа шеккенАйналайын, әруақ қолдап, шындық жеңдіЕл басқару – жаңа өмірде өзгермедіӨртейді әлі әділетсіздік өзегіңдіШындық пенен ана тілді түсінбегенЖаңа ұрпақтың бағы жанып өрге жүзді«Атамекен» идеясын тұншықтырдыБұрмалап, пайдаланып, былықтырдыӨркендеген қазақты көре алмағанЖауларын, оңай жерден қарық қылды«Атамекен» жүректен орын алып едіҰрпақ үшін – мәңгілік жалын едіҰрпағым деп еңіреген тәлімгердіңЖүрегінде алау болып жанып едіАмал қанша, түсінбей келед әлі ҮкіметБұйрықсыз – «Атамекен» болушы ма едБәйтеректің, бүршік жарып шөлде өскенТамырларын балталап шауып келедҚайталаған «Атамекен» шықты қаулапТамыры жоқ, өңкей шірік саңырауқұлақАты да көп, заты да көп, ұғымы тарБағдарлама - бүгінде кетті тарап«Атамекен» – нағыз мектеп ашсам дейдіБілімімен барша жұрттан ассам дейдіІші күйген санасыз кейбір наданҚол-аяғын «кісендеп» қойсам дейдіДеп айтад «Атамекен» - жаман әдетБилігіміз бір тиын боп қала ма депТоқтатқанмен «Атамекен» қозғалысынОрнына басқа идея таппай әлекҚазақ тілі- қалды тағы жетімсірепБотадай екі көзден жас мөлдірепТепкісіне, түсіп жаңа заманныңҚайран тілім, тағы да сен алдандың Ағылшын мен орыс тілі – арыстанҚазақ тілі – сәл-ақ кіші балықтанҚысымменен амалсыздан ығысқанАрашала, ана тілді – апаттанОқу менен тәрбие жайы осылайШыңда білім, бекер қарап отырмайЖас ұрпақтың тағдыры үшін күрескеКіріс бала, атыңды сал атойлай. Зердеңді сал, заман қатты өзгергенЖалшыларды бай алдына өңгергенЖалшы байғұс болмау үшін ұмтылғынЖол табуға аласапыран өмірден.Тыңда балам - компьютер деген пәле барИгере алсаң, бәлкім бағың ашыларҰстаз бабаң Ыбырай атаң айтқандайІздегенің – іздемей-ақ табыларТөрт тіл бар – аса қажет қазақ үшінАғылшын, орыс, қытай, ана тіліңЖанұшыра күш салайық , үйренейікЕл жетпеген биіктерге – біз жетейік!Бар байлығы қазағыңның тоналудаБұл байлықтың індеті – жоғарыдаҚаруланып білімменен майданға шықАйдаһардай қомағай жауыңды жық!Атамекен алғышарты - өскен қазақАта тарих өкініші – үлкен сабақМедресесін «Атамекен» тәмәмдасаңТалап қой, мұратқа жет, жаңалық ашМақсатқа жету үшін – медресе ашІріктелсін әр ауылдан дарынды жасСыпайы бол, зерек бол, тыңда үлкендіЖалқаулықпен көпшілікке болма мазақӨзегінен - қырық бір бұлақ бастау аларҰрпақтың қанып ішер астауы барБілім менен танымның майданынаБастайтын, аспандатқан ақ Туы барШежіреден бастау алар «Атамекен»Ғибратымен ұрпағына нұрын сепкен«Салт-дәстүр» – қазағымның қайнар көзіТеңеуге жетпеген еш адам сөзі«Шаһарым» – жұртта қалған алтын ошақТарихқа апаратын бізді бастап«Жібек жолы» – әлем халқын табыстырғанАдамзаттың салған тұңғыш – алтын соқпақ«Сөнбес жұлдыз» – кемеңгер даналарымҒибратына мәңгілік табынамын«Толғау» деген – көнеден бізге жеткенАта-бабам жолдаған дастандарым«Асыл мұра» – сарқылмас ұлт байлығыМәңгілікке, қағылды алтын қазығыБар әлемнің әуені – «Домбыра-Дастан»Мың бір түрлі сиқырлы үннен құралған«Наурызым» – жаңа өмірдің дәнекеріХалқына, қарсы алған бақ әкелдіБағыт бар, заты ерекше – «Зергер» дегенӨмірді - өмірменен өрнектеген.«Төрт түлік» – молшылық пен ел іргесіҚұт кетпеген халқымның берекесіҰлттық ойын – «Көкпар» тарту, бір қазынаҚұдайдың еншілеген – қазағына. «Дулыға» – батырлардан қалған мұраЖеткен бізге ғасырлардан – ғасырларғаҚазағымның бойы толған мол – «Қасиет»Қасиетіне ұрпағым, мың тағзым ет.«Ас» бағыты – дастарханның ажарыТабылмайтын көңілді адам, дастарханнан табадыБабалардың айтқан бізге - «Өсиеті»Тілеген шын көңілмен ақ ниеті«Зерде» бағыт – ақыл-ойдың асқар шыңыПарасаттың маржандары ақтарылды«Құсбегі» – далаға тән аңшы салтыЕрекше қастерлеген қазақ халқы«Қыз бен Жігіт» ежелден елдің көркіБұлжытпай орындаған бата сертін«Заман – ай», жерім-ай, деп қорғап келгенТабиғатын, өзен-көлін ел ертеден«Алыстағы бауырлар» – сағынышымАйырылған туыстарын кімдер қисын«Достықты» – талай адам жүр ту ғыпОрнатып жер-әлемге бейбітшілік«Ардагер» – арыстарым, қаһармандарҰмытпайды сендерді ешкім, жер – жаһанда«Ою -Өрнек» - ұлттық таным құпиясыБолмыс пенен болмастың құбыласы«Бейнелер Сыры» - өнердің бәйтерегіЖас ұрпаққа бүгінде ең керегіТәрбиенің негізі – «Ата-Ана»Ұлы көшті жалғастырған ғасырларға«Шариғат-Құран» – адамзаттың тірегіИмандылық барша жұртқа тілегі«Қайырымдылық» жасасаң сен – «Сәбиге»Нұр мен бақыт толар сенің үйіне«Сауда» бағыт – жаңа заман талабыҮйрен-жирен болса да, көп азабыДүнияның – «Ғұмыры мен Ғаламы»Адамзатқа терең ойлар салады«Ана Тілі» – ар-намысы адамныңТірегі де, жүрегі де, санаңныңЖыл он екі ай, мүшел жас, жыл қайыруКөнемұра – «Күнтізбегі Тұранның»«Жақсылық» болсын – бәрібір – жамандық таҚос қайшылық ортақ болған бар халыққа«Жас Қыранын» - баулыған шыңға бүркіттейТалмай қанат, ұрпағым биік қалықтаДүниенің тұтқасы – «Әлем діні»Адамзаттың татулығы – ең керегіИгілікке айналса – «Ілім – Білім»Қызғалдақтай құлпырар жердің жүзі«Атамекен қоғамы» – Орда құруМедреседен – нағыз ғалым болып шығу«Тәңір-нама» – көнетүркі танымыКөк аспанға мәңгілікке жазылдыТәуелсіз Қазақстан – «Қазақ Елі»Аман бол деп, саған Алла, бата бердіҰлы Тұран – астанасы «Түркістан»Баршамызға бақыт-байлық ала келдіАтыңнан айналайын – алтын ұрпақ!Толғауымды Атамекен – жаздым арнапАта-бабаң айтқандары – енді аманатӘкетерсің өзің енді, әрмен жалғапЖаңа бағыт «Неоқұлық-Неотәлім»Жаһандану ұрпағының жайы мәлімТехногенез заманында ғұмыр кешер«Постхомо» тұлғасы бөлек танымЖалғасы бол - сен, бабалар жазбаларыАшылмаған алтын сандық қазбаларыӘр дәуірдің қилы өмірін елестетерШын жырлар – ғасырларға жалғасадыНұрыңнан – жан өзегім ақтарылдыҰрпағым - бүгін қайта атқа отырдыҚорамсақ пен сүңгі орнына – кітап ұстапҚақ жарып, шауып келед - қара қылдыҚұр Ауылдан – Атамекен ОрдасынАқсақалдар – ақ батасын жолдасынҰрпақ үшін - арнаған адал ақ ісіңеАлла жар боп, әруақтар қолдасын^ «АТАМЕКЕН» ҰЛТТЫҚ ТӘЛІМ-ТӘРБИЕ БАҒДАРЛАМАСЫ "Атамекен" Бағдарламасы - әр халықтың сан ғасырлар бойы жас ұрпақты оқыту мен тәрбиелеу үрдісінде қалыптасқан озық тәжірибелерге негізделген - адамгершілік, парасаттылық және жалпыадамзаттық құндылықтарды бүгінгі жас өркеннің сана-сезіміне тәлім-тәрбиелік әдістер арқылы жүзеге асыруға бағытталған ғылыми-тәлімнамалық тұжырымдама^ НЕГІЗГІ МІНДЕТТЕР МЕН МАҚСАТТАР Өз Отаны мен туған жеріне пайда келтіретін, Елінің гүлденуі мен өркендеуіне үлес қосатын, білімді, парасатты, жан-жақты дамыған, өз мемлекетінің Рәміздері мен Ата Заңын, Президентін, басқа заңдары мен халықтар достығын құрметтейтін, өз халқының тарихы мен мәдениетін , тілін дінін, ділін, салт-дәстүрлерін қастерлейтін, бойында патриоттық сезімі бар тұлғаларды тәрбиелеу ісіне ғылыми -әдістемелік тұтқа болу. Қазақстан Үкіметінің білім мен тәрбие саласындағы күрделі іс-шараларына ұйытқы болу, қолдау көрсету. Әлемдік озық тәжірибелерге негізделген білім беру жүйесінің қалыптасуына ат салысу. Халық педагогикасының озық үлгілері мен өркениетті идеяларын насихаттау және нәтижелеу. Бағдарлама 1985 жылдан бері мектептегі бұрынғы пионе-комсомол ұйымдарының тәрбие жұмыстарына халықтық педагогика идеяларын енгізу мақсатында бірқатар оқушылар мен ұстаздардың бастамасы негізінде бастау алды. Аталмыш үрдіске, Тұжырымдама авторының - ауыл мектебінде тәлімгер-мұғалім, бертін келе Халықаралық "Артек" лагеріндегі практикалық тәжірибелері арқау болған "Атамекен" атты Республикалық оқушылар операциясы (Қазақстан мектебі, № 5, 19916 38-41 бет) ұйытқы болды. Кейін бұл бастама республика және одан тысқары жерлерде қолдау тауып, бүгінге дейін нәтижелі жүзеге асырылып келеді. Бағдарлама көптеген ғылыми мақалаларда, диссертациялық эерттеулерде, дипломдық жұмыстарда, бірқатар тезистерде көрніс тауып, практика негізінде көптеген мектептердегі тәрбие жұмыстарында кеңінен қолданылуда. ^ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАР САЛТ-ДӘСТҮР Халық тұрмысындағы бесікке салу , тұсау кесу, құдаласу дәстүрлері,. Тоқым қағар һәм бата-тілек. Сәлем салты һәм көшпенділер этикасы. Қаза салты. Қоғам һәм отбасы ғұрыптары. Халықтық һәм діни мейрам-жоралар. Жаңа заман дәстүрлері . « Ата Салты» іс-шарасы. ШАҺАР-.Көне шығыс һәм Орта Азия құрлықтарында орналасқан көне қалалар. Шаһарлар архитектурасы, құрылысы әлеуметтік маңызы. Көнетұрғындардың географиялық орны және топономикасы. Қала-шаһарлардың топономикалық атаулары. Мемлекеттер Астаналары һәм саяси жағдайлары. «Астана» ойын-сайысы^ ЖІБЕК ЖОЛЫ-.Жер планетасының шығысы һәм батысының дәнекері - Ұлы Жібек жолының мыңғасырлық тарихнамасы. Ежелгі сауда-керуен жолдары һәм тарихы маңызы бар жер-су атаулары. Этнотопономикалық шығыс картографиясы. Қиелі жерлер мен ата-бабалар жұрттарына этножорық. Халықаралық “Атажұрт” керуені.^ СӨНБЕС ЖҰЛДЫЗДАРҰлы Дала төсіндегі адамзат өркениетінде айырықша із қалдырған алып тұлғалардың ғұмырнамалары. Шығыс ғұламалары һәм данышпан-абыздары. Баһадүрлер, Қағандар һәм жыраулар дәстүрлері. Қазақ батырлары һәм шешендері. Өнер, мемлекет, қоғам, ғылым һәм білім қайраткерлері. “Сөнбес жұлдыздар” атты ойын-сайыс. ТОЛҒАУ.Далалық ауызша тарихнама. Ел арасындағы данышпандық, жыраулық һәм салгерлік дәстүр. Ел ауызынан. Қазақ халқының айтыс өнері. Ұлттық қисыннама, тұспалдау һәм зерделеу. Жоқтау һәм зарнама. Батырлар жыры. Этнофольклористика һәм елтану. “Қорқыт-нама” іс-шарасы.АСЫЛ МҰРА Ұлттық болмысыздың жұмбақ дүниесімен ұштасқан этнокөріністер: мазар, мүрде, зират, құлыптас, таңбалы тастар. Көне обалар мен мүсіндер құпиясы. Тас таңбалар мен жазулар. «Қозы Баян» этножорығы.^ ДОМБЫРА – ДАСТАН Жаратылыстың биотикалық һәм абиотикалық құдыретін жалғастырушы дәнекер киелі домбыра һәм қобыз һақындағы этномузыкалық аспаптар тарихнамасы. Ән мен күйдің құпия әсем дыбысы. Саз бен әуен өлшемі һәм таралу жиіліктерінің ареалы. Қазақ күйінің эфсанналары Әлем этностарының музыкалық мұралары. «Тәнір күбірі» этномузыкалық саз кеші. НАУРЫЗЖаратылыстану тарихнамасында ерекше орны бар шығыс халықтарының жаңа жылды тойлау мерекесі. Күн мен түннің теңелу өрісіндегі Наурыз рәсімі. Табиғи өліара фәлсафасы. Тасаттық, құрбандық шалу рәсімдері. Көктеу, жайлау, күздеу һәм қыстау дәстурлері. Халықтық мереке – думандар мен әлем этностарының мейрамдары. «Наурыз - нама» ойын – сайысы.ЗЕРГЕР Кең жаһан жәмиғатының құпия көрінісі сәндік – қолданбалы халық өнері. Киіз үй һәм шанырақ белгілерінің ғарышнамалық құпиясы. Жиһаздар мен әшекей – бұйымдар. Көшпенді бабаларымыздың аң бейнелі һәм полихромдық өнерлері. Көрмелер ұйымдастыру. «Алтын Адам» іс – шарасы. ^ ТӨРТ ТҮЛІК Ұлы Дала перзенттерінің ерекше салты: төрт түлік малды күтіп – баптау дәстурлері. Мал атауласының Пірлері: Ойсыл қара, Қамбар ата, Шопан ата, Сексек ата танымдық-мифологиялық құндылықтар. Мал шаруашылығы жөніндегі халық білімі. «Төрт түлік» іс – шарасы. КӨКПАР Ұлттық ойындардың тарихнамасы. Тұрмыс-салт, танымдық, әскери – спорттық, есеп – қисап, қозғалыс ойындары. Көкпар, ақ сүйек, алтыбақан, асық, аламан бәйге, теңге алу, бүркіт салу, қазақша күрес және басқа ойындар. Әлем халықтарының ойындары. Халықаралық «Алтын Сақа» ойын – сайысы.ДУЛЫҒА Ел қорғаны болған батырлар мен баһадүрлердің ақ сауаттары һәм қару – жарақтары. Ұлттық киім – кешектер мен ер – тұрман әбзелдердің .этнотарихнамасы. «Қырық батыр һәм Манас» атты іс – шаралар. ҚАСИЕТ Жаратқан Ие һәм киелі рухтардың - ғарыш жиеліктерімен ұштасқан адамзат перзенттерінің ғажайып биоэнергетикалық қуаты. Қазақ және басқа халықтардың көріпкелдік һәм болжамнамалық қасиеттері. Емші, тәуіп, бақсы-балгерлердің ем-домдық дәстүрлері. Құмалақ ашу, дұға салу. Тіл-көз һәм қарғыс қасиеттері. Ұшықтау. Чакра һәм астралдық қуат дүниесі. «Авиценна» ем-дом шарасы.АС Ата-бабаларымыздың салтанатты ас беру рәсімі. Дастархан мәзірі һәм этикеті. Қонақ күту дәстүрі мен сөз беру. Табақ тарату және оның түрлері. Сәлемдесу, көрісу һәм қоштасу салты. Мал еті және оны мүшелеу өнері. Сусын һәм шарап. Қазақстан және әлем халықтарының ұлттық тағамдары. «Ас» іс-шарасы ^ БАБАЛАР ӨСИЕТІ Ата-бабалар Аманаты. Өсиет һәм бата-тілек. Мақал-мәтелдер мен көсемсөздер. Ырым-сырым һәм тыйьм сөздер. Ақыл-нақыл һәм шешендік сөздер. Сыннама һәм ғибрат. Ұлттық сөздік қор ойлау һәм сөйлеу мәдениеті. «Балалар» Өсиеті Іс-шарасы. ЗЕРДЕ Адамзат өркениеті мен мұсылман Ренессансының өкілдері. Ұлы Дала ғұламаларының ғылыми жетістіктері. Ғылыми жаңалықтар һәм ғақлиятты ойлар әфсаналары. Мұсылман һәм Тұран Ренессансы. Орта ғасырлардағы арифметикалық, жаһаннамалық, медициналық һәм фәлсафалық ғылыми жаңалықтар. «Зерде» іс-шарасы.ҚҰСБЕГІ Ұлы Дала перзенттерінің тамаша дәстүрлері: аңшылық, құсбегілік һәм саятшылық өнер. Казақ халқының қыран құс - Бүркітті баулау дәстүрі. Табиғат пен адам байланысындағы антропогендік көріністер. Номадтар турмысындағы жүйірік ат, қүмай тазмы һәм қыран бүркіт үйлесімдігінің этнокөріністері. «Бүркітші» ойын-сайысы.^ ҚЫЗ БЕН ЖІГІТ Қазақ қызы мен жігітінің сегіз қырлы бір сырлы һэм оң қолынан өнер тамған этноерекшеліктері. Тәккәпарлық - пен кісілік. Ұлтжандылық қасиет һәм сенім мен намыс эфсанналары . Беріктік дәстүрі мен неке салты Мәнгілік махаббат фәлсафасы.Ғашықтық сезім һәм жыныстық тәрбие. Гигиеналық һәм тазалық дәстүр, «Қыз сыны» һәм «Жігіт султаны» іс-шаралары. ЗАМАН-АЙ Жалпыпланетарлық глобальды экология қасыреттері Антропогендік ықпалдар тафихнамасы. Жертану һәм мухит экожүйесі. Атмосфералық һәм ноосфералық қабаттар. Эндогендік, экзогендік, тектоникалық һәм техногендік күштер мен факторлар. Адамның экологиялық мәдениеті мен психологиясы. Катастрофалар мен зұлматтар. Зооэкологиялық, неоэкологиялық, ихтиоэкологиялық, антропоэкологиялық, палеоэкологиялық, фитоэкологиялық, биоәкологиялың, аугэкологиялық, техноэкологиялық, гилроэкологиялық һәм геоэкологиялық ауқымды проблемалар,Этноэкологиялық білім мен тәрбие негіздері. Арал-Балқаш экологиялықіс-шарасы.^ АЛЫСТАҒЫ БАУЬРЛАР Шет елдердегі. қазақ диаспоралары. Миграция, эммиграция, демография, депортация, этноцид, геноцид, резервация мәселелері. Халықтық дипломатия, Дүниежүзі қазақтарының Қурылтайы. "Алыстағы бауырлар" іс-шарасы,ДОСТЫҚ Қазақ-түркі тарихнамасы һақында зерттеулер жүргізген араб, п ^ НАУЧНО-ЭТНОПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПРОГРАММА «АТАМЕКЕН» “АТАМЕКЕН” - это научно-этнопедагогическая концепция, основанная на прогрессивных идеях воспитания и образования, накопленного веками опыта народов, этносов, способствует формированию общечеловеческих ценностей, духовно-материальной и национальной культуры в сознании подрастающего поколения путем комплексного, планомерного и системного воспитательного воздействия.^ ОСНОВНЫЕ ЦЕЛИ И ЗАДАЧИ Воспитание всесторонне развитой личности приносящей пользу обществу, вносящей вклад в процветание родной земли, уважающей историю, культуру, народа и государства, национальные традиции, государственные символы и атрибуты, Президента РК, Конституцию и Законы РК и другие общечеловеческие ценности;