Беларуская выяўленчае мастацтва (Беларус)

Мнстэрства адукацы Рэспублк Беларусь РЭФЕРАТ па беларускай мове на тэму Беларуская выяленчае мастацтва Праверыла Нчпаровч А.Н Выкана Дапра Т.П Мнск 2001г. Змест Жывапс 20 30-х гг. ХХ ст. 1 Графка 4 Плакат 5 Кнжная люстрацыя 5 Станковая графка 6 Скульптура 20 30-х гг. 7 Лтаратура 10 ЖЫВАПС 20 ЗОх гг.

XX ст. У беларускм мастацтвазнастве гэты перыяд падзяляецца на два меншыя адрэзк прыкладна па дзесяцгоддзях. Наогул, вядома, такя падзелы давол моныя дакладнай даты змены эпох нхто афцыйна не пазнача. Першы перыяд з 1917 г г. зн. з часу Кастрычнцкай рэвалюцы, кал змянся сацыяльны лад грамадства , адпаведна, сацыяльная аснова мастацтва, па 1929 1932 гг. 1929 год пачатак расправы лады з нацыянальна свядомай нтэлгенцыяй 1932 г. скасаванне сх мастацкх абяднання партыйнай пастановай аб перабудове лтаратурнамастацкх

арганзацый. Такм чынам, адбылася фармальная забарона шматаблчча мастацкага жыцця, якое канчаткова было вагнана адзнае рэчышча на Першым зездзе савецкх псьменнка у 1934 г. дэкларацыяй сацыялстычнага рэалзму. Друг адрэзак пазначанага перыяду, вдавочна, пачынаецца недзе з 1932 г. цягнецца да 1941 г. да пачатку вайны. Агульнавядома, што асобныя частк тэрыторы Беларус з 1914 па 1921 г. знаходзлся зоне тых ц ншых ваенных дзеяння. Таму зразумела, што пра нейкае агульнадзяржанае паслядонае мастацкае жыцц гаворка не

магла сц. Тым больш што дзяржава, Беларуская Народная Рэспублка, абвешчаная 25 сакавка 1918 г не стаяла пад ударам з захаду сходу. 1 студзеня 1919 г. была абвешчана БССР. Так ц накш, Беларуская Рэспублка рэшце пачала свае снаванне, хаця з больш чым умонай незалежнасцю. Тэрыторыя Беларус тыя часы, па вол маскоскага кранцтва, то вельм змяншалася, то зно пашыралася.

Якую ж зяву лчыць за пачатак беларускага мастацтва савецкага часу Першыя выстак 1919 г. Бабруйск, Велж як тады уваходз у саста БССР, Вцебск, першыя новыя навучальныя становы 1918 1919 гг. Велж, Вцебск, Гомель. Безумона, цэнтрам мастацкай адукацы бы Вцебск. Горад не трап у зону ваенных дзеяння, у м был сканцэнтраваны вялкя матэрыяльныя рэсурсы.

Таксама вельм важна, што на працягу 21 года там ужо снавала прыватная мастацкая студыя Юдэля Мошавча Пэна 1854 1937, зацятага рэалста, выхаванца Пецярбургскай Акадэм Мастацтва. Усе гэтыя акалчнасц дазволл Наркамату асветы РСФСР правесц на вцебскай глебе эксперымент па стварэнню мастацкай школы новага тыпу, з засяроджанасцю на вывучэнн новых плыней у мастацтве.

Распача яго Марк Шагал 1887 1985, ураджэнец Вцебска былы вучань Пэна. Афцыйна фактычна Вцебская народная мастацкая школа была адкрыта 28 студзеня 1919 г. Шырэй дарогу сяму рэвалюцыйнаму, рашуча ламайце се старое на абломках старога стварайце грандызны будынак новага, заклка Шагал у газеце. Яго ласная творчасць уяляла спалучэнне смвалзму зместу экспрэсянзму формы. У такм духу бы упрыгожаны горад да гадавны рэвалюцы здаецца, першы прыклад манументальна-дэкаратынага

жывапсу на паслярэвалюцыйнай Беларус жота-зялныя людз зялны колер колер радасц надзе, козы, кон, не вельм падпарадкаваныя зямному прыцягненню. Жыхары Вцебска, як сякя абывацел, без паразумення ставлся да новага мастацтва, да разняволеных твора, якя выялял новага, разняволенага рэвалюцыяй чалавека. Розныя прычыны паспрыял хуткаму, ужо 1920 г ад езду Шагала з Вцебска, а потым у 1922 г. з Рас вдавочна, што толк дзякуючы гэтаму мастак не загну фзчна ц

духона гады тэрору, свет атрыма выдатнага майстра, як мы, ягоныя земляк хаця апошнюю чаргу. Настае час Казмра Севярынавча Малевча 18781935, ягоных паплечнка вучня Веры Мхайланы Ермалаевай, Лазара Мордухавча Лсцкага, лл Рыгоравча Чашнка, Мкалая Мхайлавча Суэцна, Нны Воспаны Коган. На змену нязвыкламу, але яшчэ фгуратынаму мастацтву

Шагала прыйшло беспредметничество, а менавта супрэматызм, усталяваны Малевчам яшчэ 1915 г. Тэрмн паходзць ад лацнскага supremus найвышэйшы. Вось як тлумачы натуральнасць неабходнасць супрэматызму ягоны творца Кал знкне прывычка свядомасц бачыць у карцнах адлюстраванне кутко прыроды, мадонна бессаромных венер, тады тольк бачым чыста-жывапсны твор. Трэба даць формам жыцц права на ндывдуальнае суснаванне.

Мастаку дадзены дар для таго, каб даць у жыцц сваю долю творчасц павялчыць бег гнуткага жыцця. I зусм натуральнае ваша неразуменне. Няжо можа зразумець чалавек, як ездзць засды таратайцы, перажыванн ражанн таго, хто едзе экспрэсам ц ляцць у паветры Такя формы не будуць патарэннем жывучых рэча у жыцц, а будуць самой жывой рэччу. Размаляваная плоскасць гэта жывая рэальная форма. Да гэтага часу бы рэалзм рэча, але не мастацкх, прыгожых адзнак, якя будуюцца так, каб не залежаць

н формай, н колерам, н палажэннем свам ад ншай. Кожная форма свабодная ндывдуальная. Кожная форма сць свет. Гэтыя формы плоскасныя, аднакаляровыя, геаметрычныя фгуры квадраты, круг, трох- чатырохвугольнк. Як вучоныя расшчапл матэрыю да элементарных часцнак, так мастак-супрэматысты расшчапл жывапс да першаэлемента. Яны снуюць у карцне самадастаткова незалежна ц выяляюць самыя асноныя паняцц, паняцц-першаэлементы Бог, Сусвет, дабро, зло, рух зямл, узаемадзеянне пэных сл. дэ

Малевча ягоных аднадумца зрабл вялк уплы на фармраванне сучасных архтэктуры дызайну. У Вцебску Малевчам было створана абяднанне УНОВС Сцвярджальнк Новага Мастацтва, яно мела флялы Петраградзе, Смаленску дзе працава паплечнк Малевча, славуты тэарэтык мастак, ураджэнец Мнска Уладзсла Стрэмнск са сваей жонкай Кацярынай Кобра, Самары, Пярм.

Так званае левае мастацтва не прыжылося тады на беларускай глебе не магло прыжыцца. I таму, што знкла зацкаленасць улад у падтрымцы свабоднага эксперыментальнага мастацтва, а мецэнаты застался за тым часам, таму, што на Беларус не было базы для снавання авангарднага мастацтва, якому адпавядае пэны зровень развцця грамадства культуры. У вынку мастак адязджаюць спачатку з Беларус, а потым шмат хто з

Рас. У часы Малевча вцебская народная школа была перайменавана у Вышэйшыя мастацка-тэхнчныя майстэрн, потым у Мастацка-практычны нстытут. Але стуацыя грамадстве змянлася, 1923 г. гэтая навучальная станова была рэарганзавана Вцебск мастацк тэхнкум. Навучальны працэс набы больш традыцыйныя трывалыя формы. Тольк з духам вольнага мастацтва, неабмежаванай мастацкай думк было скончана больш чым на пастагоддзе.

Але дух пошуку эксперыменту, хаця б як успамн настальгчны ц кпвы, падтрымлва мастацтва мастако на працягу 20-х гг. Зазначым авангард, мастацтва нямногх для нямногх, для таго снуе, каб пашыраць мастацкую прастору, пракладваць новыя шлях, адкрываць новыя гарызонты. Бурапенныя гады рэвалюцый война адыходзяць у нябыт. Сталца краны сталваецца Мнску. За мяжой, у Польшчы, з 1922 г. апынулася

Заходняя Беларусь, там был свае варунк. Пачаткам трывалага мастацкага жыцця пасля канчатковага замацавання савецкай улады на астатняй частцы Беларус можна лчыць выстаку Мнску 1921 г. Гэта, бадай, першая выстака, на якой зявлся творы яе арганзатара Мхася Мацвеевча Флповча 1896 1947, безумона, цэнтральнай фгуры беларускага жывапсу 20-х гг. Выключныя здольнасц спалучался ягонай асобе з выключнай адданасцю беларушчыне, стыхйны талент з велзарнай

працаздольнасцю. Ен ствары альбомы замалвак нацыянальных ткацкх узора, разьбы, хат, паясо, набойк, пернка пача яшчэ падлеткам працягва, кал ста першым мастаком Белдзяржмузея. На першых карцнах Мхася Флповча, якя дайшл да нас, бачны уплы ягонага маскоскага настанка К. А. Каровша, мпрэсянста ды постмпрэсянста, якх н вывуча у Маскоскм музе прыгожых мастацтва. Бадай, самая адметная знакамтая

На Купалле 1921. Бурны рытм стракатых пляма выдатна перадае нетаймаваную, дзкаватую весялосць старажытнага свята. Нават узнкае асацыяцыя з вхурай рэвалюцыйнага часу. Падзеям далкай мнушчыны прысвечана карцна Бойка на Нямзе. Мастак тут не засяроджваецца на дэталях, а стварае выяву свайго ялення пра гстарычную падзею не як гстарычны жывапсец, што рэканструюе данну, а як усхваляваны апавядальнк.

Стыхйнасць вось азначэнне, якое, здаецца, найбольш дакладна характарызуе жывапсныя творы Флповча першай паловы 20-х гг. Хаця выявах людзей старога з люлькай, старога пастуха з ражком н быу менш стыхйным. Раб Флповч супрэматычныя доследы. А вогуле бы розным падобным тольк на сябе самога як кожны сапрадны мастак. Талент Флповча ацэнены часы Беларускага Адраджэння, 1925 г. н зно адпраляецца на вучобу

Маскву жо за дзяржаны кошт. Ва ВХУТЭМАСе Вышэйшыя мастацка-тэхнчныя майстэрн Флповч займаецца выдатных майстро жывапсу Р. Р. Фалька, А. А. Дрэвна. Яго жывапсная манера змяняецца бок большай дакладнасц, строгасц формы колеру. Магчыма, у 30-я гг пасля заканчэння вучобы, першапачатковая пазнейшая манера Мхася Флповча стварыл б нейкае новае выдатнае адзнства.

Але гэтага не адбылося. Як ужо заважалася, у канцы 20-х гг. на Беларус склалася вельм неспрыяльная для нацыянальнага мастацтва мастацтва вогуле атмасфера. 3 прадмета нацыянальнай гордасц Флповч ператварыся абект цкавання. Ен зеха у Маскву больш нчога сапрады вартага ваг не зраб. Ягоныя творы той пары тольк сведчанн бязлтаснага часу.

На Купалле 1939 г. гэтак жа дакладна адлюстровае эпоху, як На Купалле 1921 г. На дэкадзе беларускага мастацтва Маскве 1940 г. была паказана опера А. Я. Туранкова Кветка шчасця, аформ пастаноку Мхась Флповч. I ягоная карцна На Купалле 1939 г. выглядае нябыта тэатральная сцэна, на якой апранутыя быццам бы народныя стро статысты

прадсталяюць народнае свята. Такм чынам, гэтым творам пралюстраваны межы, у якх, на думку бальшавцкх дэолага, павнна снаваць нацыянальнае на зрон нацыянальнага каларыту, як нейкая аздоба, а не частка сутнасц. Флповч памр у Маскве на вакзале, усм закшуты амаль забыты. Ягоны трагчны лес гэта лес сапраднага мастацтва часы таталтарызму, мастацтва збтага зламанага. Але вернемся сярэдзну 20-х гг кал, здавалася, был немалыя падставы для аптымзму.

Напачатку агульнае кранцтва мастацкм жыццм рэспублк выконвала мастацкая секцыя нстытута беларускай культуры. Яна пры дзеле Саюза работнка мастацтва падрыхтавала Першую Усебеларускую выстаку 1925 г прысвечаную юблею рэвалюцы 1905 г. 400-годдзю беларускага кнгадрукавання. 3 той выстаук да нашага часу дайшло няшмат твора, але се гэта сапрадныя жамчужыны. Зараз у экспазцы Нацыянальнага мастацкага музея

Беларус можна пабачыць На Купалле М. М. Флповча, Партрэт Ю. М. Пэна А. М. Бразера, Ранца вясны Ул. М. Кудрэвча, Шавец-камсамолец Ю. М. Пэна, Партрэт дачк М. П. Станюты. Усе гэтыя творы, прыгожыя розныя, сведчаць кожны па-свойму пра адно наянасць розных яркх ндывдуальнасцей у беларускм жывапсе той пары. Уладзмр Мкалаевч Кудрэвч 1884 1957 карыстася той час у сваей творчасц

прымам пуантылзму Абрам Маркавч Бразер 1892 1942 бы па-ерапейску адукаваным сезатстам Юдэль Мошавч Пэн нечуваныя раней зявы даследава сродкам акадэмчнага жывапсу Мхась Пятровч Станюта 1881 1974 памянным , бадай, лепшым свам творы стварае мяккую вытанчаную колеравую гармоню. Пасля 1925 г. мастацкае жыцц рэспублк канчаткова набывае акрэсленыя формы. Гэта рэгулярныя выстак, актыунае фармраванне Белдзяржмузеем аддзела сучаснага беларускага малярства

разьбярства. Пафас мастацтва другой паловы 20-х гг. мастацкае адкрыцц сваей Радзмы, яе гсторы, культуры, яе людзей побыту пакуль гэта яшчэ не было крымналам. Назавм тольк некальк найбольш значных, на наш погляд, твора Максм Багдановч 1927 В. В. Волкава 1881 1964, Та-чыльшчык 1928 С. А. Кароскага 1890 1937, Цшыня 1923 М. Г. Сляпяна 1873 1943, эцюд

Плытагоны 1932 А. М. Шачэнк 1902 1980, Жнво 1928 А. Галубкнай 1900 , Работнцы 1928 М. Г. Эндэ 1888 1932. I, безумона, пераважаюць у тагачасных творах мастакоскя адносны да рэчаснасц, а не ангажыраваная люстратынасць, хаця партыйныя лады, вядома ж, пльнавал мастако, мастацтва. Шмат было заклка да стварэння пралетарскай культуры, да дзелу выяленчага мастацтва дэалагчных змаганнях

сацыялстычным буданцтве, але ж часы был яшчэ паранальна вегетарыянскя. У 1927 г. арганзатарскую ролю бягучым мастацкм жыцц ад нбелькульта пераймае Усебеларускае абяднанне мастако УАМ з флялам ва сх буйных беларускх гарадах нават у Маскве, Леннградзе там вучылся ц жыл мастак з Беларус. У вышку рэарганзацы УАМ была створана Рэвалюцыйная асацыяцыя мастако

Беларус. Тады ж арганзавалася групока Прамень. Усе гэтыя, абяднанн не мел адметнай дакладнай праграмы, х зяленне дыктавалася асноным арганзацыйным патрэбам. Цэнтрам мастацкай адукацы на Беларус па-ранейшаму застаецца Вцебск. У мастацкм тэхнкуме выкладаюць М. А. Керзн, В. В. Волка, М. Г. Эндэ, М. В. Лебедзева, М. П. Мхалап,

Ф. А. Фогт, Г. А. Шульц, браты П. X. Даркевчы. Акрамя таго, у Вцебску тады снавала моцнае Таварыства краязнаства. У Мнску ж на працягу 20-х гг. дзейнчал прыватныя студы М.М. Флповча, Я. М. Кругера, Г. С. Вера, А. М. Тычыны у дзяржаных студыях выкладал К. С. Елсее, Зм. М. Полаза, М. А. Кавязн. Акрамя падробленасц пад праду, мастацтва набывае яшчэ пампезнасць,

што звязана з агульнай зменай аскетычнага канструктывзму 20-х гг. сталнскм класцызмам 30-х гг. Гэта яскрава адблася на эвалюцы манументальнага жывапсу. А наогул гсторыя савецкага мастацтва 30-х гг. нагадвае гсторыю хваробы. Патрабавася нейк асаблвы дар, каб застацца сабой. Гэта удалося Мкалаю Лукчу Тараскаву. Ягоны жывапсны талент нутраная свабода был настольк арганчныя моцныя,

што дазволл зберагчы сябе гэтых звышнеспрыяльных умовах. Дарэчы, першапачатковую мастацкую адукацыю мастак набы у Гомел пад кранцтвам Сяргея Аляксандравча Кароскага. Некальк накш разввался падзе Заходняй Беларус. Там таксама, але жо польскм ладам, цкавалася се беларускае, але само мастацтва карысталася нармальнай свабодай.

Аднак мастак, пра якх пойдзе гаворка, не шукал асаблвай мастацкай свабоды, усе яны был традыцыйным рэалстам. I Язэп Нарцызавч Драздовч, Антон Палавч Карнцк, Птр Аляксандравч Сергевч, Мхась Канстанцнавч Серук. Усе яны был свядомым беларусам. Беларусь Савецкую Заходнюю, мнушчыну сучаснасць, Зямлю Сусвет, нарэшце, мастацтва народнае прафесянальнае звязвае творчасць

дзейнасць вечнага вандронка Язэпа Драздовча. Яму часам бракавала ласна мастацкага таленту, але яго было выключнае, таленавтае жыцц. Здаецца, кал б гэтага чалавека не было, яго трэба было б прыдумаць. Ен адным з першых адкрывае мастацтве Беларусь першым адкрывае тэму ншых планет. Драздовч займася, як, дарэчы, Флповч, розным вдам мастацкай творчасц. У тым лку раб папулярныя тады всках маляавныядываны.

Драздовч, Сергевч, Серук вучылся Вльн. Першы яшчэ Рысавальнай школе I. П. Трутнева, другая на факультэце выяленчага мастацтва Вленскага нверстэта. Пэндзлю Сергевча належаць такя творы, як Шляхам жыцця 1934, Беларусы. Надзвычай абалльным мастаком, мужным лрычным, бы Серук. Пасля Вльн да скону н жы у Нясвжы. Яшчэ былой сталцы

Вялкага Княства Лтоскага мастак намалява свае, як бачыцца, налепшае палатно Жнво 1937. Да вайны яно знаходзлася зборы знакамтага музея мя вана Луцкевча Вльн, а зараз экспануецца Нацыянальным мастацкм музе Рэспублк Беларусь, цудам уцалешы. У гэтай карцне выявлася уласцвае Серуку спалучэнне трываласц дакладнасц фор-ма з мпрэсянстычным багаццем жывапсу.

Жнво Серука адзн з тых твора, у якх адбся нацыянальны дух.Гэта жывапсная формула Беларус. ГРАФКА 20 30-х гг. Графка самы мабльны вд выяленчага мастацтва. Каб зрабць графчны твор, па сутнасц, трэба так мала папера ц нешта накшталт яе што-небудзь, чым можна маляваць аловак, вугаль, крэйда Адзн мастак нават, кал прыспела, выкарыста для гэтага акурак мачаючы яго чарнла.

Вядома ж, сць рафнаваныя графчныя тэхнк рэдкя каштоныя матэрыялы, але на х мастацтва графк не замыкаецца. Яно сюдыснае сярод яго разнавднасцей станковы аркуш, часопсная застака, газетны малюнак, кнжная люстрацыя, плакат, падрыхточыя эскзы, эцюды да жывапснага альбо скульптурнага твора, накды твора архтэктуры альбо дэкаратына-прыкладнога мастацтва. Пачнм агляд графк пазначанага часу з яе газетна-часопснай пастас. У 20 30-я гг. выдавался часопсы Полымя, Маладняк,

Вцебшчына, Беларуск пянер, Работнца сялянка нш газеты Звезда, Савецкая Беларусь, Малады араты, Полесскнй коммунар нш. Найбольш цкавай уяляецца графка тагачаснага знакамтага часопса Маладняк 1923 1932 органа маладых беларускх псьменнка паэта. Часопс гэты ме свае флялы Вцебску Свтанне, Пачатак,

Полацку Надзвнне, Зарнцы, Бабруйску Уздым, Барысаве Маладняк Барысашчыны, Оршы Аршанск Маладняк колькасць распасюджанасць выдання, мж ншым, абектына сведчыць пра выключную энергю культурнага руху на Беларус 20-я гг У Вцебску пры мастацкм тэхнкуме бы заснаваны свой флял Маладняка. Тамашн краязнаца М. Каспяровч так сфармулява шлях мэты маладнякоца у першую чаргу дапамагчы

трымаць сувязь з жыццм, пазнаваць псхалогю творчасц, вывучаць калектынае ндывдуальнае беларускае мастацтва, перапрацоваць яго вывучаць, дапамагаць выховаць з сябе сапрадных беларускх пралетарскх майстро. Можна звярнуць увагу на невыпадковы хутчэй за с парадак азначэння спачатку беларускх, а потым ужо пралетарскх. У афармленн маладнякоскх выдання прымал дзел В. Дваракоск, А. Тычына, А. Пузынкевч, А. Ахола-Вало, I. Пушкн,

П. Гуткоск ншыя мастак. Найбольш распасюджаныя матывы, скарыстаныя м пры аздабленн часопса дог тонк народны пас з арнаментам кутасам пампонам, сярпы, сонца, постац аратага маладога сейбта, маланка, сцяг, калоссе, трактары, самалты, электрычныя лямпачк, стары малады лес. Нягледзячы на так давол абмежаваны тэндэнцыйны падбор нгрэдыента, малюнк ражваюць моцнай выразнасцю, эфектнасцю, густам, шчырасцю. х высокая мастацкая якасць тлумачыцца вялкм надзеям 20-х гг сеагульнай

тагачаснай таленавтасцю, звязанай з гэтым надзеям, яшчэ не перарваным плывам вялкай спадчыннай мастацкай культуры, якая менавта на пачатку XX ст. дасягнула максмальнай вытанчанасц духонасц. Паступова, з павелчэннем тэхнзацы жыцця, калоссе кветк саступаюць месца маторам, правадам г.д. Зрэшты гэтыя традыцыйна антыэстэтычныя рэчы мастак мел па-мастацку абыграць, падаць. х малюнк поняцца маладой энергяй, рухам. Валярян Змцеравч Дваракоск 1904 1979, з 1941 г. у

Леннградзе адлюстрава нават касмчны карабель у люстрацы да фантастычнага апавядання А. Александровча Палт у мнулае Маладняк. 1924. 5. Гэты малюнак адзн з першых на тэму космасу нашым мастацтве. Увогуле Дваракоск нават на фоне той плеяды таленавтых графка вылучася бясконцым вынаходнцтвам у галне мастацкх шрыфто, н ужыва для напсання лтар выявы цацак, масак, музычных нструмента, асколка люстэрка. Больш палтызаваны характар мела творчасць Пала Макаравча

Гуткоскага 1893 1962. Яму належыць шырока вядомы тады малюнак дзячына-Беларусь у дзюбе велзарнага арла Полыпчы. Ен бы атарам шматлкх партрэта палтычных дзеяча А. Чарвякова, К. Лбкнехта, Г. Пляханава, М. Дыбенк, А. Вароскага, У. Ленна. Вобраз апошняга н ув шэраг свах кампазцый. Да стварэння выяленчага мфа пра Ленна паступова далучался ншыя мастак.

Такм чынам, на лрацягу 20-х гг. был распрацаваны се магчымыя газетна-часопсныя графчныя жанры партрэт, люстрацыя, застак, канцок у тэхнках лнарыта, лтаграф, манатып, мантажу. Плакат. 3 моманту арганзацы Дзяржанага выдавецтва БССР студзень, 1921 г. пачынаецца новы перыяд у развцц гэтага вду графк на Беларус. Над стварэннем плаката працавал П. Гуткоск,

М. Станюта, А, Быхоск, В. Дваракоск, Ф. ванчук, Б. Ульп, Г. Зарх, Я. Драздовч, В. Карамышын ншыя у асноным тыя, хто пачына свой творчы шлях у першыя паслярэвалюцыйныя гады. Акрамя Дзяржвыда, выпускам плаката займался ншыя становы. Зразумела, што гэтаму, самаму дэалагчнаму найбольш разлчанаму на непсьменную масу вду мастацтва надавалася асаблвае значэнне. Напрыклад, на другое пагоддзе 1921 г. планавалася выдаць дваццаць плаката агульным

тыражом 60 тыс. экземпляра на тэмы Гсторыя КПБ, Рост камунстычнага руху Польшчы, Барацьба з бандытызмам, Аб харчпадатках тавараабмене. Лозунгавы характар агтацыйнай графк самых першых паслярэвалюцыйных гадо змяняецца сюжэтнай кампазцыяй. Чалавек у й паказваецца працы, у дзеянн. Напрыканцы 20-х гг. плакат робцца падобным на стужку з бясконцым пералкам постацей, са шматлкм лозунгам, павучальным выразам, заклкам.

Найбольш шырока на пачатку 20-х гг. был распрацаваны тэмы кааперацы, харчпадатка, сацыяльных ператварэння, узаемаадносн сялян, рабочых лады Сяляне, здавайце лшк, Спяшайцеся здаваць харчпадатк, Селянн, харчпадатк няс хутчэй усе 1921 характэрны х аднабаковы заклк да таго падобныя. Блзк да названых па тэме плакат П. Гуткоскага Шмат тэрмна шмат падатка. Адзны тэрмн адзны сельскагаспадарчы падатак 1922 1923.

Складаецца н з дзвюх частак. На першым малюнку да пункту здачы зерня цягнецца чарга едуць сялянскя вазы з мяшкам збожжа. На другм селянн вядзе каня з возам, поным мяшко з мукой. Жаданне быць больш дакладным натхняла мастака на маляванне з натуры. Ен занатава коней сялян, цэлыя вясковыя вулцы двары. Атрымлвался малюнк вялкх памера. Выкананыя колеры, пэным чынам, не выпадкова закампанаваныя, гэтыя

накды станавлся сапрадным мастацкм творам. Гуткоск не цурася ншых тэм тагачаснага жыцця. Прыклад яго плакат дз на курсы чырвоных камандзра 1921. дэ прапаганды агтацы васабляюцца адпаведнай форме. У болыпасц выпадка мастак звяртался да распрацаванай формы лубка або водзл галоную фгуру, якая абядновала розныя сюжэты. Тэму Дзец будучыня нашай краны своеасаблва нтэрпрэтава Я. Драздовч. Яго плакат Сонца навук скрозь хмары цмныя прагляне ясна над нашаю нваю.

Будуць жыць дзетк патомныя вольнаю доляй, доляй шчаслваю 1921 уключае сябе шэраг выя дзяцей на фоне вясковага пейзажу, малюнак абмежаваны элпсападобнай рамкай. Шрыфт пададзены форме разьбы па дрэву. Гэтыя ншыя плакаты, кранальна-наныя ц злавесна-наныя, сведчаць пра тое, што, якя б н был х якасц а яны был вельм розныя, што натуральна, усе творы разглядаемага жанру шчыра абслуговал пануючую камунстычную дэалогю. Але маскоскя лады, напалоханыя прывдам нацдэмашчыны

на Беларус, у 1931 г. прымаюць пастанову, згодна з якой беларускя плакаты мусл выдавацца Маскве Леннградзе. Ц варта казаць, што гэта прывяло да понага знкнення нашага нацыянальнага плаката. Але трэба дадаць, што жанр гэты наогул амаль знкае 30-я гг. у Кране Савета, бо плакат фармалстычны па свай сутнасц, а сацыялстычным рэалзмам яго вылегчыл. Сумная гсторыя. Аднак мнула пастагоддзя, прыйшо зорны час беларускага плаката ушанаванне

Гранпры на мжнароднай выстацы. Росквт гэты назрася сярэдзне канцы 80-х гг. Кнжная люстрацыя. На пачатку 20-х гг. палграфчная прамысловасць Беларус знаходзлася вельм цяжкм становшчы, якое павольна выпралялася. У той час асноным цэнтрам кнгавыдання нашай кране было заснаванае красавку 1922 г. кааператына-выдавецкае таварыства Адраджэнне, а потым узнкшае на ягоным месцы выдавецтва

Савецкая Беларусь. Пянерам афармлення беларускай кнг савецкага часу стал М. Флповч, А. Тычына, П. Гуткоск, Г. Змудзнск. Адной з першых добра люстраваных, кал не першай, была кнжка Босыя на вогншчы М. Чарота, аздобленая М. Флповчам выдадзеная 1922 г. Рамантыка-герачны характар выя паэмы абумов абагульнены амаль да смвалчнасц характар х кампазцый. Тое, што можна было б лчыць недахопам малюнка часам прымтывзм, часам вуглаватасць, часам нязграбнасць,

як нельга лепей працуе на адлюстраванне стых разбурэння, дысананса рэвалюцыйных падзей. Багаты нюансам творчы почырк П. Гуткоскага то рэзк прамалнейны, як у лубку Страшны вораг С. Рака, 1924, то дэталзавана-рэалстычны Вера, паншчына воля беларускх народных песнях казках Зм. Бядул, 1924. Трэба адзначыць, што абсалютнай большасц выпадка мастак рабл вокладк як правла, вокладка

была адзнай люстрацыяй у кнзе востравыразным, эфектным, лаканчным, што, без сумнення, раднла х з плакатам Г. Змудзнск Досвтак М. Гарэцкага, 1926 А. Тычьгна Чалавек дзе Я. Мара, 1927 В. Дваракоск Сымон-музыка Я. Коласа, 1928 Баранск Трэск на хвалях Ц. Гартнага, 1924. гэта, мж ншым, натуральна, таму што сутнасць вокладк блзкая да сутнасц плаката. Але часам, зразумела, было ншае вытанчаны мадэрнавы дэкаратывзм некаторых твора

А. Тычыны, М. Флповча. Ц спалучэнне мадэрнавага каларыту з рашучай абагульненасцю А. Тычына Магла льва Я. Купалы, 1926, ц спалучэнне мадэрнавай арнаментальнасц з народнай М. Эндэ, А. Тычына Каталог 1-й Усебеларускай мастацкай выстак, 1925. Да вышэйназваных мастако трэба дадаць М. Лебедзеву, В. Волкава, М. Крнарскага, В. Лтко, Б. Малкна, I.

Давдовча. Поспех беларускх мастако кнг 20-я гг. атрымал высокую адзнаку на Мжнароднай выстацы кнг Лейпцыгу 1927, дзе экспанавался работы В. Дваракоскага. П. Гут-коскага, А. Тычыны, Г. Змудзнскага. Выдатны беларуск мастацтвазнаца М. Шчакацхн пса Асаблвую ролю адыграла якраз яна выдавецкая справа. В. В што выклкала цяпер да жыцця наша кнжнае мастацтва наогул графку, якая займала нашай сучаснай мастацкай

творчасц адно з самых першых месц творах некаторых свах прадстанко ужо дасягае таго сцслага снтэзу нацыянальнай формы з адпаведным сацыяльным зместам практычнай карыснасцю, як наогул з яляецца асаблва патрэбным для нашага новага мастацтва. Гэты стрымана-аптымстычны водгук, дзе на першым плане нацыянальнае, прагуча якраз напярэдадн краху нашага Адраджэння 20-х гг. у 1929 годзе. У 30-х гг. таму квтненню бы пакладзены канец. I, нарэшце, станковая графка арыстакратка графчнага мастацтва.

Да яе звяртался шмат якя майстры. Адны з х пераважна працавал кнжнай графцы, другя у жывапсе, трэця у скульптуры. Але твар беларускай станковай графк таго перыяду вызначаюць перш за с М. Флповч, А. Астаповч, А. Тычына Мнск, С. Юдовн, Я. Мнн, 3. Гарбавец Вцебск Асноная частка станковых твора М. Флповча гэта яго альбомы замалвак рэча беларускай матэрыяльнай народнай культуры,

Яны маюць у значнай ступен прыкладны, даследчыцк характар. Адзн з самых абаяльных мастако Беларус, у творах якога арганчна спалучаюцца мужнасць лрызм, высакародны смутак светлы настрой, Аркадзь Антонавч Астаповч 1896 1941. На працягу 20-х гг. н настанча у всцы, гэта бы адзн з самых плнных перыяда яго творчасц. Астаповч амаль чысты пейзажыст, мноства яго аркуша ствараюць усебаковы лрычны вобраз нашай прыроды.

Чалавек высокай мастацкай н вучыся Петраградзе, бы прыхльнкам мадэрну, абяднання мастако Мир Искусства душэнай культуры, Астаповч увасоб кранальныя, прыгожыя, чароныя краявды Беларус адпаведнай м стрыманай вытанчанай мастацкай мовай Змовы дзень 1921, туш, Гарадск дворык 1923, туш, свнцовы аловак, Ранняя вясна 1923, акварэль, Вска 1925, акварэль, свнцовы аловак.

3 задавальненнем пералчваць выдатныя творы гэтага мастака можна дога. Кал глядаешся х абрысы спакойныя, гарманчныя, уранаважаныя, мжвол спамнаецца майстар, як вайшо у беларускае мастацтва крыху пазней васоб у свах аркушах зусм ншы тып адносн да навакольнага свету Барыс Ясеевч Малкн 1908 1972. Безумона, гэта звязана з рознцай нацыяльных ментальнасцей. Сузральны, крыху тужлвы спакой беларуса абвостранае, напружана-эмацыяльнае спрыманне свету ярэя

Ярэйскя моглк, 1935, афорт Старое мястэчка, 1935, манатыпя Стары Менск, 1937, акварэль. Вядома, не се беларусы трымался гэткай арыстакратычнай стрыманасц, як Астаповч, не се ярэ был такм вытанчана-схваляваным, так моцна адчувал драматызм быцця, як Малкн, але гэтая процлегласць вельм паказальная. мы можам парадавацца, што беларускае мастацтва складаюць такя розныя цкавыя ндывдуальнасц. Сябрам Астаповча жыцц пэнай ступен аднадумцам у мастацтве бы

Анатоль Мкалаевч Тычына 1897 1986. У яго творах таксама дога адчуваецца ллы мастацкага абяднання Мир Искусства. мкненне да дасканалай дакладнай формы дазволла Тычыне нават у творах на прамысловую тэматыку дасягнуць пэнай прыгажосц. У 1925 1926 гг. мастак адным з першых беларускх графка наведа прамысловыя прадпрыемствы Мнска, выкана шмат натурных замалвак. На х падставе н зраб малюнк

На электрастанцы 1925, дрэварыт, На шпалернай фабрыцы 1926, дрэварыт нш. Яны выдатны прыклад таго, як мастак, што паважае сабе мастака, здольны з не вельм дзячнага матэрыялу зрабць сапрадны твор мастацтва. Удалая гра белага чорнага колера, выразнасць скупых лнй проста захапляюць. Другм цэнтрам развцця станковай графк рэспублцы бы Вцебск. Па-першае, трэба адзначыць, што 1918 1919 гг. у гэтым горадзе жы працава у

Вцебскай мастацкай школе Мсцсла Валяр янавч Дабужынск 1875 1957, адзн з класчных прадстанко Мира Искусства. Ен ствары шэраг аркуша нводнага з якх, на жаль, не засталося на Беларус, дзе васоб вобраз Вцебска, ягоны дзвосны каларыт, прыхаваны, але адчувальны драматызм Вцебск 1919, акварэль, Вцебск. Лесвца 1919, малюнак, 1923, лтаграфя. У адрозненне ад Мнска, дзе 20-х гг. пераважала арыгнальная графка, у

Вцебску той час дамнавала мастацтва гравюры, перш за с дрэварыт. Тады горадзе працавал С. Юдовн, Я. Мнн, 3. Гарбавец. Саламон Барысавч Юдовн 1894 1954. з 1923 у Петраградзе. У 20-я гг. н выкана серы дрэварыта Стары Вцебск Мястэчка, якя пазней был абяднаны вялк цыкл Былое. Над м мастак працава каля 20 гадо 1921 1939.

Гравюры гэтага цыкла зявлся своеасаблвым летапсам Вцебска, у прыватнасц жыцця гарадской ярэйскай беднаты. Шмат якя дрэварыты Юдовна маюць жанравы характар, некаторыя з партрэтным ухлам Шавец, 1926, сць выдатныя пейзажы Касцл Св. Антоня, 1923 Краявд з лхтаром, 1927. Творы гэтага мастака маюць вельм выразны, эмацыянальны да экспрэснасц, адкрыта напружаны, драматычны характар. Яхм Сямнавч

Мнн 1897 1940. Як С. Б. Юдовн, майстэрствам гравюры н авалода самастойна, пача гравраваць з 1926 г. Сярод яго твора пейзажы, партрэты. Яны адрознваюцца больш слакойным, дэталвым, сузральным, чым у Юдовна, увасабленнем жыцця. Мнн разам з Гуткоскм, Змудзнскм, Тычынай бы стваральнкам беларускага кнжнага знака савецкага часу. У 1923 г. экслбрысы Мнна экспанавался Лос-Анджэлесе на выстацы

Мжнароднага таварыства кнжнага знака. Частка яго твора была набыта маскоскм Музеем выяленчых мастацтва. У 1937 г. Я. С. Мнн бы арыштаваны загну. У 30-я гг, беларуская станковая графка, зразумела, не пазбегла агульных зншчальных тэндэнцый. Але жыцц мастацтва с рона працягвался, як х н ншчыл. Хаця гэта было жо напажыцц, напамастацтва у пракруставым ложку,

Кал, скажам, у творах А. Астаповча 30-х гг. часцей за с прысутнчае вядомая неабавязковасць, недастатковасць унутранай глыбн знешняй пераканачасц, дык А. Тычына пэнай ступен знайшо выйсце свам мастакоскм памкненням у аркушах-адлюстраваннях Мнска. У гэты час пасля вучобы Маскве пачынае стала, працаваць брагм Рафалавч Гембцк 1900 1974. Займаецца н гравюрай. У тэхнцы дрэварыта была зроблена яго дыпломная работа люстрацы да аповесц

Я. Коласа Дрыгва 1938. Сярод ншых тагачасных беларускх графка н вылучася цкавасцю да стварэння шматфгурных кампазцый. Чатыры аркушы да Дрыгвы был набыты маскоскм Музеем выяленчых мастацтва. Скульптура 20 30-х гг. Кал мы разважаем пра беларуск жывапс, графку, архтэктуру, у той ц ншай ступен маем магчымасць працягнуць ланцужок ад старажытнасц да нашых дзн. Са скульптурай больш складана бо развцц яе традыцый на нашай

зямл шло куды менш паслядона. Пасля выдатных узора старажытнай пластык у абсалютнай большасц свай рэлгйнай храмавай XIX ст. адзначана амаль суцэльным антрактам у гэтым сэнсе. На пачатку XX ст. беларуская скульптура нбыта ажыла зно. Яна яляла рэалстычныя, акадэмчныя, мадэрнавыя спробы, якя был спынены суровым падзеям война рэвалюцый. Да шэрага скульптурных твора дарэвалюцыйнага часу можна дадаць яшчэ некальк выпадковых помнка.

Пасля гэтых падзей пачынаецца нешта зусм новае, нябачанае, нечуванае на нашай зямл. Падобная стуацыя мае пэнае тлумачэнне прыгнечаны стан дарэвалюцыйнай Беларус, адсутнасць мастацкай навучальнай установы, значна большая залежнасць гэтага вду мастацтва чым, скажам, жывапсу альбо графк ад наянасц матэрыяльных сродка. Скульптура ж Беларус савецкага часу мусла вырашаць вельм вельм складаную задачу.

У гсторы мастацтва кожнага народа творы пластык выяляюць спачатку кардынальныя рэлгйныя, потым дзяржаныя грамадскя дэ персанфкавана ц алегарычна. На пэным этапе да гэтай скульптуры, пераважна, зразумела, манументальнай, далучаецца скульптура станковая, якая адлюстровае свет прыватнай асобы. 3 вышэйсказанага вдавочна, што беларускай савецкай пластыцы нарэшце мусл пачаць панацэннае снаванне грамадзянская, манументальная, прыватная, станковая лн.

А з традыцыям было складана. Бо адзная арганчная для беларускай скульптуры традыцыя дралянай разьбы тады жо зусм з ехала народнае, непрафесянальнае мастацтва. Кожнае маладое грамадства ц то маладосць нацы, ц то маладосць дзяржавы мкнецца васобць сябе формах манументальнага мастацтва, што, як лчыцца, найбольш адпавядае прапагандысцка-асветнцкм мэтам. Гэта адблася так званым леннскм плане манументальнай прапаганды дэкрэце

Санаркома ад 12 красавка 1918 г. аб зняцц помнка, якя был пасталены гонар царо х памагатых манументальная прапаганда папярэдняга перыяду, выпрацоцы праекта помнка Вялкай Кастрычнцкай сацыялстычнай рэвалюцы. На п едэсталах пластычных увасаблення вялкх правадыро свету павнны был размяшчацца х бяграф выказванн. Рэальны вопыт стварэння першых манумента гэтага кшталту яна не адпавяда дэклараваным асветнцкм ды прапагандысцкм патрабаванням.

Новая эпоха, як бачылася шмат каму з мастако, патрабавала для свайго васаблення новых форм кубстычных, канструктывсцкх, супрэматычных. Часам тыя помнк вялкя, грувасткя больш дакладна вдавочна выялял характар, сутнасць дэ, якую в у культуру чалавецтва той ц ншы дзеяч, чым рэалстычны манумент. Але для х успрымання, асэнсавання патрэбны бы пэны, немалы, агульнакультурны мастацка-адукацыйны зровень. Шырокя народныя масы, як, дарэчы, давол шырокя масы нтэлгенцы, яго не мел, х наватарства тагачасных

майстро разца выклкала пераважна непаразуменне, раздражненне, кпны. У першыя паслярэвалюцыйныя гады на Беларус снавала, накольк цяпер вядома, тольк манументальная, агтацыйна-прапагандысцкая скульптура. Станкавзм увогуле не бы тады вялкай пашане, многя меркавал, што кал яшчэ не сння, дык вельм хутка станковыя формы мастацтва вогуле сканаюць. Тым не менш на тагачасным манументальным мастацтве адбвался лабараторныя пошук станкавста.

Ад беларускай скульптуры 20 30-х гг. застался тольк фотаздымк, апсанн, накды. Першым манументам рэвалюцыйнай эпох адначасова першым манументам кубстычнага характару на Беларус бы узведзены яшчэ 1917 г. у Мнску Чырвонаармеец А. Краснапольскага. Тут жа 1919 г. на плошчы Свабоды з явся помнк чырвонаармейцу, як стварыл мастацтвазнаца Ус. Дзмтрые, мастак М. Цэханоск Ул. Стрэмнск. Зроблены н бы з дошчачак, галаву накрыва капялюш з блях.

Тэрмновасць выканання, выклканая патрэбай у выразным смвале часу, адсутнасць сродка, матэрыяла непазбежна адблся гэтых пластычных сведках часу энтузязму. Але ж, нягледзячы на се перашкоды, скульптуры стварался неблагя. У Вцебску Песталоц А. М. Бразерам, Маркс Лбкнехт Д. А. Якерсонам. Апошн рэза свае творы з напазастылай камлыг цэменту, формы атрымлвался магутныя, лаканчныя, выразныя. Канешне, абяднанне УНОВС Сцвярджальнк новага мастацтва не засталося баку ад гэтага вду мастацкай

творчасц. Бы створаны манументальны скульптурны манфест супрэматыста. Ен уяля рознакаляровыя геаметрычныя фгуры з гпсу фанеры называся Перамозе светлага новага. Атары абвясцл яго шэдэрам будучын. На жаль, н той будучын не дачакася, ды, бадай, тая будучыня яшчэ сння не надышла. 3 1923 г. у Вцебскм мастацкм тэхнкуме пачынае выкладаць уласна скульптуру

Мхал Аркадзьевч Керзн 1883 1979 бацька першай генерацы скульптара савецкай Беларус. Але яны войдуць у мастацтва пазней, на мяжы дзесяцгоддзя, а 20-х гг. Скульптуру Беларус вызначае творчасць А. М. Бразера А. В. Грубэ разам з Керзным. Скульптарам Абрам Маркавч Бразер 1892 1942 зрабся выпадкова. Хаця н каза, што вывуча у

Парыжы дзе займася славутай Акадэм мастацтва Радэна не менш, чым Рэмбранта, але, думаецца, у жывапсе ц графцы н бы больш упэнены свабодны, чым у пластыцы. Скульптурныя творы Бразера, безумона, таленавтыя, але нясуць адбтак вялкай залежнасц ад натуры. Часам да амаль кур за так, вельм цкавы партрэт Францшка Скарыны, як экспанавася на Першай Усебеларускай выстацы 1925 г бы быццам пераведзены гпс са знакамтага

гравраванага атапартрэта нашага вялкага асветнка выдадзенай м Ббл. Гэта залежнасць ад натуры сведчыць не аб кепскай якасц твора, а аб пэнай несвабодзе, няпэненасц мастака. Але, моцна трымаючыся за натуру, н ствары такя выразныя партрэты, як Мхоэлс 1926, бронза Таладзед 1931, гпс. Партрэт вялкага ярэйскага акцра рэжысра С. М. Вос Мхоэлса пабудаваны так, што вага гледача катэгарычна канцэнтруецца на твары мадэл.

Гэтаму спрыяюць яго своеасаблвыя рысы непрыгожыя звычайным сэнсе слова, але захапляючыя свай выразнасцю значнасцю, якя выяляюць выключнасць асобы. Скульптар нават ценю вопратк не адлюстрава у гэтым бюсце ус будзннае перашкодзла б успрыманню неардынарнасц мадэл. Адпаведная манера лепк незагладжаная, дыхаючая, але стрыманая, як унутраны тэмперамент. Зусм ншы партрэт старшын СНК БССР М. М. Галадзеда.

У той час н бы прызнаны лепшым з серы партрэта дзяржаных дзеяча Беларус, якую ствары А. М. Бразер. Дзяржаная асоба, чалавек, падпарадкаваны суровым патрабаванням партыйнай дысцыплны партыйнага рытуалу, аскет усяму гэтаму арганчна адпавядае нейтральная, гладкая паверхня скульптуры, строг гарнтур. У аблччы мадэл выялены стрыманасць, засяроджанасць, унутраная энергя, душэнае напружанне. Геро абодвух партрэта асобы незвычайнага маштабу.

Абодвум было наканавана стаць ахвярам апакалптычнага часу. Аляксандр Васльевч Грубэ 1894 1980 самая яркая асоба беларускай скульптуры перадваенных дзесяцгоддзя. Студэнт Пецярбургскага унверстэта, потым вайсковец, потым вясковы настанк, амаль самавук у мастацтве н не зведа цску н мастацкай школы, н традыцыйнага рэалзму. Наогул яго творчасц ласцва стылявая эклектыка у залежнасц ад канкрэтных задач мастака тым ц ншым выпадку.

Лрнк 1925 1927 выдатнае развцц традыцый разной дралянай скульптуры. А Максм Багдановч 1926, гпс ужо зусм ншая стылявая прыналежнасць. Накольк можна меркаваць па фотаздымку, гэты партрэт дэманстрава вытанчаны лрызм атара, здольнасць прасякнуцца абаяннем асобы паэта, глыбока зразумець яго творчасць, пераканача выявць спасцгнутае. Уражанню светлага смутку спрыяла асаблвая фрагментарнасць скульптуры, яе мпрэсянстычнасць, вонкавая

незавершанасць таму зялялася адчуванне, быццам твор раствараецца, знкае прасторы. Магчыма, гэта бы найлепшы партрэт вялкага паэта. Але найболып характэрныя творы Грубэ таго часу драляныя Раб, Тачачнк абодва 1928, Чырвонаармеец 1929. У х выявлся рысы экспрэсянзму павялчаная, вострая, часам умоная выразнасць паставы, руха за кошт гпертраф дэфармацы форма. Гэтыя прымы як нельга лепш падыходзяць для адлюстравання нутранай

моцы звязанага, скручанага раба уздымаючагася, як хваля, як гара, тачачнка асляпляльнай, за стагоддз назапашанай лютасц чырвонаармейца. Твар апошняга выклкае амаль жахлвае ражанне, ды се гэтыя вобразы не навяваюць спакою лагоды. Крытыка прыняла названыя выдатныя творы адызна папкала мастака фармалзме, схематызме. Па сутнасц за непадробную моц, залшнюю прадзвасць. адбываецца звычайнае савецкя часы Грубэ пачынае перабудовацца. Вынк яго новай творчай пазцы нейк оперны трохметровы

Беларус 1940, дрэва. Скульптура яляе дэманстрацыю фзчнай моцы, але вобраз пазбаляецца сапраднага складанага нутранага абгрунтавання. Асоба такога своеасаблвага таленту такога творчага тэмпераменту, як Грубэ, не магла да канца ператварыцца апалагета сацыялстычнага рэалэму, але цалкам сабой не засталася. Мастак разгублены, робць нешта неабавязковае. Наогул неабавязковасць досыць характэрная рыса твора сацыялстычнага, ц таталтарнага, рэалзму. х снаванне прывднае.

Кал б х не было, нчога не аказалася б страчаным у пазнанн свету чалавека. Грубэ ствара манументальную скульптуру. Адзн з прыклада помнк Ф. Э. Дзяржынскаму для г. Дзяржынска 1933. Ен цкавы спалучэннем станковай тракток твару стомленага, засяроджанага, сумнага з манументальнай, абагульненай трактокай усй фгуры дог, неяк надта дог слуэт чалавека, цалкам загорнутага шынель, быццам закаванага яе.

Такая рознабаковая трактока спрымаецца як своеасаблвы снтэз дзвюх асоб у адной чалавечнай да свах жорсткай да ншадумца. Бадай што цэнтральная падзея для скульптара у 30-я гг. аздабленне пабудаванага Дома рада архтэктар Я. Р. Лангбард. Таталтарызм замацова сваю перамогу велчнай архтэктуры. Але тады яе формы яшчэ был больш блзкя да канструктывзму, чым да архтэктуры мператарскага Рыму, як пазней. Рысы класцызму дадзеным збудаванн праяляюцца пакуль што тольк сметры кампазцы, скарыстанн

дэ параднага двара. Брыгаду скульптара узначал леннградзец Мацвей Генрыхавч Манзер 1891 1966. Ен жа атар помнка на плошчы перад будынкам Ленн, як выступае з прамовай перад байцам, што адпраляюцца на Заходн фронт сння там стаць пасляваенны патор У гэтым помнку, зрэшты неблагм, някдка, але пэна адблся рысы часу культу асобы, кал замест адмененага бальшавкам

Бога пачал стварацца бог бажк цэнтры на месцах, якх потым скдал як дала, што не апрадал надзе. На пастаменце помнка адлюстраваны актыным руху постац вона ншых персанажа. У гэтым няма нчога дзнага, успомнм для прыкладу Мнна Пажарскага I. П. Мартаса дзве вялкя абмныя фгуры, а на п едэстале рэльефы з выявам людзей. Але рэльеф там вельм нзк, постац памерам зусм невялчкя парананн з асноным такм чынам снуюць з м розных

прасторах, разнесеныя свядомасц гледача. А помнку Манзера адарванасць постацей ад фону, х памеры, паранальныя з постаццю правадыра, надаюць аблччу прадстанко народа нешта лялечнае, недарэчнае, робяць х нейкм чалавечкам, якя мтуслва бегаюць ля ног волата. Законы зрокавага спрымання был майстрам па нейкх прычынах парушаны што адпавядае агульнаму эклектызму савецкага мастацтва атрымася сумны смвал часу. Хаця звонку с цалкам рэпрэзентатына. У аздабленн будынка

Дома рада прымал дзел М. А. Керзн, 3. I, Азгур, Г. К. змайла, А. А. Бембель, А. К. Глеба, Ул. М. Рытэр. Гэтыя скульптары стал атарам бюста вядомых рэвалюцыянера рэльефа на тэмы рэвалюцыйнай барацьбы. Лепшым бы прызнаны Гракх Бабф Зара сакавча Азгура 1908 1995. сапрады гэты партрэт раб моцнае ражанне мужнай прыгажосцю мадэл, герачным рамантызмам, духонай узнсласцю.

Галоная група рэльефа гпс танраваны знаходзццца кулуарах залы зезда. Яны был выкананы Андрэем Ануфрыевчам Бембелем з дапамогай Уладзмра Мкалаевча Рытэра. Каласальныя стужк агульная дажыня 44 м, вышыня 1 м адлюстроваюць як гсторыю рэвалюцыйнага руху ад Вялкай французскай рэвалюцы да Саюза Спартака Герман, так падзе сучаснасц СССР ншых кранах.

У гэтых творах праявлся прафесянальнае майстэрства скульптара, яго эрудыцыя, мастацк тэмперамент, цкавасць да васаблення дынамк. Але, безумона, прысутнчае тут лшак, неразборлвасць маладога таленту зашмат персанажа, руха, жэста. 3. I. Азгур ме рацыю, кал назва аздабленне Дома рада 1932 1934 гг. апошнм курсам вучобы беларускх скульптара. Прафесянальны экзамен бы вытрыманы з годнасцю. Далей на працягу дзесяцгоддзя скульптуры рэспублк адбываецца

тое ж, што ншых галнах тагачаснага мастацтва. Мастак страчваюць адметнасць уласнай манеры працуюць у стыл аднаго на сх рэалзму. Чым, напрыклад, адрознваюцца скульптурныя групы Аляксандра Мкалаевча Арлова 1908 1942 Пагранчнк калгаснца 1939, гпс Абрама льча Жорава 1907 1943 Арджанкдзе разведцы пад Барысавам 1940, гпс Вдавочна, тольк розным персанажам. люстрацыйнасць, павярхонасць, пустазвонная патэтыка

агульныя рысы мастацтва пары, кал яго зрабл прыслужнкам дэалог. Узыходзць зорка 3. I. Азгура. Ад таго часу захавался па-майстэрску выкананы м партрэт А. М. Бразера 1934, гпс паказальны партрэт Л. П. Александроскай 1940, мармур, Мяккая прыгажосць, чароная жаноцкасць спявачк няк не адблся велзарнай пафгурнай кампазцы. Гэта васабленне народнай артыстк БССР, ардэнаносца як было пазначана каталогу таго часу, а не ндывдуальнасц.

Пераважае выяве Александроскай, як дарэчы шматлкх ншых скульптурах таго часу, сацыяльная функцыя, а не асоба. Наогул жа трэба прызнаць, што 20 30-я гг. скульптура Беларус пачынае снаваць ва сх магчымых вдах манументальным, станковым, манументальна-дэкаратыным. Але падрубка духоных каран, вдавочна, паспрыяла таму, што цяпер беларуская скульптура вядзе нейкае няпэнае снаванне, Хаця, мж ншым, клмат паночных кран спрыяе росквту не скульптуры, а жывапсу. сапрады

з жывалсам у нас лепей. ЗАВАГА творы, пазначаныя , не захавался ц месцазнаходжанне х невядомае. Лтаратура Гсторыя беларускага мастацтва. Мн 1990. Т. 4. Орлова М. Искусство Советской Белоруссии. М 1960.