Міфалогія кельтаў

13

Установа адукацыі “Віцебскі дзяржаўны універсітэт

імя П. М. Машэрава”

Рэферат на тэму:

“Міфалогія кельтаў”

Падрыхтавала Паўлоўская Н.,

студэнтка 12 групы ФБФіК.

Выкладчык Таранеўскі В. У.

2007 год

Блізкія па мове і культуры плямёны, вядомыя ў гісторыі пад імем кельтаў (гэта назва паходзіць ад старажытных грэкаў, рымляне іх называлі галамі), прыблізна тры тысячы гадоў назад рассяліліся амаль па ўсёй Еўропе. Іх знаходжанне на кантыненце адзначана многімі поспехамі ў галіне матэрыяльнай культуры, якімі карысталіся і іх суседзі.

Ранняя еўрапейская літаратура, а дакладней фальклор, шмат узяла з помнікаў творчасці гэтага старажытнага народу. Героі многіх сярэдневяковых паданняў - Трыстан і Ізольда, прынц Айзенхерц (Жалезнае сэрца) і чараўнік Мэрлін - усе яны былі народжаны фантазіяй кельтаў. У іх гераічных сагах, якія былі запісаны ў VIII ст. ірландскімі манахамі, ёсць казачныя рыцары Грааля, такія, як Персіфаль і Ланселот.

Сёння няшмат пішацца пра жыццё кельтаў і ролю, якую яны адыгралі ў гісторыі Еўропы. Сучаснік кельтаў Арыстоцель называў іх “мудрымі і майстровымі”.

Кельцкая міфалогія - міфалагічныя ўяўленні кельтаў (групы індаеўрапейскіх народаў), кантынентальных і астраўных. Зыходны момант яе фарміравання адносіцца да жыцця кельтаў у першапачатковай вобласці іх рассялення ў Цэнтральнай Еўропе (на поўнач ад Альп), далейшае яе развіццё адбывалася ва ўмовах рассялення кельцкіх плямёнаў у другой палове I тыс. да н.э. на Еўрапейскім кантыненце і Брытанскіх астравах і ўзаемадзеяння з аўтахтонным насельніцтвам. Адноснай устойлівасці і аднароднасці кельцкая міфалогія дасягнула на кантыненце ў апошнія два стагоддзі да н.э., на Брытанскіх астравах, магчыма, некалькі пазней. Звесткі аб міфалогіі кантынентальных кельтаў (а таксама кельтаў дарымскай Брытаніі) дастаткова фрагментарныя - пачэрпваюцца ў асноўным з археалагічных крыніц (статуі, рэльефы з выявамі багоў, рэшткі культавых пабудоў, надпісы з пасвячэннямі, надмагільнымі эпітафіямі, манеты); сведчанні антычных аўтараў практычна абмяжоўваюцца паведамленнямі аб веры кельтаў у перасяленне душы і жыцці пасля смерці; літаратурныя помнікі мясцовай традыцыі для Галіі (сучаснай Францыі) і іншых раёнаў, якія былі захоплены рымлянамі і падвергліся моцнай раманізацыі, адсутнічаюць. Адзіныя міфалагічныя сістэмы кельцкай міфалогіі, атрымаўшыя звязнае асвятленне ў апавядальных помніках мясцовых традыцый, -- ірландская і валійская (кельтаў паўвострава Уэльс, Вялікабрытанія); галоўнымі з гэтых помнікаў зяўляюцца ірландскія сагі, першыя запісы якіх адносяцца да VIII-IX ст.ст., а пачатак сістэматычнага збірання - да XII ст. Гэтыя крыніцы, якія былі складзены пасля ўсталявання хрысціянства і адчулі яго моцнае ўздзеянне, у большасці сваёй “другарадныя”: яны адносяцца да больш ранніх страчаных помнікаў, але толькі ўскосна адлюстроўваюць міфалагічныя ўяўленні старажытных кельтаў. Зусім адсутнічаюць звесткі аб касмаганічных і эсхаталагічных міфах (у тым ліку і кельтаў Ірландыі).

Спроба рэканструяваць пантэон багоў для ўсяго кельцкага міру зяўляецца спрэчнай. Звесткі аб кельцкіх боствах рэдка супастаўлены храналагічна і геаграфічна. Дадзеныя аб пантэоне кантынентальных кельтаў (як і кельтаў дарымскай Брытаніі) настолькі адрывачныя, што не даюць магчымасці вызначыць яго структуру. З тэкста рымскага паэта І ст. Лукана і сярэдневяковых схолій (тлумачэнняў) на яго сачыненні вядома аб Езусе (спосаб прынашэння ахвяр гэтаму богу - павешанне на дрэве), аб Таранісе - богу грому (ахвяры, якія прыносілі яму, спальвалі) і Тэўтаце (ахвяры яму тапілі ў вадзе). Усе гэтыя боствы прысутнічаюць сярод гала-рымскіх выяў і пасвячэнняў, а характар ахвяр, якіх ім прыносілі, дапускае супастаўленне з матывам тройчай смерці, агульным для міфалогіі індаеўрапейскіх народаў. Вядомы многія этнанімічныя імёны кельцкіх багоў: Алаброкс - бог племені алаброгаў, Арама - арамікаў, багіня Ваконція - ваконціеў і інш. У працэсе раманізацыі многія рымскія багі атрымалі мясцовыя эпітэты, але аб якім-небудзь параўнанні мясцовых і рымскіх багоў гаварыць нельга: існавала толькі суаднесенасць (не заўсёды ўстойлівая - мясцовыя імёны нярэдка звязваліся з некалькімі рымскімі боствамі) пэўных знешніх аспектаў кельцкіх і рымскіх багоў. Мноства імёнаў кантынентальных бостваў вядома з унікальных і не замацаваных іканаграфіяй помнікаў; выключэнне складаюць гальскія Эпона, Цэрнун, Суцэл, Нантасвельта, Размерта і некаторыя іншыя. У Брытаніі засведчана каля 40 імёнаў мясцовых бостваў, але аб палове з іх нічога невядома, акрамя імя. Рад бостваў кельтаў Брытаніі мае блізкія адпаведнасці ў ірландскай і валійскай міфалогіі: Нодэнс - ірл. Нуаду, Брыгантыя - Брыгіта; боства Мапонус (“юны”) падобна з ірландскім персанажам Мак Ок, сынам Дагда. Гэты бог параўноўваўся з Апалонам, таксама як і гальскі Белянос. Месца, падобнае з Беляносам, займаў, відавочна, гальскі Гранас, якога супастаўляюць з ірландскім жаночым боствам Грэіне (от grian - “сонца”). Частка бостваў прадстаўлена толькі іканаграфічным матэрыялам (напрыклад, выявы трохлікага або трохгаловага боства, боствы са змяёй, групы з трох багінь), імёны багоў застаюцца невядомымі. Больш вядома аб пантэоне кельтаў Ірландыі, звесткі аб якім захаваліся ў помніках літаратурнай традыцыі (у прыватнасці, у “Другой бітве пры Мойтуры” - аб Плямёнах багіні Дану і піры Гоібніў, цэнтральным эпізодам якога зяўляецца прыгатаванне гэтым богам магічнага напою для падмацавання багоў, якія біліся з фаморамі, “ніжнімі дземанамі”). У іх дастаткова шырокім пантэоне найбольш значныя боствы належаць да Плямёнаў багіні Дану, у некаторых з іх ёсць адпаведнікі сярод нашчадкаў Дон валійскай традыцыі, вядомай галоўным чынам з “Чатырох ветак Мабіногіён” - апавяданняў, якія склаліся ў канцы XI ст. і ўвабралі ў сабе многія тэмы і асобныя элементы старажытнай міфалогіі. Адпаведна, валійскі Ллеў, сын Арыянрод, падобен з ірландскім (і гальскім) Лугам, персанажу ірландскага боскага каваля Гоібніў адпавядае валійскі Гофанон, ірландскаму Мананану сыну Лера - валійскі Манавідан сын Лліра (які стаяў, як і Мананан, некалькі ўбаку ад “нашчадкаў Дон”) і г.д.

У цэлым, аднак, валійскі матэрыял уяўляецца больш адрывачным; ён у большай ступені адстае ад архаічнай міфалогіі, чым ірландскі, такім чынам, прамое падабенства назіраецца рэдка. Напрыклад, Манавідан - ужо не боства мора, а поўны мудрасці смяротны, Пуйл (“Мудрасць”), многімі рысамі падобны з ірл. Дагда, - таксама смяротны, які затым стаў уладальнікам Анона (іншасвету).

Прасторавая карціна свету распрацавана ў кельцкай міфалогіі пераважна гарызантальна. У вертыкальным жа яе дзяленні асноўную ролю адыгрывае сусветнае дрэва. Вядомы культ пяці свяшчэнных дрэў Ірландыі, якія часта называліся “дрэва свету” (ірл. crann bethad). Аналаг сусветнага дрэва - цэнтральны слуп дома Да Дэрга (сага “Разбурэнне дома Да Дэрга”) - ва ўнутраным памяшканні (Мідкуарт), якое ўяўляе сабой, відавочна, рытуальную карціну свету. З сусветным дрэвам звязаны матыў крыніцы, які сустракаецца ў радзе традыцый, галоўным чынам ірландскай. Па адной з іх, крыніца, якая выходзіць з Сід Няхтан і дае пачатак рэчцы Бойн (адной з галоўных рэк Ірландыі), адносіцца да іншасвету і заключае ў сабе боскую мудрасць. Дрэва арэшніку, якое стаяла каля яе, губляла калі-небудзь у крыніцу арэхі, якія, калі траплялі ў Бойн, давалі паўнату ведаў таму, хто іх пакаштуе. Стыхія вады, якая была заключана ў крыніцах, ацэньвалася, безумоўна, станоўча (лепш за ўсё гэта адлюстравана ў паданні аб крыніцы бога-лекара Дыян Кехта, які вяртаў жыццё памерлым і лячыў параненых), у той момант, як стыхія сусветнага акіяну (асабліва ва ўсходнім, паўночным і паўночна-заходнім напрамках) уяўлялася варожай, звязанай з дэманістычным пачаткам. Сярод акіяна традыцыйна размяшчаўся і іншасвет у розных сваіх уяўленнях. На захадзе размяшчаліся астравы блажэнных, лікам (як апавядаецца ў ірландскай саге “Плаванне Брана”) тры разы пяцьдзесят, дзе час спыніўся і пануе маладосць (вядома мноства назваў гэтых астравоў - Вялікая зямля, Зямля жыцця, Зямля жанчын і інш.). Па адной з традыцый, кіраўніком гэтага заходняга свету быў Трэн. На поўначы, якая параўноўвалася з забыццём і смерцю, востраў са шкляной вежай зяўляўся месцам пражывання фамораў. Матыў шклянога замку або вежы часта сустракаецца і ў валійскай міфалагічнай сістэме, якая таксама размяшчае “іншы свет” на астравах. Такая лакалізацыя не пярэчыць уяўленню аб іншым свеце як аб чымсьці блізкім, непасрэдна звязаным са светам людзей. Адпаведна і пранікненне ў іншы свет магло ажыццяўляцца не толькі шляхам “плаванняў”, якія сталі сюжэтам шэрагу міфалагічных апавяданняў. Уяўленне аб іншым свеце як аб зале частаванняў з невычэрпным катлом бога Дагда і мноствам свініны - любімага мяса кельтаў - мае пэўнае “гераічнае” адценне. Рытуальнае ўзнаўленне гэтай залы зяўлялася, відавочна, асновай галоўных сезонных абрадаў. Ірландскі навагодні абрад (свята Самайн) з узнаўленнем адкрытага (часцей за ўсё варожага) сутыкнення двух міроў у архаічныя часы змяшчаў у сабе, верагодна, разбурэнне дэманічнымі сіламі ўладкаванага свету (г. зн. свету людзей), рытуальную смерць яго кіраўніка, якія папярэднічалі канчатковай перамозе апошняга і ўзнаўлённага свету. Увесь рытуал у цэлым будаваўся, відавочна, на аснове мясцовага варыянту міфалагічнага сюжэту аб паядынку грамавержца і яго ворага (добра праводзяцца паралелі з гальскім рытуалам бога грому Тараніса, які ўключаў у сабе спальванне жывёл і рэчаў, якія сімвалізавалі зямны свет, а магчыма, і чалавечыя ахвяры) і праводзіўся ў Bruiden - памяшканнях для частавальнай залы. Такіх Bruiden, як і свяшчэнных дрэў, у Ірландыі было пяць. Гаспадаром аднаго з такіх памяшканняў быў каваль (сага “Разбурэнне дома Да Дэрга”), у архаічныя часы, магчыма, два. Апавяданне ў саге будуецца вакол бітвы караля Кайнарэ з аднавокім ворагам і яго дэманічным войскам, смерць у агні частавальнай залы, які немагчыма патушыць з-за таго, што высахлі ўсе крыніцы.

Важнае месца ў кельцкай міфалогіі займаюць міфы і паданні аб боскіх жывёлах, якія нярэдка звязаны з уяўленнямі аб карціне свету. Ядро ірландскага эпічнага апавядання “Выкраданне быка з Куальнге” складае паядынак быкоў Фіндбеннах і Донн Куальнге. Калі Донн Куальнге перамог свайго ворага, ён раскідаў рэшткі яго цела па ўсёй Ірландыі і даў назвы і імёны розным мясцінам. Абодва персанажы прынялі воблік быкоў толькі тады, калі прайшлі шэраг чудадзейных пераўтварэнняў (у ястраба, каршуна, водных жывёл і г.д.), першапачаткова ж яны былі свінапасамі ў двух уладароў іншасвету. Боскі свінапас, пастух, абаронца жывёл, які асацыіруецца з іншасветам - адзін з цэнтральных і распаўсюджаных у кельтаў персанажаў. Яму супастаўлены, напрыклад, гальскі Цэрнунн, які заўсёды паказваўся ў акружэнні жывёл. У “Трыядах вострава Брытаніі” ёсць позні варыянт гэтага вобразу, які звязваецца з Дрыстанам і Прыдэры, сынам Пуйла (уладальніка Аннона - іншасвету), якія выступаюць у ролі свінапасаў. Бажэственны бык (Тарвас Трыгаранус) добра занатаваны ў Галіі і Брытаніі, дзе сустракаецца таксама ўласнае імя Donnotaurus, якому супастаўлены Донн Куальнге. Сярод іншых жывёл, якія асабліва шанаваліся, -- кабан, свіння. Гэта жывёла таксама цесна звязана з іншасветам (мноства свініны - абавязковая прыналежнасць частавальнага пакою яго ўладальніка). Адзін з распаўсюджаных матываў астраўной кельцкай міфалогіі - паляванне на кабана, які прыводзіў паляўнічых у іншасвет. Культ кабана быў распаўсюджаны і ў Галіі, а ў рымскі час спецыяльна звязваўся з Меркурыем, які часта атрымліваў эпітэт moccus (ад кельцкага moch, “дзік”, “кабан”). Асаблівае месца займаюць міфалагічныя ўяўленні, звязаныя з канём. На кантыненце пасвячэнні і выявы бостваў шырока зацвердзілі культ боскага каня і звязанай з ім багіні Эпоны. У Ірландыі і Уэльсе слова ech (ірл. “конь”) уваходзіць у імёны многіх міфічных персанажаў, якія звязаны з сонечным культам і іншасветам на марскіх астравах. Міф аб узнікненні людзей ад боства іншага, загробнага, свету быў агульнакельцкім і засведчаны Цэзарам у Галіі, жыхары якой, па яго словах, лічаць сябе ўзнікшымі ад Дзіта. Ірландскі Дагда вядомы таксама як Эохаід Бацька ўсіх (Eochaid Allathair). Кіраўнік астраўнога іншасвету мае імя Рыянгабаір (“марскі конь”), а адзін з “каралёў” фамораў завецца Эоха Эхкенд (“Эоха Конская галава”). Бажэственны персанаж звычайна ўяўляўся альбо ў выглядзе каня, альбо ў выглядзе вершніка на ім (вядомы Эоху Ронд, капём якога герой Кухулін забівае яго ж каня). Бог Мананнан сын Лера (мора) - звязаны з марской стыхіяй кіраўнік іншасветнай краіны Цір Таірнгірэ - уяўляўся на кані альбо ў калясніцы, на моры і сушы. Паралелі ў кельцкай міфалогіі Уэльса - Марх аб Мейрхіён (які стаў каралём Маркам сярэдневяковай легенды аб Трыстане), які меў вушы, падобныя на конскія. Існавалі і жаночыя боствы, звязаныя з канём, - акрамя кантынентальнай Эпоны - эквівалентныя ёй ірландскія Етайн Ехраідэ, Маха, валійская Рыаннон, жонка Пуйла, уладарніка іншасвету. З двух больш важных рытуалаў, якія асвячалі пачатак выканання каралём сваіх функцый, галоўным, бачна, быў рытуал святога шлюбу караля з канём, які быў падобны на індыйскі рытуал ашвамедха. Другім рытуалам было свята быка (tarbfeis), цэнтральным момантам якога зяўлялася пагружэнне ў прадказальны сон спецыяльна назначанага чалавека, які пасмакаваў мяса рытуальнага быка ў крыві (у сне ён павінен быў убачыць будучага караля). На адным з гальскіх помнікаў бык адлюстраваны сярод галін свяшчэннага дрэва бога Езуса (сведчанне суаднясення вобраза быка з канцэпцыяй сусветнага дрэва) і нясе на сабе трох птушак (адну на галаве і дзвюх на спіне; ва ўрыўку з “Выкраданне быка з Куальнге” герой Кармак Конд Лонгас наносіць тры ўдары па галаве і целу Донна Куальнге). Аб сувязі Езуса з дрэвам сведчыць і спосаб прынясення ахвяр гэтаму богу (павешанне на дрэве).

Міфы аб культурных героях засведчаны ў многіх ірландскіх паданнях аб засяленні вострава (захаваліся ў перакладзе рознабаковай псеўдагістарычнай кампіляцыі XII ст. “Кніга захопаў Ірландыі”). Традыцыйна вылучаюцца шэсць “захопаў” Ірландыі. Першы (аднесены складальнікамі да патопу); быў узначалены Банба, адной з багінь-эпанімаў Ірландыі. Потым увабраў у сабе ўсіх яе падарожнікаў, акрамя нейкага Фінтана, які, калі пераўвасабляўся то ў ласося, то ў арла, то ў ястраба (сходны матыў сустракаецца ў выпадку міфічнага Таліесіна ва Уэльсе), перажыў стагоддзі і паведаміў нашчадкам аб тым, што здарылася. Партрлону, які ўзначаліў наступнае нашэсце, прыпісваецца шэраг галоўных культурных дзеянняў, накіраваных на наданне Ірландыі канчатковага прыроднага вобліку: ён расчысціў чатыры даліны, пры ім зявіліся сем буйных азёр, да таго ж Парталон упершыню ўвёў некаторыя рамёствы і звычаі. Пры Нямедзе (ад кораня “сакральны”, “свяшчэнны”), які ўзначаліў трэці напад, зявіліся новыя даліны і азёры. Ён упершыню сутыкнуўся з саперніцтвам фамораў - спроба нападу на іх востраў са шкляной вежай скончылася няўдачай. З нашчадкамі людзей Нямеда - плямёнамі Фір Болг - звязваецца ўпарадкаванне галоўных бакоў сацыяльнага жыцця Ірландыі, у прыватнасці, устанаўленне дзялення краіны на пяць правінцый і ўсталяванне каралеўскай улады. Плямёны багіні Дану, якія прыйшлі з паўночных астравоў, дзе яны набывалі друідычную мудрасць і магічныя веды, прынеслі ў краіну чатыры вядомыя магічныя талісманы: камень Фал, які “крычаў” пад нагамі сапраўднага караля, пераможнае капё Луга, непаўторны меч Нуаду і невычэрпны кацёл Дагда. Яны перамаглі Фір Болг пры Мойтуры, а іх саперніцтва з фаморамі (вынік яго вядомы па незалежнаму ад “Кнігі захопаў” тэксту “Другая бітва пры Мойтуры”, галоўнаму ў міфалагічным цыкле ірландскіх саг) скончылася тым, што Нуаду, бажэственны кіраўнік Плямён багіні Дану, які страціў руку ў першай бітве пры Мойтуры, перадаў кіраўніцтва Брэсу, сыну ўладальніка фамораў, які жыў сярод плямёнаў багіні Дану (пазней бажэственны лекар Дыян Кехт вырабіў Нуаду руку з серабра, адкуль яго мянушка Аргатлам, г. зн. “срэбная рука”). Новае сутыкненне Плямёнаў багіні Дану з фаморамі ўзначаліў Луг, паядынак якога з уладальнікам фамораў - аднавокім Балорам - зяўляецца цэнтрам усяго апавядання. Луг па мянушцы Семілданах, г.зн. выдатны ва ўсіх рамёствах (у шырокім сэнсе), быў сам напалову фаморам (унукам самога Балора). Ён зваўся таксама Ламфада - “з доўгай рукою” (г. зн. з капём Асала, якое з паўночных астравоў здабылі яму “тры багі рамёстваў”). Луг каменем з прашчы раніць вока Балора, смяротны позірк якога губіў усё жывое. Фаморы пакідаюць Ірландыю, а Брэс адкупліваецца ад пераможцаў: паведамляе ім прыёмы земляробства. Тым самым Плямёны багіні Дану, якія валодалі ваенным мастацтвам і друідычнай мудрасцю, становяцца дасведчанымі і ў гаспадарцы. Аповяд пра зяўленне апошняй хвалі заваёўнікаў, сыноў Міля (продкаў гістарычных ірландцаў - гайдэлаў), якія перамаглі Плямёны багіні Дану, змяшчае меншую колькасць архаічнага міфалагічнага матэрыялу. Па дарозе заваёўнікі сустракаюць трох багінь - эпонімаў Ірландыі - Банба, Фодла і Ерыў. Паэту Амаргіну, які паабяцаў Ерыў, што яе імя будзе цяпер галоўным, яна прадказвае вечнае кіраўніцтва над Ірландыяй сыноў Міля, Донну - смерць (Дон, які зявіўся адным з уладальнікаў іншасвету, утапіўся ля паўднёва-заходняга берага Ірландыі, адзін са скалістых астравоў зваўся Tech Duinn, “Дом Дона”, і лічыцца царствам памерлых). Пасля сутыкнення з мужамі багінь - Мак Куілам, Мак Кехтам і Мак Грэіне (багамі - абаронцамі каралеўскай улады) сыны Міля канчаткова перамаглі плямёны багіні Дану пры Таілціў (тут Луг заснаваў штогадовыя ўрачыстасці). Аднак Плямёны багіні Дану змаглі прымусіць сыноў Міля раздзяліць з імі ўладу, захаваўшы за сабой ніжні свет. У ірландскай міфалогіі і фальклоры насельнікі ніжняга свету (які не меў ярка выражанага храктару хтанічнай бездані) называліся сідамі (так называліся і ўзгоркі, дзе яны нібыта існавалі) і адрозніваліся ад людзей перш за ўсё ўладаннем магічным мастацтвам, а не ўласна “бажаством”.

Спадчына кельцкай міфалогіі захавалася і ў літаратурных помніках уласна эпічнага і чарадзейнага характару, перш за ўсё ў адпаведных ірландскіх сагах. Шэраг саг суадносіцца з “гераічным стагоддзем” Ірландыі - эпохай на рубяжы нашай эры, калі ўладамі (найбольш буйнай этнічнай групай Паўднёвай Ірландыі, якая дала назву правінцыі Ольстэр) кіраваў Конхабар, яны вылучаліся ў подзвігах Кухуліна, Фергуса, Конала і іншых герояў. Нямала эпізодаў і парсанажаў саг маюць міфічную аснову і дапаўняюць паведамленні ўласна міфалагічных апавяданняў. Водгукам уяўлення аб вялікай багіне - маці багоў (вельмі стойкага ў кельцкай міфалогіі) зяўляюцца рысы аблічча Медб, кіраўніцы Коннахта і жонкі Айліля; з гэтым уяўленнем звязаны і паданні аб кіраўніцах іншасвету (Аінэ, Кліодна і інш.), якія захаваліся ў сагах. Боскі воблік захавалі і настаўніцы герояў, напрыклад Скатах, а таксама боствы вайны Моррыган, Немаін і Бадб (гэта імя захавалася ў гальскім cathubodua). Тры міфічныя персанажы па імені Маха - жонкі Немеда, Кімбаета і Крунху - разглядаліся французскім вучоным Ж. Дзюмезілем як увасабленне магічных ведаў, веннага мастацтва і ўрадлівасці. Часам гэтыя аспекты сумяшчаюцца ў адным персанажы, напрыклад, Ану, Каіллех Берры (апошняя захавала вядомасць у фальклоры Ірландыі і Шатландыі да нашага часу). Шэраг мужчынскіх персанажаў саг, перш за ўсё Брыкрыў, Ку Роі і Мідыр, таксама боскага паходжання. Брыкрыў (сага “Пір Брыкрыў”) - тыповы міфалагічны плут-трыксцер, які сее разлад сярод герояў; Мідыр (гальскае Deo Medru) - уладальнік Сіда (чарадзейнага ўзгорка, дзе жылі сіды) Бры Леіт, боства іншасвету; Ку Роі - вопытны ў магіі і падарожнік, у абліччы бажэственнага пастуха падобны на старажытнаіндыйскага Пушана. Міфалагічную аснову маюць многія сюжэтныя хады і эпізоды саг - апавяданні пра магічныя іспыты, спаборніцтвы з іншасветнымі істотамі, падарожжы ў іншы свет (Кухулін, Крымтан Ніа Наір, Бран) і інш. Міфалагічна і фігура Кухуліна - галоўнага героя, “які не меў роўных сярод смяротных”, сына Луга і Дэхцірэ (па іншай версіі, ён народжаны ад інцэста з сястрой або дачкой Дэхцірэ). Аповяды аб яго дзіцячых подзвігах падобны на абрады ініцыяцыі, многія эпізоды жыцця арганічна ўключаюцца ў індаеўрапейскую міфагераічную традыцыю (бітва з трыма ворагамі, забойства ўласнага непазнанага сына, магічныя пераўтварэнні і інш.).

Некалькі асобна знаходзяцца апавяданні пра легендарнага празарліўца Фінне, якія карысталіся пераважнай папулярнасцю ў пазнейшым фальклоры. Ён узначальваў атрады воінаў, якія жылі ў лясах і прысвяцілі ўсё сваё жыццё паляванню і вайне; яны часта прыводзілі да кантактаў з іншасветам. Сын Фінна Оісін (Оссіан) дажыў, па легендах, да часу святога Патрыка (напалову легендарнага заснавальніка ірландскай царквы V ст.) і паведаміў яму паданні, звязаныя з абрысамі рэльефу Ірландыі, яе рэкамі, азёрамі і інш.

Спадчына кельцкай міфалогіі і эпічных паданняў існавала потым у фальклоры народаў Ірландыі, Уэльса, Карнуола, вострава Мэн і Брэтані (раёнаў устойлівага захавання кельцкай мовы і культурнай традыцыі) і ўзбагаціла еўрапейскую літаратуру сярэдніх стагоддзяў. Кельцкімі ў сваёй аснове зяўляюцца легенды пра караля Артура і рыцараў Круглага стала, Трыстана і Ізольду, да валійскіх (а таксама карнуолскіх) прататыпаў узыходзяць як яны самі, так і многія героі звязаных з імі паданняў - Пеллес (Пуйл), Мэрлін (Мірдын) і многія іншыя. З кельцкім мінулым звязаны легенды пра Граале, “краіну дурных” Аваллоне; аповяд пра дзяцінства Фінна стаў адной з асноўных крыніц апавядання пра дзяцінства выхаванага ў лесе рыцара Парцыфаля (Персэваля) - героя рамана ў вершах сярэдніх стагоддзяў.

Аднак панарама кельцкай міфалогіі сёння адкрыта далёка не поўнасцю, у ёй яшчэ нямала белых плям…

Спіс літаратуры:

ь “Энциклопедия по мифологии”, том 1, коллектив авторов под редакцией С.А.Токарева, М., Советская энциклопедия, 1987 год, стр. 633-637, статья С.В.Шкунаева;

ь Журнал “Наука и жизнь”, №3, 1998 год, стр. 72-80, статья по материалам журнала “Шпигель”.