Miнiстэрстваадукацыi РББеларускiунiверсiтэтiнфарматыкi iрадыеэлектронiкiКафедрабеларускаймовы
Рэферат па тэме :
"Беларускае мастацтва.Жывапic ."
Выканаў:
студэнт групы 821704
КузняцоўД.В.
1 99 8ХАРАКТАРЫСТЫКАМАСТАЦТВАПЕРШАБЫТНАГАЛАДУ НА ТЭРЫТОРЫIБЕЛАРУСI
Беларускаемастацтва маебагатую гісторыю.Яго вытокізвязаны з першабытнымграмадствам, эпохай палеаліту.Чалавек гэтагачасу займаўсяпаляваннем, збіральніцтвам, выкарыстоўвалкаменныя і касцяныя прылады працы. Да часусярэднягапалеаліту адносіццапачатак здабыванняагню, новыя, больш дасканалыяспосабы апрацоўкікаменю. Разнастайнымістановяццапрылады працы,- скрабкі, ручныярубілы, — штобыло значнымкрокам у прагрэсіўнымразвіцці чалавека.Важным працэсамгэтага перыядуз'явіўся пераходад першабытнагастада да родуі завяршэнняфарміраваннячалавека сучаснагавыгляду — краманьенца.
У эпохупалеалітуўзнікаюцьпрымітыўныярэлігійныявераванні, якіяў далейшымаказалі вялікіўплыў на развіццёмастацтва, вызначылі ягохарактар. Гэтабылі фантастычныяадлюстраваннірэчаіснасціў свядомасцічалавека, цесназвязаныя таксамаз культам продкаў, замагільнымкультам і адпаведныміабрадамі.
Прымітыўнаемастацтва эпохінеаліту былоакрэсленаарнаментамі скульптурай.Гэту высновуможна зрабіцьна падставезнойдзеныхтвораў старажытныхмайстроў, якіямаюць дэкаратыўна-прыкладныў культавыхарактар.Арнаментбыў часцей заўсё геаметрычнымі меі выглядхвалістых, ламаных ліній, зігзагаў, рысаккропкавыхпаглыбленняў.Ім упрыгожваліпрылады працы, прадметы, якія, на думку археолагаў, выкарыстоўвалісяў магічныхабрадах. Існаваннемацярынска-радавойабшчыны стварылакульт жанчыны, што адлюстраваласяў тагачаснайскульптуры.Невялікія папамерах фігуркіжанчын выразаліз косці, каменню.Іх аўтарыпадкрэсліваліперш за ўсёбіялагічныпачатак, гіпертрафіруючыў выявах асобныячасткі цела, што, магчыма, павінна былоўвасабляцьвобраз прамаці,ідэю плоднасці.
Да эпохіпозняга палеалітуадносяццазнаходкіўпрыгожанняў.У большасцігэта быліпрыстасаваныяпрыродныя формы- зубы жывёл, раквіны зпрасвідравныміадтулінамі, касцяныя трубачкі.
Умезаліце (9-5 тыс.да н.э.) адбываюццаважныя зменыў характарыжыцця першабытнагаграмадства.У іх асновевынаходствалука, стрэл зкрэмневымінаканечікамі, прыручэннедзікіх жывёл, засяленнелясной зоны.Людзі гэтагачасу карысталісякрэмневыміпрыладаміпрацы: нажамі, скрабкамі, разцамі разнастайнайформы, якіявыраблялісяспосабам абіўкі.Часцей за ўсёкрэмневыядэталі замацоўвалісяў пазах трымальнікаў.Знаходкі такогатыпу былі зробленыў паўднёвыхраёнах Беларусі( Петрыкаўскіраён, стаянкіБеласарока, Юравічы, Лескавічы).
Уэпоху неаліту(5—3 тыс. да н.э.)адбываеццадалейшае развіццёі ўскладненнепрымітыўнагамастацтва.Гэтаму садзейнічаўпрацэс пераходуад прысвойваючыгавядзення гаспадаркі(паляванне, рыбная лоўля, збіральніцтва)да вытворчыхформ (земляробства, жывёлагадоўля).Важнымдасягненнемнеаліту з'яўляеццапосуду, пачатаквырабу глінянагаузнікненнепрадзення іткацтва.Гліняны посуд, пераважнавостраканечнайформы, вырабляліўручную, упрыгожваліарнаментамі абпальвалі.Выкарыстаннеі размяшчэннеарнаменту былосамым разнастайным, а яго характарсведчыць абразвітым пачуцціформы ў старажытныхмайстроў. Найбольшчаста сустракаюццавырабы з геаметрычнымвузорам, якінаносілі зубчастымштампам, пальцамі, пазногцямі, завостраныміпалачкамі(знаходкі збасейна Прыпяці- паселішчаЛысая Гара, в.Кругліцца, паселішча ляв. РудаковаСлонімскагараёна).
У часыпозняга неаліту(3 тыс. да н. э.)атрымліваераспаўсюджаннекераміка шарападобныхі пласкадонныхформ (гаршкі, амфары, міскі)з выяваміжывёл, птушак, якія пасваймувыгляду нагадваюцьарнамент.
Значнаемесца ў мастацкайдзейнасцічалавека познягапалеалітузаймаюць таксамаскульптурныявырабы, прадметыкульту, упрыгожанні.Часцей за ўсёяны выраблялісяз косці, крэмнія, а ўпрыгожанні-- з бурштыну.На Асавецкайстаянцы ўБешанковіцкімраёне былізнойдзены выявалася, выразанаяз рога, некальківыявў галавычалавека, фігуркіптушак, падвескіі пацеркі збурштыну, зубоўжывёл. У параўнанніз палеалітычныміфігуркаміжанчын, дзегалоўным быўбіялагічныпачатак, унеалітычнайскульптурыасноўная ўваганадаецца выяўленнюмужчынскіхвобразаў, галавы, твару. Такогароду скульптура, прадметы культу, упрыгожаннімаюць падабенстваса знаходкаміў паўднёва-ўсходняйПрыбалтыцы, на паўночна-ўсходніхтэрыторыяхРасіі.
У эпохубронзы (кан. 3- пач. 2 тыс. дан.э.) назіраеццапашырэннематэрыяльнайдзейнасцічалавека. Адначасоваз каменныміпрыладамі працывыкарыстоўваюццамедныя і бронзавыясякеры, наканечнікікоп'яў, долаты, нажы, разнастайныяўпрыгожанні, Пры гэтым вырабыз каменю вызначаюццадобрай апрацоўкай.Пашырэннеаб'ёму вытворчасціпрылад працы, паляпшэннеіх якасці прывялода абмену, уследза чым прыходзіцьі маёмасныпадзел грамадства.Чалавек пасяляеццаў найбольшзручных длявядзення гаспадаркімесцах — наберагахвадаёмаў, наўрадлівыхземлях.
Уразвіцці мастацтвабронзавагавеку асаблівуюролю пачынае адыгравацьрэлігія.Пашыраеццаі ўскладняецца касмаганічныкульт і культпродкаў. Пахаваннібронзавагавеку вядомыдвух тыпаў — труппалаженніі трупапахаванні( курганы ля в.ХадасевічыРагачоіскагараёна, грунтавыямагільніківа ўрочышчыСтрэліца Веткаўскагараёна ).
Пахавальныярэчы з магільнікаўі курганоўскладаюцьгліняны посуд, крэмневыянаканечнікістрэл і дроцікаў, нажы, клінападобныясякеры, разнастайныяўпрыгожанні, вырабы з бурштынумедзі і бронзы.Яны сведчацьне толькі абвысокім узроўнівытворчасці,існаванніабмену ( ва ўрочышчыСтрэліца былізнойдзенышкляныя і фаянсавыяегіпецкіяпацеркі), алеі аб развітымпахавальнымкульце, шырокіхі шматбаковыхўяўленнях івераванняхлюдзей эпохібронзы.
Разнастайнасцюформ, арнаментувызначаеццакераміка эпохібронзы. Звычайнагэта пласкадонныясасуды радзей(пераважна ўпачатку бронзавагавеку ) востраканечныяі гшарабалобныя.Посуд упрыгожваўсягеаметрычнымарнаментам, які размяшчаўсяабо ў верхняйчастцы вырабу, або пакрываўўсю паверхнюсасуда.
Панёманнеі паўднёва-ўсходніяраёны бронзыбылі звязаныз сярэднядняпроўскайі прыбалтыйскайкультурай.Насельніцтвагэтых месц у21 — 15 стагоддзяўда н. э. Выраблялакерамічны посудшарападобнайформы з плоскімдном і ўпрыгожвалаяго кругавымілініямі, наразнымарнаментам, адбіткам шнура( культура шнуравойкерамікі; асобныяархеалагічныякультуры маюцьназву ад характаруўпрыгожванняўкерамічныхвырабаў ).
Керамікаэпохі бронзы, разам з некаторымітэрытарыяльныміасаблівасцямі, вызначаласяшэрагам агульныхрыс, уласцівыхяк Падняпроўю, Палессю, такі Падзвінню, ПанёманнюБеларусі.
Пераважнаеразвіццёарнаментальнагападыходу ўмастацкайчалавека прывялода значнагапамяншенняколькасціскульптурныхвыяў у эпохубронзы.Тыя ж, што вядомызараз, маюцьясна выказанымагічны характар.Так, у верхніхпластах паселішчаля в. Асавец (Бешанковіцкіраён ) была знойдзенакасцяная скульптураў выглядзегалавы чалавека.Мяркуючы паяе форме і наяўнасціадтуліны длянашэння, янавыкарыстоўваласяў рытуальныхі магічныхабрадах.
Умастацтвебронзавагавеку добрабачна яшчэ аднаасаблівасць.Разнастайнасцьформ і відаўмастацкайдзейнасцічалавека з'явіласявынікам бурнагапрацэсу этнакультурныхзмяшэнняў іўзаемаўплываў.
Наступнымважным этапаму развіццімастацтвапершабытнагаграмадстваз'яўляеццажалезны век( 7 — 6 стст. да н. э.).Ён звязаны зпачаткам здабыванняжалеза. Вырабпрылад працыз больш трывалагаметалу садзейнічаўатрыманнюпрыбавачнагапрадукту інакапленнюматэрыяльныхкаштоўнасцейспачатку ўродзе, а потыму асобных сем'ях.Гэта паскорылараспад першабытна-абшчынныхі сфарміравалапрадумовы длязацвярджэнняфеадальныхадносін. У эпохужалеза на тэрыторіБеларусі ісуседніх земляхскладваюццаўстойлівыяэтнічныя ўтварэнні, на аснове якіху канцы 1-пачатку2 ст. да н. э. Узнікаюцьсучасныяўсходнеславянскіяі балтамоўныянароды.
Сферадзейнасцічалавека уэпоху жалезазначна пашыраеццаў параўнанніз папярэднімперыядам.Насельніцтвазаймаласяжывёлагдоўляй, земляробствам, паляваннем, рыбалоўствам.Гэта дыктавалапавелічэннекола прадметаў, якімі карысталісяў побыце.
Гісторыківылучаюць ужалезным векушэраг культур, адпавядаючыхгрупам плямён, якія мелі вызначаныярысы матэрыяльнайкультуры ірытуалаў пахавання.Найбольш старажытнайз'яўляеццамілаградскаякультура ( першыязнаходкі былізроблены паблізув. МілаградРэчые рысытаксама ўласцівыпаўднёва-ўсходняйБеларусі ( Столінскі, Лоеўскі раёны).
З канца1 тыс. да н. э. уВерхнім і СярэднімПадняпроўіскладваеццазарубянецкаякультура ( назвапаходзіць адпаселішча, адкрытагапаблізу в. Зарубянцына Кіеўшчынеў 1899 г. ). Паўночна-ўсходніяраёны Беларусіў эпоху жалезанасялялі балцкіяплямёны штрыхаванайкерамікі іднепра-дзвінскайкультуры. Гэтыякультуры неіснавалі адасоблена.Ім былі ўласцівыагульныя рысы, што дазваляевылучыць умастацтвежалезнага векушэраг асаблівасцей.
Сферавыкарыстаннямастацтва ўпрадметахпобыту паступовазвужаецца накераміцы іўпрыгожаннях.Вялікую групувырабаў, якіясведчаць абвысокім узроўнніразвіццядэкаратыўна-прыкладногамастацтважалезнага веку, складаюцьжалезныя ішкляныя ўпрыгожанні.Да ліку шыррокараспаўсюджаныхвідаў адносяццазаколкі і фібулы( прыстасаваннідля зашпільванняадзення ). Акрамяіх выраблялісяскроневыяпадвескі, кольцы, пярсцёнкі, грыўны, бранзалеты, лунніцы. Гэтыявіды ўпрыгожванняўмелі разнастайнуюформу, якаямянялася ўмежах утылітарнагаўжытку, і вызначалісябагатым дэкорам, своеасаблівымітэхнікамівыканання.Часта ў вырабачвыкарыстоівалісярозныя насечкі, рубчыкі, вітыязігзагападобныяэлементы, эмалевыяўстаўкі. Ваўпрыгаженняхэпохі жалезасутракаюццавыявы кругаі ромба. Яныбылі сімваламісонца, месяца, асобных свяцілаўі сведчылі абустойлівыхі дастатковаясных уяўленняхстаражытныхлюдзей аб свецеі яго пабудове.З цягам часуназіраеццаіх паступоваеўскладненнеі ўсё большаязашыфраванасць, асабліва ўканцы жалезнагавеку. Гэта сведчыцьаб узмацненнізначэння вераванняў( касмаганічныкульт, абогатварэннесіл прыроды), набыцці іміролі вядучагастымулу ў развіццімастацтва.
У эпохужалеза вялікайразнастайнасцювызначаеццакераміка.Пры раскопкахмесц жыллястаражытнагачалавеканабольшчаста сустракаюцагаршкі і жбаныцюльпанападобнайі цыліндрычнайформы, падстаўкі, кубкі, патэльні, міскі. Амальусе вырабыўпрыгожвалісяарнаментам.Яго характарсведчыць абадносна высокімузроўні эстэтычныхуяўленняхлюдзей тагочасу, а таксамааб сувязі гэтыхуяўленняў звераваннямі.
Увынікуархеалагічныхраскопакбылі знойдзенышматлікіяскульптурныявыявы. Большасцьз іх насілакультавы характарі была амулетамі.Часцей сустракаюццавыявы жывёлі птушак, радзей- чалавека.
Акрамяневялікіх папамерах скульптурныхвыяў у эпохужалеза выконваліманументальныявывы — каменныхідалаў і '' баб''. Іх вырабляліз дрэва і каменню.Найбольш вядомымітворамі з'яўляюцца'' Шклоўскіідал'', каменныя''бабы'', знойдзеныяў Жабінкаўскімраёне.
У эпохужалеза шматлікіяплямёны, падтрымлівалірознахарактарныясувязі са скіфамі, сарматамі, кельтамі, гарадаміпаўночнагаПрычарнамор'я( зарубянецкаякультура ), зплямёнамі, якіянасялялі тэрыторыюсучаснай Польшчыі Прыбалтыкі( усходне-паморскаякультура ).
Найбольшстаражытнаежыллё на тэрыторыіБеларусі адносіццада часоў неаліту.Прыкладаммогуць быцьжытлы, знойдзеныякаля в.Бердыж у Чачэрскімраёне і в. Юравічыў Калінкавіцкімраёне. Гэтыяпабудовы, паглыбленныяў зямлю і авальныяў плане, былізроблены зкасцей буйныхжывёл. Іх дахінагадвалішатровую канструкцыю.Звычайна ўцэнтре жытлаўзнаходзіўсяачаг.
Бодьшскладаныяпрыклады жылляадносяцца данеаліту і эпохіжалеза і бронзы- зямлянкі, паўзямдянкі,і надземныябудынкі. Рэшткітакіх жытлаўзнойдзены прыраскопкахнеалітычныхстаянак у далінахрэк Прыпяці, Сожа, Нёмана.У вярхоў'яхДняпра адкрытыбудынкі слупавойканструкцыі( Рагачоўскіраён ).Жыллё гэтагачасу звычайнаперакрываласяконусападобныміі двухсхільнымідахамі.
Да цікавыхпрыкладаўстаражытнагажылля адносяццабудынкі напалях і платформах.Часцей за ўсёўзводзілісяна тарфяннікахі азёрах ( в. АсавецБешанковіцкагараёна; азёрыУла ў Вілейскімі Велна ў Круглянскіхраёнах ).
Уэпоху жалезаатрымліваюцьраспаўсюджаннеразнастайныяпа форме паселішчы.Сярод іх заслугоўваюцьувагі ўмацаваныягарадзішчы.Яны рамяшчалісясярод лясоўі балот, на астравах, пагорках імысах. Звычайнагарадзішчымелі сістэмуўмацаванняў, якая складаласяз валоў і рвоў, разнастайныхдраўляныхканструкцый.Жылыя плошчыгарадзішчаўбылі параўнаўчаневялікіміі не перавышаліў даўжыню 60 — 70метраў. Гарадзішчыз'яўлялісяцэнтрамі, ваколякіх знаходзілісяселішчы. Таківарыянт размяшчэнняжылля быў зручнымдля заняткаўземляробствамі жывёлагадоўляй.У час ваеннайнебяспекіжыхары селішчаўхаваліся ўгарадзішчах.У селішчахпаўднёвыхраёнаў Беларусічасцей за ўсёбудавалі зямлянкіі паўзямлянкі, у паўночныхузводзілі жытлызрубнай канструкцыі.Яе з'яўленнепрыпадае на2 — 3 стагоддзінашай эры ібыло абумоўленашырокім распаўсюджаннемжалезных прыладпрацы, магчымасцюапрацоўвацьдастатковавялікія паверхнідрэва. У далейшымканструкцыязруба сталаасновай у развіццідраўлянагадойлідства, фарміраванніяго разнастайнасцей.
У 4 — 5стагоддзяхн. э. працэс распадупатрыярхальна-радавыхаднсін узмацняецца.У гэты час будуюццапераважнаселішчы. Аднакнеабходнасцьу гарадзішчахпа-ранейшамузастаецца.Такія гарадзішчаразмяшчалісязвычайна ўцэнтры вялікіхселішчаў.
Другімпрыкладам, абкультуры будаўніцтваперршабытнагаладу, з'яўляюццапахавальныякурганы. Напачаткуяны былі калектыўнымімагільнікамі, затым месцампахаваннязнаці. Формыі памеры пахавальныхкурганоў самыяразнастайныя: ад авальных, круглых давалападобных.З 9 ст. большаераспаўсюджаннеатрымліваюцькруглыя курганы.
Увынікураскопакбылі знойдзеныкурганы з каменныміі драўляныміканструкцыяміўнутры і знадворку( Мохаўскі могільніку ПрыпяцкімПалессі, пахаванніля рэк Бобр іБярэзіна ).Старажытныялюдзі ўзводзілітаксама культавыязбудаванні( язычніцкіякапішчы і трэбішчы). Аб іх захавалісясціплыя звесткі.Звычайна гэтабылі насыпы, узвышшы, наверхніх пляцоўкахякіх адпраўлялітой ці іншыабрад ( в. Юхнавшчыў Слонімскімраёне ).
У 7 — 8 стагоддзяхн. э. на тэрыторыіБеларусі фарміруеццаўсходнеславянскіяплямёныдрыгавічоў, радзімічаў, крывічоў.Гэты перыядзвязаны з распадампершабытнаабшчынныхадносін іфарміраваннемфеадальных.ВЫЯЎЛЕНЧАЕМАСТАЦТВАСТАРАЖЫТНЫХЗЯМЕЛЬ БЕЛАРУСІ
Значнайчасткай культурыстаражытнабеларускіхзямель з'яўляеццажывапіс.Прыкладыгэтага відумастацтва, якоезахаваласяда нашых дзён, звязаны зманументальнымжывапісам, кніжнай мініяцюрай, эмалевымівыявамі. Самымістаражытныміфрэскамі, якіявядомы на тэрыторыіБеларусі, з'яўляюццароспісыСафійскагасабора ў Полацку.У сувязі з ягорэканструкцыяйфрэскі захавалісятолькі ў трохусходніх апсідах, на ніжніх часткахслупоў, на сценахсклепа. Гэтасцены «Еўхарыстыі»з выявамі Хрыстаі апосталаў.Па захаваныхфрагментахроспісаў можнамеркаваць, штоакрамя выяўфігур храм быўбагата арнаментаваны.Найбольшчаста сустракаеццараслінны іструменны ( ёнімітаваў мармуровуюкладку ) арнамент.Утэхнічным планероспісы традыцыйныя.Масткі карысталісятэмперныміфарбамі, якіянаносілі навільготнуювапнавую тынкоўку.Каларыстычныяпабудова фрэсакзаснавана напрыглушаныхшэрых, вохрыстыхтонах.Такімчынам,роспісыСафійскагасабора ў Полацкусведчаць нетолькі аб арыентацыіна Кіеўскую мастацкуюшколу, але і абпошуку і развіцціасабістых, самастойныхшляхоў. Янызвязаны з эвалюцыяйстаражытнарускагаманументальнагажывапісу.
Большвысокім мастацкімузроўнем вызначаюццафрэскі Вялікагасабора, Пятніцкайі Барысаглебскайцарквы Бельчыцкагаманастыра.Захаваныяматэрыялыабследаванняўпачатку 19 ст.і фрагментыроспісаў гэтыхбудынкаў даюцьпадставы сцвярджацьаб новым этаперазвіцця Полацкаймастацкайжывапіснайшколы. Па мастацкіхякасцях вельміблізка да іхстаяць фрэскіСпаса-Праапбражэнскагасабора Ефрасініўскагаманастыра. Яныбылі выканыў 40 — 50 — ых гадах12 стагоддзя.Гэта адзіныпомнік, якідайшоў да нашагачасу ў амальнепашкоджанымі першапачатковымварыянце. СістэмароспісаўСпаса-Праабражэнскагасабора падобнада візантыйска-кіеўскай.Укупале размешчанавыява Спаса, на ветразяхь-выявыевангелістаў.У конусе апсідызнаходзіццавыявва МаціБоскай Аранты.Роспісы паўднёвайі паўночнайсцен соборапабудаванытаксама з арыентацыяйна візантыйскуюсхему. Яныпадзяляюццана некалькіярусаў-рэгістраў.Распісанытаксама і ўнутраныяслупы, на кожнайграні якіхразмешчанывыявы святых.
Акрамяманументальныхроспісаў уПолацку давыдатных дасягненнеўжывапісу 12 стагоддзяможна аднесціфрэскі ў Дабаравеічанскайцаркве ў Віцебску, Петрапаўлаўскайі Іаанабагаслоўскайцарквы ( сяр.12 ст. ) у Смаленску.
Большсамастойнымшляхам ішлоразвіццёманументальнагажывапісу ўГродзенскаймастацкайшколы.Да яе найбольшзначных помншкаўналежыць аднесціжывапісалтарнай часткіцарквы Барысаі Глеба ( 2 пал.12 ст. ) у Гродне.Блізка да іхстаяць фрэскіБарысаглебскайцарквы ў Навгрудку.
Манументальныжывапісстаражытнабеларускіхзямель вызначаеццавысокімузроўнемразвіцця. Ягопрыклады звязаныз буйнымікультурна-палітычнымшцэнтрамі. Рознячысянекаторымідэталямі, янысведчаць абадзіным характарытэхнічныхпрыёмаў, абадзінай сістэмеразмяшчэнняжывапісныхвыяў у інтэр'еры, аб арыентацыіна візантыйскіятрадыцыі.
Асаблівасціразвіцця жывапісустаражытнабеларускіхзямель паказваекніжная мініяцюра.Кнігі гэтагучасу пісалісяна пергаменце.Перапісчыкікарысталісяптушынымі, часцей за ўсёгусінымі, пёраміці спецыяльнымспосабам падрэзанымікавалачкамітрасніку. Уякасцічарніла ўжываліраслінныяадвары, якіямелі цёмна-карычневыабо чорны колер.Мініяцюрывыконвалісятэмперныміфарбамі расліннагаці мініральнагапаходжання.Асноўная колераваягамма мініяцюр- карычнева-вохрыстая, залацістая, чырвоная.Кнігіаздаблялізастаўкамі,ініцыяламі, буквіцамі, канцоўкамі.Але вядучаяроля ў іх належыцьмініяцюрам.Да найбольшвядомых 11 — 12 сьагоддзяўадносяцца "Тураўскае "(11 ст. ), " Полацкае" ( 13 — 14 стст. ), «Аршанскае» ( 12 — 13 стст. ), " Астрамірава" ( 1056 — 1057 гг.) евангеллі,"ІзборнікСвятаслава"(1073). Для рукапісаўранняга перыядухарактэрнывізантыйскістыль, заснаванына выкарыстанні( асабліва ўарнаментацыі) простых раслінныхі геаметрычныхматываў.
Ужывапісестаражытнабеларускіхкнястваў прасочваюццаўплывы романскагамастацтва.Распаўсюджанына той час укультуры ЗаходняйЕўропы стыльне мог не закрануцьі мініяцюрырукапісаў, штостваралісяна бедарускіхземлях. Яскравымпрыкладам такіхўплываў з'яўляецца«Кодэкс Гертруды», або «Трырскіпсалтыр» ( кан.10 ст. ). Прывезенына БнларусьрукапісЮ якмяркуюць вучоныя, бых дапоўненымастакаміасобнымі аркушаміз партрэтныміі сюжэтнымівыявамі: уладальніцы«Кодэкса Гертруды», яе сына Яраполказ сям'ёй ( «КаранаваннеЯраполка»,«Апостал Пётрз сям'ёй Яраполка»,1078 — 1087 ). Манера вырашэннягэтых мініяцюрзначна адрозніваеццаад той, якаябыла характэрнастаражытна-кіеўскімрукапісам.Выява Кодэксабудуюцца наспалучэннідакладнаймадэліроўкіфігур, прадметаў, тонкіх колеравыхпераходах іпадкрэсліайурачыстайманументальнасці.
У12 — 13 стагоддзяхасноўная роляу развіццікніжнага жывапісуналежыць Полацку.Верагодна даПолацкай школыадносіцца«СлужэбнікВарлаама Хутынскага»( кан. 12 — пач. 13 ст.), мініяцюрыякога з выяваміІаана Златавусаі Васіля Вялікагасведчаць абзначным мастацкімі тэхнічныммастацкімузроўні рукапісаўтаго часу. Такіяж высокія мастацкіяякасці вызначаюцьмініяцюры«Аршанскага»і «Універсітэцкага»( 13 ст. ) евангелляў.
Развіццёкніжнага жывапісустаражытнабеларускіхзямель не праходзілаізалявана.Візантыйскія, раманскія, іасабліва мясцовыя, традыцыі вызначаюцьвысокі ўзровеньгэтага відумастацтва.
Вялікуюмастацкую іжывапіснуюкаштоўнасцьуяўляе пластыкастаражытнабеларускіхкнястваў. Нажаль помнікаўскульптурызахаваласяне надта многа,іто тлумачыццаадмоўным стаўленнемправаслаўнайцарквы да такіхтвораў. Змагаючысясупраць язычніцкайверы, яна знішчалаці забараняластвараць выявы, якія б нагадваліязычніцкіхідалаў. Менавітагэта прадыктаваланадзвычайвялікую разнастайнасцьпластыкі малыхформ.
Скульптурныятворы 10 — 13 стагоддзяўумоўна можнападзяліць надзве групы: культавыя ісвецкія.Да культавайпластыкі алносяццарэльефныяабразкі. Звычайнагэта былі невялікіяпа памерахвыявы ( ад 4 да6 см ), на якіхпаказваліХрыста, МаціБоскую, апосталаў, асобных святых, папулярныху той ці іншаймясцовасці.Высокімі мастацкіміякасцямі вызначаеццаабразок з выявайКанстанцінаі Алены ( сяр.12 ст. ), знойдзеныў Полацку.Прамавугольнікпласціны поўнасцюзапаўняюцьдзве фігуры.Рытмічнаяўпарадкавнасцьскладак аддзенняпаказаных асоб, рытуальнасцьіх рухаў, шматлікіяі дакладнаперададзеныядэталі ствараюцьналежную ўрачыстасць.Разам з тымтвору ўласцівавызначанаяўмоўнасць, масіўнасцьформ. Яна прасочваеццаперш за ўсё ўтрактоўцытвараў Канстанцінаі Алены, застыласціпастаў іх фігур, што сведчыцьаб наяўнасціўплываў раманскайкультуры. Аўтарстваі паходжаннемногіх работу выяўленчыммастацтвестаражытнабеларускіхкнястваўневысветлена.У адносінахда абразка«Канстанціні Алена» з Полацкабясспрэчнымзастацца яговыкананнемясцовымімайстрамі.
Неменш значнымітворамі, паякіх можнаўявіць характарпластыкістаражытнабеларускіхкнястваў і яесувязі з іншыміземлямі, з'яўляюцца"ХрыстосЭмануіл"(12 ст.) з Пінска, двухбаковыабразок з выявамМаці Боскай(вонкавы бок)і апосталаПятра (адваротныбок; кан. 12 ст. — пач. 13 ст.): «Міколаі Стэфан»(Мінск, кан. 12 ст.).Разьба па каменібыла дастатковапашыранайтэхнікай тагачаснайскульптуры, але не адзінай.Майсры працавалітаксама ў бронзе(абразок «Міколаі Стэфан», 11 ст.), выраззалі выявыз косці (фрагменттрыптыха зВаўкавысказ пагруднымівыявамі невядомыхсвятых, 12 ст.).
У 12 -13 стагоддзяхна тэрыторыістаражытнабеларускіхзямель атрымліваюцьраспаўсюджаннелітыя бронзавыякрыжы — энкалпіёны.Акрамя культавайролі яны выкарыстоўваюццатаксама у якасціўпрыгожанняў.Цікавыя ўзорытакога родупластыкі знойдзеныў Друцку, Мінску, Полацку, Гродне, Навгрудку, Тураве. Большасцьзіх вырабляласяў Кіеве ці былаарыентаванана яго мастацкіятрадыцыі. Тольлінекаторыя сазнойдзеныхработ стваралісямясцовымімайстрамі.
Другойзначнай часткайпомнікаў скульптурыз'яўляеццасвецкая пластыка.Уасноўным гэтаневялікія папамерах вырабы, якімі карысталісяі побыце: фігуркішахмат, шматлікіярэльефныянакладкі, вухачысткіі г. д. (шахматнаяфігура "Насада"з Гродна, 12 ст.;«Барабаншчыкз Ваўкавыска»,12 ст.; фігурка«Музыкант»з Навагрудка,12 ст.).
Да пластыкімалых формтрэба аднесцівіслыя пячаткі, якімі карысталісячлены княжацкіхсем'яў і прадстаўнікідухавенства.Вядомы пячаткіполацкага князяІзяслава (10 ст.), туоаўскагакнязя Ізяслава(11 ст.), маці ЕфрасінніПолацкай (12 ст.), пячатка полацкагаепіскапа ДЗіянісія(12 ст.), а таксамапячаткі з Полацка, Пінска, Ваўкавыска, прыналежнасцьякіх да канкрэтныхасоб не высветлена.
Высокімўзроўнем вызначаеццадэкаратыўна-прыкладноемастацтвастаражытнабеларускіхзямель. Яноцесным чынамзвязана з характарамсацыяльна-эканамічныхзносін феадальнагаграмадства, развіццёмрамёстваў: ганчарства, ткацтва, мастацкайапрацоўкідрэва, косціі металу. Найбольшзначнай часткайтакіх твораўбылі ўпрыгожанні.Гэта бранзалеты, пацеркі, падвескі, лунніцы, крыжы, котлы. Выраблялісятаксама зброя, конскі рыштунакі збруя, абкладыкніг і абразоў.Майстры ўжывалізярненне, гравіраванне, скань, эмаліраванне, чарненне, ліццё, чаканку — тыявіды апрацоўкімееталаў, якіятрэбавалівысокага майстэрства, дасканалагаведання тэхналогіі.Разнастайнымбыло і аздабленнепрадметаўпобыту. У асноўнымвыкарыстоўваўсягеаметрычныі раслінныарнамент, матывыжывёльнагасвету, у якіхможна прасачыцьводгукі старажытныхязычніцкіхвераванняў, часта аб'яднаныхз новай хрысціянскайсімволікай.
Характарразвіццядэкаратыўна-прыкладногамастацтваадлюстроўваевысокі ўзровенькасцярэзнагамасцярства(грабяні, накладкіна калчаны, ручкі нажоўі лыжак, вухачысткі), кавальства, ткацтва, вырабаўса шкла (пацёркі, бранзалеты, скроневыякольцы, пярсцёнкі, устаўкі ў металічныявырабы, посуд), скуры (паясы, абутак), дрэва(посуд, дробныябытавыя рэчы), твораў бытавойі архітэкнурнайкерамікі (гліняныпосуд, паліваныякерамічныяпліткі ).
Вядомымтворам дэкаратыўнапрыкладногамастацтвастаражытнабеларускіхзямель з’яіляеццакрыж ЕфрасінніПолацкай.Лёсгэтага выдатнагапомніка трагічны.Пакінутысярод “некаштоўных”рэчаў у Магілёўскімкраязнаўчыммузеі, ён быў вывезеныў Германію ўчас ВялікайАйчыннай вайны.Зараз ягомесцазнаходжанненевядома. Крыжбыў зробленыў 1161 годзе полацкіммайстром ЛазарамБогшам. Даўжынякрыжа 51,8 см, верхнягаперакрыжавання- 14 см, ніжняга- 21 см. Твор выканыз дрэва. Да кожнайяго грані быліпрымацаванызалатыя, сярэбраныяі пазалочаныяпласціны, наякіх змешчанывыявы Хрыста,Іаана, Марыі, Мацфея, Пятра, Паўла, некаторыхіншых святых.МАСТАЦТВАБЕЛАРУСІ 14 — 16СТАГОДДЗЯЎ
--PAGE_BREAK--
З другойпаловы 13 стагоддзяпачынаеццапрацэс уваходжаннябеларускіхзямель у складВялікага княстваЛітоўскага.Ён суправаджаўсязначнымі зменамі, як у сацыяльна-палітычным, эканамічным, такі культурнымжыцці. Гэта быўчас, напоўненыважнымі гістарычныміпадзеямі.УтварэннеВялікага княстваЛітоўскагаі далучэннеда яго беларускіхзямель абумовілімноства прычын.Сярод галоўных- пагроза з бокуТэўтонскагаордэна і татараманголаў.Менавіты яныпадштурхоўваліяк літоўскіхтак і беларускіхкнязёў да аб'яднання.Працэс фарміраванняВялікага княстваЛітоўскагабыў працяглым.Дынастычныяшлюбы, пагадненні(у рэдкіх выпадкахзакон) паміжасобнымі княстваміпрывялі дафедаратыўнагааб'яднання. Уім вядучую ролюадыгрывалістаражытнарускіяформы кіраваннядзяржавай задпаведнымізаконамі, мовай, рэлігіяй.
Паслясмерці вялікагакнязя Гедыміна(1341) і адноснакароткагаперыяду адасабленнянекаторыхтэрыторый начале дзяржавыстановіццасын ГедымінаАльгерд (часкняжання 1345 — 1377гг.). Яго намаганняміўладанні Вялікагакняства Літоўскагапашыраюццаі ўключаюцьЧарнігава-Северскія, Валынскія, Пераяслаўскіяземлі, Смаленскаекняства, а таксаматэрыторыі ўбасейнах Днястра, ПаўднёвагаБуга, ПаўднёправагаПадняпроўя.У выніку ваенныхдзеянняў зМаскоўскімкняствам у 1368- 1372 гадах да княствабылі далучанызначныя раёнына ПаўночнымЎсходзе даМжайска і Каломны.
У 1377 годзена княжацкіпрастол узыходзіцьсын АльгердаЯгайла. З гэтагачасу пачынаеццаскладаны перыядбарацьбы заўладу ў княствепаміж братамАдьгерда Кейстутам, яго сынам Вітаўтамі Ягайлам. Алеяна вымушанабыла спыніццаў сувязі зузмацненнемагрэсіі Тэўтонскагаордэна. Такаяж небяспекапагрыжала іПольскамукаралеўству.Таму ў 1385 годзеў замку Крэвабыў заключанысаюз (унія), паякому Ягайлаабвяшчаўсяпольскім каралёмі атрымліваўновае імя Ўладыслаў1. Ён быў павінепасля шлюбуз польскайкаралевайЯдвігай далучыцьда ПольшчыВялікае княстваЛітоўскае іўвесці ў імкаталіцкуюрэлігію. Гэтапаслужылапачаткам вострайунутрыдзяржаўнайбарацьбы, якую ўзначаліўгродзенскікнязь Вітаўт(брат Ягайлы).Ягайла і польскіямагнаты вымушаныбылі змяніцьумовы Крэўскайуніі. Па заключанамуу Востраве 5жніўня 1392 годапагадненне, за Вялікімкняствам Літоўскімзахоўваласясамастойнасць, а вялікім князембыў абвешчаныВітаўт.
З гэтагачасу правыкарэннаганасельніцтваправаслаўнагаверавызнанняпачынаюцьпаступоваабмяжоўвацца, а роля беларускайкультуры, ранейафіцыйнай удзяржаве, памяншацца.Разамз тым узнікненнеРэчы Паспалітайсадзейнічалапашырэннюразнастайныхсувязей з краінаміЗаходняй Еўропы.
Беларускаемастацтва 14 — 16 стагоддзяўнясе на сабеадбітак праблемі супярэчнасцейграмадска-палітычнагажыцця дзяржавы.Яго развіццёбыло бурнымі імклівым. Угэты час назіраеццаактыўнае засваеннетрадыцый рэнесанснайкультуры, якаяўзбагачаеццанацыянальнымірысамі. Не малуюролю адыгралатаксама і багатаямастацкаяспадчынастаражытнабеларускіхкнястваў, уздзеяннеякой было вельмізначным. Пашырэннеўзаімасувязейз заходнееўрапейскімікраінамі, першза ўсё ў релігійныхмежах, спрыялараспаўсюджваннюраманскага, гатычнагустыляў. Іх актыўнаеўваходжаннеў мастацкаюпрактыку абумовіліі асабістыя, унутрыдзяржаўныяпрычыны. Засваенненовых мастацкіхстыляў адбываласяў розных відахкультуры няроўна.
Культурнаежыццё на Беларусіў 14 — 16 стагоддзяхбыло акрэсленагуманістычнайасветніцкайдзейнасцювыдатныхпрадстаўнікоўлітаратуры- Ф.Скарыны, М.Гусоўскага.
ЖЫВАПІСБЕЛАРУСІ 14—16СТАГОДДЗЯЎ
У14—16 стагоддзяўадбываеццаімклівае развіццёвыяўленчагамастацтва–жывапісу, графікі, скульптуры.Іх вызначаешэраг ўзаемазвязаныхстыляў — готыка, рэнесанс, маньерызм.На характарвыяўленчагамастацтвааказалі таксамазначнае ўздзеянне багатыя традыцыівізантыйскайі старажытнарускайкультуры.
МастацвуБеларусі 14 — 16стагоддзяўуласціва цікавасцьда паказу багатагаунутранагасвету асобы, яе маральнагааблічча. У жывапісе14 — 16 стагоддзяўназіраеццаімкненне даэкспрэсіі, дынамікі, паказудраматычныхсітуацый. Менавітаў 14 — 16 стагоддзяхпачынаеццафарміраваннесвецкіх форммастацтва, якіяда гэтуль ненабылі адпаведныхжанравыхадрозневанняў.Асабліва інтэнсіўнаў адзначаныйперыяд развіваеццапартрэт. Акрамяяго мастакізвярталісяда манументальныхвыяў, пісаліабразы.
Абманументальнымжывапісе 14 — 16стагоддзяўбольш вядомаз літаратурныхі архіўныхкрыніц. Іх данныясведчаць, штофрэскавыміроспісамі быліўпрыгожаныкняжацкіяпалацы ў Віцебску, Троках, Крэве, Гродне, Віцебску, Полацку, цэрквы, касцёлы.Гэты жывапісне захаваўсяда нашага часу.
Самымзначным помнікамманументальнагажывапісу 15стагоддзя, удзел у стварэнніякога прымалібеларускіямастакі, з'яўляюццароспісы капліцысв. Тройцы ўЛюблінскімзамку. Плоскасцісцен асноўнагааб'ёму храма, яго апсіда, скляпенніпакрываюцьсюжэтныя кампазіцыі, арнаментальныявыявы. Па сваіхмастацкіх, стылістычныхякасцях, зменаху размяшчэнніасобных сценяны нагадваюцьбольш ранніжывапіс, напрыклад, храмаў БельчыцкагаБарысаглебскагаманастыраў Полацку, фрэскавыяцыклы наўгародскайцарквы ФёдараСтрацілата.Гэта асаблівасць, а таксама надпісу самой капліцыдаюць падставысцвярджаць, што яе фрэскавеўбранне быловыкана беларускіміжывапісцамі, якімі кіраваўмайстр Андрэй.У14 — 16 стагоддзяхразам зманументальнымінтэнсіўнаразвіваеццастанковы жывпіс.Аб найбольшранніх творахвядома з літаратурныхкрыніц, у якіхзгадваюццаасобныя абоазыі партрэтныявыявы, даеццаіх апісанне.Беларускііканапісразглядаемагаперыяду вызначаеццамоцным уздзеяннемвізантыйскіхі старажытнарускіх традыцый.Але яны не столькізахоўваюцца, колькі развіваюццаі удасканальваюццамясцовв\ымімайстрамі, якіявыпрацоўваюцьсамастойныяправілы і схемывыяўленнясвятых, евангельскіхсюжэтаў, вышукваюцьнайбольш дасканалыятэхнічныяпрыёмы.
Длябеларускіхабразоў 14 — 16 стагоддзяўадметнымз'яўляеццашырокае выкарыстаннедэкаратыўна-пластычныхсродкаў — разьбыі лепкі па ляўкасу, расфарбоўкіфону, разнастайныхнакладныхэлементаў, пакрыцця жывапіснайпаверхні ахоўнымлакам з яечнагабялку або смалы.
З 16 ст.у беларускіміканапісеназіраюццапэўныя зрухі, звязаныя зудзеяннемАдраджэнняі маньерызму.На змену вытанчаннасціі ўмоўнасцівобразаў прыходзіцьканкрэтнасць, вызначанаяжыццёваяпераканаўчасць.Мастакоў пачынаюцьхвалявацьмагчымасцьувасабленняразнастайныхчалавечыхпачуццяў, каларытныхдэталяў рэальнагажыцця. Гэтыпрацэс ішоўпавольна.
Прыкметымоцнага ўздзеяннярэнесансныхтрадыцый відавочныў абразах «ЛукаіСымон»,«Павел і Іаан»,"Іакаўі Іуда", якія складаліапостальскічын іканастасаСымонаўскаяцарквы ў Кажан-Гарадку.Яны адлюстроўваюцьнайбольш прагрэсіўнуюлінію ўразвіццітагачаснагаэканапісу.Архаічнае плыньзнайшла таксамашырокае распаўсюджаннеў 16 ст., відавочнау такіх творах, як "НараджэннеБагародзіцы"з в. ЛяхаўцыМалырацкагараёна, "Параскева-Пятніца"са Случчыны.
Длябеларускагажывапісу 16 ст.адметнай рысайбыло уздзеяннедля эканапісупрёмаў на алтарныяабразы. Адбываласяспалучэннезаходнееўрапейскіхуплываў звізантыйскастаражытнакіеўскайасновай.
Зараджэннепартрэтнагажанру у 14 — 15 стст.было прадыктаванаусім ходамразвіцця беларускайкультуры, фарміраваннему царкоўнайідэалогіі ідэйсвецкага мастацтва.Ужо ў фрэскахСпаса-Праабражэнскайцарквы ў Полацкубачна партрэтныярысы.
Сваеасаблівайз'явай партрэтнагажанру 16 — пач. 18ст. з'яўляеццасармацкі партрэт.Чалавек у такіхтвроах паказваўсяпа вызначанайсхеме — у парадлнымаддзенні, уакружэнніпрадметаў, штоадлюстроўваліне толькі мадэль, яе унутранысвет, характар, але і перадавалапрынадлежнасцьда той ці іншайсаслоўнай групынасельніцтва, дазваляладаведацца абпалажэнні асобыў грамадстве.
Даліку найбольшвыдатных помнікаўадносіццапартрэт ЮрыяРадзівіла.Мадэль у імпаказана ўпоўны рост уакружэннішматлікіхдэталяў. Дзякуючыім, а таксаманадпісу, можнадаведацца абпартрэтуемым, аб месцы паказанацасобы ў тагачаснымграмадстве.
АкрамяВільні, Нясвіжа, Супрасля, буйнымцэнтрам партрэтнагажывапісу 16 ст.з’яўляўсяСлуцк.Тутпры двары князёўАлелькавічаўпрацаваланекалькі майстроў.Магчыма аднамуз іх належыцьпартрэт КацярыныСлуцкай.Разам з тыповымірысамі, уласцівымісармацкімвыявам, у рабоцепрысутнічаюцьпэўныя элементырэнесансу іманьярызму.
У гэтычас на Беларусіпрацуе шматіншаземныхмайстроў, сюдыпрывозяццатворы з розныхеўрапейскіхкраін. Разамгэта ствараеспрыяльнуюглебу для росквітупартрэтнагажанру, дляфарміраванняяго нацыянальныхрыс.БЕЛАРУСКАЯГРАФІКА 14 — 16 СТАГОДДЗЯЎ
Шляхіразвіцця графікіў 14 — 16 стст. адкрэсленыбагатымі традыцыяміпапярэдніхгадоў, зменаміў грамадска-палітычнымжыцці дзяржавы, суіснаваннемдвух рэлігій- каталіцызмуі праваслаўя.Эвалюцыя гэтагавіду мастацтвазвязана з гісторыяйрукапіснайі друкаванайкнігі. У мініяцюрах, гравюрах старадрукаўзнайшлі адлюстраванненовыя стылістычныяплыні, якія нетолькі ішліза межу краіны, але і фарміравалісяна мясцовайглебе. У разглядаемыйперыяд найбольшпашыранай былакніжная мініяцюра.
Мініяцюры14-16 стст. маюцьшмат агульнагаз мастацтвамрукапіснайкнігі старажытнабеларускіхкнястваў. Адхіныяпершаўзоры, кананічныяпатрабаванніцарквы прымуіаліаўтараў ісціўслед за візантыйскіміі балканскімітрадыцыямі.
Рукапісы14-16 стст. упрыгожвалісявыявамі людзей, жывёл, фантастычныхістот. Найбольшвыдатным узорамможа быць Мсцішскаеевангелле. Надумку мастацтвазнаўцаўі гісторыкаў, яно было створанаў Мінску ў 14 ст., адкуль трапілаў Мсціж.
Развіццёмініяцюры ў14 — 16 стст. былоімклівым.Стылістычнаянакіраванасцьвыяў мяняласяадносна хутка.Так даследчыкірукапісаўадзначаюць, што ўжо з 14 ст.пачынаеццаадыход ад пануючыхвізантыйскіхтрадыцый, значнаеўзмацненнерэалістычныхрыс. Асаблівапаказальныміў гэтым планез'яўляюцца"Лаўрышаўскаяевангелле"і «Радзівілаўскілетапіс»,«Служэбнік».
З'явай, якая мела длябеларускайкультуры выключныяпа значнасцівынікі, можналічыць пачатаккнігадрукавання.Рукапіснаякніга не маглазадаволіцьпатрэб тагачаснагаграмадства.Яе магчымасцібылі абмежаваныі даволі вялікімчасам выканання, няздольнасцюхутка адрэагавацьна пэўныя падзеі,існаваннемтвора толькіадзіным экземпляры.Кнігадрукаваннеадкрыла шырокішлях для кніжнайілюстрацыі, станкавойгравюры.
Развіццёбеларускайграфікі з другойпаловы 16 ст. быловельмі імклівым.У дракарніМамонічаўвыдаюцца «Трыбунал»,«Статут ВКЛ» — юрыдычназаканадаўчыякнігі з адпаведнымстрыманыммастацкімвырашэннем, распачынаеццастварэннестанковыхтвораў — партрэтаў, карт, гарадскіхвідарысаў.Канец 16 ст. адзнаменаваныпершымі медзярытамі, што было нетолькі прыкметайчасу адзнакайсувязей ззаходнееўрапейскіміграфічнымішколамі, алеі значным крокамнаперад у засваенніраспаўсюджанніновых відаўі тэхнік гравюры.НАЙБОЛЬШЗНАКАМІТЫЯПРАДСТАЎНІКІСУЧАСНАГА МАСТАЦТВАБЕЛАРУСІ
АлейнікДзмітрый Іванавіч.
Нар.11.05.1929, г. Беразіно.
СкончыўМінскае мастацкаевучылішча(1954), Беларускідзяржаўнытэатральна-мастацкіінстытут (1960).Вучыўся ў Волкава, У. Сухаверхава, В. Цвіркі.
Удзельнічаеў выставах з1961.
Творыэкспанавалісяў Беларусі, Расіі, Казахстане, Фінляндыі, Польшчы, Малдове, Германіі, Літве, на Украіне, уЧэхаславакіі, Алжыры, Тунісе.
Зберагаюццаў Нацыянальныммастацкім музеіРэспублікіБеларусь, грамадскіхі прыватныхзборах Беларусі.
Працуеў галіне станковагаі манументальнагажывапісу.
Заслужаныдзеяч мастацтваўБССР (1981).
АльшэўскўДзмітрыйУладзіміравіч.
Нар.21.09.1953, в. УгольшчынаБялыніцкагараёна. СкончыўБеларускідзяржаўнытэатральна-мастацкіінстытут (1980), творчыя майстэрніАкадэміі мастацтваўСССР (1984).
Удзельнічаеў выставах з1980.
Творыэкспанавалісяў Беларусі, Расіі, Югаславіі,Італіі, Германіі, Нарвегіі, Даніі, Швецыі.
Зберагаюццаў Нацыянальныммастацкім музеіРэспублікіБеларусь, Траццякоўскайгалерэі ў Маскве, грамадскіхі прыватныхзборах Беларусі, Расіі, Германіі, Нарвегіі, Даніі, Швецыі,Італіі, Ізраіля, ЗША.
Працуеў розных жанрахстанковагажывапісу і ўманументальна-дэкаратыўныммастацтве.
АхрэмчыкВіктар Уладзіміравіч.
Нар.03(16).12.1903, г. Мінск. Памёр09.03.1971.
СкончыўВышэйшы мастацка-тэхнічныінстытут уМаскве (1930). Вучыўсяў Архіпава, К.Істоміна, А.Шаўчэнкі.
Удзельнічаеў выставах з1921.
Творыэкспанавалісяў Беларусі, Расіі, Венгрыі, Фінляндыі, Малдове.
Зберагаюццаў Нацыянальныммастацкім музеіРэспублікіБеларусь, грамадскіхі прыватныхзборах Беларусі, Расіі.
Працаваўу галіне станковагаі манументальнагжывапісу.
Народнымастак БССР(1949).
БарабанцаўВіктар Кірылавіч.
Нар.28.08.1947, г. Гомель.
СкончыўБеларускідзяржаўнытэатральна-мастацкіінстытут (1978).
Удзельнічаеў выставах з1976.
Творыэкспанавалісяў Беларусі, Літве, ЗША, наУкраіне, у Польшчы.
Зберагаюццаў Нацыянальныммастацкім музеіРэспублікіБеларусь, уграмадскіхі прыватныхзборах Беларусі, Польшчы, Расіі, Кіпра, Украіны.
Працуеў галіне станковагаі манументальнагажывапісу.
Лаўрэатпрэміі прафсаюзаўБеларусі (1991).
БаразнаЛявон Цімафеевіч.
Нар.04.02.1929, в. Новае СялоТалачынскагараёна. Загінуў15.08.1972.
СкончыўБеларускідзяржаўнытэатральна-мастацкіінстытут (1968).
Удзельнічаеў выставах з1957.
Працаваўу жывапісе, графіцы. Даследваўнародную творчасць.
БараноўскіАнатоль Васільевіч.
09.05.1937, г.Мінск.
СкончыўБеларускідзяржаўнытэатральна-мастацкіінстытут (1965).
Удзельнічаеў выставах з1965.
Творыэкспанавалісяў Беларусі, Расіі, Балгарыі, Вялікабрытаніі, Германіі, Даніі, Галандыі, Грэцыі,Італіі, Японіі, Эфіопіі, Ізраілі, ЗША, Канадзе, краінах Прыбалтыкіі Закаўказзя.
Зберагаюццаў Нацыянальныммастацкім музеіРэспублікіБеларусь, уграмадскіхі прыватныхзборах Беларусі, Расіі, Балгарыі, Вялікабрытаніі, Германіі, Дані, Галандыі, Грэцыў,Італіі, Японіі, Эфіопіі, Ізраіля, ЗША, Канады.
Працуеў жанрах тэматычнайкарціны, партрэта, пейзажа, нацюрморта.
Заслужаныдзеяч мастацтваўБеларусі (1992).
БархаткоўАнтон Стафанавіч.
Нар.04(17).01.1917, в. ШчаглоўкаКасцюковіцкагараёна.
СкончыўМаскоўскаемастацкаевучылішчаПамяці !905 года(1940), вучыўся ўМаскоўскіммастацкімінстытуце імяСурыкава (1945 — 1948).
Удзельнічае ў выставах з1943.
Творыэкспанавалісяў Беларусі, Расіі, Бельгіі, Францыі, Германіі, ЗША, Японіі, Венгрыі, Працуепераважна ўжанры лірычнагапейзажа.
ГараўскіАпалінар Гілярыевіч.
Нар.18(30). 01.1833. памёр у 1900.
ВучыўсяўПецярбургскайАкадеміі мастацтваў(1850--1854), удасканальваўмайстэрстваў Жэневе, Дзюсельдорфе, Рыме, Парыжы.
Працаваўу розных жанрахстанковагажывапісу.
ДраздовічЯзэп Нарцызавіч.
Нарадзіўся 1(13).10.1888, засценакПунькі Глыбоцкагараёна. Памёру1954. Вучыўся ўВіленскаймастацкай школе(1906--1910).
Працаваўу розных жанрахстанковагажывапісу іграфікі, кніжнайілюстрацыі, даследаваўэтнаграфіюбеларусаў, збіраў фальклор.
ГрамыкаВіктар Аляксандравіч
Творызберагаюццау Нацыянальныммастацкім музеіРэспублікіБеларусь, Траццякоўскайгалерэі ў Маскве, грамадскіхі прыватныхзборах Беларусі, Украіны.
.01.01.1923, в.Сенькава Магўлёўскагараёна.
СкончыўБеларускідзяржаўнытэатральна-мастацкіінстытут.
Удзельнўчаеўвыставах з1947.
Творыэкспанавалісяў Беларусі іамаль усіхкраінах былогаСССР, Францыі, Вялікабрытаніі, Германіі, Аўстрыі, Даніі, Італіі, Японіі.
Зберагаюццаў Нацыянальныммастацкім музеіРэспублікіБеларусь.Траццякоўскайгалерэі ў Маскве, у грамадскіхі прыватныхзборах Беларусі, Расіі, Казахстана,Італіі, Германіі, Японіі, ЗША.
Працуеў галіне станковагажывапісу.
Заслужаныдзеяч мастацтваўБССР (1970).
Народнымастак Беларусі(1991).
ДавідзюкМікола.
Нар.у 1944, Беластоцкаеваяводства(Польшча).
СкончыўВышэйшую дзяржаўнуюшколу пластычныхмастацтваўу Лодзі (1968). Вучыўсяў С. Фіялкоўскага, С. Бырскага.
Удзельнічаеў выставах з1969.
Творыэкспанавалісяў Польшчы, Беларусі, Швейцарыі, Вялікабрытаніі, Чэхаславакіі, Францыі.
Зберагаюццаў музеях прыватныхзборах Польшчы, Беларусі.
Працуеў галіне станковагажывапісу.
ДанцыгЯн Вольфавіч.
Нар.27.04.1930, г.Мінск.
СкончыўМаскоўскімастацкі інстытутімя Сурыкава.
Удзельнічаеў выставах з1958.
Творызберагаюццаў Нацыянальныммастацкім музеіРэспублікіБеларусь, Траццякоўскайгалерэі ў Маскве, грамадскіхі прыватныхзборах Украіны, Азербайджана, Бельгіі, ЗША,Ізраіля, Галандыі, Канады, Італіі.
Працуеурозных жанрахстанковагажывапісу, найбольшвядомыя яготэматычныякарціны і партрэты.
ДраздовічЯзэп Нарцызавіч
Нар.1.(13).10.1988, засценакПунькі Глыбоцкагараёна.
Памёру 1954 годзе.
Вучыўсяў Віленскаймастацкай школе(1906—1910).
Працаваўу розных жанрахстанковагажывапісу іграфікі, кніжнайілюстрацыі, даследваўэтнаграфіюбеларусаў, збіраў фальклор.
ЖукоўскіСтаніслаўЮльянавіч.
Нар.1(13).05.1875, в. ЕндрыхаўцыВаўкавыскагараёна. Памёру жніўні 1944 года.
СкончыўМаскоўскаевучылішчаскульптурыі дойлідства(1901).
Удзельнічаеў выставах з1985.
Творызберагаюццаў Нацыянальныммастацкім музеіРэспублікіБеларусь, Траццякоўскайгалерэі у Маскве, Рускім музеіў Санкт-Пецярбурзе, грамадскіхі прыватныхзборах Польшчы, Украіны, Літвы, Расіі.
Пісаўпераважнапейзажы, інтэр’еры, нацюрморты.
ЗадорынАндрэй Германавіч.
Нар.22.08.1960, в. БярозаўкаПермскай вобласці(Расія).
СкончыўБеларускідзяржаўнытэатральна-мастацкіінстытут (1984), творчыя майстэрніАкадэміі мастацтваўСССР (1990).
Удзельнічаеў выставах з1982.
Творызберагаюцаў музеях і прыватныхкалекцыяхБеларусі, Расіі, Францыі, Германіі, ЗША, Ізраіля, Канады.
Працуеў розных жанрахстнаковагажывапісу.
ЗалоўнаяНаталля Мікалаеўна.
Нар.23.05.1960, г. Мінск.
СкончылаБеларускідзяржаўнытэатральна-мастацкіінстытут (1985).
Удзельнічаеў выставах з1987.
Творызберагаюццаў Нацыянальныммастацкім музеіРэспублікі.Беларусь, Траццякоўскайгалерэі ў Маскве.
ЗалозныМікалай Рыгоравіч
Нар.16.10.1925, в. КняжычыБраварскагараёна Кікўскайвобласці. Памёр17.04.10.1982
СкончыўБеларускідзяржаўнытэатральна-мастацкіінстытут (1959).Удзельнічаеу выставах з1959.
Творызберагаюццаў грамадскіхі прыватныхзборах Беларусі.
Пісаўтэматычныякарціны, нацюрморты, пейзажы, партрэты.
КачанКастусь Іванавіч.
Нар.04.03.1950, в. ЛаўрышаваНавагрудскагараёна.
СкончыўБеларускідзяржаўныуніверсітэт(1975).
Удзельнічаеў выставах з1980.
Творызберагаюццаў музеях і прыватныхкалекцыяхБеларусі, Літвы, Расіі, Германіі, Бельгіі, Ізраіля, Югаславіі, Вялікабрытаніі, ПаўднёвайКарэі, Польшчы.
Працуеў розных жанрахстанковагажывапісу.
КожухУладзімірУладзіміравіч.
Нар.07.03.1953, г. ДрагічынБрэсцкай вобласці.
СкончыўМінскае мастацкаевучылішча імяА. Глебава (1972), Беларускітэатрльна-мастацкіінстытут (1978), творчыя майстэрніАкадэміі мастацтваўСССР (1984).
Творызберагаюццаў Нацыянальныммастацкім музеіРэспублікіБеларусь, упрыватныхкалекцыяхГерманіі, Ізраіля,Італіі, Францыі, Зша, Югаславіі, Польшчы.
Працуеў розных жанрахстанковагажывпісу.
КсяндзоўАлесь Паўлавіч
Нар.18.08.1954, в. БаравыяКрупскагараёна.
СкончыўРэспублўканскуюшколу-інтэрнатпа музыцы івыяўленчамумастацтву імя
І. Ахрэмчыка(1972), Беларускідзяржаўнытэтральнамастацкі інстытут(1978), творчыя майстэрніАкадэміі мастацтваўСССР (1984).
Удзельнічаеў выставах з1976.
Працуеу розныз жаграхстанковагажывапісу.
Літвінава Зоя Васільеўна.
Нар.27.11. 1938, в. Ст.СялоВеткаўскагараёна.
СкончылаБеларускідзяржаўнытэатральна-мастацкіінстытут (1967).
Удзельнічаеў выставах з1962.
Творызберагаюццаў Нацыянальныммастацкім музеіРэспублікіБеларусь, Рускіммузеі у Санкт-Пецярбурзе, грамадскіхі прыватныхзборах Беларусі, Расіі, Аўстрыі, Германіі, ЗША,Італіі.
Працуеу розных жанрахстанковагажывапісу.
МалішэўскіАльгерд Адамавіч.
Нар.08.09.1922, г.Бабруйск.Памёр 22.11.1989.
СкончыўХаркаўскімастацкі інстытут(1952).
Удзельнічаеў выставах з1956.
Пісаўтэматычныякарціны, партрэты, пейзажы, нацюрморты.
Заслужаныдзеяч мастацтваўБССР (1977).
МаркавецВіктар Пятровіч.
Нар.05.08.1947, г. Докшыцы.
СкончыўБеларускідзяржаўнытэатральна-мастацкіінстытут (1971).
Удзельнічаеў выставах з1972.
Працуеў розных жанрахстанковагажывапісу і ўдэкаратыўна-прыкладныммастацтве.
Лаўрэатпрэміі ЛенінскагакамсамолаБеларусі (1980).
МасленікаўПавел Васільевіч
Нар.01 (14).02.1914, в. Нізкаявуліца Магілёўскагараёна. Памёр06.09.1995.
СкончыўВіцебскаемастацкаевучылішча(1938), Інстытутжывапісу, скульптурыі архітэктурыімя Рэпіна ўЛенінградзе(1953).
Удзельнічаеў выставаз з1951.
Заслужаныдзеяч мастацтваўБССР (1954).
Народнымастак Беларусі(1994).
РусакГаліна.
Нар.у 1930, г. Навагрудак.
СкончылаРатгерскіуніверсітэту ЗША: магістрбібліятэчныхнавук (1956), магістргісторыі мастацтва(1976).
Удзельнічаеў выставах з1969.
Творыэкспанавалісяў ЗШа, Канадзе, Беларусі.
Зберагаюццаў Нацыянальныммастацкім музеіРэспублікіБеларусь, грамадскіхі прыватныхзборах ЗША.
Працуеу розных жанрахстанковагажывапісу.
СеляшчукМікалай Міхайлавіч
Нар.04.08.1947, в. ВелікарытаМаларыцкагараёна.
СкончыўБеларускідзяржаўнытэатральна-мастацкіінстытут (1976).
Удзельнічаеў выставах з1966.
Працуеў станковайі кніжнай графіцы, станковымжывапісе.
ЛаўрэатДзяржаўнайпрэміі РэспублікіБеларусь (1992).
СтальмашонакУладзімірІванавіч
Нар.06.02.1928, г. Мінск
Скончыўінстытут жывапісу, скульптурыі архектурыімя І.Рэпінаў Ленінградзе(1957).
Удзельнічаеў выставах з1957.
Працуеу станковымжывапісе іманументальна-дэкаратыўныммастацтве.
Заслужаныдзеяч мастацтваўБССР (1981).
Народнымастак БССР(1988).
СумараўВасіль Фёдаравіч.
Нар.07.12.1938, г. Мінск.
СкончыўБеларускідзяржаўнытэатральна-мастацкіінстытут (1965).
Удзельнічаеў выставах з1966.
Пішатэматычныякарціны, пейзажы, нацюрморты.
Заслужаныдзеяч мастацтваўБССР (1981).
Зместрэферата
Характарыстыкамастацтвапершабытнагаладу на тэрыторыіБеларусі -----------2стр.
Выяўленчаемастацтвастаражытныхзямель Беларусі------------------------------------6 стр.
МастацтваБеларусі 14-16стагоддзяў----------------------------------------------------------9 стр.
ЖывапісБеларусі 14-16стагоддзяў--------------------------------------------------------------11 стр.
Беларускаяграфіка 14-16 стагоддзяў------------------------------------------------------------13 стр.
НайбольшзнакамітыяпрадстаўнікісучаснагамастацтваБеларусі---------------------14стр.