«Педагогика и психология»

Мектептегі балалар ұйымы арқылы бастауыш сынып оқушыларының тұлғалық қасиетін дамытудың педагогикалық шарттары ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС 5В010300 – «Педагогика және психология» мамандығы МАЗМҰНЫ КІРІСПЕ 1 Балалар қоғамдық ұйымы арқылы оқушылардың тұлғалық қасиетін

дамытудың теориялық негіздері 1.1 Балалардың қоғамдық ұйымдары және олардың зерттелу деңгейі 5 1.2 «Болашақ» ерікті қоғамдық оқушылар ұйымы арқылы бастауыш мектеп оқушыларының тұлғалық қасиетін дамытудың психологиялық-

педагогикалы& ;#1179; негіздері II Бастауыш сынып оқушыларының тұлғалық қасиетін «Болашақ» бағдарламасы арқылы дамытудың мазмұны мен әдістері 2.1 «Болашақ» ерікті қоғамдық оқушылар ұйымы арқылы бастауыш мектеп оқушыларының тұлғалық қасиетін дамытудың тиімді әдістері 22 2.2

қолдану 25 ҚОРЫТЫНДЫ… … … …40 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ… … 43 ҚОСЫМША… Кіріспе Зерттеудің көкейтестілігі. Қазақстан Республикасының жаңа экономикалық қатынастарға енуі, адам факторына ерекше мән беру, қоғам өмірінің барлық жақтарын өмір талабына сәйкес жаңарту,

ұрпақ тәрбиесіне байланысты мәселелерге жаңаша көзқарастарды қажет етеді. Қазақстан Республикасы азаматтарының жаңа әлеуметтік-экономикалы&#11 79; мінез-құлқ ын қалыптастыру тұжырымдамасында (1995), Қазақстан Республикасы этникалық мәдени білімді дамыту тұжырымдамасында

(1996), Қазақстан Республикасының орта білімді дамыту тұжырымдамасының жобасында (1997), Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында (2003) оқушылардың адамзат жасаған құндылықта рды шығармашылық білім, білік дағдылармен игере білетін, өмірге

бейім, күрделі мәселелерді шешуге икемді бағдар ұстай отырып, саяси-әлеуметтік және экономикалық ой-өрісі жан-жақты дамыған, бәсекелестікке бара алатын тұлғаның тәрбиесі туралы мәселелерге назар аударылды. Қазақстан Республикасының жастарға кешенді тәрбие беру бағдарламасы (2000)

мен «Білім беру» заңында (1999) шығармашылық қасиеті және басқа да өзіне тән қасиеттері жан-жақты дамыған, бәсекелестікке бейімі бар, нарықтық қатынасқа бағдарланған, Отан алдында өзінің жауапкершілігін сезіне білетін, өзінің жеке басының жетістігін бағалайтын, ұлттық

және әлемдік мәдениеттің диалектикалық тұтастығы негізінде өзін-өзі дамытуға және өзін-өзі жетілдіруге даяр тұратын тұлғаны қалыптастыру мақсаты белгіленген. Жалпы білім беретін мектептердегі оқу-тәрбие жұмысының тиімділігін арттыруда қоғамдық ұйымдардың р&

#1257;лі орасан зор екендігін өмірілік тәжірибе дәлелдеп отыр. Мектептегі оқушылар ұйымының жұмысын жаңа мазмұнмен толықтырып, заман талабына сәйкес жүргізу оқушылардың әлеуметтік тәжірибесін жетілдіру, қазіргі кезеңнің көкейтесті мәселелерінің бірі. Қоғамды&

#1179; жастар ұйымының оқу-тәрбие үрдісіндегі маңызы мен атқаратын қызметі жайында соңғы 25-30 жыл ішінде ондаған ғылыми-зерттеу еңбектері жарық көрді. Қазақстан Республикасында пионер ұйымдарының тарихын Р.Ержанов, пионер ұйымдарының саяси-идеологиялық бағытын

Н.Б.Абаева, мектептердегі пионер ұйымдарының жұмысын Р.Байназаров т.б. зерттеген. Бұрынғы оқушылар қоғамдық ұйымдарының жұмысы жалаң саяси-идеологияға қызмет етіп, оқушының тұлғалық ерекшеліктеріне жете назар аудармай келгені белгілі. Ресейде оқушылардың қоғамды&

#1179; бірлестіктері мен қозғалыстарын қазіргі кезеңдегі сұранысқа сай қайта құрып, оқушылардың жеке бастық тұлғалық қаситтерін мектептегі оқушылар ұйымы арқылы тәрбиелеп жетілдіру, сөйтіп олардың әлеуметтік тәжірибесін дамытып, қоғамның тең

құқыты саналы азаматы етіп шығару мәселелерін зерттеген ғалымдар С.В.Тетерский, Л.В.Алиева, Татарстанда – Д.Мануйлова, С.Федоров, Ф.Харисов; ТМД елдерінде – Л.В.Байбородова, Б.З.Вульфов, А.В.Волохов, Е.Н.Чепурных, И.И.Фришман, М.И.Рожков т.б. бар. Тұлғаны әлеуметтендірудің

педагогикалық қырын зерттеушілер: Л.ИБодалев, Л.И.Новикова, А.В.Мудрик, В.А.Караковский болса, ал Қазақстан Республикасында «Болашақ» оқушылар ұйымының Жарғысы мен Ережесін ұсынған ғалымдар С.Қ.Қалиев, С.Т.Иманбаева, С.М.

Төрениязова, М.Құрсабаевтар болды (2000). Қазақстан Республикасында ұлттық дәстүр негізінде оқушыларды тәрбиелеу мәселелерін зерттеген ғалымдар Қ.Б.Жарықбаев, С.Қ.Қалиев, С.А.Ұзақбаева, М.Х.Балтабаев,

Ж.Наурызбаев, К.Ж.Қожахметова, К.Оразбекова, Қ.Бөлеев т.б. 1991 жылға дейінгі мектептегi оқушылар ұйымындағы тәрбие жұмыстарын сипаттауға арналған Иржанова Р.Д Құнантаева К.Қ Татаурова Н.Л Байназаров Р Абаева Н.Б Мұқанова

Б.Ы Кузьмина М.Н Бекмағанбетова Р.К Қасенов Е.Р. т.б зерттеулерiнде негiзiнен бұрынғы кеңестік дәуірдегі пионер (балалар) ұйымдарының iс-тәжiрибелерi партиялық идеология тұрғысынан зерттеліп, бұл еңбектердің өз кезінде педагогикалық маңызды рөл атқарғанына &

#1179;арамастан, мектептегі оқушылар ұйымдары арқылы ұлттық тәрбие беру жұмыстарын ұйымдастырудың толық қарастырылмағаны байқалды. Оның негізгі себептерінің бірі – оқушылар ұйымындағы тәрбие жұмыстарының коммунистік идеологияға және авторитарлы&

#1179;-педагогикалы& #1179; саясатқа бейімделе жүргізілгендігінен туындаған еді. Бертін келе мектептегі тәрбие жұмысының өзекті саласы оқушылар ұжымы арасындағы тәрбие жұмыстарының “бірыңғай жалпыға ортақ тәрбие жүйесінің” дағдарысқа ұшырау себептері мен жаңа ғасыр

жағдайындағы «социокинетика» ғылымының оқушылар ұйымының жұмыс мазмұнына түп қазық болатын идея, яғни жалпыадамзаттық құндылықта р мен ұлттық мәдениетке сүйенген халықтық-демократиял ық принципке негізделген жаңа моделінің қажеттілігін туындатты.

Осыған қарамастан, Республика мектептерінде оқушылар қоғамдық ұйымның жұмысын ұлттық тағылым негізінде жүргізуге арналған ғылыми еңбектер және оқушылар ұйымы арқылы құндылық бағдарлы негізде тәрбиелеуге арналған ғылыми еңбектер

әлі де жеткіліксіз. Қазақстан республикасының әлеуметтік-саяси және экономикалық жағдайының өзгеруі, қаржы тапшылығы, мектептегі қоғамдық балалар ұйымдарының ыдырауына мектептен тыс қосымша білім беретін мекемелердің көптеп жабылуына, мектептегі тәрбие ісін өз мәнінде шешуге елеулі қиынды&

#1179;тар келтірді. Мектептердегі оқушылардың қоғамдық ұйыдарының жойылуы (пионер, комсомол) бала тәрбиесінің сапасының төмендеуіне ықпал етті. Сондықтан жалпы білім беретін мектептердегі оқушылар ұйымына баланың белсене араласып өз бетінше жұмыс жасауына, сөйтіп олардың

әлеуметтік қатынастарға түсуіне және оның тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуын қамтамасыз етуге баса көңіл бөлу бүгінде көкейтесті мәселелерінің бірі болып отыр. Сонымен, балалар қоғамдық ұйымның мүмкіндіктері

мен оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамыту арасындағы «Болашақ» оқушылар ұйымының «Балдырған» сатысының жұмысын өмір талаптарына сай оқушылардың тұлғалық ерекшеліктерін дамыту мақсатында пайдалану қажеттігі мен бұл мәселенің белгілі деңгейде педагогикалы&

#1179; тұрғыда зерттелмеуі арасындағы қайшылықтар айқын байқалады. Педагогикалық үрдісте оқушылар қоғамдық ұйымы арқылы бастауыш сынып оқушыларының тұлғалық ерекшеліктерін дамытудың ғылыми негізделген теориялық және әдістемелік мүмкіндіктерін қарастыру

біздің зерттеу проблемамызды айқындап берді және тақырыпты «Мектептегі балалар ұйымы арқылы бастауыш сынып оқушыларының тұлғалық қасиетін дамытудың педагогикалық шарттары» деп таңдауымызға негіз болды. Зерттеу нысаны: Жалпы білім беретін орта мектептердегі оқушылар қоғамдық &

#1201;йымдарының қызметі. Зерттеу пәні: «Болашақ» бағдарламасы арқылы оқушылардың тұлғалық қасиетін дамыту мүмкіндіктері (1-4 сыныптар) Зерттеу мақсаты: «Болашақ» оқушылар ұйымының «Балдырған» сатысындағы 1-4 сынып оқушыларының тұлғалық қасиеттері мен шығармашылық

қабілеттерін дамытуды ғылыми-теориялық тұрғыдан негіздеу арқылы оларды қоғамдық белсенді іс-әрекетке даярлау. Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер қоғамдық ұйымдар арқылы оқушылардың шығармашылық қабілеттері мен әлеуметтік тәжірибесін

шыңдауға бағытталған ғылыми-педагогикалық әдістемелік кешен жасалып, оны сынып жетекшілері мен тәрбиеші-педагогтар оқу-тәрбие үрдісінде тиімді пайдаланса, онда бастауыш сынып оқушыларының әлеуметтік ортаға бейімделген, біздің қоғамымыз үшін маңызы зор жан-жақты дамыған бәсекеге қабілетті

тұлға болып қалыптасуына толық мүмкіндік туады. Зерттеудің міндеттері: - «Болашақ» оқушылар қоғамдық ұйымының «Балдырған» сатысы арқылы бастауыш сынып оқушыларының тұлғалық қасиеттерін дамытудың теориялық негіздерін айқындау; - «Болашақ» оқушылар &

#1179;оғамдық ұйымының «Балдырған» сатысында бастауыш сынып оқушыларымен жүргізілетін тәрбие жұмысының мазмұнына негіздей отырып, олардың тұлғалық қасиетін дамытудың мүмкіндіктерін айқындау; - «Болашақ» оқушылар қоғамдық ұйымының «Балдырған» сатысында

сынып оқушыларының тұлғалық қасиетін қалыптастырып дамытудың әдістемелік кешенін жасап, эксперименттік байқаудан өткізу. Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының Заңдары, Конституциясы, қаулы-қарарлары, Білім және тәрбие беру тұжырымдамалары, білім беру стандарты, ғылыми-

әдістемелік еңбектер, бастауыш сынып мұғалімдеріні&#1 187; озат іс-тәжірибесі, автордың тәрбие саласындағы педагогикалық қызметі мен ғылыми-әдістемелік еңбектері. Зерттеу әдістері: Зерттеу проблемасы бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік еңбектерге теориялық талдау жасау;

бақылау; сауалнамалар, әңгіме жүргізу; бастауыш сынып бағдарламаларын зерттеп қорыту; бастауыш сыныптарда жүргізілген «Балдырған» сатысының іс-тәжірибесін сараптау, эксперимент нәтижесіне баға беру, оларды сандық және сапалық нәтижелерін талдап, қорыту. Зерттеудің ғылыми жаңалығы: - «Болашақ» оқушылар

қоғамдық ұйымының «Балдырған» сатысы арқылы оқушылардың тұлғалық қасиетін дамыту теориялық тұрғыдан негізделді; - «Болашақ» оқушылар қоғамдық ұйымының «Балдырған» сатысының бағдарламасы жасалып, ұсынылды; - «Болашақ» оқушылар

қоғамдық ұйымының жұмысын тиімді ұйымдастырудың мазмұны мен әдістемесі теориялық тұрғыдан дәлелденіп, практика жүзінде іске асырылды. Зерттеу базасы: Орал қаласындағы №30 жалпы орта білім беретін мектептің бастауыш сыныптары. Диплом жұмысының құрылымы.

Дипломдық жұмыс кiрiспеден, екi бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi мен қосымшалардан тұрады. Кiрiспеде зерттеудiң өзектiлiгi, мақсаты мен мiндеттерi, зерттеу объектісі мен пәнi, болжам, жетекші идея, практикалық мәндiлiгi, зерттеу кезеңдері, ғылыми жаңалығы, қорғауға &

#1201;сынылатын қағидалар, қолданылатын әдіс-тәсілдер қарастырылып сипатталады. «Балалар қоғамдық ұйымы арқылы оқушылардың тұлғалық қасиетін дамытудың теориялық негіздері» атты бiрiншi бөлімде оқушылар ұйымының қалыптасуы мен дамуы және сол мәселелер бойынша

зерттеу жүргiзген ғалымдардың теориялық еңбектерiне талдау жасалып, тәуелсiз Қазақстанда&#117 1;ы оқушылар ұйымының ұлттық тәрбиеге негізделген моделі мен оны іске асырудың педагогикалық шарттары айқындалады. Оқушылар ұйымының дамуы мен қалыптасуына тарихи-педагогикалы&

#1179; тұрғыда сипаттама беріледі. Аталмыш ұйымның бүгінгі жаңа заман жағдайында қандай педагогикалық шарттарға негізделе отырып, ұлттық тәрбие жұмыстарын кешенді қолданудың жолдарын іздестіру мәселелері терең зерделенеді.

Тәрбие теориясына байланысты ағартушылар мен ғалымдар пікірлері салыстырмалы тұрғыда сарапталынып, ондағы құнды пікірлер мен тәжірибелерге терең назар аудару мәселелері баяндалады. «Бастауыш сынып оқушыларының тұлғалық қасиетін «Болашақ» бағдарламасы арқылы дамытудың мазмұны мен әдістері

атты екiншi бөлімде оқушылар ұйымында ұлттық тәлiм-тәрбие құндылықта рын пайдалану мақсатында “Болашақ” бағдарламасының негiзгi мiндеттерi сипатталады. Бағдарлама моделi негiзiнде мектеп оқушыларына халық педагогикасының озық дәстүрлері бойынша ұлттық тәрбие

беру жұмыстарының түрi, әдiс-тәсiлдер және ұйымдастыру жолдары көрсетiлдi. Тәрбие моделі негізінде жалпықазақстанды& ;#1179; патриотизм идеясын жүзеге асыруда ұлттық мәдениет пен жалпыадамзаттық құндылықта р арқылы мектептегі оқушы балалар &

#1201;йымдарында ұлттық тәрбие жұмысын іске асырудың нақты жолдары көрсетіледі. Қорытынды бөлiмiнде тарихи-педагогикалық теориялық тәжiрибелер мен практикалық нәтижелер және ғылыми-эксперименттiк көрсеткiштерге негiзделген ұсыныстар мен тұжырымдар баяндалды. Қосымшада зерттеу жұмысы барысында

жинақталған маңызды материалдар туралы мағлұматтар беріледі. 1 Балалар қоғамдық ұйымы арқылы оқушылардың тұлғалық қасиетін дамытудың теориялық негіздері 1.1 Балалардың қоғамдық ұйымдары және олардың зерттелу деңгейі ХХІ ғасыр мектебінің алдындағы

мақсат - әлемдік өзгерістерге тез бейімделіп, жастардың кәсіби даярлығын іске асыру. Осыған орай осы ғасыр мектебі жалпыадамзаттық мәдениет пен өркениетті негізге ала отырып келешекке ұмтылады. Әлеуметтік қоғамда рухани жетілген, жан дүниесі бай, ар-ожданы, адамгершілігі мол тұлғаның қалыптасуы үшін тек &

#1179;ана жалпыадамзаттық құндылықта рды ұстанып қана қоймай, жалпы ноосфералық интелект жасап, адамзаттық әлеуметтік болмысын, қабілетін дамыту мәселесі көзделеді. Болашақ қоғамның капиталы білімділік пен интелектілік адам капиталының инвестициясына айналмақ, ал адамның рухани-тән саулы&

#1171;ы, оның жан-жақты дамуы, кәсіби даярлығының ауқымдылығы мен икемділігінің артуы шығармашылық қалыптан тысқары міндеттерді шешуге бағытталмақ. Педагогика тарихының түрлі кезеңдерінде баланы ұжым арқылы тәрбиелеу туралы айтылған педагогикалық тұжырымды

ойлар сонау Квинтилианнан басталып, көне Египетте, Спарталықтарда, орта ғасырлық қорғандарда жетекші орын алса, швейцария педагогы И.Г.Песталоцци мен неміс педагогы Вильгельм Август Лайдың еңбектерінде көрініс тапты. Кеңестік мектептер пайда болған алғашқы жылдардан бастап оны&

#1187; негізгі міндеттерінің бірі – оқушылар ұжымын құру болып табылады. Кеңес өкіметі тұлғалық-б ағдарлы тәрбиеден бас тартып тәрбиелік іс-әрекетті ұжымдық ортада құруды басты нысана етті. Атақты педагогтар мен қоғам қайраткерлері

А.В.Луначарский, Н.К.Крупская, А.С.Макаренко, С.Т.Шацкий, В.П.Сухомлинскийлердің еңбектерінен оқу-тәрбие жұмысында оқушыларды мақсатқа сай ұжымшылдық&#1179 ;а тәрбиелеуді кеңінен насихаттағанын көруге болады. Балалар ұйымындағы тәрбие мәселелерінің маңызы

мен әлеуметтік мәніне жөнінде Блонский П.П Лебединский В.В Бабанский Ю.К Болдырев Н.И. т.б тоқталып өткен. Балалар ұйымының жаңа формациядағы жағдайы жөнінде Л.В.Алиеваның докторлық диссертациясында бірқатар маңызды мәселелер көтеріледі.

Зерттеуші А.В.Волохов Л.В.Алиеваның тұжырымдарын одан ары дамыта келе, балалар әлемі үшін ешқандай шекара жоқ екенін растай түсіп «социокинетика» ғылымының қажет екені жөнінде маңызды ұсыныс жасайды. Р.Д. Иржанова өз еңбегінде мектепте пионер мен комсомол жұмыстарын ұйымдастыруда сынып жетекшiсiнiң шешушi рөл ат&

#1179;аратынын атап өтедi. Б.Ы. Мұқанова Қазақстанда&#117 1;ы пионер ұйымының әлеуметтік мәселелеріне арналған үкімет пен басқару органдарының қаулы-құжа ттары және басқа маңызды іс-шаралар жөнінде баяндап өтеді.

Р.Байназаров оқушылар ұжымындағы тәрбие жұмыстарын көпшілік қауыммен бірлесе отырып жүргізу керектігін атап өтеді. Оның ойынша бұл істі әулет пен отбасы дәстүрі, туыстық қарым-қатынас, сондай-ақ педагогтар мен ата-аналар қауымдастықтары арқылы ұйымдастыру оқушы санасында көпшіл, ұйымшыл,

шығармашыл және басқа ерекше қасиеттердің қалыптасуына әсер етеді деп санайды. Н.Б. Абаеваның ойынша оқушылар ұжымындағы тәрбие жұмыстарын жандандырудың педагогикалық жолы – ұжымдық топтардың жоғарғы органы пионер жиыны болып табылады. Ұзақ жылдар бойы Кеңес үкiметiнің мектептегi

пионер жұмысының жалпы үрдiсiн қатаң қадағалап, тәрбие жұмысын ұйымдастыруда коммунистiк идеологияға негiзделген саяси бағыт ұстанғаны – мектептегi жалпы оқу-тәрбие жұмыстарының саясаттануына әкелiп соқтырды. Сол себепті мектептегі тәрбие жұмыстарында ұлттық тәрбие

жұмыстарын жүргізу қажеттігі туды деп санаймыз. Ұлттық тәлім-тәрбие бастаулары тарихи дәуірлер көшінде заман талаптары мен құбылыстарыны&#1 187; өзгерістеріне қарай өзінің даму мен қалыптасу генезисінің ерекшеліктерімен сипатталып отырды. М. Қашқаридың : “ Ұлым, менің өсиетіммен

жанды аузыңа қаратқын. Ғалым болып, біліміңді ел ішіне таратқын ” деген тағылымдық өсиеттер арқылы, жас ұрпақтың тағдыры мен болашағына деген алаңдаушылығын білдіреді. Ал, халық тәлiмгерi атанған Қайқауысты&#1187 ; “Кодекс куманикус” атты еңбегінде: “ ей перзентiм д&

#1199;ниедегi басқа заттарды өз өрнегiң сияқты танып түсiне бiл. Аллаһ тағала, адамзатты жаратты. Оған өмiр сүруге қажеттi өнер, бiлiм, саясат ағымдарын жаратты. Сенi жан-дiлiңмен жақсы көрiп, тәрбиялап жүрген ата-анаңның көңiлiн қалдырма.

Бiлiм – ақылдың ажар көркi. Аңдасаң – ақыл деген қымбат нәрсе. Оны ұры алып кете алмайды, отқа жанып, суға ақпайды ” деген астарлы ұғымдары арқылы ұлттық тәлiм-тәрбие тамырларының тереңде жатқанын пайымдайды.

А. Йассауи өз өсиетін шын мәнінде шәкірттерге аманат қылу дәстүрін ұстанады. Аталмыш қағидаларды&#118 7; жоғарыда айтып кеткендей адамның танымдық қабілеттерінің жас ерекшеліктеріне негізделе отырып баяндалғаны байқалады. Асанқайғыдан бастап Абайға дейінгі алып тағылым кеңістігіндегі

қазақ ғұламаларыны&#11 87; тәлімдік идеялары – қазақи қанымыз бен ұлттық намысымызға сіңген мәңгілік рухани құндылықта р ошағы болып қала бермек. Дала абызы Асанқайғыны&#118 7; ой әпсаналарында табиғат, адам және кеңістік дүниелері орын алады.

Мұндағы шартты түрде қабылдап отырған асыл тас – табиғат ортасы, асыл сөз – адамзат парасаты, жел мен ой толқыны – тылсым кеңістіктің таңғажайып құпиясы болса керек. Абыз бабамыз аталмыш ой маржандарын ұрпақ санасына жұмбақ зерде жүйесі арқылы жеткізуді мақсұт еткені байқалады. &

#1200;лы ағартушы, Ы. Алтынсариннің қазақ баласының болашағы үшін бойындағы бар күш-жігерін арнағанын қоғамдық қатынастардағы шығармашылық істермен айналысуда өз ұлтының тарихын, мәдениетін, әдет-ғұрпы мен салт-дәстүрін өте жоғары

бағалап, оның оқу-тәрбие жұмыстарында іске асыру идеяларын алдына мақсат етіп қойғанын көреміз. ХХ ғасырдағы әлемдегі өркениетке - Ұлы Абай мұралары философиялық ойлар мен танымдық-тағылымды&a mp;#1179; ғибратттар қазынасын басқа қырынан көрсетті.

Қазақтың ұлттық таным мен тағылым тарихнамасын Абайға дейінгі кезең және Абайдан кейінгі кезең деп атауымызға болады. Ұлттық тәрбие атауын алғаш әдеби-педагогикалық оқулықтарғ а енгiзген М. Жұмабаев болды. Кеңес үкіметі тұсында Қаза&

#1179;станда қазақтың ұлттық тәрбиесi жөнiнде арнайы ғылыми еңбек жазуға мемлекет тарапынан мүмкіндік болмағаны белгiлi. Оған кеңес заманында жүргізілген зерттеу жұмыстарын талдау барысында көз жеткіздік. Халық педагогикасы, немесе ұлттық тәрбие мәселесі

арнайы ғылыми-зерттеу немесе пән оқулығы ретінде қарастырылмай, негізінен ғылыми мақала, тезис, қосымша мағлұматтар негізінде Т.Тәжібаев, М. Ғабдуллин, Б.Момышұлы, Б.Адамбаев, Х.Арғынбаев, М.Әлімбаев, С.Сауытбеков т.б еңбектерде көрініс тапқан.

Соңғы педагогикалық зерттеулер тәрбие ұжымдарын ұйымдастырудың тиімді түрлерін, тәрбие ұйымдарының жетілдіру және топтастыру әдістерін (Т.Е.Конникова, Л.И.Новикова, М.Д.Виноградова, А.В.Мудрик, О.С.Богданова, И.П.Первин т.б.) ұжымдық жұмыстың әдістері

мен ұстанымдарын, (Л.Ю.Гордин, М.П.Шульц т.б.) ұжымдық қызметтің педагогикалық құралдарын (Э.С.Кузнецова, Н.Е.Щуркова т.б.) қарастырады. Тәрбие ұжымдарының қазіргі тұжырымдамасында ұжымды адамзаттық құндылықта рды көрсететін &

#1179;оғамның өзіндік моделі ретінде қарастырады. Қазіргі кезеңде Л.И.Новикова мен Н.Л.Селиванова өз зерттеулерінде балалар ұжымын нығайту үшін сабақтан тыс қарым-қатынас, таным, ойын т.б. іс-әрекет түрлерінің маңыздылығын ашып көрсетсе, ұжымдағы көпшіліктің мақсаты жеке бас

мәдениетінің түрлі қырларын ашу, ұжымдық мақсат қою, ұжым мүшелернің жеке шығармашылығын дамыту мен әлеуметтік бағыттылығын жетілдіру сияқты ұжым теориясын құрайтын құндылықта р әлі де зерттелуде. Б.э.д. VI ғ. Көне

Спартада жеті жасқа толған барлық ер балаларды жинап, топтарға бөліп, оларды «агелдер» деп атап, ер балаларды тәртіптік өнерге, жаттығу арқылы белгілі бір тәртіпке бағынуға үйретсе, ал чех секталары балаларды қоғамдық жұмысқа дайындап сол арқылы өмірге дайындады. Ж.

Ж.Руссо, И.Г.Пестолоцци, Фурье, Т.Г.Фихте еңбектерінде балалардың қоғамдық тәрбиесіне жаңаша көзқарасты&#1187 ; қажеттілігіне назар аударады. Шет елдердегі балалар ұйымдарының мақсаты – қазіргі саяси жүйе шеңберінен шығып, соғыс, бейбітшілік, экология т.б. жалпы адамзаттық құндылықта рды

қозғайды. Чехиядағы 6-10 жастағы балалардан құралған «Мектеп дружинасы» атты бірлестігі балалардың қызығушылы&#1179 ;тарына сай жұмыстар жүргізсе, Венгриядағы балалар ұйымы оқушыларды зерттеу жұмыстарына қатыстырып, поляктың харцерлер одағындағы әскери д&

#1241;режедегі үйірмелерді Қорғаныс министірлігінің орталық кеңесі басқарады. Австриядағы «Эврика» балалар лигасы 10-16 жастағы ұл мен қыз балаларды тұратын жерлеріне қарай біріктіреді. АҚШ-тың «Балалар табиғат лигасы», «Балалар алаңының ассоциациясы», «АҚШ-тың болашақ фермерлері» клубы, скауттар ұйымы

жеке қорлар мен шіркеулер көмегіне сүйенеді. Бұл елдегі скауттар ұйымы балалардың жеке тұлғасын әлеуметтендіруді болашақ мемлекет қорғаушыларын дайындаумен байланысты жүргізеді. «АҚШ-тың болшақ фермерлері» клубының мақсаты – балаларды азаматтық жауапкершілікке тәрбиелеу, қабілетін

дамыту, жастарды, бизнес пен басқару жұмыстарына және көпшілік алдында өз пікірін ашық айтып, сөйлей білуге баулу. Шет елдердегі қоғамдық оқушылар ұйымдарының қызметін талдай келе, оларға былайша сипаттама беруге болады: 1.Мемлекеттегі ірі партиялар өз мүддесіне қызмет ететін

ізбасарын тәрбиелеу мақсатында ерікті оқушылар қоғамдық ұйымдарын құрып, оларды қаржыландырып, болашақ саяси лидерлерді даярлайды. 2. Мемлекеттік емес ұйымдар мен шіркеулер және түрлі қорлардың қаржыландыруымен ерікті қоғамдық оқушылар ұйымдары құрылып, оқушылардың

талап-тілектерін, қажеттіліктерін ескеріп, шығармашылық&#11 79;а баулып, қоғамдық қайраткерлер даярлайды. 3. Қорғаныс Министірліктері басқарып, қаржыландыратын ерікті қоғамдық оқушылар ұйымы жастарды келешек әскери мамандыққа даярлауды мақсат етеді.

Ресейдегі скауттар қозғалысы дүниежүзілік скауттар қозғалысымен тығыз байланыста екі жақты принципті ұсынады. Біріншісі, тәуелсіздік, ал екіншісі – қосымша, толықтырушы ұстаным. Ресейлік қоғамдық тәрбие бірлестіктерінің тәрбиелік мүмкіндіктерін Алиева Л.В. бірнеше топқа жіктейді.

Олар: 1. Оқушылар бірлестіктеріндегі кешенді оқыту мен тәрбиелеу, өз мүмкіндігін іске асыру арқылы тұлғаны жан-жақты дамытуға жағдай жасайды. 2. Балалардың бос уақыты мен өмір сүру ортасын ұйымдастырады, сол әлеуметтік ортада бала өзін субъект ретінде сезініп, түрлі рөлдерді игеріп, өмірлік ұстанымдарды

меңгереді. 3. Ұжымдық қатынасты өз құрбыларымен және үлкендермен қарым-қатынаста жинақталған өмірлік тәжірибесі қалыптасады; жолдастарының арасында адамгершілік және мінез-құлы&#1179 ; қасиеттері дамиды. Қазақстан Республикасының мектептеріндегі балалар бірлестіктеріні&

#1187; жұмысын зерттегенде байқалған жағдайлар: - бір нұсқалы бағдарламадан бас тартып, жергілікті жердің ерекшелігіне байланысты баламалы нұсқаны пайдалану іске асырылуда; - балалар бірлестіктерінде қоғамдық мүдде мен жеке бастық мүддені үйлестіріп, ұжым мен жеке тұлғаның қарым-қатынасында&am

p;#1171;ы іс-әрекеттерді үйлесімді жүргізуде; - балалар бірлестіктері басқа демократиялық түрлі бағыттағы ұйымдарды дамытуға ықпалын тигізуде (әлеуметтік-қо&# 1171;амдық, құндылық бағдарлы, т.б.). Н.Назарбаевтың халыққа жолдаған «Қазақстан

- 2030» сратегиялық бағдарламасында барлық Қазақстанды&#117 9;тардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатыны&#118 7; артуы жөніндегі Қазақстан халқына жолдауында негізгі стратегиялық бағыт «халықтың көптеген топтарының бірлігі жекешіл және қоғамдық

негіздерін салиқалы үйлестіру, мұның өзі қоғамымызды&#118 7; жарасымды салт, дәстүрлерін толықтыра түседі» деуінің өзі қоғамдық ұйым, бірлестіктердің құрылып, дамуына мүмкіндік ашып отыр. Еліміз егемендік алғаннан кейін Президенттің тапсырмасына сәйкес «&

#1178;азақстан балалары» атты мемлекеттік бағдарлама жасалып, өте қарқынды түрде дамыды. Ол жастардың білім, білік дағдыларын қоғамдық іске бейімдеп, мектептердегі оқу-тәрбие ісін бір жүйеге келтіруге белгілі ықпал етті. Жеке адам қоғамнан тыс өмір сүрмейтіні анық.

Себебі оның жан дүниесі тек айналасымен қарым-қатынас жасау үстінде, тәлім-тәрбие, оқу-іздену арқылы әр кез белгілі бір мазмұнға ие болып отырады. Осы іс-әрекеттеріне түрткі болатындар: қызығушылы&#1171 ;ы, танымы мен сенімі, мұраты мен талғамы, мақсаты мен мүддесі.

Адам баласына ой салатын осындай ұғымдар санаға ұяласа ғана сенім пайда болады. Іс-әрекет сыртқы ортамен байланыс жасаудың, жалпы тіршілік етудің негізгі шарты. Соған сәйкес оның нақты мақсаты мен міндеті, орындау жолы туралы бағыт беретін жоспары болады. Олай болса, балалардың және жас жетіншектердің дамуында маңызды

фактор – құрбылар қауымдастығы. Бала өзінің құрбыларымен қарым-қатынасында қосымша мағлұматтар алады, өмірлік тәжірибесін молайтады, әлеуметтік мінез-құлы&#1179 ; ережелері мен құндылық бағдарды меңгереді, жолдастық және достық сезімін

қалыптастырады т.с.с. Сондықтан тәрбие теориясы мен әдітемесінде балалар қозғалысын – тұлғаны дамытудың негізгі факторы ретінде оған айрықша маңыз береді. Осыған сәйкес бүгінде көптеген облыстарда балалар қозғалысы күш алуда. Қазіргі таңда Қазақстанда «Ж&

#1201;лдызша», «Скаутинг», «Мыңбала», «Кәусар бұлақ» және көптеген қорғамдық ұйымдар мен балалар қозғалыстарыны&# 1187; бағдарламалары бар. Аталған бағдарламалардың кез-келгені болашақ ұрпақтың бойына мәдени құндылықта рды меңгертуге

игі ететіні сөзсіз. Мысалы, Алматы облысының әкімшілігінің қолдауымен құрылған «Мың бала қозғалысы» осы бағытта балаларға үлкен тәрбиелік ықпал етіп, өнегелік іс-шаралар атқаруда. «Мың бала» патриоттық қозғалысыны&#118 7; бағдарламасы. 1. «Білік мектебі» халқымыздың

ерлік тарихын, жауынгерлік мектебін оқытады. 2. Біз бейбітшілікті сақтаймыз. 3. Мен ертеңгі жауынгер. 4. Тәні саудың – жаны сау. 5. Салауат клубы. «Мың бала» атты оқушы жастар ұйымының негізгі өнеге етіп ұстар тұтқасы, алатын жолы он бес жасар

Сартай батырдың адамгершілік пен отаншылдық ерлігі. Мың баланы басқарған «Сартай батыр» дастанында елжандылық, қазақ халқын бірлікке, татулыққа, өнерге, ерлікке шақыру жағы басым. Солтүстік Қазақстан облысында «Жұлдызша» оқушылар бірлестіктер қызметі, сондай-ақ,

Алматы облысында /наурыз, 1999ж./жеткіншектерге арналған «Мыңбала» оқушылар ұйымы тіркеліп, өз жұмысын жүргізе бастады. Ол 12-16 жасар балалардың саналы елжандылық сезімін дамыту, ұлттық рухани құндылықта рын құрметтеу, республика халықтарының рухани қазыналарын игеру, өз

Отанының даму тарихын білу мақсатын белгіледі. Жамбыл облысы «Мирас» балалар мен жасөспірімдер ұйымының жұмысы «Жұлдызша» балалар қоғамдық бірлестігінің жарғысына негізделген. Сонымен қатар, Қазақстанда скуатинг қозғалысы да бар. Скаутинг қозғалысыны&#118 7; негізгі әрекеті &

#1241;р баланың ұқыптылығы , қырағылығы , шыдамдылығы, бір-біріне деген жолдастық көмегі барысында айқындалады. 2008 жылдың 29 шілде мен 1 тамыз аралығында өткен ІІ Республикалық балалар ұйымдарының Слетінде республикамыздағы балалар ұйымдарының саны 300-ге жеткені, сондай-

ақ бірқатар балалар ұйымы «СМиД» (Ақтөбе), «Нұр тамшы» (Атырау), «Жас ұрпақ» (Қызылорда) және Қазақстан скауттар ұйымы (Павлодар) «Атамекен» бағдарламасы бойынша жұмыс атқаратындары жөнінде хабарлама жасады. Қазақстанны&#118 7; халықаралық қарым-қатынастарыны& amp;#1187; белсенді түрде

тереңдетілуі мен кеңейтілуі, оның біртұтас халықаралық білім кеңістігін құруға өз деңгейінде қатынасу мәселесін алға қойып отырған кезеңде қазақ мектептерінде ұлттық тәрбиенің өрісін жандандыру проблемасымен айналысқан ғалымдар

Жарықбаев Қ.Б Қалиев С.Қ Ұзақбаев С.А Балтабаев М.Х Наурызбаев Ж.А Ысмайлова М.Ж Қожахметова К.Ж Оразбекова К. 1.2 «Болашақ» ерікті қоғамдық оқушылар ұйымы арқылы бастауыш мектеп оқушыларының тұл&

#1171;алық қасиетін дамытудың психологиялық-педагогикалы& ;#1179; негіздері Оқушылар ұйымы – балалар мен жасөспiрiмдердiң өз ерiктерiмен белгiлi бiр мақсат қойып, бiлiм дағдылары мен пайдалы істерді игеруде ұйымдық түрде арнайы топқа бiрiккен шығармашылық әрекеттерiнiң үрдiсi болып табылады.

Жалпы орта білім беретін мектеп балалардың қоғамдық бірлестіктері мен балалар қозғалысы сияқты түрлі әлеуметтік институттардың оқушыларға ықпалын үнемі ескеріп отырады. Балалардың қоғамдық бірлестіктері – балалар мен үлкендердің қалауы бойынша олардың тілектері мен мақсаттарын

іске асыратын, талаптарын, қажеттіліктері мен мұқтаждықт арын қанағаттандыру&# 1171;а бағытталған өздігінен ұйымдасқан, өзін-өзі басқаратын қауымдастық. Бүгінгі күні балалар қозғалысы – баланың қажетін анықтап, өздігінен қызмет ету арқылы бір н&

#1241;тижеге жетуді көздеп, әлеуметтік дамуын қамтамасыз етеді. Оқушылар ұжымындағы өзін-өзі басқару жүйесінің негізін салушы американдық педагог Э.Джилль болды. Бұл жөнінде ол өзінің “Мектеп республикасы – Republic of shcool” (1897) атты еңбегінде баян етеді.

Солардың бірі Ұлыбританияда пайда болған “скауттар” атты балалар мен жасөспірімдердің бірлестіктері болып табылады. 1907 жылы Британия Корольдiгiнiң қолдауымен, Лондон қаласында тұңғыш скауттар ұйымының Құрылтайы өтедi. 1921 жылы

Дүниежүзiлiк скауттар ұйымы құрылды. Оған 63 мемлекеттiң (Патшалы Ресей, Америка, Германия, Италия, Франция, Швеция, Индия т.б) өкiлдерi мүше болды. Патшалы Ресейде Царское Село (Пушкин қаласы) қаласында 1909 жылы тұңғыш Скауттар ұйымы тұсауын кестi.

1914 жылы Ресей Императоры Николай II “Русский скаут” атты қоғамдық ұйымды құру жөнiндегi Патша Жарлығына қол қойды. Кеңес үкіметі және социалистік даму бағытын ұстанған мемлекеттерде (Болгария, Куба, Германия, Венгрия,

Вьетнам т.б.) балалар мен оқушылардың ұжымдық топтасуларының аса белсенді көріністері – пионер ұйымының құрылуына негіз болды. Пионер ұйымы туралы Үлкен Кеңес Энциклопедиясында: “ Бүкілодақты&#117 9; В.И.Ленин атындағы пионер ұйымы балалар мен жасөспірімдердің

өзін-өзі басқаратын, бұқаралық коммунистік қоғамдық бірлестік болып табылады ”делінген. 1945 жылдары “тимуршылар” атты мектеп оқушыларының қайырымдылық қозғалысы бүкiл одақты шарпыды Пионер көсемдері мен белсенділерiн дайындау барысында бүкiлодақты&

#117 9; “Артек” пионерлер лагерiнiң маңызы өте зор болды. Мектептегi оқушылар ұжымының негiзгi қалыптастырушы күшi – оқушы балалардың қоғамдық қарым-қатынасы. Балалар арасындағы қарым-қатынас, мектеп оқушылар қауымының қоғамдық пiкiрiн қалыптастырады.

Оқушылардың өмiрге және мектептегi педагогикалық ықпалдарға деген көзқарастары олардың жас ерекшелiктерiне қарай әр түрлi сипатта дамиды. Ғұлама бабамыз Әл Фараби жас ұрпаққа тәрбиесіз білім беруге болмайтынын ескертті. Я.А.Коменскийдiң ойынша ұйымдық тәрбиенiң

негiзгi ошағы отбасы дәстүрi мен тәрбиеленушi оқушылар қауымдастықтары – ата-баба тағылымдарынан бастау алғанда ғана, оларға бiлiм берудiң тиiмдiлiгi мен сапалылығы және қоғам үшiн қажеттiлiгi арта түседi деп санаған. И. Песталоцци ұрпақ тәрбиесінде адамгершілік құндылы&

#1179;та рдың басты орын алуын меңзеген. Ж.Ж. Руссо тәрбиенiң негiзгi көзi – ата салтында деп санаған. Дж. Лоокк бала тәрбиесі тек қоғамдық, я болмаса әулеттік қажеттілік қана емес, ол адамзаттың өркениеттік қозғаушы күші ретінде ғылыми тұрғыда арнайы қарастыруды

қажет санады. К.Д. Ушинский тәрбие мәселесін ауқымды ғылым саласы ретінде қарастырады. Оның ойынша, жас ұрпақтың санасына адами қасиеттер мен ізгілік тағылымдарын қалыптастыру біріншіден - ғылыми зерттеу жетістіктеріне негізделсе, екіншіден – халықтың тәлім-тәрбиелік құндылықта рына сүйенуі керек

деп, тәрбиенің “халықтық принципін” ерекше атауына мән беруді қуаттады. С.Т.Шацкий мектептегі оқушылар ұйымын – балалардың қоғамдық бірлестіктері деп санады. Оның ойынша оқушылар ұжымындағы тәрбие жұмыстары баланың танымдық ерекшелігі мен мүмкіндіктеріне, денсаулығы

мен физиологиялық дамуына және эстетикалық талғамына байланысты жүзеге асырылу керек деді. В.Лебединский зерттеуінде пионер, яғни оқушылар ұжымындағы тәрбие мәселесін педагогика ғылымының бір саласы ретінде қарастырған. Оның ойынша оқушылар арасындағы өзін-өзі бас&

#1179;ару жүйесінің мектеп қажеттілігіне айналуы – демократиялық қағидаларғ а негізделе отырып жүзеге асырылуында дейді. Н.И Болдырев өз еңбегінде оқушылар ұйымының негізгі көрсеткіші – жалпыидеялық ортақ әрекет, оқушылар арасындағы тығыз қарым-қатынас, жалпыға ортақ бас&

#1179;ару жүйесі, көпшілікке ортақ жауапкершілік пен ұжымның әр мүшесіне қойылатын ортақ талаптар болмақ. Балалар ұйымының жаңа формациядағы жағдайы жөнінде Л.В.Алиеваның докторлық диссертациясында бірқатар маңызды мәселелер көтеріледі. Зерттеуші

А.В.Волохов Л.В.Алиеваның тұжырымдарын одан ары дамыта келе, балалар әлемі үшін ешқандай шекара жоқ екенін растай түсіп «социокинетика» ғылымының қажет екені жөнінде маңызды ұсыныс жасайды. Р.Д. Иржанова өз еңбегінде мектепте пионер мен комсомол жұмыстарын ұйымдастыруда сынып жетекшiсiнiң шешушi рөл атқаратынын атап

өтедi. Б.Ы. Мұқанова Қазақстанда&#117 1;ы пионер ұйымының әлеуметтік мәселелеріне арналған үкімет пен басқару органдарының қаулы-құжа ттары және басқа маңызды іс-шаралар жөнінде баяндап өтеді. Р.Байназаров оқушылар ұжымындағы тәрбие жұмыстарын

көпшілік қауыммен бірлесе отырып жүргізу керектігін атап өтеді. Оның ойынша бұл істі әулет пен отбасы дәстүрі, туыстық қарым-қатынас, сондай-ақ педагогтар мен ата-аналар қауымдастықтары арқылы ұйымдастыру оқушы санасында көпшіл, ұйымшыл, шығармашыл және басқа ерекше қасиеттердің қалыптасуына

әсер етеді деп санайды. Н.Б. Абаеваның ойынша оқушылар ұжымындағы тәрбие жұмыстарын жандандырудың педагогикалық жолы – ұжымдық топтардың жоғарғы органы пионер жиыны болып табылады. Ұзақ жылдар бойы Кеңес үкiметiнің мектептегi пионер жұмысының жалпы үрдiсiн қатаң қада&

#1171;алап, тәрбие жұмысын ұйымдастыруда коммунистiк идеологияға негiзделген саяси бағыт ұстанғаны – мектептегi жалпы оқу-тәрбие жұмыстарының саясаттануына әкелiп соқтырды. Сол себепті мектептегі тәрбие жұмыстарында ұлттық тәрбие жұмыстарын жүргізу қажеттігі туды деп санаймыз. Ұлттық

тәлім-тәрбие бастаулары тарихи дәуірлер көшінде заман талаптары мен құбылыстарыны&#1 187; өзгерістеріне қарай өзінің даму мен қалыптасу генезисінің ерекшеліктерімен сипатталып отырды. М. Қашқаридың : “ Ұлым, менің өсиетіммен жанды аузыңа қаратқын. Ғалым болып, біліміңді ел

ішіне таратқын ” деген тағылымдық өсиеттер арқылы, жас ұрпақтың тағдыры мен болашағына деген алаңдаушылығын білдіреді. Ал, халық тәлiмгерi атанған Қайқауысты&#1187 ; “Кодекс куманикус” атты еңбегінде: “ ей перзентiм дүниедегi басқа заттарды өз өрнегiң сияқты танып

түсiне бiл. Аллаһ тағала, адамзатты жаратты. Оған өмiр сүруге қажеттi өнер, бiлiм, саясат ағымдарын жаратты. Сенi жан-дiлiңмен жақсы көрiп, тәрбиялап жүрген ата-анаңның көңiлiн қалдырма. Бiлiм – ақылдың ажар көркi.

Аңдасаң – ақыл деген қымбат нәрсе. Оны ұры алып кете алмайды, отқа жанып, суға ақпайды ” деген астарлы ұғымдары арқылы ұлттық тәлiм-тәрбие тамырларының тереңде жатқанын пайымдайды. А. Йассауи өз өсиетін шын мәнінде шәкірттерге аманат қылу

дәстүрін ұстанады. Аталмыш қа