Янка Купала 1882-1942 (беларус)

Янка Купала 1882-1942 Рэферат падрыхтаваны студэнтам 10 Б класа Марушка Дзмiтрыем Содержание Маленства. 2 Купалава навука. 3 Дарогам жыцця. 4 Нараджэнне паэта. Першая кнга. 4 ЛРЬКА ЯНК КУПАЛЫ 5 Лрыка як род лтаратурнай творчасц. 5 Чалавек я, хоць мужык. 8 Жняя 10 ПАЭМЫ ЯНК

КУПАЛЫ 10 Бацькам новай беларускай лтаратуры, якога беларусы недарэмна парановаюць з Шачэнкам па сутнасц яго паэз па той рол, якую н адыгрывае х роднай лтаратуры, зяуляецца, безумона, Янка Купала. Кал савецк беларуск рад нада яму годнасць народнага паэта, то гэта правльна абодвух значэннях гэтага слова як буйнейшага нацыянальнага паэта як выразнка народных мас. А. В. Луначарскi У кожнай лтаратуры сць вялкя паэты выразнк дум спадзявання народа.

Да такх паэта належыць Янка Купала - выдатны народны пясняр, класк беларускай лтаратуры. У творчасц Янк Купалы, у яго непаторным таленце беларуск народ увасоб слу прыгажосць свайго паэтычнага духу, сваей глыбокай чалавечнасц, сваей мудрай фласофii, сваей любв да жыцця веры лепшую будучыню чалавека Так хораша сказа пра народнасць Купалавай пазз Мхась Лынько. Янка Купала лтаратурны пседанм вана Дамнкавча

Луцэвча. н нарадзся 25 чэрвеня ст. стылю 1882 года фальварку Вязынка былога Влейскага павета Вленскай губерн Хата, у якой нарадзiся паэт, захавалася да нашага часу. Гэта памятная мясцiна на беларускай зямлi. У й зараз знаходзiцца фiлiял музея Янкi Купалы Дзень яго нараджэння супадае са святам купалле. Паводле народнай легенды, у купальскую ноч цвце папараць.

I таму, хто сарве гэту цудоную кветку, яна прыносiць шчасце. Захоплены чаронай паэзяй гэтай легенды, малады ван Луцэвч выбра пседанм Купалы мя паэта, змагара за народнае шчасце. Гэта стала мэтай жыцця творчасц Янк Купалы. н увайшо у гсторыю беларускай лтаратуры як нястомны барацьбт за лепшую будучыню народа, за яго сацыяльнае нацыямальнае вызваленне, як пясняр яго светлай, шчаслвай

дол савецкую эпоху. Маленства. Ж ыццвы шлях Купалы гэта шлях чалавека з самай гушчы народа. Сын дробнага арандатара з беззямельных сялян, ен у маладым узросце пача працаваць на чужой зямл спазна памешчьщк прыгнет, беднасць нягоды. У вершы Сонцу паэт расказа, якм бязрадасным было маленства. Ой ты мае сонца, Як жа свецш ясна Дзе ж было раней ты. Як бы я няшчасны Як я у маленстве Радасц не веда,

Як за мной плялся Бяда, гора следам Як шо маркотны, Не знашы дарог, Абваць з паклонам Панскя парог. Сямя Луцэвча вымушана была весц вандронае жыцц, пераязджаць з месца на месца пошуках арэнды службы. Гэта спрыяла блзкаму знамству паэта з многм людзьмi, напаняла яго новым уражанням. Простыя вясковыя людз, з якм жы працава Купала, з маленства вучыл яго любць шанаваць працу чалавека,

был яго першым настанкам. Сын бяздомнага арандатара, пса Кузьма Чорны, ужо з самых малых маладых свах год падслуха душу народа, веда адчува яе мкненн спрадвечную яе мклвасць да радасц шчасця. Купалава навука. З малых гадо Купала працава на гаспадарцы, дапамага дарослым. Бы н хлопчык уражлвы, з душой чулай, адкрытай да усяго прыгожага захапляся музыкай, гра на скрыпцы дудцы, люб народныя песн казк.

Асаблва падабался яму казк парабка Песляка Мартына. Расказвал яны цкава, па-майстэрску пра розныя цуды, пра незвычайных героя-аслка, заступнка народа, пра папараць-кветку, што расцвтае на купалле. З прагнасцю. як зачараваны, слуха Янка х апавяданн. Яны захаплял хлопчыка дзвосным вобразам, адкрывал перад м новы, фантастычны свет, абуджал творчае пачуцц. Сам паэт зазнача Не тольк блзкасць да народа, з якм я падзяля гора радасць,

але народная творчасць, з якой я пазнамся, слухаючы ад блзкх мне людзей казк нш безумона, рабл на мяне свой уплы у сэнсе развцця фантазi тым крунку, каб жыць беларускм думам. У сямгадовым узросце Купала пайшо у школу. Спачатку адну зму вучыся Сеннцкм народным вучылшчы, а пасля пераезду бацьк на працу у Мнск у прыватнай падрыхточай школе вандроных настанка.

Хаце паступiць у Мнскае рэальнае вучылшча, але з гэтага нчога не выйшла бацьку патрэбен бы памочнк па гаспадарцы. Для гаспадара, каза н сыну, хопць тае навукi, што маеш. Тольк 1898 годзе Янку Купалу се ж удалося закончыць народнае вучылшча сяле Бяларучы за 25 кламетрау ад Мнска. Пасля гэтага н дог час не мог вучыцца. Беднасць прымусла мяне, успамнае паэт узяцца за ншую навуку, а менна чытаць сумную кнгу памешчыцкай

нвы псаць сумную аповесць свайго гора сахой ды касой. Не маючы магчымасц далей вучыцца у школе. Купала сам здабыва веды, шмат чыта. Найбольш падабался яму кнг тых псьменнка, якя блзка стаял да народа, псал аб яго жыцц працы. Асаблвую цкавасць выклкала паэзя М. Някрасава, А. Кальцова, А. Пушкна. М. Лермантава. Т. Шаучэнк, польскх паэта

А. Мiцкевча, М. Канапнцкай. Пазней вялкае ражанне на Купалу зраб М. Горк. Але самым вялкм настанкам Купалы бы народ. Народнае жыцц гэта вечная крынiца паэз жывла мастацкае слова паэта, дало яму магутную волата слу стаць уладаром беларускай песн. Аб гэтым н сам красамона расказа у вершы Мая навука, Мне мудрасц нежнай не да бог пазнац, Мой бацька не мог даць раскоша такх,

Начыся я сло беларускiх ад мац дум беларускх без школы кнг. Ад самай красы мах дзен невяслых Настаункам быу беларуск абшар Усходы палеткау i гоманы у слах Навуку сваю мне прыносл дар. Дарогам жыцця. У 1902 годзе Янку Купалу напаткала цяжкае гора смерць бацьк, брата дзвюх сясцр. Пасля смерц бацьк самому прыйшлося заняцца гаспадаркай, але нядога.

Праца на чужой зямл была невыноснай. Цяжка было расставацца з мац, сстрам, але Купала цврда рашы пачаць новае жыцц. У 1903 годзе н пайшо шукаць сабе службы. Гады службы был гадам новых выпрабавання. Купалу часта даводзлася мяняць прафес занятк, весц запятую барацьбу за кавалак хлеба, бы н хатнм настанкам. перапсчыкам у судовага следчага мястэчку Радашковчы, малодшым прыказчыкам у мантку Белца Маглескай губерн.

Тры гады працава на памешчыцкх броварах зазна там такога пекла, якога яшчэ дагэтуль не ме. Праца была для Купалы школай выхавання. Яна моцна звязала паэта з народам, дала магчымасць лепш зразумець яго iнтарэсы, мкненн спадзяванн. Купала часта задумвася над тым, чаму так пакутуе народ, дзе шлях да яго свабоды. На гэта пытанне юнак шука адказу рэвалюцыйнай лтаратуры Яшчэ да 1905 года н пазнаемся з пракламацыямна беларускай мове, з кнгам

Багушэвча Дунна-Марцнкевча пад х уплывам пача псаць на беларускай мове. Творы рускiх паэта-класка, беларускх псьменнка XIX стагоддзя, ананмная рэвалюцыйная лтаратура садзейнчал росту свядомасцi Купалы, дапамагал яму усвядомць свае прызванне служыць свайму народу усм слам сваей душы сэрца. Нараджэнне паэта. Першая кнга. А саблва вялкую ролю у фармраванн светапогляду Янк Купалы, яго грамадзянскiм дэала адыграла першая руская рэвалюцыя. шо 1905 год.

Рэвалюцыйныя хвал нарастал. Шырыся рабочы сялянск рух. Вокладка зборнiка верша Вокладка паэмы Жалейка, 1908. Адвечная песня, 1910 Гэтыя падзе захапл паэта, абудзiл яго свядомасць. 15 мая 1905 года у прагрэснай рускай газеце Северо-Западный край зявся верш Купалы Мужык.Гэта было яго першае паэтычнае выступленне.

Пасля, з вясны 1907 года, творы паэта начал друкавацца Нашай нве ншых перыядычных выданнях. 1908 год асаблва памятны жыцц Янк Купалы. У гэтым годзе выйшла першая кнга яго паэз. Яна называлася проста, па-народнаму Жалейка. Прадзвасць, прастата, непасрэднасць, выказаных пачуцця надавал асаблвую прывабнасць вершам паэта. Купала пса пра долю народа, цяжкую, непасльную працу селянна-

бедняка. У шчырых, прачулых вершах гучала любо да радзiмы нянавсць да яе прыгнятальнка царскага самадзяржая, памешчыка капталста. Паэт пратэстава супраць сацыяльнага нацыянальнага прыгнту, мары аб свабодзе, заклка да барацьбы. Пасля выхаду з друку кнга была забаронена. Царская цэнзура абвнавачвала Купалу тым, што н рэзка нападае на сучасны несправядлвы, з яго пункту погляду, грамадск лад, пры якм могуць мець месца, з аднаго боку, бяздзейнае той жа самы час забяспечанае

жыцц адных людзей, з другога цяжкае понае нястачы галечы жыцц селянна. У верасн 1908 года арышт бы зняты, Жалейка убачыла свет. Кнга была горача сустрэта чытачом крытыкай. Пра Купалу загаварыл як пра паэта рэдкага таленту, самабытнага, сапрады народнага. У гэтым жа годзе Янка Купала пераеха у Вльню пача працаваць бблiятэкарам у бблятэцы Данловча

Знание. Тут зно адкрыся яму цудоны свет паэзi. Нкол н яшчэ так не паглыбляся у кнгу, як цяпер. се ж кнг не магл замянць Купале школу. Хацелася папонць веды, не пакдала думка аб далейшай вучобе. ЛРЬКА ЯНК КУПАЛЫ Я нка Купала паэт яркага лрычнага таленту. Ус, што напсана м, вершы, паэмы, вершаваныя аповесцi драма Раскданае гняздо, прасякнута лрызмам, гарачым пачуццм паэта-грамадзянна, барацьбта за iнтарэсы народа.

Лрыка Купалы кранае чытача сваей народнасцю, прастатой, шчырасцю прадзвасцю выказаных пачуцця. З гадо маленства вершы паэта западаюць у душу, становяцца спадарожнкам на се жыцц. Лрыка як род лтаратурнай творчасц. У адрозненне ад эпасу драмы, дзе адлюстроваюцца падзе узаемаадносны дзеючых асоб, у лрычньх творах выяляюцца пачуцц перажыванн паэта, унутраны стан душы чалавека. Гэта родавая асаблвасць лрык захавалася ад старажытнасцi.

Сама назва лрыка паходзць ад старажытнагрэчаскага слова lira лра. Так назывался музычны нструмент, пад акампанемент якога выконвался песн. Галонае лрыцы вобраз-перажыванне. Яно можа быць выказана непасрэдна як асабстая думка-пачуцц самога паэта, выклканая пэуным жыццвым абставнам, апасродкавана ад мя апавядальнiка або лрычнага героя, гэта значыць чалавека, блзкага атару, але надзеленага адметным рысам характару паводзн.

У лрыцы перадаюцца перш за се думк пачуцц самога атара, аднак лрычнае перажыванне не зяуляецца выяленнем тольк асабстай бяграф паэта яно набывае абагульняючы характар, шырокае грамадскае значэнне гэта засды тыловая для многх людзей карцна унутранага жыцця чалавека. Яна можа раскрываць грамадска-палтычныя, фласофскя, нтэлектуальныя, маральныя мкненн асобы, самыя нтымнья яе пачуцц жаданн. Пакольк прадметам лрык зяуляецца унутраны свет чалавека, яго духонае жыцц, то знешня

жыццвыя абставны тут не маюць самастойнага значэння, як у эпасе або драме элементы эпасу апсанне апавяданне у лрычных творах цалкам падпарадкаваны выявленню лрычнага пачуцця, раскрыццю вобраза перажывання, лрычная паэзя адрознваецца ад эпiчнай i драматычнай спецыфчным сродкам раскрыцця зместу. Яна здана звязана з музыкай. Характэрныя яе асаблвасц ушчыльненасць павышаная эмацыянальная выразнасць слова, вершаваная рытмчная мова. Важнае эфанчнае Эфанiчны мiлагучны кампазцыйнае значэнне у лрычных

творах мае рыфма, хаця сустракаюцца вершы без рыфмы белы верш. Есць таксама вершы у прозе, прада, гэта давол рэдкая зява. Лрыка мае багатыя традыцы. Яшчэ у антычнасц зявлся такя лрычныя жанры, як ода Ода урачысты, хвалебны верш, у якiм услаляецца якая-небудзь значная падзея або асоба злегя Элегiя верш сумнага зместу эклога Эклога жанр антычнай букалiчнай сельскай паэзii, напiсаны форме дыялога

памiж персанажамi пастухамi, пастушкамi i сялянамi пасланне. Аднак у працэсе развцця лрычнай паэззii межы памж жанрам се больш больш сцрался, цяпер пры вызначэнн вдау лрычнай творчасц круюцца тэматычным прынцыпам. Паводле зместу характару лрычнага выказвання лрыка падзяляецца на грамадзянскую або палтычную, фласофскую, нтымную вершы пра каханне дружбу, пейзажную. Прада, так падзел давол умоны.

Трэба мець на вазе, што лрычным перажыванн асоба паэта выяляецца цэласна, нярэдка пейзажных або нтымньх вершах выказваюцца фласофскя або палтычныя думк. Лрыка Янк Купалы тэматычна разнастайная. Жыцц праца народа, свет прыроды, фласофскя роздумы, думк аб прызначэнн паэз каханн так шырок абсяг лрычных перажывання паэта. Гэта пераважна грамадзянскя перажыванн, выяленне народных мкнення спадзявання.

Паэзя Янк Купалы, зазначае Мхал сакоск, гэта не проста добрыя, высокамастацкя вершы, гэта апрача сяго своеасаблвая гсторыя жыцця беларускага народа, з яго характарам звьчаям, з яго думам надзеям, з яго барацьбой перамогай. Многя дакастрычнцкя вершы Купалы можна назваць песням сялянскай нядол так моцна адбся х трагзм народнага жыцця. Паэта хвалюе лес народа. н пша пра горкую долю працонага беларуса бедняка, беззямельнiка, як акутуе ад сацыяльнага нацыянальнага прыгнту, ад голаду, бяспрая, цяжкай непасльнай

працы. Не тольк Купалавы творы грамадзянскага зместу, але вершы аб прыродзе, каханн, прызначэнн паэз прасякнуты сацыяльным матывам, грамадзянскм смуткам. Але лрыка Купалы не тольк песн жальбы гора народнага вершы паэта напонены рэвалюцыйным пратэстам, гненым абурэннем нянавсцю да прыгнятальнкау народа. Купала паэт-аптымст, выразнiк светлых народных мар аб шчасц вол, сацыяльнай справядлвасц. н сам сказа пра сябе

Я адплац народу, Чым моц мая магла Зва з пута на свабоду, Зва з цемры да святла. Чалавек я, хоць мужык. Я к се вялкя народныя паэты, Янка Купала гаворыць ад мя народа, яго голасам, выяляе яго думк мкненн. Яму уласцва выключная чуласць да простых людзей, да лесу мужыка. н перажывае народнае гора так моцна, Рукапiс верша Мужык. 1905. так балюча, як свае асабстае гора умее заглянуць у глыбн народнай душы там

знайсц водгук уласным настроям, пачуццям, перажыванням. Многя лрычныя творы Купалы гэта голас самога народа, жывая, наглядная, непасрэдная перадача думак, пачуцця, мкнення працоных мас. Так напсаны верш Мужык. Гэта маналог селянна-працанка, яго слова, яго голас. У гэтым голасе не тольк крык набалелай душы, стогн боль, скарга на жыцц, але пратэст супраць бяспранага,

прыгнечанага становшча, вера свае слы, гордае усведамленне сваей працоунай годнасц, свайго чалавечага я. Але хоць кольк жыць тут буду, Як будзе век тут мой вялк, Нкол, братк, не забуду, Што чалавек я, хоць мужык. кожны, хто мяне спытае, Пачуе тольк адзн крык Што хоць мной кожны пагарджае, Я буду жыць бо я мужык У гэтых радках лейтматы верша, галоная яго думка.

Купала, як Ф. Багушэвч у вершы Дурны мужык, як варона, паказвае бяспранае, паднявольнае жыцц беларускага селянна часы царызму. выяленчыя сродк мовы, якм намаляваны рэалстычны вобраз мужыка, у яго такя ж простыя, малянiчыя, як у Ф. Багушэвча. Цяжкая бязрадасная сялянская праца характарызуецца па-народнаму трапным дакладным зптэтам параунанням Залты потам горкм вочы, працую, як той вол рабочы. Няшчасны лес селянна-бедняка парановаецца з лесам грыба-чашчавка

Што голы я павнен згнуць, як той у лесе чашчавк. се ж Мужык Купалы значна адрознваецца ад верша Ф. Багушэвча не тольк сваей мастацкай дасканаласцю, але больш глыбокм гуманiстычным зместам. Тут мацней, з большай слай, чым у Багушзвча, выявлена высокая чалавечая годнасць мужыка, пачуцц асобы простага чалавека. Рост гэтага пачуцця падкрэслваецца рэфрэнам. У сям першых строфах рэфрэнам перадаецца горкая роня над

лесам селянна, пазбаленага элементарных грамадзянскх право, у канцы ж верша сцвярджаецца высакароднасць мужыка, яго чалавечая годнасць чалавек я, хоць мужык, Я буду жыць бо я мужык Маты услаулення чалавечай грамадзянскай годнасц працонага беларуса адзн з галоных у лрыцы Купалы. У вершах Я мужык-беларус, З песень беларускага мужыка, Спрасоння, Аратаму, Думк паэт малюе рэалстычны вобраз пратэстуючага селянна гордага, свабодалюбвага.

н не можа не хоча больш жыць у нявол, цярпець прыгнет. Купала пераканача паказвае, як у працоунага беларуса абуджаецца класавая свядомасць, расце пачуцце гордасц за сваю працу нянавсц да тых, хто карыстаецца яе здабыткам. Мужык гнена абураецца супраць гэтай сацыяльнай несправядлвасц. н пытае трутня пчольных прац Чаму, дзе труд крывавы ляжа, Цвце загон, стаць палац

Чаму я сею, а другя З сябы май збраюць плен Спрасоння У стваральнай працы народа Купала бачыць яго слу, крынцу радасц чалавечага шчасця, багацце духонага свету маральнае хараство людзей. Жняя 1911. няя твор аб велчы душэнай прыгажосц простага чалавека. Напсаны н у ншай танальнасц, чым Мужык. У аснове лрычнага перажывання тут пачуцце радаснага захаплення жыццм працай народа. Вобраз жня апаэтызаваны, намаляваны яркх эмацыянальных фарбах, авеяны светлай рамантыкай.

Простая сялянская дзячына хоць паказваецца у звычайных абставнах вясковага побыту, але яна пастае як увасабленне сяго самага цудонага прыгожага, як высок чалавечы дэал. Яна парановаецца з царыцай як сама царыца залатой кароне, з сонцам уся сама як сонца. Усе яе аблчча, асветленае сонечным ззяннем, гарманчна злваецца з прыродай. Прыгожая, гордая, велчная, з вянком на галаве, дзе яна па пол, услаляючы песняй залатое жнва.

Прырода любуецца яе красой. Вецер абнiмае Каласкi хiнуцца Стан яе дзявочы, Перад й паклонна, Сонца й цалуе Дзiвiцца iгруша Шыю, твар i вочы. На мяжы зялнай. А яна - царыца Весела, шчаслiва Карануе песняй Залатое жнiва. ПАЭМЫ ЯНК КУПАЛЫ Рання паэмы. Я нка Купала атар шырока вядомых лраэпчнх драматычных паэм.

Да жанру паэмы паэт звяртаецца вельм рана, на пачатку творчасц. Першыя яго паэмы Адплата кахання, Змою, Нкому, Калеча был напсаны у 1906 1907 гадах. Усе яны прысвечаны паказу трагчнага лесу працонага чалавека ва умовах эксплуататарскага ладу. Адзн за другм праходзяць перад нам гэтых творах вобразы абяздоленых людзей, якя не могуць знайсц свайго шчасця глыбока пакутуюць. Памрае змой пад крыжам ля дарог жабрак

Кукса убог Калека. Такая ж трагчная доля парабчанк Ганны. Багатыя людзi разлучаюць яе з каханым выганяюць са службы. З дзцем на руках змовую ноч па дарозе дадому яна замярзае Зiмою. Сацыяльная няронасць становцца прычынай гбел сялянскага хлопца Янк Прывады паненк Зос х шчасце разбвае шляхцц Лачынск

Адплата кахання. Шырокую вядомасць атрымал рамантычныя паэмы Купалы Курган, Бандарона, Яна я, Магла льва, прасякнутыя вольналюбвым, патрыятычным матывам сярод гэтых твора Курган Бандарона паэмы пра легендарную герачную гсторыю народа, пра мужных, смелых, моцных духам людзей, якя ахвяруюць сваiм жыццм у iмя свабоды. Литература Ш Беларуская лiтаратура, В. У. Iвашын, М. А. Лазарук,

Мiнск, Народная асвета, 1986 г. Ш Беларуская лiтаратура, дапаможнiк для абiтурыента, Мiнск, Вышэйшая школа, 1996 г.