Курсавая работа
Жаночыя вобразы ў творах малой прозы М. Зарэцкага«Сцежкі-дарожкі», «Вязьмо»
Змест
Уступ
Асноўная частка
1. Жаночыя вобразы ў творах малой прозы М. Зарэцкага
2. Жаночыя вобразы раманах «Сцежкі -дарожкі» «Вязьмо»
Заключэнне
Выкарыстаная літаратура
Уступ
М хась Зарэцк (Касянко Міхаіл Яфімавіч ) пражы дужа кароткае, але творчых аднос нах багатае, змясто нае жыццё, якое траг чна абарвалася змрочныя гады стал нскай дыктатуры, у перыяд масавых рэпрэс й, што абрынул ся на савецк народ. У вын ку супрацьзаконных акцый был ф з чна зн шчаны сотн тысяч н чым не в наватых людзей, лёс як х падзял М. Зарэцк .
М хась Зарэцк аднос цца да л ку той вял кай плеяды беларуск х п сьменн ка, чыя творчасць до г я гады знаходз лася пад забаронай або папросту замо чвалася. хоць асобныя творы друкавал ся савецк час, большасць з таго, што складае стрыжань творчай манеры п сьменн ка, не было вядома шырокаму колу чытачо. А м ж тым пяру Зарэцкага належаць так я выдатныя аповесц раманы, як «Голы звер», «Вязьмо», «Сцежк -дарожк », незакончаны раман «Крыв чы», а таксама шмат твора малой прозы.
Роскв т таленту праза ка прыйшо ся на часы так званай беларус зацы пачатку стал нскага тэрору. Дзве згаданыя акал чнасц не магл, безумо на ж, не па плываць на тэматыку дух яго твора. У мног х творах М. Зарэцк мкну ся асэнсаваць паслякастрычн цкую рэча снасць, тую новую мараль, якую прапаведавал бальшав к. Зарэцк -мастак адчу, што гэтая новая мараль не лепшым чынам уплывае на людзей, калечыць чалавечыя лёсы. Адной з ахвяра савецкага выхавання стала жанчына, якая адма лялася выконваць сваё прыроднае прызначэнне станав лася акты ным грамадск м дзеячам.
Мэтай працы з'я ляецца асэнсаванне жаночых вобраза у творчасц М. Зарэцкага.
Для даследавання паста ленай мэты неабходна вырашыць наступныя задачы:
1. Пазнаём цца з творам, у як х раскрываецца паста леная тэма;
2. Пазнаём цца с стэматызаваць л таратуразна чыя працы па тэме;
3. Вызначыць мастацкую функцыю жаночых вобраза у творчасц ;
4. Акрэсл ть розныя падыходы М. Зарэцкага да паказу жанчыны савецк м грамадстве.
У дадзенай працы мы паспрабуем спын цца на жаночых вобразах у так х творах п сьменн ка: апавяданн «Гануля», «Мар'я» (1922), «На маладое», «Бель» (1924), «Дз ная» (1925), «Навела пра каханне» (1926), «Кветка пажо клая» (1928), аповесць «Голы звер» (1926), раманы «Сцежк -дарожк „(1927) “Вязьмо»(1932).
1. Жаночыя вобразы творах малой прозы М. Зарэцкага
М хась Зарэцк ствары запам нальныя характары прадста н ко тагачаснага грамадства. Але часта яго вага ск равана да жаночых вобраза. Звернемся да вобраза «былых» «новых» жанчын праза ка паспрабуем асэнсаваць х ролю дэйнай глыб н яго твора .
Даследчыца нга Воюш у сва м артыкуле «У непрытульным свеце+» падае думку, што сярод шматстайных сюжэта, праблем характара вымалё ваецца агульны траг чны вобраз жанчына на грэбен жыцця на яго дне. Адцв лая кветка сярод разнатра я с мвал жаночай душы, апаленай пякучым святлом рэвалюцы. Але мы пав нны не згадз цца з гэтым меркаванем. Не ва с х творах а тар паказвае жанчыну на грэбен жыцця на яго дне. У ранн м творы «Гануля» а тар з самага пачатку гаворыць аб безнадзейнай жыццёвай с туацы Ганул: у яе няма хаты, няма на што жыць: «Гануля цётк Арыны за кавалак хлеба гародн ну з чорнай зямл калупала» [3, с. 118]. Был, канешне, светлыя моманты жыцця: «Бачыл, як красуецца стромкая маладая в шня; як яна [Гануля] ззяе, бл шчыць веснавым хараством+был цёмныя ночк, палк я пацалунк, абн мк, глыбок я жарк я цех » [3, с. 118]. Але потым прыехала «Гарадская», якая дала штуршок да новага жыцця, бо пасля сустрэчы Ганул з ёй, яна пачала жыць зус м па- ншаму: " пачало Ганул нешта раскв тать усярэдз не" [3, с. 119].
Спачатку Гануля проста глядзела за дзецьм аднавяско ца, потым мыла х бял зну на працягу сяго гэтага маленькага апавядання Гануля падымалася з кожным крокам усё вышэй вышэй. Так, у гэтым творы а тар паказвае, як гало ая гера ня паднялася з самага н зу выб лася у людз, не наадварот не засталася на дне.
Як п сьменн к рамантычнага к рунку М хась Зарэцк аддава шмат уваг барацьбе пачуцця, душэ ным рухам адз нокага чалавека, таму нездарма яго творах гало нае месца займаюць каханне любо як усеабдымныя, канцэптуальныя, кашто насныя паняцц .
Гэтая тэма прасочваецца мног х творах п сьменн ка ранняй яго творчасц тых творах, як я з'я ляюцца пераходным, так я як «Голы звер», «Кветка пажо клая» нш.
Пра каханне адказнасць за таго, каго мы прыручыл (А. дэ Сэнт-Экзюперы), апавяданне «На маладое». Яго гера ня Марылька замужам за нялюбым Ахрэмам, але знаходз ць адз ную цеху грэшным каханн з маладзеньк м Вас льком. Муж даведваецца пра гэта бярэ знахарк Га рыл х прываротнае зелле для жонк. Апоеная атрутай, ужо цяжарная, Марылька пам рае...
Вобраз Марыльк прадста н цы «старога» яшчэ адз н прыклад «пажо клай кветк ». «А Марылька… Бедная яна… Пан кла без пары, як кветка дрэнным, атрутным паветры. Зацягнула небараку згубная прорва жыццёвай багны...» [3, с. 196], спачувае ёй а тар напрыканцы твора. Жыццёвая багна паказана тут, як апавяданн «Мар'я».
Характар гало най гера н апавядання «Мар'я» выя лены сутычцы з лёсам. А тар вё жанчыну да сапра днага кахання праз выпрабаванн. Пак нутая Андрэем, Мар'я бярэ шлюб са сквапным Ягорам па яго загадзе заб вае сваё дз ця ад Андрэя. У сталым узросце яна сустракае ваеннага п сара Ляксандру, з як м шукае бл зкасц. У л рычным адступленн пра восень жыцця М хась Зарэцк фактычна п са пра сваю гера ню: «Восень жыцця чалавека… Х ба мала хараства гэтым адцв танн душы, у гэтым сумна-пакорным разв танн з уцехам, забавам маладосц? Х ба не прыгожыя гэтыя астатн я абуджэнн павол засынаючага сэрца, гэтыя астатн я гулл ва-радасныя выбух зам раючага жыцця, гэтыя астатн я запозненыя асенн я кветк? Запозненая асенняя кветка» [3, с. 46] гэта апошняе каханне Мар', каханне-ачышчэнне змарнаванай пакутам душы, споведзь любаму сэрцу пра непапра ныя памылк жыцця. Мар'я прымае се дары лёсу вын ку перамагае барацьбе з духо най адз нотай, ганьбай, мужавым фанатызмам, смуткам па дз цяц, «забабонам » старога патрыярхальнага грамадства. Жыццё дорыць ёй як узнагароду хв л ны шчасл вага адцв тання, яшчэ адно малое чарговую надзею.
Неаднойчы а тар называе «дз най» Шумаву гало ную гера ню апавядання «Дз ная». Яна, прадста н ца жанаддзела, прыязджае рас-параджэнне Блонскага для правядзення асветн цкай работы сярод жанок. Яе задача аг тацыя за новы быт, дакладней, за выхаванне дзяцей дзяржавай, каб у жанчын бы час для стваральнай працы. Шумава дзейн чае адпаведна сва м закл кам аддае сына дз цячы дом. Пам ж ёю Блонск м узн кае заемнае пачуццё, але жанчына ба цца выяв ць у сабе чыста жаночыя рысы пак дае яго. У каханн Шумавай змагаюцца эмацыйнае рацыянальнае. Яе жаночая душа яшчэ не зазнала перараджэння, якое прая ляецца праз адма ленне сябе як жанчыны мац. Невыпадкова гера н няма мя тольк прозв шча.
Мы л чым, што гера ня не мкнецца перарадз цца, а зус м наадварот яна дэградуе, яна змагаецца за нейкую дэю, не бачачы перад сабой н чога, акрамя тольк гэтай дэ, якая яе на рац зроб ць шчасл вай.
У вын ку самаразбуральнай дзейнасц Шумава застаецца, як яна кажа, «без л шн х прывязанасцей» без кахання Блонскага любов ласнага дз цяц. Прапагандысцкая дзейнасць Шумавай у жанаддзеле фактычна ск раваная на стварэнне дз цячых дамо, адчужэнне дзяцей ад мацярок, гэтай нястомнай працы паступова, як шкодная праява «старога», у яе душы выпальваецца сама жаночая сутнасць.
У хв л ны разрыву з Блонск м яна прызнаецца: «Сама сябе баюся… Ува мне можа абудз цца жанчына… Не наогул жанчына, а такая… ну, слабая, адданая, бязвольная… Жанчына-раба, такая, якой не пав нна быць, якая — знявага для чалавека...» [3, с. 204].
Каханне творы малюецца зняважл вым, рабск м пачуццём для слабых. Шумава з'я ляецца слабой жанчынай. Яна н кол не адчуе, не знойдзе сва м жыцц таго кахання, якое змагло б зраб ць з яе сапра дную жанчыну, якая магла б пражыць шчасл вае жыццё разам з любым чалавекам, з любым сынам. Але бяда яе у тым, што яна к даецца на цёк ад самой сябе, спрабуе згуляць на сваю будучыню з жыццём у гульню без прав ла .
У «Навеле пра каханне» расказваецца пра двух маладых людзей трактарыста ударн ка Уладз ка пра Веру малое кучаравае стварэнне.
Уладз к кахае Веру, але неяк пасвойму. У яго не хапае рашучасц, смеласц падысц да яе сказаць словы кахання, прызнацца сва х пачуццях. Ён усё выношвае сва х думках, марах, але здзейсн ць гэтыя мары ён не можа. Уладз к то сумняваецца, то верыць, што каханне пам ж м снуе: «А часам Уладз ку сё-так здавалася, што Вера кахае яго, добра, моцна кахае, што яна проста хаваецца, х труха+» [3, с. 373].
Вера таксама кахае Уладз ка. гэта бачна па тым, як а тар ап свае аднос ны маладой дзя чыны да хлопца: «Бо чаго ж бы начай прыходз ла яна так часта да яго гараж? чаго б з'я лялася яна акурат тады, як у гаражы, апроч яго н кога няма? чаго б распытвала яна яго пра сякую дробязь?..» [3, с. 373].
М. Зарэцк падае творы здарэнне пол, кал да Уладз ка прыйшла сама Вера, каб разв тацца, бо пав нна была ехаць на вучобу горад, а Уладз к нават не звяртае ваг на дзя чыну, якую кахае.--PAGE_BREAK--
Уладз к са злосц нац сну рычаг «Нешта раптам рванула яго за нагу з такой с лай, што ён, як сноп перакул ся на дол. боль+» [3, с. 376].
Ён пача ратаваць трактар грамадскую ласнасць. Можа гэты выпадак дапамог уратаваць каханне. А можа а тар хаце паказаць, што патрэбна было ратаваць каханне, тыя самыя лепшыя, светлыя пачуцц, а не тую бяздушную, халодную машыну, што патрэбна жыць не дзеля грамадскай уласнасц, а дзеля каханай жанчыны.
У гэтым творы пам ж вобразам Веры каханнем можна пастав ць знак ро на. Вера не пак нула Уладз ка, а пазвала з сабой. Яна сё зяла свае рук, як тады, кал прыйшла сама разв тацца: «яна зно гэтае нялюбае дзе чанё не дала яму сказаць рашучага слова» [3, с. 378]. Часам, каб паказаць свае пачуцц, не патрэбны словы: «Вера раптам нах ляецца да яго твару закрывае рот яму ц х м до г м пацалункам+» [3, с. 378].
У апавяданн «Бель» немалады рабочы Дан ла шукае дарогу абяцаную светлую будучыню на гэтым шляху сустракае «свядомую» работн цу завода Ганну Матузову. Закаха шыся, захоплены новым поглядам на жыццё, Дан ла пак дае сям'ю, але не забаве высвятляецца, што яго ахвяра была марнай у Ганны жо ншае захапленне. Даведа шыся пра гэта, Дан ла бяздумна крочыць у цемру з мовай ночы замярзае заве .
Безумо на, нельга разглядаць Ганн н учынак па-за той атмасферай, якая панавала першыя паслярэвалюцыйныя гады: тады " асяроддз нтэл генцы распа сюдз л ся рознага роду лявацк я, н г л стычныя, ультрарэвалюцыйныя тэоры сям', шлюбу, свабоднага кахання, розныя погляды на выхаванне дзяцей г. д," [1, с. 11]. По нае хрысц янскага разумення свету сэрца Дан лы натыкаецца на вонкава лаг чныя, а пасутнасц разбуральныя погляды Ганны Зм тров ча, што нам нуюцца як «бель». Тут мы з даследчыкам не можам пагадз цца. Чалавек хрысц янскага светаразумення не дазвол ць сабе нават падумаць пра ншую жанчыну, бо гэта грэх пралюбадзейства. Даследчык, як гэта п са не разумее сам сэнсу паняцця «хрысц янскае светаразуменне».
Яна, «бель», блытае спрадвечныя маральныя арыенц ры, замятае прав льны шлях: «Бель гэта… сярэдз тож бель, бо ружовае зн кла. Н чога няма адна бель… А мо гэта не дарога?» [3, с. 166]. Апошняе пытанне для сучасн ка гучыць як рытарычнае. Дан лу, як у час зав рух, засляп ла гэтая безвын ковая, безнадзейная любо да Ганны. Ён н чога не бачыць перад сабой, забывае пра сям'ю. На нашу думку гэты с мвал чны вобраз «бель» у творы мае адмо нае значэнне.
Кал Дан ла тольк пачынае разумець законы разв цця новага ладу, то дасведчанай, адукаванай Ганны жо ёсць уя ленне пра дзеянне вял кага рэвалюцыйнага механ зма: «За важы каля сябе ржу якую прэч! Бачыць, што якая часц на машыны сапсулася, зам нае тольк прэч яе...» [3, с. 137]. У гэтых словах адлюстравана нежаночая дэструкты насць, адма ленне гало ных жаночых якасця м ласэрнасц шкадавання, на змену як м прыходз ць бездухо насць.
Разуменне нутранага жыцця Ганны таксама нежаночае. Душа гэта «посуд», абы ён бы, «а чаго нал ць стане...» [3, с. 147]. М. Зарэцк не мог не ведаць, што, паводле хрысц янскага светабачання, чалавек носьб т усёабдымнай Божай любов, кал сэрцы зн кае Бог (любо ), то м пасяляецца д'ябал. Напэ на, каб падкрэсл ць нябоскае паходжанне «савецкай любов », а тар укла у вусны Ганны менав та слова з шырок м значэннем (любо, а не каханне) у маналогу, звернутым да Дан лы: «Люблю… Трэба прасцей на рэчы глядзець… Ну, можа, упадабалася табе трох… як жанчына… Хочаш мяне… Навошта выдумваць яшчэ нешта надзвычайнае, вял кае, страшное… Час ужо знаць, што такое любо ...» [3, с. 147]. Натуральнае для а тара-гуман ста адз нства паняцця «жанчына» — «любо » «душа» парушанае. Жанчына са спустошанай душой, без любов «дз ная», «страшная», «незразумелая». Менав та так Дан ла спрымае Ганну. Яна паказана па-за домам, па-за сям'ёй, не традыцыйнай жаночай сферы займае чужую мужчынскую н шу сацыяльнай структуры.
Вобраз Ганны Матузовай, як большасць жаночых вобраза у прозе М хася Зарэцкага траг чны. Жанчына ста ць на шляху да адз ноты, бо не мае душэ най прывязанасц, яе барацьба за вольны свет перарасла барацьбу з сабой. У перспектыве лёс Ганны бачыцца так м, як у Марыны Гарновай, гало най гера н апавядання «Кветка пажо клая», бо расплата за памылк коштам чалавечага жыцця рана ц позна абавязкова наступае.
Каб праанал заваць вобраз Ганны у гэтым творы, то патрэбна яшчэ разгледз ць яшчэ адз н твор М. Зарэцкага «Кветка пажо клая».
«Кветка пажо клая». Гэты твор ста канцэнтрацыяй таго, што было нап сана дагэтуль, крокам да новага.
Чалавечыя аднос ны 1920 — 1930-я гг. нагадвал ваенныя часы, бо кожнага прыгнечвала невядомасць: хто застанецца стра за тра, а каго спасц гне смерць, хто будзе знагароджаны, а хто пакараны. Атмасфера рэпрэс й вымушае Марыну Гарнову раб ць антычалавечыя чынк, як я здаюцца прав льным, пакуль не тычацца кагосьц з бл зк х людзей, тых, з к м чалавек звязаны любо ю.
Змест «Кветк пажо клай» глыбок. Дачка памешчыка Марына Гарнова юнацтве паспрабавала парваць са сва м класам, са сва м асяроддзем. яе спроба здзейсн лася. Спярша Марына была эсэркай, а потым яна верай пра дай служыла савецкай уладзе. «Працавала надзвычайнай кам с, займала важную пасаду, добра працавала, была вядома с м тутэйшым „контрам“ як спрытная чэк стка з п льным вокам сталёвай цвёрдасцю» [3, с. 253]. У сваёй працы Гарнова, не за важы шы гэтага, перайшла мяжу дапушчальнага. Яна стала ахвярай дэ рэвалюцыйнай бязл таснасц, жорсткасц, забылася пра м ласэрнасць. Гарнова парушыла маральныя прынцыпы жыцця, жыццё ей адпомсц ла. Пачалося гэта парушэнне не тады, кал яна на закл к бацько вярнуцца дадому адказала л стом: «Не л чыце мяне вашай дачкой». I зраб ла гэта лёгка, з усмешкай, «гэта была н бы забава маленькая» [3, с. 268].
Не, усё пачалося тады, кал Марына не працягнула рук брату, як прас паратунку, бо яму пагража арышт, як прысяга, што кал сястра дапаможа збегчы за мяжу, ён не будзе болей выступаць супраць савецкай улады, займацца варожай дзейнасцю. На гэты крык душы спалоханага чалавека «спрытная чэк стка з сталёвай цвёрдасцю» не адгукнулася. Не адгукнулася таму, што бязл тасная барацьба вытруц ла з яе душы дабрыню м ласэрнасць. Яна ласнаручна падп сала смяротны прысуд брату.
Аддамо належнае шчырасц Гарновай. Яна адкрыта прызналася, што магла дапамагчы, магла даць паратунак, але не зраб ла гэтага, бо перад ёй бы родны брат: «А той час н кога я не л чыла так м ворагам, як сваю радню...» [3, с. 268].
Пасля таго як прысуд бы выкананы, Гарнова атрымала ад бацьк жахл вага зместу «п сульку»: «3 гэтага часу будзь ты праклята. Няхай табе жыццё будзе горкаю доляй. Бацькава пракляцце спасц гне цябе на тва м ганебным шляху» [3, с. 266].
Гарнова не здолела вынесц цяжару не бацькавага праклёну, а цяжару ласнага сумлення. Яна нутрана зламалася, страц ла ц кавасць да жыцця, сум, пустата страх пасял л ся яе душы.
Перад нам сапра дная трагедыя чалавека, як фактычна прызнаецца непапра ных памылках. Моцная воляй, загартаваная барацьбе Марына спрабуе яшчэ чапляцца за жыццё. Даследчык М хась Мушыск за важы такую дэталь: гера ня ладко ваецца на працу дз цячы дом, спадзеючыся, што бл зкасць да бязв нных дз цячых душ дапаможа ёй забыцца пра траг зм м нулага, знайсц сябе. Спадзявалася былая чэк стка знайсц душэ нае заспакаенне каханн. Але дарэмна, для кахання таксама патрэбны дабрыня, здольнасць да суперажывання, м ласэрнасць, чаго душы Гарновай не засталося.
Выродл вая, узрошчаная фанатычным перакананням чалавечая воля падстава для шматл к х духо ных трагедый, глеба, на якой узрастаюць найгоршыя чынк жо кнуць найлепшыя кветк чалавечых памкнення. Вакол нашай гера н сц скаецца вязьмо ласных памылак. Яна прынесла ахвяру сама стала ахвярай: эстафета ахвяравання эфемернаму дэалу прыводз ць нтэл гентку Гарнову да свядомага самазабойства. Яна г не пад колам цягн ка. М. Мушынск пара но вае цягн к з с мвалам сталёвай, машын заванай с лы, што нястрымна мчыць наперад, ад якой г не гало ная гера ня.
Вобраз Марыны вызначальны тым, што праз смерць гера н станов цца зразумелым кошт той светлай будучын, у якую яе закл кал верыць.
Зно гучыць маты любов. Няхай яна называецца тут «слабасцю», «л пучым путам », «атрутным павучыннем», «хмелем», «прыгожаю, але грузкай, дрыгвянай багнай» [3, с. 265], але гэта прычына, што вымагае ад Марыны Гарновай ачышчэння, вяртае жанчыну страчаную с стэму каардыната .
М хась Зарэцк, плоцячы дан ну часу, быццам бы вык ро ва у ф нале апавядання на «прав льны» шлях, адваротны зместу твора: «Кветка пажо клая. I таму адляцела, адпала ад дрэва жыцця, звол ла месца здароваму, свежаму. I нямала было так х кветак, што прыцягнул ся к сонцу Кастрычн ка, што закрасавал м цветам жывым, пышна-дзейным. Але глыбока расл атрутна-гн лую глебу, набраклую лёкам смяртэльным. не вытрымал палкага сонца. Пажо кл ...» [3, с. 285].
Тым не менш у гэтых некальк х словах маецца падтэкст. Звернемся да сло «урасл атрутна-гн лую глебу, набраклую лёкам смяртэльным». Яны перагукваюцца з ф нальнай фразай апавядання «На маладое»: Марылька «пан кла без пары, як кветка дрэнным, атрутным паветры» [3, с. 196].
Увогуле жо самой назве а тар як бы паведамляе нам пра тое, аб чым будзе твор. Кветка пажо клая гэта тая, якая жо не жыве, якая жо амаль памерла, ёй тольк застаецца снаваць, падпарадко вацца прыроде чакаць свайго канца, або якая вогуле «згуб ла сваё месца жыцц » [3, с. 284]. Так паказана Марына Гарнова. Яна проста снуе. канцы твора пам рае. так х «кветак пажо клых» вельм шмат ва сёй творчасц п сьменн ка. Так да вобраза пажо клай кветк М. Зарэцк звяртаецца так х творах як «На маладое», «Бель», «Кветка пажо клая».
Лаг чным працягам нтэнс ных пошука п сьменн ка гал не жанравай формы стала аповесць «Голы звер». Аповесць займае давол прыкметнае месца творчасц М. Зарэцкага. Гэта змясто ны, вострапраблемны твор, у цэнтры якога герой адмо нага плана. В ктар Яроцк выступае аповесц як носьб т ф ласоф эга зму. Мног я даследчык твора асуджаюць гало нага героя. Але сэнс твора нельга зводз ць тольк да маральнага асуджэння Яроцкага. Сваю п сьменн цкую вагу М. Зарэцк засяродз апрача вобраза Яроцкага яшчэ на даследаванн грамадска-пс халаг чных умо, як я спараджал падобны тып, на нутраным свеце тых, хто станав ся ахвярай яго злачынных дзеяння .
Сярод ахвяр патрэбна вылучыць вобраз Л дачк гало най гера н твора. Л дачка не належала, вядома, да прагных хц вых, але яна з прычыны малога жыццёвага вопыту, на насц, легкадумнасц таксама аказалася ахвярай цын зму Яроцкага. Трэба сказаць, што заемааднос ны гэтых дзейных асоб не я ляюць асабл вай ц кавасц. Тут няма значных пс халаг чных знаходак, наватарск х паварота тэмы. Перад нам давол распа сюджаны л таратуры сюжэт спакушэння знешне абаяльным, ло к м прайдз светам маладой на най дзя чыны. Л дачка паддалася салодкай атруце лёгкага жыцця. Аднак ёсць у сюжэтнай л н Яроцкага Л дачк момант, на як варта звярнуць увагу. Гэта маты л тасц, тэма спачування чалавеку, як апусц ся на дно жыцця, спазна усю глыб ню маральнага падзення.
Пасля таго як маска прыстойнасц была сарвана з твару Яроцкага, ён звяртаецца да падманутай м дзя чыны: «Л дачка! Бачыш, хто я так? Ты не чакала, пра да, не чакала гэтага? Ну, ц скажаш цяпер ты, што люб ш мяне, што я табе родны бл зк? Ц можна кахаць такога, як я? Ц можна кахаць таго, хто ад ус х чыста адб ся, хто акуну ся страшэнную гразь, з якой ня змога жо вырвацца?» [3, с. 414]. продолжение
--PAGE_BREAK--
Гера ня аповесц аказалася гатова ахвяраваць сабой, гатова па-ранейшаму пяшчотна самааддана люб ць В ктара, дзял ць з м радасць гора. Але Яроцк думае, што Л дачка слабая, яна не зможа палюб ць яго ва сёй той «граз », у якой ён зараз жыве, бо л чыць яе чыстай, дабрачыннай.
Свае паводз ны чынк герой аповесц «Голы звер» спрабуе расцэньваць як бунт, па станне супраць людзей, супраць усяго свету, а Л дачка, на яго думку, так зраб ць не зможа.
Л дачцы спачувае Шчупак, кал бачыць, як абыходз цца з ёю Яроцк. У яе закаханы Горск. Але Л дачка не звяртае на сё гэта ваг .
Яшчэ патрэбна спын ць увагу на аднос нах мац Л дачк да Яроцкага да сваёй дачк. У аповесц а тар гаворыць, што мац пакахала Яроцкага больш, як дачка: «Ой, гэта жаночае сэрца! Яно такое мяккае падатнае, як здобнае цеста, вайсц яго, кал захочаш, так лёгка+ Нездарма ж матка Л дачк пакахала Яроцкага больш, як дачка; нездарма ж, кал прыходз Яроцк, яна, падпёршы рукой бараду, падо гу глядалася яго салодк м ласкавым поглядам, песцячы недзе глыбока-глыбока нутры палахл ва ружовую думку » [3 c. 338].
Па тых падзеях, як я разгортваюцца далей у аднос нах Л дачк Яроцкага, можна сказаць, што мац не займалася сур'ёзным выхаваннем дачк. Л дачка аддалася по насцю Яроцкаму. «Звер» злама жыццё «бярозцы», але в наватыя гэтым сама Л дачка яе мац. Л дачка распушчанасцю, а мац дрэнным выхаваннем дачк .
У канцы аповесц а тар падае казку-прыпавесць пра злога лесуна бярозку. У вобразе злога лесуна выступае Яроцк, а бярозкай з'я ляецца Л дачка.
А тар паказвае гэтай казкай-прыпавесцю як Яроцк злама жыццё Л дачцы, не тольк ёй. Яшчэ шмат людзей стал ахвярам так х яроцк х.
Вартасць аповесц «Голы звер» трэба бачыць менав та тым, што надзённае пытанне сучаснага яму жыцця М. Зарэцк пераводз у шырок план, бо суаднос ны нтарэса асобы грамадства застаюцца актуальным сёння будуць актуальным за тра.
2. Жаночыя вобразы раманах «Сцежкі -дарожкі », «Вязьмо»
Каб убачыць эвалюцыю жаночых вобраза у творчасц М. Зарэцкага, патрэбна спын цца на раманах п сьменн ка «Сцежк -дарожк » «Вязьмо».
Адным з дасягнення п сьменн ка заслужана л чыцца раман «Сцежк -дарожк » (1927). Гэты раман напо нены духам пералому г сторы нашай кра ны. Бясспрэчная кашто насць гэтага рэдкага твора тым, што Зарэцк -мастак бы яшчэ свабодны ад згубных дагматычных прадп сання, як я дзейн чал 1930 1950-я гг. У творы няма тых наменклатурных кл шэ абмалё цы рэвалюцыянера ворага, тыповых сяляна бальшав ко, што за важныя «Вязьме».
У межах рамана «Сцежк -дарожк » н бы паядно ваюцца разнапланавыя вобразы л н кахання з апавядання М хася Зарэцкага. Вакол гало нага героя Вас ля Лясн цкага разгортваецца сюжэт, будова якога, паводле М колы М шчанчука, «вяршынная» (буйным планам паказваюцца тольк вызначальныя падзе ), прычым «вяршын » творы звязаны з каханнем гало нага героя.
Пошук прав льнай дарог вядуць Лясн цкага да яго юнацкага кахання дачк пана Янава Ра сы. У гэтым творы плецены маты кахання смерц з апавядання «Кветка пажо клая» (самазабойствы Марыны Ра сы).
Вобраз «пажо клай кветк » Ра сы, хутчэй за сё, ваб Лясн цкага траг змам лёгкай экзальтаванасцю, хоць нельга не л чваць ншыя прычыны, пра як я згадвае М хась Мушынск, «Сялянск сын, п ша крытык, цягнецца да панскай дачк, бо не бачыць у ёй прын жанасц, пас най пакоры, уласц вых характару вясковых дзя чат маладз ц. Яго ваб ць адукаванасць паненк, шырыня яе нтарэса » [8, с. 37].
Ра са Янава, хворая на душу цела, павольна пам рае не тольк праз свайго каханка дзядзьку Карла, а праз няздольнасць прыстасавацца да змененых умо. Ярк рамантычны вобраз Ра сы працягвае парадыгму траг чных вобраза «пажо клых кветак», у якой знаходзяцца «былыя» Н на Купрыянава, Мар'я, Марылька нш.
Гало ны герой рамана «Сцежк -дарожк » Вас ль Лясн цк прада жае дослед сучаснасц праз знос ны з удавой Макрынай, якая васабляе для яго " дыме с няе смаг, невыразна-знаёмае, любае" «кажуховую вёску», «народ» [1, с. 19].
Жывы, каларытны вобраз салдатк абяцае напачатку стаць вядучым. Каханне Лясн цкага з вясковай прыгажуняй апаэтызавана п сьменн кам, узведзена ранг высокага эстэтычнага пачуцця. I, магчыма, пры ншым сцэнары моцная, глыбока пачуццёвая натура гэтай жанчыны выяв лася б з большай акрэсленасцю, але бл жэй да ф налу яна быццам застывае сва м разв цц, падуладная сацыяльнаму заказу. Вас ль не знаходз ць шчасця з Макрынай. Яго месца займае дзейсны селян н Рыгор, а потым бальшвав к Андрэй. 3 цёмнай сялянк дава ператвараецца работн цу мануфактуры, паплечн цу Андрэя па барацьбе у «новую», або «прав льную» гера ню.
Яшчэ адна «новая» жанчына творы Н на. Ц кава пра гэты вобраз разважае даследчык М. Мушынск [8, c. 278]. Вакол яе вобраза таксама завязваюцца н ц кахання: Н на Хал ма, Н на Слав н, Н на Лясн цк. Паказваючы, што Хал мава дарога аблудная, М хась Зарэцк не пак дае дзя чыну з гэтым анарх стам, удзельн кам пагрома, а потым бандытам беляком. Нават дз ця, народжанае ад яго, г не, ахвяраванае справе рэвалюцы (Н на едзе вызваляць Лясн цкага яго сябро, пак ну шы хворае дз ця без нагляду).
Пошук шчасця са Слав ным, намаганн Н ны палюб ць ф лосафа-летуценн ка таксама не даюць плёну, гэта зразумела «былы» Слав н аднаго поля з Абшарск м, «воздыхателем» Марыны Гарновай («Кветка пажо клая»), Плаксам «першым савецк м рыцарам» Веры Засул ч («Вязьмо»). Усе яны нерашучыя суз ральн к жыцця, с мпатычныя сваёй сц пласцю самаахвярнасцю рыцары ф ласоф, пра да, часта саф стычнай бяздзейснай, самаахвярнага кахання. Кожны з х ма кл ва наз рае за аб'ектам свайго пачуцця, пакутл ва чакаючы, пакуль звольн цца месца побач. Н на расстаецца са Слав ным, так не здоле шы адказаць на яго каханне, не знайшо шы м духо нага ап рышча.
У прынцыпе, Н не (у адрозненне ад Макрыны, вобраз якой выступае як «памежны» пам ж «былым » «новым „) адмо лена глыбок м каханн. Тое, што Лясн цк зб раецца х “дружбе бл зкасц надаць больш пэ ныя сталыя формы», бо «наперадзе дужа многа барацьбы, працы» [8, с. 338], не вын кае канкрэтна з узаемааднос на героя. Гэта, хутчэй, дан на агульнай канцэпцы твора, дзе персанажы шукаюць свае «сцежк -дарожк ». Даследчык прыходзшць да высновы, што дарог Н ны Вас ля Лясн цкага з бальшав кам, у новае жыццё, таму яны сыходзяцца. Дарога Вас ля Ра сы ганебнае вяртанне м нулае. Дарога Вас ля Макрыны чыста пачуццёвая, а значыць, марная.
Так м чынам, Н на з ц хага м ласэрнага стварэння трансфармуецца вобраз сацыяльна заангажаваны мног м безжыццёвы.
А зараз патрэбна разгледець, на наш погляд, самы лепшы твор п сьменн ка раман «Вязьмо» (1932).
Сюжэтная прастора рамана «Вязьмо» давол густа заселена жаночым вобразам, як я раскрыцц мастацкай дэ твора адыгрываюць прыкметную ролю. Амаль кожная гера ня звязана заблытаным «вязьмом» са сва м цяперашн м ц магчымым спадарожн кам жыцця, абранн кам сэрца: Марына Па ла на Вера Засул ч з Сымонам Карызнам, Стася Карызна Таццяна Шыбянкова з Зеленюком, Вера Засул ч з Андрэем Шыбянковым, А г нька з В ктарам. Сацыяльнае, грамадскае побытавае, прыватнаасаб стае шчыльна пераплял ся рамане, складаючы адну з характэрных асабл васцей яго жанравай структуры. Самыя разнастайныя, нярэдка супрацьлеглыя ц нават несумяшчальныя рысы чалавечых характара раскрываюцца п сьменн кам праз узаемааднос ны закаханых ц расчараваных героя высакародства, самаадданасць беспрынцыпнасць, абага ленне хараства душэ ная чэрствасць, с ла духу, цярпл васць эга зм, абыякавасць да лёсу народа, грамадск х нтарэса. Погляд чалавека на каханне нос ць змясто ныя штрых яго сацыяльны партрэт.
Даследчык рамана, вядома, н кол не пак дал без уваг павышаную ц кавасць Зарэцкага-мастака да нутранага, асаб стага жыцця чалавека, свету яго нтымных пачуцця .
Мы падрабязней спын л ся на сюжэтнай л н Карызна Марына Па ла на Вера Засул ч, абм наючы заемааднос ны ншых героя (Зелянюк Стася Таццяна), дзеля таго, каб яшчэ раз засяродз цца на праблеме дэйна-творчай эвалюцы М. Зарэцкага.
Карызна разышо ся з жонкай, бо хаце ва ласных вачах заставацца сумленным чалавекам. Здарылася так, што ранейшае пачуццё да Марыны Па ла ны зн кла, дык навошта яму падманваць сябе яе, гуляць ва зорнага сем'ян на? I Карызна к ну ся з галавой у в р новага захаплення, не задумваючыся над вын кам. Яно б, вядомая рэч, не зашкодз ла б чалавеку, як пражы на свеце сорак гадо, паразважаць на адз ноце, чым можа закончыцца каханне да маладой прыгожай дзя чыны. I кал б Карызна сапра ды бы прым ты ным кар'ерыстам, прагматыкам, як яго бачаць некаторыя крытык -марал затары, дык ён, несумненна, абдума бы свой рызыко ны крок. Але геро -рамантык, як вядома, жывуць пачуццём, а не развагаю, м к руе сэрца, а не халодны розум.
Драматычная развязка наступ ла давол хутка, але не таму, што Засул ч «перак нулася» да другога. Не, у Веры не было н х трых разл ка, н карысл вых намера.
«У Марыны Па ла ны сц снулася сэрца ад рапто нага болю. Гэта про-стае дзяц чае здыханне [Веры. М. М.) прыгняло яе нязносным цяжарам беспрасветнае роспачы: яна зразумела, што памылялася, што падманвала сябе марным люз ям. Яна важала дасюль гэтую жанчыну за н кчэмную нтрыганку, якая розным паскудным х трыкам прываб ла да сябе ашалелага пад старасць мужчыну. Яе скрозь не пак дала надзея, што досыць м нуцца першаму чаду Сымон агледз цца, зразумее сваю памылку, вернецца да сям'. Цяпер яна бачыла зус м ншае. Чыстыя, як крышталы, вочы не ман л, яна не грала камеды. Яна не можа ман ць, гэтая ц хая м лая дзя чынка!
Значыць не тое. Значыць глыбейшае тут, мацнейшае.
Значыць канец. Астаецца адно сысц з дарог, не зам наць, не трац ць с л на бясплодную барацьбу.
I дз ная рэч! разам з гэтым цяжк м балючым думкам, як я затулял чорнае беспрасвецце сю яе будучыню, Марына Па ла на чула, як растае яе сэрцы сякая нянав сць да шчасл вае супрац н цы» [8, с. 276].
Але дапусц м, што вел кадушная Марына Па ла на, якая «з ц х м болем глядзела на Веру чула, што не можа злаваць на яе, не можа ненав дзець» [8, с. 277], памыл лася, Вера, нарэшце, выяв ла сваю хц вую натуру. Тады прасочым за далейшым разв ццём падзей. I акажацца, што н якай памылк няма.
Вера сапра ды м лая, прывабная дзя чына з гера чным мем прозв шчам. Але натура яе неглыбокая. Паводле Верыных уя лення, чалавек, як ёй падабаецца, пав нен быць героем, прынамс, паводз ць сябе як асоба гера чная. Кал валявы, смелы, рашучы Сымон Карызна, гнаруючы маральныя нормы с вецк х абывацеля, к ну жонку пайшо да Веры, ён бы у яе вачах сапра дным героем. Тым болей што Карызна разам з Верай зб ра ся сц новую рэвалюцыю, якая пав нна зно абудз ць закалыханае «ро най плынню будзёншчыны» жыццё мястэчку. Але падзе стал разгортвацца зус м не тым к рунку, як спачатку я лялася закаханаму Карызну рамантычна- знёслай савецкай прыгажун. Аблытаны павуц ннем «пацяроба шчыны» Карызна прадчува паг бельнасць шляху, на як штурхну яго страх за так званыя памылк, дапушчаныя м нулым. Усё глыбей усведамляючы сваё маральнае падзенне, ён к ну ся шукаць паратунку той, каго шчыра каха шчыра дэал зава. Пача шы штодзённа скардз цца на гаротны лёс, на беды ня дачы, Карызна ласнаручна падп са сабе прыгавор, бо ва я ленн каханай пераста быць рамантычным героем: геро ж не наракаюць на долю, яны за жды выходзяць пераможцам . продолжение
--PAGE_BREAK--
Вядома, Вера шкадавала Карызну, шчыра была зрадавана, кал ёй аднойчы падалося, быццам ён хоча вярнуцца да жонк. Тым не меней яна прытрымл ваецца погляду, што вартыя шкадавання героям быць не могуць.
Гаворачы пра драматычную развязку асаб стых узаемааднос н Веры Сымона Карызны, нельга не л чваць тут сацыяльныя моманты, грамадска-пал тычную атмасферу эпох пачатку 30-х гадо, якая накладвала свой адб так на характары людзей, на х паводз ны чынк. Пакольк паходз ла Вера Засул ч з сям' сядзельца «казенной винной лавки», то гэтая акал чнасць не магла не турбаваць яе не плываць на выбар жыццёвых арыенц ра. Паражэнне, якое пацярпе Карызна, вядома ж, абудз ла Верынай душы па-чуццё страху за ласны лёс неабходнасць шукаць падтрымку з боку тых, у каго надзейнае станов шча.
Раманам «Вязьмо», у як м пра дз ва адлюстравана трагедыя беларускай вёск, трагедыя народа, М хась Зарэцк п са змясто ную старонку г сторыю беларускай л таратуры.
Праанал зава шы раманы, можна зраб ць вывад, што а тар уводз ць жаночыя вобразы, каб паказаць, каб раскрыць з ус х бако гало ных героя Лясн цкага Карызну. Некаторыя моманты творах перакл каюцца гало ныя геро кахаюць маладых дзя чат: Лясн цк Ра су, Карызна Веру. Таксама водзяцца жаночыя вобразы, каб паказаць унутраны свет героя .
Заключэнне
В давочна, што на творчасць М. Зарэцкага па плывал мног я б яграф чныя фактары: значны плы на мастацкае фарм раванне сына ме бацька, вучоба, наста н цкая дзейнасць, сацыяльна-бытавое культурнае асяроддзе, у як м фарм равалася асоба будучага п сьменн ка. Але патрэбна адзначыць, што а тар жы у час так званай беларус зацы пачатку стал нскага тэрору, як я больш за сё наклал адб так на л таратурнай творчасц п сьменн ка. Мног я творы был надрукаваны гэты час. З-за пал тычных рэпрэс й М. Зарэцк не змог завяршыць шэраг сва х ц кавых задумак, як незавершаны раман «Крыв чы». Тое, што захавалася, сведчыць аб высок м майстэрстве Зарэцкага-праза ка, аб яго непа торнай манеры п сьма, аб мкненн да стварэння высокапс халаг чнай беларускай прозы.
А тар карыста ся выключнай папулярнасцю чытацк м асяроддз, асабл ва маладзёжнай а дыторы, рэвалюцыйная акрыленасць душэ ныя памкненн якой был бл зк я, зразумелыя п сьменн ку рамантычнага света спрымання. I Зарэцк здоле па-мастацку перадаць у яскравых вобразах багатых жыццёвых фарбах атмасферу часу, складанасць супярэчл васць эпох .
У курсавой працы был праанал заваны творы як малой прозы, так раманы, як я увайшл г сторыю л таратуры. У малой прозе п сьменн ка был праанал заваны так я творы як «Гануля», «Мар'я», «На маладое», «Бель», «Дз ная», «Навела пра каханне», «Кветка пажо клая», аповесць «Голы звер».
У гэтых творах перакл каецца с мвал «пажо клай кветк », як с мвал жанчыны «атручанай» новым жыццём. «Пажо клая кветка» гэта тая, якая жо не жыве, якая жо амаль памерла, ёй тольк застаецца снаваць, падпарадко вацца прыроде чакаць свайго канца, або якая вогуле «згуб ла сваё месца жыцц » [3, с. 284].
У раманах «Сцежк -дарожк » «Вязьмо» працягваецца распрацо ка зая леных яшчэ малой прозе жаночых вобраза. У раманах апавяданнях жаночыя характары праза ка твараюць натуральнае адз нства. Творчасць п сьменн ка роздум пра жанчыну, яе сутнасць месца грамадстве 1920 — 1930-х гг. Асно ныя праблемы, над як м працава а тар адз нота безабароннасць жанчыны з яе тонкай ментальнасцю перад жорстк м светам, яе духо ная барацьба са злом, крыз с дэала .
Рамантычны жаночы вобраз нтэрпрэтава ся п сьменн кам у некальк х пастасях:
1. Як траг чныя паказаны характары жанчын дарэвалюцыйнага грамадства, выя леныя з дапамогай с мвала «пажо клай кветк ». Гало ная х рыса няздолькасць адмов цца ад сва х дэала, за гэта яны пазба лены месца новым жыцц. («Кветка пажо клая»,
«На маладое», «Бель», «Мар'я», «Голы звер»)
2. Вобраз жанчыны, якая намагаецца нейк м чынам дастасаваць свае перакананн да «новай» марал сама станов цца яе ахвярай, нам наваны п сьменн кам як вобраз «дз най» жанчыны. («Дз ная», «Бель»)
3. Асобна стаяць вобразы «новых» жанчын, як я створаны адпаведна сацыяльнаму заказу з гэтай прычыны адрозн ваюцца некаторым схематызмам. 3 х вылучаецца ран чны вобраз савецкай актыв стк Веры Засул ч. («Вязьмо», «Сцежк -дарожк », «Гануля», «Навела пра каханне» )
Увогуле, творчасць М хася Зарэцкага мае выключнае значэнне для разв цця жаночага характару беларускай прозе. П сьменн к увё жанчыну з яе нтымным, духо ным перажыванням кантэкст вял кай л таратуры. С лаю свайго таленту мастак здоле занатаваць для нашчадка пра дз ва паказаць як вобраз простай жанчыны дэфармуецца вобраз савецкай жанчыны. Пры гэтым а тар выяв гуман стычны падыход да раскрыцця жаночага вобраза на зломе эпох.
Спіс выкарыстанай л таратуры
1. Воюш,. У непрытульным свеце…: Жаночыя вобразы прозе М хася Зарэцкага /. Воюш // Роднае слова. — 2004. — 9. — С. 19; 10. — С. 19.
2. Г бок-Г бко ск, А. «Песню л ла вясна...»: Тэма кахання апавяданнях М хася Зарэцкага. / А. Г бок-Г бо ск // Роднае слова. — 1996. — 12. — С. 49 — 60.
3. Зарэцк, М. Кветка Пажо клая. Апавяданн, аповець / М. Зарэцк // М нск. — «Мастацкая л таратура». — 2002. — 430 с.
4. Зарэцк М хась // Беларуск я п сьменн к: б яб бл яграф чны сло н к: у 6 т. / пад. рэд. А.В. Мальдз са. — Мн., 1993. — Т. 2. — С. 502-505.
5. Зарэцк М. Збор твора: У 4 т. Т. 2: Сцежк -дарожк: Раман. / М. Зарэцк // М нск: маст. л т., — 1990.
6. Зарэцк М. Збор твора: У 4 т. Т. 3: Вязьмо: Раман. / М. Зарэцк // М нск: маст. л т., — 1991.
7. Ляшук, В. Л таратурнае жыццё канца 20 — 30'х гадо: М хась Зарэцк. «Вязьмо». X клас. / В. Ляшук 2001. — 11. — С. 34.
8. Мушынск, М. Нескароны талент: пра дз вая г сторыя жыцця творчасц М хася Зарэцкага / М. Мушынск — Мн., 1991. — 294 с.
9. Мушынская, Т. «Ён уме бачыць свайго любёнага чалавека...»: М хась Зарэцк «Вязьмо» / Т. Мушынская — 1993. — 8. — С. 36 — 40; 9. — С. 33 — 39.
10. knihi.com