Асаблівасці трансфармацыі інфармацыйнай прасторы краін цэнтральнай і усходняй Еуропы

БЕЛАРУСКI ДЗЯРЖАЎНЫ УНИВЕРСIТЭТ

кафедра замежнай журналістыкі і літаратуры

РЭФЕРАТ

на тэму:

«АСАБЛІВАСЦІ ТРАНСФАРМАЦЫІ ІНФАРМАЦЫЙНАЙ ПРАСТОРЫ КРАІН ЦЭНТРАЛЬНАЙ І УСХОДНЯЙ ЕЎРОПЫ»

МИНСК, 2008

Характарызуючы сучасны стан сродка масавай нфармацы Цэнтральнай Усходняй Еропы, нельга абмнуць увагай радыкальны характар перамен у грамадскм жыцц гэтага рэгёна на пачатку 1990-х гг. Падзе вясны і восен 1989 г. стал пераломным для былых сацыялстычных кран-удзельнц Варшаскай Дамовы. Менавіта з гэтага часу і пачынаецца перыяд трансфармацыі, які не завершаны і па сённяшні дзень. У дзяржавах гэтага рэгіёна грамадска-палтычная перабудова адбывалася прыкладна па аднолькавай схеме: адхленне ад улады камунстычнай элты (дзейнасць «Круглага стала» Польшчы красавку 1989 г., які завяршыўся гстарычным пагадненнем прафсаюза «Салдарнасць» з камуністычнай партыяй радам; адмена пазачарговым зездам Венгерскай сацыялстычнай рабочай парты 7 кастрычнка 1989 г. прынцыпу дыктатуры пралетарыяту нясенне 90 паправак у Канстытуцыю; «цхая рэвалюцыя» Германскай Дэмакратычнай Рэспублцы кастрычнку-лстападзе 1989 г., якая завяршылася адстакай Эрыха Хонакера разбурэннем Берлнскай сцяны, «аксамтная рэвалюцыя» Чэхаславак, якая завяршылася адменай артыкула Канстытуцы аб круючай рол камуністычнай парты стварэннем каалцыйнага рада; адстака лдэра Балгарскай камуністычнай парты Тодара Жыкава 10 лстапада 1989 г.; нацыянальна-вызваленчае пастанне Цмшоары Бухарэсце 14-25 снежня 1989 г., якое завяршылася расстрэлам румынскага лдэра Мкалае Чашэску), правядзенне дэмакратычных выбара фармравання новай нфраструктуры сродка масавай нфармацы.

На пачатак 1990-х гг. прыпадае росквіт такіх арганзацый, як Саюз дэмакратычных сл у Балгары, Дэмакратычны форум у Венгры, «Салдарнасць» у Польшчы, Грамадзянскі форум у Чэхаславак і нш., якя тварылся з дысідэнцкх плыня 1960-1970-х гг. Друкаваныя органы гэтых суполак, якя раней выдавался нелегальна, напрыклад чэшская «Народная газета» ц румынская «Свабодная Румыня», пасля разбурэння старых палтычных рэжыма выйшл з падполля прэтэндавал на ролю агульнанацыянальных.

Істотнай зявай, якая паплывала на фармраванне новай нфармацыйнай прасторы краін Цэнтральнай Усходняй Еропы, стала заканадачая адмена дзяржанай цэнзуры абвяшчэнне свабоды слова. Напрыклад, у Польшчы новы закон аб друку бы уведзены дзеянне жо красавку 1990 г. Сстэма дзяржаных лцэнзй была адменена Венгры Румын. У Балгары, Югаслав Чэхаславак распрацока новых закона аб друку знарок зацягвалася. Не апошнюю чаргу зацягванне было выклкана страхам новых, цяпер ужо дэмакратычных урада, цалкам страцць кантроль, нават апасродкаваны, над перыядычным друкам.

Аднак ва ўсіх краінах рэгіёна права на выданне друкаванай прадукцы атрымал прыватныя асобы. І гэтая акалічнасць спрычынлася, па-першае, да пачатку летку 1990 г. «нфармацыйнага бума», кал за пагода колькасць зарэгстраваных перыядычных выдання узрасла дзясятк разо, па-другое, да зялення тэрмна «незалежная прэса» (тэрмн падкрэслва перш за сё незалежнасць ад дзяржанага ц якога-небудзь ншага кантролю).

Вынікам дэмакратызацыі ў сферы СМІ стала тое, што складаная працэдура атрымання дазволу дзяржаных устано на выданне газеты ц часопса, замянлася спрошчанай працэдурай нфармавання дзяржаных устано пра выданне газеты ц часопса, вядома, пры наянасц фнансавых арганзацыйных магчымасця.

Аднак пасля правядзення ў 1990-1991 гг. у кранах Цэнтральнай Усходняй Еропы свабодных парламенцкх выбара, фармравання каалцыйных урада (Пётры Романа Румын, Мечыслава Ракоскага Польшчы) абрання на пост прэздэнта лдэраў апазцы (она леску Румын, Лех Валенса Польшчы, Вацла Гавел у Чэхаславак) для сродка масавай нфармацы, якя, у пераважнай большасц, актына падтрымлвал гэтыя працэсы, надышо перыяд эканамчных тэхналагчных праблем. Журналісты са здзіўленнем высветллі, што дэкларатыная адмена цэнзуры зусм не азначае яе сапраднага знкнення. Проста змянлся рычаг здзеяння на рэдакцыйныя калектывы: камандна-адмнстрацыйныя змянлся спосабамі эканамчнага плыву, напрыклад праз выбарачныя дзяржаныя датацы.

Рынкавыя мовы 1992-1993 гг., разбурэнне гандлёвых сувязя, якя дзейнчал перыяд снавання Савета Эканамчнай Узаемадапамог (1949-1989), паставл практычна се друкаваныя выданн, незалежна ад х статуса, перад аднолькавым праблемам рост кошта на паперу (дагэтуль яна паступала з Савецкага Саюза па льготных тарыфах), на палграфчныя паслуг на паслуг распасюджвання. Напрыклад, у Польшчы рост кошту на паперу перагна рост нфляцы у той час як нфляцыя штогод складала 1000 %, кошт на паперу вырасл на 2000 %. У Чэхаславак напярэдадн распаду тольк за студзень 1992 г. кошт на перыядычныя выданн вырас у два разы, а чэрвен таго ж года яшчэ на 60 %. Мнмальны тыраж, як дазваля газетам снаваць без страт, склада 30-50 тыс. экз. Аднак гэтая мяжа для многх выдання з-за скарачэння колькасц падпсчыка аказалася недасягальнай.

У Балгары напярэдадн парламенцкх выбара у 1990 г. урадам была абвешчана свабодная тыражная палтыка, згодна якой кожная газета атрымлвала права самастойна вызначаць наклад кошт аднаго экземпляра выдання. Рэдакцы, спадзеючыся на рост сваёй папулярнасц, максмальна завысл наклады. Аднак яны не лчыл пакупальнцкую здольнасць насельнцтва. З-за празмерна высокага кошту, устаноленага газетам, значная частка х накладу засталася нераспраданай. У вынку дарэмна змарнаваныя запасы паперы. За першыя пяць месяца 1992 г., згодна афцыйных дадзеных, звыш 2 млн экз. газет часопса застался нерэалзаванымі. У хуткм часе сувяз са скарачэннем экспартных паставак паперы пачала згортвацца выдавецкая дзейнасць.

Прынамсі, аналагчная стуацыя 1992-1993 гг. назралася беларускм друку. Рост кошту на друкаваную прадукцыю вясну і ўвосень 1993 г. на Беларус пераганя рост нфляцы, якая складала 2-3 % удзень. Журналсты, акрамя выканання свах непасрэдных прафесйных абавязка, па загадах кранцтва был вымушаны шукаць фундатара, якя згадзлся б спансраваць выдатк на паперу палграфічныя паслуг. У сувяз з неспрагназаваным ростам кошту на друкаваную прадукцыю падпска адбывалася не раз на год, як раней, а раз на квартал.

На пачатку 1990-х гг. у кранах Цэнтральнай Усходняй Еропы эксплуатавалася пераважна састарэлае, зношанае абсталяванне. У Чэхаславак 80 % тыпаграфскага абсталявання вычарпала свой тэрмн. Яшчэ больш цяжкае складвалася становшча Румын - тут адчувася недахоп нават партатыных друкавальных машынак (падчас «залатой эпох» Чашэску валоданне м строга кантралявалася абмяжовалася пэным колам давераных асоб). Н пра мкрапрацэсары, н пра кампютэрныя сстэмы, якм на той час ужо карыстался журналсты кран Паночнай Амерык Заходняй Еропы, у рэдакцыях кран-удзельнц Варшаскай Дамовы тады не чул. Дый журналсты не мел адпаведнай тэхнчнай падрыхток.

Змянць такое становшча зялся прадстанк замежных гумантарных арганзацый і дабрачынных цэнтраў. Іх задача спрашчалася тым, што чэрвен 1990 г. краны-удзельнцы Ерапейскай эканамчнай супольнасц значна лбералзавал палтыку КОКОМ (Каардынацыйны камтэт па кантролю за эскпартам стратэгчных тавара у сацыялстычныя краны, створаны гады «халоднай вайны»). Адмена ЕЭС ранейшых забарон на экспарт тавара КОКОМ у краны Цэнтральнай Усходняй Еропы, за выключэннем СССР, Албан Югаслав, дазвол друкаваным адыёвзуальным СМ атрымлваць адпаведную тэхнку , як вынк, пакрысе пераадольваць вакуум нфармайцыйных тэхналогй, увайсц «тэхнатронную эру».

Першапачаткова мела месца разавая дапамога з-за мяжы. Так, французская газета «Монд» перадала арэнду за смвалчную плату польскай «Газеце выбарчай» спсаную ратацыйную машыну. Былыя апазцыйныя антыкамунстычныя выданн атрымал фнансавую дапамогу ад Фонда супраць цэнзуры: па 10 тыс. дол. перавялі на рахунк польскай «Газеты выбарчая» чэшскай «Народнай газеты».

Аднак для паўнавартаснага пераадолення крызсу 1992-1993 гг. патрабавался больш важкя капталакладанн. Прадстанк амерыканскх заходнеерапейскх нфармацыйных карпарацый Мэрдака, Максвела, Эрсана, канцэрна Шпрынгера, Бартэльсмана, Баўэра і інш. выказвал гатонасць зрабць буйныя нвестыцы мас-медыя кран Цэнтральнай Усходняй Еропы. Узамен яны патрабавал «месца» нфармацыйнай прасторы гэтых кран, адпаведнае памерам свайго нвеставання. Па сутнасц, нфармацыйныя «гганты» мкнулся заваяваць новыя рынк збыту сваёй прадукцы.

Для пранкнення на нфармайцыйны рынак гэтага рэгіёна амерыканскх заходнеерапейскх карпарацый складвалася надзвычай спрыяльная сітуацыя. На працягу чатырох дзесяцігоддзяў сродкі масавай інфармацыі Польшчы, Чэхаславак, Венгры, Румын, Югаслав Балгары выконвал функцыю канала, па якх грошы чытачоў, тэле- і радыёгледачоў перакачвался дзяржаную партыйныя касы. Пры гэтым камандна-адмнстрацыйная сстэма была слаба зацкалена абналенн матэрыяльна-тэхнчнай базы, лчыла гэту праблему другараднай у парананн з дэалагчным накрункам дзейнасц. У перыяд крызсу 1992-1993 гг. урады кран Цэнтральнай Усходняй Еропы дыстанцыравался ад праблем СМ, больш заклапочаныя сурёзным праблемам эканомцы. Аднак у адрозненне ад Беларус, дзе значная большасць выдання па-ранейшаму галоныя надзе складала на дзяржаныя датацы, журналісцкія калектывы Польшчы, Чэхаславак, Венгры Балгары паставлся да прапаноў замежных карпарацый як да адзнага сродку, з дапамогай якога можна было ажыццявць неабходную тэхнічную мадэрнзацыю.

Такм чынам, у першай палавіне 1990-х гг. адбывалася значнае нвеставанне мас-медыя Цэнтральнай Усходняй Еропы замежным карпарацыям ды адначасовае набыццё амерыканскм заходнеерапейскм канцэрнам мясцовых перыядычных выдання, тэле- радыёэфрнага часу.

Завяршэнне мадэрнзацы сходнеерапейскх мас-медыя па часе супала з агульным у рэгёне заканчэннем эканамчнага крызсу. Аднак каб больш-менш трывала мацаваць свае пазцы на айчынным нфармацыйным пол, пры лку моцнага канкурэнтнага фактару, супрацонк сходнеерапейскх сродка масавай нфармацы спяшался засвоць творчыя метады работы, арганзацы нфраструктуры тэхналогй функцыянавання свах галоных канкурэнта - амерыканскх заходнеерапейскх мас-медыя.

Як сцвярджа галоны рэдактар атарытэтнай «Газеты выбарчая», адзн з заснавальнка знакамтага прафсаюза «Салдарнасць» Адам Мхнк, раблася гэта не дзеля таго, каб стварыць «з айчынных мас-медыя амерыканскую «кальку», хоць такая заклапочанасць неаднойчы выказвалася. Якраз наадварот, польскя, чэшскя, венгерскя балгарскя журналсты мкнулся засвоць прафесйныя здабытк замежных спецыялста, каб у будучым захаваць уласную канкурэнтаздольнасць, скарыстаць засвоеныя дасягненн дзеля захавання сваёй адыторы , як вынк, абароны нфармацыйнай бяспек сваёй Бацькашчыны.

Можна спрачацца наконт таго, накольк паспяховым і карысным аказалася засваенне выкарыстанне замежнага вопыту. Аднак для многх чэскх, балгарскх румынскх газет увядзенне пасад рэдактара-распарадчыка, бблятэкара, генеральнага менеджэра, сстэмнага рэдактара, менеджэра па маркетынгу рэкламе, па збыце распасюджванню тыражу і нш. дазволла не тольк захаваць свае пазцы на айчынных нфармацыйных рынках, але палепшыць фнансавае становшча рэдакцый. Ужыванне прафесйных парада па правядзенн нтэрвю, падрыхтоцы аналтычнага артыкула праблемнага рэпартажу, напсанні лда падбору эптэта, асвятленн навн на тэлебачанн па радыё усё гэта дапамагло не тольк захаваць ранейшую адыторыю, але павялчыць колькасць падпсчыка, гледачо слухачо. А менавта гэта лчыцца неадемнай часткай нфармайцыйнай бяспек дэмакратычнай дзяржавы.

У адрозненне ад свах заходнх суседзя па рэгёне СМ Беларус не спазнал актынай канкурэнцы з боку амерыканскх заходнеерапейскх нфармацыйных карпарацый. Пра тое, накольк цяжка нашым журналстам давялося б вытрымлваць нфармацыйнае спаборнцтва, сведчыць той факт, што дагэтуль «Першы нацыянальны тэлеканал» «Сталчнае тэлебачанне» з цяжкасцю вытрымлваюць канкурэнцыю расйскх тэлеканалаў. Разам з тым Беларусь яднае з кранам Цэнтральнай Усходняй Еропы глыбокая занепакоенасць праблемай «культурнага каланялзму». Кал на Беларус творчая нтэлгенцыя заклапочана празмернай русфікацыяй, дык у заходнх суседзя нашага рэгёна грамадскя колы заклапочаны празмернай «амерыканзацыяй» побыту, размыццём пачуцця нацыянальнага гонару.

Нягледзячы на се спробы захаваць нфармацыйную канкурэнтаздольнасць, супрацонк тамтэйшых СМ, а таксама шырокя колы грамадства выказваюць шчырую занепакоенасць будучыняй нацыянальнага друку, тэле- радыёвяшчання. Напрыклад, у Чэх Польшчы стала добрай традыцыяй пры фармраванн новага рада пасля чарговых парламенцкх выбара выказваць новым мнстрам патрабаванне выпрацок комплекснай палтык галне мас-медыя - палтык, якая гарантавала б «нфармацыйны суверэнтэт».

Прэздэнты Вацлаў Гавел Аляксандр Кваснеск, якя, згодна канстытуцыям свах кран, маюць прадстанчую, а не выканачую ладу, неаднойчы выказвал свах выступленнях занепакоенасць тым, што змест амерыканскх, брытанскіх нямецкх тэлепраграм, якія займаюць шмат месца на чэскіх і польскіх каналах, асаблва рэкламы, «небяспечны для нацыянальнай свядомасц».

Таксама стала добрай традыцыяй чуць ад новых прэмер-мнстра абяцанн, што яны, маля, прыкладуць максмум выслка, каб спынць «культурны каланялзм», што яны не дазволяць замежным карпарацыям набываць час тэле- радыёвяшчання, г. д. Але, як сведчыць вопыт, вышэйзгаданыя дэкларацы так застаюцца абяцанням.

Для такога бяздзеяння маюцца сурёзныя падставы.

Па-першае, эканамчнае становшча кран Цэнтральнай Усходняй Еропы не дазваляе х урадам СМ фнансава пахснуць пазцы ндустрыяльна развтых заходнх суседзя у нфармацыйнай прасторы.

Па-другое, заканадачыя спробы «выцеснць» замежныя нфармацыйныя карпарацы, як гэта мела месца Югаслав на пачатку кравання Слабадана Млошэвча, выклкае адпаведную рэакцыю Ерапейскм Саюзе, стварае стэрэатып «недэмакратычнай дзяржавы» , як вынк, шэраг санкцый, з якх эканамчныя яшчэ не самыя горшыя. (У дадзеным выпадку варта не забываць прафесйнае выслое: «Чатыры раззлаваных журналсты страшней за чатырыста жанера».)

па-трэцяе, нягледзячы на шматлкя праекты, дагэтуль у свеце не выпрацаваны унверсальны комплекс закона, як, з аднаго боку, гарантава бы незалежнасць сродка масавай нфармацы, а з другога, «нфармацыйны суверэнтэт» краны. Адзнае, што можа больш-менш надзейна гарантаваць, - гэта моц традыцый, якя бяруць пачатак з эпох «ндывдуальнага журналзму» ХVIII ст. Як сведчыць гстарычны вопыт ХХ ст., шчодрага на праявы таталтарызму, любое заканадаства можа быць выкарыстана на шкоду дэмакраты, аднак моц працяглых па часе традыцый можа стотна замнаць антыдэмакратычным праявам.

Такм чынам, для журналста Цэнтральнай Усходняй Еропы рэальным застася адзны шлях - шлях назапашання менавта такх традыцый, шлях ператварэння мас-медыя рэальную «чацвёртую ладу», шлях абароны «нфармацыйнага суверэнтэту» высокапрафесйнай якаснай працай.

Зразумела, гэты шлях зойме не адно дзесяцгоддзе, а пакуль жа праблема «культурнага каланялзму» застаецца досыць балючай для мас-медыя краін Цэнтральнай Усходняй Еропы. Каб зразумець яе сутнасць, трэба ўзгадаць знакамтае выказванне Унстана Чэрчыля: «Той, хто валодае нфармацыяй круе светам». Агучаная пастагоддзя таму, гэтая сцна не страціла актуальнасці і ў наш час. Бо той, хто распасюджвае нфармацыю свеце, вобразна кажучы, прывучае весь свет глядзець на тыя ц ншыя падзе яго вачыма.

Як памятаем, дзяржаўныя СМ Беларус другой палавіне 1990-х гг. адлюстровал пераважна пункт гледжання расйскай уладнай элты на падзе свеце, гэтаксама СМ краін Цэнтральнай Усходняй Еропы адлюстровал пераважна пункт гледжання на сусветныя падзе кіраўніцтва Ерапейскага Саюза Злучаных Штата Амерык. Прычына тут адна тая ж у крынцах нфармацы. У свах паведамленнях беларускя тэле- радыёжурналсты абапрался на нфармацыю, якая паступала па каналах ТАР-ТАСС, польскя, чэскя венгерскя па каналах Асашыэйтэд Прэс, Юнайтэд Прэс нтэрнэшнл, С-Эн-Эн, Рэйтэр, Дойчэ Прэс Агентум, Франс-Прэс г.д.

Канцэптуальны падбор факта, х трактока, каментарый аналз усё гэта не можа заховаць журналсцкую непрадузятасць, кал канфлкце задзейнчаны нацыянальныя нтарэсы «супердзяржавы» ЗША, былой «звышдзяржавы» Рас ц ндустрыяльна развтых дзяржа ЕС.

Дапускаючы ў сваю эфірную прастору навны замежных нфармацыйных агенцтва, краны Усходняй Цэнтральнай Еропы, па сутнасц, прымаюць чужую трактоку падзей. Адпаведна, грамадскую думку фармруюць ужо не айчынныя СМ, а замежныя мас-медыя. А пад уздзеяннем грамадскай думкі ладныя структуры вымушаны, каб не пацярпяць паразу на будучых выбарах, прымаць адпаведныя рашэнн сферах знешняй ц нутранай палтык.

Такая сітуацыя не выглядае дзвоснай, кал лчыць, што другой палавіне ХХ ст. краіны Цэнтральнай Усходняй Еропы фактычна не мелі суверэнтэту н знешняй, н нфармацыйнай палтыцы. На працягу сарака пяц гадо краны-удзельнцы Варшаскай Дамовы пераважна аднадушна падтрымлвал чынк СССР на мжнароднай арэне асвятлял сусветныя падзе з пункту гледжання кранцтва ЦК КПСС. Пасля 1990 г. смпаты х уладных элт дыяметральна змянл накрунак яны дэкларавал намер увайсц Ерапейскую Супольнасць Паночна-атлантычны саюз. Адпаведным стал падтрымка чынка Злучаных Штата ЕС на мжнароднай арэне ды адлюстраванне тых ц ншых падзей у СМ.

Прынамс, такая палтыка з пункту гледжання сучасных палітыкаў-прагматыкаў не лчыцца заганнай. Фактычная адмова ад уласнай знешняй палтык для Польшчы, Чэх, Венгры, Балгары Румын, якя, у адрозненне ад Беларус не абвяшчал нейтралтэт, азначала вялкую эканомю сродка гарантавала абарону з боку стратэгчных сюзнка ад знешняга ворага (маецца на вазе раздзьмуты ў папулісцкіх мэтах фактар «мусульманскага фундаменталзму»).

Яскравым прыкладам такой сітуацы служыць асвятлення СМ Цэнтральнай Усходняй Еропы пачатку «балканскага крызсу» самай жорсткай ерапейскай вайны канца ХХ ст. Распад Сацыялстычнай Федэратынай Рэспублк Югаславя пачася, як вядома, увосень 1990 г., кал парламент Славен прыня пастанову, згодна якой югасласкя федэратыныя законы больш не распасюджваліся на рэспублку. На рэферэндуме снежн 1990-га незалежнасць Славен падтрымал 89 % выбаршчыка. Аднак гэты працэс яшчэ не разглядася сродкам масавай нфармацы краін Цэнтральнай Усходняй Еропы як пачатак сурёзных ператварэннях на палтычнай мапе кантынента. Так, «Газета выбарчая» рэдакцыйным артыкуле адзначала, што падобныя зявы адбываюцца СССР савецкя рэспублк штомесяц абвяшчал дзяржаны суверэнтэт, як, аднак, не ме канкрэтнага напанення, нават у прыбалтыйскх рэспублках. Польскае выданне назвала гэты цыкл «парадам папяровых суверэнтэта».

Яшчэ на пачатку лета 1991 г. папулярная венгерская газета «Свабода народа» заяляла пра вялкую верагоднасць таго, што се гэтыя суверэнтэты (меўся на вазе рэферэндум аб незалежнасц, праведзены Харваты 19 мая) так застануцца на паперы. Чэшская «Народная газета» прысвяцла харвацкм падзеям вялк артыкул, у якм абгрунтовала заяву дзяржсакратара Злучаных Штата Амерык Джэймса Бэйкера, што ЗША х саюзнк нкол не прызнаюць не падтрымаюць незалежнасць Славен Харваты. Развал Югаслав, падкрэслівала «Народная газета», створыць зону нестабльнасц Цэнтральнай Еропе.

Аднак кал сярэдзне лета 1991-га, падчас першых узброеных сутыкнення югасласкай федэральнай арм са славенскай млцыяй, прычыну дэстаблзацы бачыл «праявах сепаратызму», згодна меркаванню папулярнай газеты чэшскх прафсаюза «Праца», дык напрыканцы восен тая ж «Праца» жо мела думку, што прычынай эскалацы канфлкту зяляецца «ўзмацненне вайсковага цску з боку нацыянальнай (югасласкай) арм».

Не апошнюю чаргу на змену ацэнак паплывала рашучая пазцыя ФРГ, якая раптона выступла за мжнароднае прызнанне славенскай харвацкай незалежнасц. Чэская плывовая газета «Дзённы тэлеграф» у снежн 1991 г., кал ЗША, Францыя Вялкабрытаня асудзл пазцыю Герман, сцвярджала, што ажыццяленне нямецкай прапановы выратуе славенск харвацк народы ад генацыду з боку серба.

Хочацца заважыць, што трансфармацыя грамадскай думк Чэхаславак (да падзелу краны заставася адзн год, пра што, прынамс, зусм не сведчыл сацыялягчныя апытанн) у дачыненн да «балканскага крызсу» супала з перыядам актынага пранкнення на тутэйшы нфармацыйны рынак германскх нфармацыйных канцэрна Бартэльсмана Шпрынгера. З цягам часу плы нямецкх канцэрна рабся больш важкм, у свах паведамленнях на знешнепалтычныя тэмы чэшскя СМ сё часцей спасылался на Дойчэ Прэс Агентум, часопсы «Шпгель» «Штэрн», а на знешнеэканамчныя тэмы чэрпал нфармацыю па каналах нямецкага нфармацыйнага агенцтва «Абяднаныя эканамчныя службы». Да сярэдзіны 1990-х гг., згодна афцыйных дадзеных, пад непасрэдным кантролем замежных нвестара, пераважна, нямецкага канцэрна «Пасаэр ной прэс» швейцарскай кампан «Рынгер», апынуліся 70 % чэшскх СМ. Таму няма нчога дзнага тым, што як на пачатку 1990-х гг., так зараз мас-медыя Чэх трактоцы мжнародных падзей аказваюцца блзкм да пункту гледжання ладнай элты ФРГ.

Падобная стуацыя складвалася на нфармацыйных рынках Польшчы, Венгры, Чэхі, Балгары - з павелчэннем дол замежных нвестыцый, пазцы мас-медыя краін Цэнтральнай Усходняй Еропы шчыльней зблжался з пазцыям ЗША ЕС бачанн праблем перспекты «балканскага крызсу».

У сувязі з гэтым варта прывесц характэрны прыклад асвятлення падзей грамадзянскай вайны ў былой Югаславіі.

Прызнанне незалежнасц Славен Харваты Ерапейскай Супольнасцю, зробленае студзен 1992 г. пад моцным цскам ФРГ, падштурхнула Босню Герцагавну правесц 1 красавка таго ж года рэферэндум, на якм 63 % электарату прагаласавал за незалежнасць. У ма Арганзацыя Абяднаных Нацый прызнала яе суверэнтэт разам са Славеняй Харватыяй. Аднак кал апошнх дзвюх рэспублках ваенныя дзеянн жо скончылся, дык у Босн спыхнул з неймавернай слай прынял выключна жорстк характар. Новая ладная элта пачала сваё краванне з парушэння право нацыянальных меншасця - серба харвата. У вынку баснйцы-мусульмане, якя складал 39 % насельнцтва рэспублк, ваявал з сербам-правасланым (32 % насельнцтва) харватам-каталкам (18 %); сербы ваявал з баснйцам харватам, харваты - з баснйцам сербам.

Напрыканцы 1992 г. здымачная тэлевзйная група журналста С-Эн-Эн прыехала адно з сёл каля г. Вукавар - раён працяглых баё. Амерыканскя журналсты патрапл сяло, дзе да вайны мрна суснавал сербы баснйцы, пасля таго, як у м правял «зачыстку» спярша баснйскя, а потым сербскя ваенныя атрады. У вынку сяло ператварылася суцэльныя моглк. Амерыканскя карэспандэнты знял на стужку штабял з цел растраляных серба, складзеных на сходняй ускране сяла, вялзную маглу, у якую паскдвал расстраляных баснйца на заходняй ускране, дый пераслал вдэаматэрыял у рэдакцыю навн С-Эн-Эн. Тэлесетка аператына распасюдзла матэрыял па свах каналах - праз 15 спадарожнка на 184 млн тэлеэкрана у 210 кранах свету. Рэпартаж трансліравася ў крыху падрэдагаваным выглядзе - з яго выкнул кадры з выявай расстраляных серба, засталася тольк магла з расстраляным баснйцам. Такм чынам, атрымася сюжэт не пра заемную варожасць этнчных груп у Босн Герцагавне, а пра выключную жорсткасць сербскх галаварэза у дачыненн да мрнага насельнцтва. Гэты матэрыял неаднойчы трансліравася па тэлебачанн кран Цэнтральнай Усходняй Еропы, адпаведным чынам фармруючы грамадскую думку.

На Беларус ж стуацыя з нфармаваннем пра падзе «балканскага крызсу» складвалася дыяметральна супрацьлеглым чынам - Беларускае тэлебачанне, спасылаючыся на паведамленн расйскх тэлеканала, фармравал грамадскай свядомасц стэрэатыпы серба як ахвяр сепаратысцкх сл, Ерасупольнасц Злучаных Штата Амерык.

сцна, як звычайна, знаходзлася недзе пасярэдзне ад гэтых супрацьлеглых пункта гледжання. Аднак устанавць яе польскя, чэшскя ц балгарскія журналсты здолел б пры адпаведным тэхнчным абсталяванн ды прафесйнай падрыхтоцы. Пакуль жа ўсходняерапеёскія СМІ не могуць скласц сурёзную канкурэнцыю амерыканскм ці брытанскм медыякарпарацыям. Таму вымушаны спасылацца на х паведамленн, глядзець, умона кажучы, на мжнародныя падзе х вачыма. Такая залежнасць уласціва амаль усім краінам Цэнтральнай і Усходняй Еўропы. Разам з тым трансфармацыя інфармацыйнай прасторы кожнай дзяржавы рэгіёна адбывалася з улікам спецыфічных асаблівасцей гэтай краіны, яе традыцый, менталітэту, а таксама ўнутраных палітычнай і эканамічнай сітуацый.

ЛIТАРАТУРА

1. Кирова С. Печать Болгарии в период переосмысления новых ценностей // Вестн. Моск. ун-та. Сер. 10. 2006. № 2-3.

2. Корнилов Е. Журналистика на рубеже тысячелетий. Ростов-на-Дону, 1999.

3. Лукьянов Ф. "Смена власти" в Венгрии и метаморфозы "четвертой власти" // Вестн. Моск. ун-та. Сер. 10. 2005. № 2.

4. Мелина А. Радио и телевидение Польши // Вестн. Моск. ун-та. Серия 10.1993. № 3.

5. Михайлов С. Современная зарубежная журналистика: правила и парадоксы. СПб., 2002.