--PAGE_BREAK--СЛОВА
verus, a, um – верный
amicus, i m – друг
pecunia, ae f – деньги
paro 1 – приобретать
stella, ae f – звезда
caelum, i n – небо, воздух, климат
oculus, i m – глаз
nunquam – никогда
numero 1 – считать
Persa, ae m – перс
sagitta, ae f – стрела
inquit – говорит
video 2 – видеть
tum – тогда
Lacedemonius, i m – лакедемонянин
umbra, ae f – тень
igitur – следовательно, итак
pugno 1 – сражаться
prae (+abl.) – из-за, перед
copia, ae f – обилие
С. Прочитайте, разберите и переведите предложения:
1. Inter dominum et servum nulla amicitia est. 2. Totus populus noster pro patria fortiter pugnabat et, si opus erit, pugnabit. 3.Alteram ille amat puellam, ego amo alteram. 4. Utrumque vitium est: et omnibus (всем) credere et nulli. 5. Avarus ipse miseriae causa est suae. 6. Istam sententiam mutare debes. 7. Videsne silvam illam? 8. Alter alterius auxilii eget. 9. Illius amicus sum. 10.Liberabisne amicos tuos ab ista cura? 11. Antigonum Phillippus filius interrogat: “Quando castra movebimus?” Tum Antigonus: “Num,-inquit,-solus tubae sonum non audies?”
СЛОВА
amicitia, ae f – дружба
patria, ae f – родина
fortiter – храбро
opus est – нужно, необходимо
amo 1 – любить
puella, ae f – девушка, девочка
utrumque – и то и другое
vitium, i n – ошибка, заблуждение
credo 3 – верить, доверять
avarus, a, um – жадный, алчный
miseria, ae f – беда, несчастье
causa, ae f – причина
sententia, ae f – мнение, решение
sonus, i m звук
muto 1 – менять, изменять
debeo 2 – быть должным
ne – ли (вопросительная частица)
egeo 2 – нуждаться
libero 1 – освобождать
Antigonus, i m – Антигон
Philippus, i m – Филип
filius, i m – сын
interrogo 1 – спрашивать
quando – когда
castrum, i n – мн.ч. военный лагерь
moveo 2 – двигать, приводить в движение
tuba, ae f – труба
ЗАНЯТИЕ VI
1.
III склонение существительных
2.
Соотношение форм косвенных падежей и именительного
3.
Род имен существительных III склонения
А. Определить форму существительных, перевести.
1. Doctores. 2. Arboribus. 3. Civitate. 4. Obsides. 5. Commutatione. 6. Plebes. 7. Equitum. 8. Sermoni. 9. Rationem. 10. Magnitudine. 11. Vulnera. 12. Artium. 13. Pacem. 14. Orbi. 15. Morum. 16. Morte. 17. Finibus. 18. Fulminum. 19. Virtute. 20. Corpora.
Образец: Militibus – miles, itis m – воин; militibus – abl. илиdat. plur. – воинами(воинам).
В. Просклонять, переводякаждыйпадеж: flumen magnum; pars ignota; illa legio Romana; mons altus; animal ferum.
C. Прочитайте, разберите и переведите текст.
De servis Romanorum
Antiquis temporibus (прил. §16) captivos in bellis Romani non necabant, sed illi servorum modo in civitatibus victorum suorum vivebant et dominis opulentis et superbis servebant. Multi servi iam in condicione servorum nati erant. Etiam cives liberi, qui (которые) pecuniam debitam solvere non poterant (могли), libertatem amittebant, et creditores illos servitute afficiebant. Domini in servos vitae necisque potestatem habebant. Servi privati apud dominos loco ministrorum, medicorum aut magistrorum serviebant, servi publici in agris summa corporum contentione laborabant. Servi miseri saepe a dominis fugiebant. Servos fugitivos domini duris poenis afficiebant. Multos etiam cruci affigebant et morte puniebant. Nonnumquam servi etiam contra dominos arma movebant. Magnam servorum seditionem Spartacus regebat.
СЛОВА
tempus, oris n – время
captivus, i m – пленник
neco 1 – убивать
civitas, atis f – государство, гражданство
victor, oris m – победитель
opulentus, a, um – состоятельный, богатый
servio 4 – служить
conditio, onis f – состояние, условие
natus est – быть рожденным, родиться
civis, is m, f гражданин
liber, era, um – свободный
solvo 3 – уплачивать
debitus, a, um – взятый в долг
libertas, atis f – свобода
amitto 3 – терять
creditor, oris m – кредитор
servitus, utis f – рабство; servitute afficere – быть порабощенным
afficio 3 – наделять, снабжать
seditio, onis f – мятеж
rego 3 – править, управлять
Spartacus, i m – Спартак
nex, necis m – убийство, насильственная смерть, казнь
potestas, atis f – власть
privatus, a, um – частный
locus, i m – место; loco – на месте, вместо
minister, tri m – помощник
medicus, i m – врач
magister, tri m – учитель
publicus, a, um – общественный, государственный
corpus, oris n – тело; мн.ч. силы
contentio, onis f – усилие; summa contentione – с величайшим напряжением
miser, era, um – жалкий, несчастный
fugo 1 обращать в бегство, бежать
fugitivus, a, um – беглый
durus, a, um – твердый, суровый
poena, ae f – кара, наказание
crux, cis f – крест, орудие пыток
affigo 3 – прибивать, приколачивать
mors, tis f – смерть
punio 4 – наказывать, карать
ЗАДАНИЕ VII
1.
Прилагательные III склонения
2.
Participium praesentis activi
3.
Указательное местоимение is, ea, id
А. Просклонять: is nobilis Romanus – этот знатный римлянин, ea magna urbs – этот большой город, id notum flumen – эта известная река.
В. Определить все возможные формы и значения слов.
1. Hostis. 2. Hostia. 3. Hostium. 4. Hostiam. 5. Hostiis. 6. Vitam. 7.Vitas. 8. Vitant. 9. Potentis. 10. Potentia. 11. Potentium. 12.Potentiam. 13. Finis. 14. Finit. 15. Finimus. 16. Finibus. 17. Finium. 18. Finiunt.
C. Прочитайте, разберите, переведите текст.
De Achille
Celeber est Achilles, filius Pelei regis et Thetidis deae. Achilles particeps belli Troiani erat. Celebre est scutum, celebria sunt arma Achillis. Et scutum et arma ei Haephaestus ille fabricat. Celebris est celeritas Achillis. Celeritate sua increbili et magno corporis robore Achilles Troianis terribilis erat. Ira Achillis Graecis perniciosa erat. Mors Patrocli, eius amici, Achilli dolores acres dat. Propterea Achilles Hectorem ad pugnam provocat et virum fortem necat.
СЛОВА
celeber, bris, e – известный
Achilles, is m – Ахилл(ес)
Peleus, i m – Пелей
rex, regis m – царь
Thetis, idis f – Фетида
dea, ae f – богиня
particeps, cipis m f – участник
scutum, i n – щит
fabrico 1 – изготавливать, делать
celeritas, atis f – быстрота
incredibilis, e – невероятный
robor, oris n – сила, мощь, дуб
terribilis, e – страшный, ужасающий
ira, ae f – гнев
perniciosus, a, um – губительный
mors, rtis f – смерть
Patroclus, i m – Патрокл
dolor, oris m – боль, горе, страдание
acer, acris, e – острый, резкий
do 1 – давать
propter – вследствие, по причине
Hector, oris m – Гектор
provoco 1 – вызывать
vir, i m – муж (мужчина)
fortis, e – храбрый
ЗАДАНИЕ VIII
1.
Страдательный залог. Форма и значение глаголов
2.
Понятие об активной и пассивной конструкциях
3.
Местоимения личные и возвратное
4.
Двойной винительный и двойной именительный падеж
А. Прочитайте, разберите и переведите предложения.
1. Bonus liber non semel legitur. 2. Instrumenta et arma e ferro parantur. 3. Castra copiarum Romanarum vallo fossaque muniebantur. 4. Iucundum est amari, non minus – amare. 5. A probis probari, ab improbis improbari – aequum bonum est. 6.Memoria virorum magnorum civitatis nostrae nunquam exstinguetur semperque manebit. 7. Ubi vinci necesse est, expedit cedere. 8. Nilus Aegiptum irrigat et eam fertilem efficit. 9. Amicus me adiuvat; auxilium eius mihi gratum erat; gratias ei ago, diligo eum. 10. Is te heredem facit. 11. Nec possum (могу) tecum vivere, nec sine te.
СЛОВА
bonus, a, um – хороший
liber, bri m – книга
semel – однажды
ferrum, i n – железо
vallum, i n – вал
fossa, ae f – ров
munio 4 – укреплять
iucundus, a, um – приятный
probus, a, um – порядочный, честный
improbus, a, um – непорядочный
probo 1 – судить
aequus, a, um – ровный
memoria, ae f – память
exstinguo, nxi, nctum 3 – стирать
vinco, vici, victum 3 – побеждать
necesse est – необходимо
expedit – (безл.) полезно, выгодно
cedo, cessi, cessum 3 – уходить, уступать
Nilus, i m – Нил
irrigo 1 – орошать
fertilis, e – плодородный
efficio, feci, fectum 3 – делать
adiuvo, iuvi, iutum 1 – помогать
gratias (graciam) agere – благодарить
diligo, lexi, lectum 3 – ценить, уважать
heres, edis m f – наследник
maneo, nsi, nsum 2 – сохраняться
В. Проделать следующие грамматические упражнения:
а) в 1-м предложении поставить подлежащее во множественном числе и соответственно изменить сказуемое;
б) в 10-м предложении поставить подлежащее и прямое дополнение во множественном числе и произвести вытекающие из этого изменения;
в) изменить время всех глаголов, стоящих в личной форме, так, чтобы каждый глагол выступал во всех уже известных временах;
г) найти accusativus duplex.
ЗАНЯТИЕ IX
1.
Система времен латинского глагола
2.
Основные (главные) формы латинского глагола
3.
Образование глагольных форм от трех основ
4.
Глаголы в словаре
А. Прочитайте, разберите и переведите предложения.
1. Puer multis verbis monitus est. 2. Discipulus a magistris laudatus erat. 3. Discipulo, a magistris laudato, libri donati sunt. 4. Ab Augusto forum Romae (приложение§25) aedificatum est. 5. In foro, ab Augusto aedificato, multa et pulchra aedificia erant. 6. Incolae oppidi nuntio cladis territi erant. 7. Aedificia flamma deleta sunt. 8. Ab amicis servati sumus. 9. Bituriges ad Aeduos legatos miserunt rogatum subsidium. 10. Caesar, postquam Helvetios proelio vicit, a multis populis Galliae contra Germanos auxilio (приложение§23) vocatus est. Germani enim nonnullis annis ante Galliam intraverunt et occupaverunt. Itaque Caesar, a Gallis oratus, copias suas in Galliam transportavit. Ibi copiae eius cum Germanis pugnaverunt. Iam primo anno copias eorum superavit.
СЛОВА
puer, i m – мальчик
moneo, ui, itum 2 – напоминать, уговаривать, ободрять, внушать
verbum, i n – слово, глагол
discipulus, i m – ученик
laudo 1 – хвалить
dono 1 – дарить
aedifico 1 – строить, сооружать
oppidum, i n – крепость, город
nuntius, i m – вестник; известие, весть
clades, is f – несчастье, бедствие
terreo, ui, itum 2 – пугать, устрашать
deleo, evi, etum 2 – разрушать
proelium, i n – битва, сражение
voco 1 – звать, призывать
intro 1 – входить
occupo 1 – захватить, завладеть
transporto 1 – переправлять
supero 1 – побеждать, превосходить
annus, i m – год
flamma, ae f огонь
servo 1 хранить, сохранять
subsidium, i n – помощь, подкрепление
mitto, misi, missum 3 – посылать
rogo 1 спрашивать, просить
В. Замените пассивную конструкцию предложений 1, 2, 4, 6, 7 и 8 активной, оставив те же времена глаголов.
С. Прочитайте, разберите и переведите текст.
Galli Romam expugnant
Quarto saeculo ante aeram nostram Roma in magno periculo erat. Galli enim cum copiis Romanorum ad fluvium Alliam contenderant easque fuderant. Multi Romani ceciderant. Tum Romani Capitolium solum defendere constituerunt. Paulo post Galli in portas irruperunt. Postquam tecta incenderunt, Capitolium frustra contenderunt. Nam Marcus Manlius fortiter Capitolium defendit neque se dedidit. Sed magna inopia frumenti Romanos premebat. Itaque Manlius cum Gallis de indutiis egit. Regulus Gallorum magnum auri pretium poposcit. “Si aurum, – inquit, – pependeritis, decedam. Si pretium non solveritis, neque viris, neque feminis, neque pueris parcam”. Romani aurum suum tradiderunt. Tamem Galli auro allato contenti non erant. Tum matronae ornamenta sua Gallis contulerunt et una ex iis “Occiderunt, – inquit, – mariti filiique; ita nostrum est ornamenta exuere”. Ut alii memoriae prodiderunt, regulus Gallorum, postquam aurum pependit, auro gladium addidit et dixit: “Vae victis!”
СЛОВА
saeculum, I n – век
periculum, I n – опасность, риск
fluvius, I m – река
contendo, ndi, ntum 3 – сражаться
fudno, fudi, fusum 3 – обращать в бегство, разбивать
caedo, cecidi, caesum 3 – убивать
constituo, tui, tutum 3 – постановлять
porta, ae f – ворота
aulo – немного, несколько
incendo, ndi, nsum 3 – поджигать
frustra – напрасно
dedo, dedidi, deditum 3 – предавать; se d.- сдаваться
inopia, ae f – недостаток, нужда
premo, pressi, pressum 3 – беспокоить
frumentum, I n – хлеб, зерно
indutiae, arum f – перемирие
precium, I n – цена; auri p.- сумма золота
matrona, ae f – матрона, почтенная замужняя женщина
ornamentum, I n – украшение
confero, contuli, collatum, conferre – собирать, свозить отовсюду
occido, cidi, casum 3 – погибать
maritus, I m – муж, супруг
exuo, ui, utum 3 – освобождать, отдавать
prodo, didi, ditum 3 – передавать; memoriae p.- рассказывать для потомства
gladius, I m – меч
addo, didi, ditum 3 – придавать, прибавлять (к чему – dat.)
pendo, pependi, pensum 3 – платить
parco, peperci,-, 3 – щадить
trado, didi, ditum 3 – отдавать
affero, attuli, allatum, afferre – приносить
posco, poposci, -, 3 – требовать
regulus, i m – царек
D. Определить все возможные значения следующих форм.
1. Amato. 2. Superatis. 3. Habito. 4. Nuntio. 5. Sensi. 6. Serviverunt. 7. Servatus. 8. Defendit. 9. Vicisti. 10. Victi. 11. Eget. 12. Agit. 13. Eguimus. 14. Egimus. 15. Acta.
Образец: superato – partic.perf. passivi от глагола supero, -avi, -atum 1 побеждать – dat. или abl. sing. – побежденному или побежденным.
ЗАДАНИЕ X
1.
Глагол esse – быть
2.
Esse с приставками и сложный глагол posse
3.
Относительное местоимение qui, quae, quod
А. Определить формы и значения слов.
1. Possunt. 2. Possessio. 3. Poterant. 4. Poterunt. 5. Potuerunt. 6. Potuerant. 7. Potuerint. 8. Nobis. 9. Nobilis. 10. Adducunt. 11. Abduxerunt. 12. Insunt. 13. Desumus. 14. Abest. 15. Adest.
B. Прочитать, разобратьиперевестипредложения.
1. Is, qui tibi in periculo adest, amicus tuus est. 2. Adeste eis, quorum auxilium vobis non deest. 3. Is copiis praeerit, in quo summa scientia belli est. 4. Nisi laboratis et semper officio deestis, vobis ipsis obestis. 5. Scientiae nobis omnibus prosunt. 6. Gratus semper fui iis, a quibus eruditus eram. 7. Aristides, qui cognomine Iustus appellatus erat, in exsilium missus est. 8. Nemo iudicabitur, antequam accusatus erit. 9. Quum potes, amicum adiuva! 10. Vir bonus est, qui prodest, quibus potest (Cicero). 11. Praeterita mutare non possumus (Cicero). 12. Dicam, si potero, Latine (Cicero). 13. Feci, quod potui.
продолжение
--PAGE_BREAK--
СЛОВА
adsum, adfui, – adesse – помогать
desum, defui, – deesse – не хватает
praesum, fui, – esse – командовать
obsum, fui, – esse – вредить
nisi – если не, кроме как
officium, i n обязанность; officio (dat.) deesse – не исполнять обязанность
prosum, profui, – prodesse – быть полезным, помогать
erudio 4 – обучать, просвещать
exsilium, i n – изгнание
iudico 1 – судить
accuso 1 – обвинять
adiuvo, iuvi, iutum 1 – помогать
praeterita, orum n – прошлое
ЗАДАНИЕ XI
1.
IV склонение
2.
V склонение
3.
Participium futuri activi
4.
Отложительные и полуотложительные глаголы
A. Прочитайте, разберите и переведите предложения.
1. Nihil semper suo statu manet. 2. Motus terrae est ab occasu ad ortum. 3. Nonnulla loca terrae ob gelu asperum incolas non habent. 4. Nemo nostrum amico in rebus adversis auxilium negabit. 5. Planities erat magna et in ea tumulus satis grandis; eo Ariovistus et Caesar ad colloquium venerunt. 6. Lingua Latina diu apud populos Europae in magno usu erat. 7. Ubi ira dominatur, ratio non valet. 8. Miraris, et ego miratus sum. 9. Satis diserte pro se veritas loquitur. 10. Amici id, quod polliciti sunt, dabunt. 11. Senatus et magistratus rei publicae Romanae praeerant. Imperio magistratuum Romani parebant. 12. In signis exercitus Romani eae litterae erant: SPQR (=senatus consulto [см. приложение§11]). 13. Ariovistus, dux Sueborum, priusquam cum exercitu Romano acie (прил. §11) pugnat, multos dies exercitum suum in castris continet. 14. Romani antiqui parva manu magnas adversariorum copias superabant. Bello Punico secundo autem copiae adversariorum interdum exercitui Romano (прил. §22) perniciei et interitui (прил. §23) erant.
СЛОВА
maneo, nsi, nsum 2 – сохраняться
status, us m – состояние, положение
occassus, us m – закат, запад
ortus, us m – восток, восход
gelu, us n – холод
asper, era, um – суровый
res, rei f – вещь, дело; res adversae – несчастье, неудача
nego 1 – отрицать, отказывать
planities, ei f – равнина
tumulus, i m – холм
satis – достаточно, довольно
grandis, e – большой, огромный
colloquium, i n – разговор, беседа
usus, us m – употребление
dominor, atus sum, ari 1 – господствовать, властвовать
pernicies, ei f – гибель
ratio, onis f – разум, образ мыслей
miror 1 – удивляться
loquor, locatus sum, loqui 3 – говорить, разговаривать
veritas, atis f – правда, истина
diserte – ясно
polliceor, citus sum, eri 2 – обещать
senatus, us m – сенат
magistratus, us m – магистрат
signum, i n – знамя; знак
nummus, i m – монета
dux, cis m – вождь
priusquam – прежде чем
acies, ei f – строй, сражение
contineo, tinui, tentum 2 – содержать
manus, us f – отряд; рука, сила
interitus, us m – гибель, уничтожение
ЗАДАНИЕ XII
1.
Указательное местоимение hic, haec, hoc
2.
Определительное местоимение idem
3.
Вопросительные и неопределенные местоимения
4.
Отрицательные местоимения
А. Прочитайте, разберите и переведите предложения.
1. Nemo amat eos, quos timet. 2. Semper nos delectat aut aliquis utilis labor, aut aliqua bona ars, aut aliquod gratum studium. 3. Non semper iidem homines de iisdem rebus eadem iudicant. 4. Quae amicitia potest esse inter ingratos? 5. Nullum bonum est sine aliquo malo.
СЛОВА
timeo, ui,-, 2 – бояться
delecto 1 – забавлять, услаждать
utilis, e – полезный
ars, tis f – ремесло, искусство, наука
studium, i n – занятие
ingratus, a, um – неблагодарный
В. Прочитайте и переведите текст.
Nauta et agricola
Nauta et agricola diversi sunt moribus et studiis. Hic stabilem habet sedem, ille locum mutat. Hic mores antiquos servat, ille morum alienorum studiosus est. Huic sermo tantum patrius, illi aliae quoque linguae notae sunt. Huius vita tranquilla est, illius periculorum plena. Hunc agri et prata, illum fluvii et maria delectant. Sermones quoque nautarum et agricolarum diversi sunt: hi narrant de agris de frugibus, illi de terris alienis, de urbibus, navibus, procellis.
СЛОВА
diversus, a, um – различный
mos, moris m – обычай, образжизни
stabilis, e – постоянный, неизменный
sedes, is f – место жительства, сиденье
studiosus, a, um – любознательный
sermo, onis m – разговор, беседа
notus, a, um – известный
tranquillus, a, um – спокойный
pratum, i n – луг
mare, is n – море
frux, gis f – плод, фрукт
urbs, bis f – город
navis, is f – корабль
procella, ae f – буря
С. Прочитайте, разберите и переведите текст.
Omnia fluunt, omnia mutantur
Nemonostrumidemestinsenectute, quieratiuvenis, nemoestmane, quieratpridie. Quidquid vides, currit cum tempore, nihil ex his, quae videmus, manet. Hoc est, quod ait Heraclitus: In idem flumen bis non descendimus: manet idem fluminis nomen, aqua transmissa est (Seneca).
СЛОВА
senectus, utis f – старость, зрелость
iuvenis, e – молодой, юный
mane – утром
pridie – прежде, накануне, днем ранее
curro, cucurri, cursum 3 – бежать
aio, ait, -, – говорить, утверждать
descendo, scendi, scensum, ere – идти, спускаться, вступать
transmitto, misi, missum 3 – передавать, переправляться, пересылать
ЗАДАНИЕ XIII
1.
Общие сведения о степенях сравнения прилагательных
2.
Сравнительная степень; превосходная степень
3.
Особенности в образовании степеней сравнения
4.
Наречия; образование наречий
5.
Степени сравнения наречий
А. Прочитайте, разберите и переведите предложения.
1. Aetas dulcissima adulescentia est (Plin.Epist.). 2. Fideliores sunt oculi auribus. 3. Pax vel iniusta utilior est, quam iustissimum bellum (Cic.). 4. Homini homine nihil pulchrius videtur (Cic). 5. Nullus est locus domestica sede iucundior (Cic). 6. Gravissimum est imperium consuetudinis. 7. Non minor voluptas percipitur ex velissimis rebus, quam ex pretiosissimis (Cic.). 8. Veterrimus homini optimus est amicus. 9. Homines amplius oculis, quam auribus credunt (Seneca. Epist). 10. Omne bellum sumitur facile, aegerrime desinit (Sall.). 11. Ex inferiore loco in superiorem non satis commode tela adidi possunt (Caes.). 12. Facile omnes, quum valemus, recta consilia aegrotis damus (Terentius). 13. Summi montium vertices nive aeterna tecti sunt. 14. Nuntiis litterisque Allobrogum commotus, Caesar duas legiones in citeriore Gallia novas conscripsit; cum his legionibus legatus Quintus Pedius in ulteriorem Galliam missus est.
СЛОВА
adulecsentia, ae f – юность, молодость
dulcis, e – сладкий, приятный
aetas, atis f – время жизни, возраст
fidelis, e – верный, надежный
oculus, i m глаз
auris, is f – ухо
pax, pacis f – мир
iniustus, a, um – несправедливый
iustus, a, um – справедливый
homo, inis m – человек
video, vidi, visum 2 видеть, pass. kазаться
domesticus, a, um – домашний
iucundus, a, um – приятный
gravis, e – тяжелый, важный, веский
consuetudo, inis f – привычка, обычай
voluptas, atis f удовольствие, наслаждение, радость
percipio, cepi, ceptum 3 – принимать, ощущать, воспринимать
vilis, e – дешевый
aeger, gra, um – тяжелый
commoveo, movi, motum 2 – побуждать, волновать
conscribo, psi, ptum 3 – формировать
desino, sii, situm 3 прекращаться
commodus, a, um – удобный
adigo, egi, actum 3 – долетать
telum, i n – копье, стрела
quum – когда
rectus, a, um – правильный, прямой
aegrotus, a, um – больной
facilis, e – легкий
consilium, i n – совет, решение
vertex, icis m – вершина
mons, ntis m – гора
nix, nivis f – снег
aeternus, a, um – вечный, бесконечный
preciosus, a, um – дорогой, ценный
vetus, eris – древний, старый, давний
amplus, a, um – большой, широкий
sumo, sumpsi, sumptum 3 – начинать
ЗАДАНИЕ XIV
1.
Формы числительных
2.
Употребление числительных
А. Прочитайте, разберите и переведите текст.
Summarium historiae Romanae
AnnosnumerabantRomaniabannoUrbisconditae(aburbecondita=abU.c.), quiannusfuitanteaeramnostramseptingentesimusquiquagesimustertius. Initio reges per annos circiter ducentos quinquaginta civitatem ad arbitrium suum rexerunt. Anno quingentesimo nono, sive ab Urbe condita ducentesimo quadragesimo quarto, postquam expulsus est ex regno Tarquinius Superbus, creati sunt duo consules, qui potestatem parem habebant atque alter alterum coercebat. Hunc statum quinque fere saecula observaverunt Romani. Iam anno ducentesimo sexagesimo sexto tota fere Italia in potestate Romanorum fuit.
Anno tricesimo imperium occupavit Augustus, qui primus imperator populi Romani fuit. Imperatoribus paruit imperium Romanum usque ad annum quadringentesimum septuagesimum sextum aerae nostrae, sive millesimum ducentesimum tricesimum ab Urbe condita.
СЛОВА
condo, didi, ditum 3 – воздвигать, основывать; ab urbe condita – от основания города
initium, i n – начало
arbitrium, i n – решение
expello, puli, pulsum 3 – выгонять
creo 1 – избирать
par, paris – равный, одинаковый
coerceo, cui, citum 2 – сдерживать
observo, avi, atum, are – оберегать, соблюдать
fere – почти, приблизительно
saeculum, i n – век
consul, ulis m – консул
В. написать все числительные римскими цифрами.
Статьи для домашнего чтения в первом семестре
1. Conspectus historiae Romanae
Origo populi Romani ab Aenea ducitur, ut mythus narrat. Aeneas, dux Troianorum, Troia deleta (после разрушения Трои) profugit, mox patriam novam in Italia sibi gentique comparavit. Hac stirpe sunt nati gemini Romulus et Remus, quorum ab altero, Romulo, Roma condita est. Quod Romani paucas mulieres habuerunt, virgines Sabinas ad spectacula invitatas rapere decreverunt. Bellum inde ortum ipsae Sabinae composuerunt.
Mortem regis Romanorum primi interregnum secutum est. Post interregnum Numa Pompilius, rex pacis, regnabat. Templum dei Iani, quod apertum semper bellum significabat, Numae Pompilii regis tempore clausum erat.
Multa bella a rege Romanorum tertio Tullo Hostilio gerebantur. Bellum inter Romanos Albanosque certamen trigeminorum, qui Horatii et Curiatii appellati sunt, discrevit. Victoriam Romanis Horatii reportabant, itaque etiam Alba Longa Roma regebatur.
Rex Romanorum quartus Ancus Martius erat. Post illum Tarquinius Priscus regnabat, a quo praeter suos etiam filius servae educabatur. Hic adolescens ad regnum obtinendum ab uxore regis mortui quoque adiutus est. Sic factus estServius Tullius, rex Romanorum sextus, qui instituta legesque populo Romano dedit. Sed filia regis una cum marito regnum patrium appetebat. Gener Servii Tullii, Tarquinius, qui postea Superbus est nominatus, solum per corpus mortuum regis regnum obtinere potuit.
Rex ultimus multa oppida vi ac dolo occupavit. Postquam Tarquinius Superbus anno ducentesimo quadragesimo quarto post Urbem conditam regno expulsus est, regnum concidit.
Libertatem populus Romanus, iam pridem optabat exspectabatque. Post reges expulsos primi consules L. Iunius Brutus et Tarquinius Collatinus rei publicae praefuerunt.
2. De magistratibus Romanorum
Senatus et magistratus rem publicam Romanam administrabant. Summi magistratus erant consules, praetores, aediles, quaestores. Quaestores cosulibus in bello aderant, aut in urbe aerarium administrabant. Aedilibus, cura viarum et aedificiorum publicorum mandata erat. Diebus festis in circo populo (прил. §22) ludos parabant, nam Romani ludis valde delectabantur. Nota sunt verba: “Panem et circenses!”
Praetores iudicabant: praetor urbanus de controversiis civium, praetor peregrinus de controversiis civium et peregrinorum. Inter omnes magistratus consulum potestas summa fuit. In bello consules duces exercituum erant, in pace civitatem administrabant. Saepe apud populum aut in senatu orationes de legibus habebant. Lictores ante consules portabant fasces — securim, virgis circumdatam; primo enim consulibus potestas vitae necisque in cives erat.
Itaque fasces signum potestatis erant.
3. Censores Romani
Quinto anno Romae bini censores creabantur. Deligebantur ex numero eorum, qui consulatu optime functi erant. Magna erat censorem potestas, neque quisquam apud Romanos in maiore honore erat quam illi. Censores non modo censum civium habebant, sed etiam mores probabant. Si quis agricola agrum suum non diligenter colebat, id non sine aliqua poena erat. Item, quicumque eques equum suum non satis curaverat, a censoribus notabatur. Si quod facinus comissum erat, censores poenam constituebant. Cives, qui aliquid gravius commisserant, tribu movebantur. Quisquis senatorum facinoris convictus erat, senatu movebatur.
4. Gentes Italiae
Italiam superiorem habitabant Galli. Hanc partem Italiae, quae cis Alpes sita erat, Romani Galliam Citeriorem vel Cisalpinam appellabant. Maior erat ea Gallia, quae Gallia Ulterior vel Transalpina appellabatur, quod trans Alpes sita erat.
Romanorum finitimi erant Etrusci, qui prioribus temporibus ex Asia in Italiam venerant, ut fama est. Interiores partes Italiae incolebant Sabini, Aequi aliaeque nationes, quibuscum Romani diuturna bella gesserunt. Difficillimum fuit cum Samnitibus, qui Romanis simillimi erant virtute, foedus facere. Quo facto (послеегозаключения) pleraeque gentes Italiae mediae et inferioris Romanis parebant.
Italiam inferiorem Romani Magnam Graeciam appellabant, quod Graeci ibi plurimas colonias constituerant. E quibus urbi Romae proximae erant Cumae et Neapolis.
5. De Roma antiqua
Roma antiqua in septem collibus ad amnem Tiberim sita erat. Prima Romanorum sedes erat collis Palatinus. In valle, sub radicibus montis Capitolii sita, forum Romanum patebat. Ibi cives diu negotia publica et privata tractabant. In campo, inter Capitolium et Tiberim sito, antiquis temporibus milites exercebantur, itaque campus Martius appelabatur. In Tiberi numerus pontium magnus erat. Postea urbs novis foris ornabatur. Templa pulchra et signa praeclara animos civium delectabant. Pulchritudo urbis apud omnes gentes nota erat. Itaque Romam, a pastoribus quondam conditam, iure scriptores lumen gentium appellabant.
6. Colosseum
Romae multae columnae, arcus, templa theatraque antiqua deleta sunt. Tamen hodie quoque nonnullae reliquiae Romae antiquae ostentari possunt. Roma merito “Roma aeterna” vocatur. Optime illud theatrum conservatum est, quod iussu T.Flavii Vespasiani aedificatum est et olim ex eo amphitheatrum Flavium nominabatur. Hoc amphitheatrum postea Colosseum appellatum est ex colossea statua Neronis, quae hic collocata erat. Tum, quum id aedificatum erat, id est anno aerae nostrae octogesimo, per centum dies ludi magnifici Romanis a magistratibus praebebantur. Quibus diebus permultae bestiae necatae erant. Magistratus Romani hos ludos dabant, et vulgus eis delectabatur.
Mirus aspectus praebetur eis, qui illi theatro appropinquant. Alti muri eius theatri, quod ovi formam habet, ornantur magnificis columnis. Colosseum amplissimum fuit: ab octoginta septem igitur milibus Romanorum compleri potuit. Diebus festis per octoginta introitus, quos videmus, magnae virorum feminarumque manus amphitheatrum intrabant. His diebus enim totus fere populus Romanus advolabat. Ei, qui aderant, summo studio (прил. §11) spectacula, quae eis dabantur, spectabant. Bestiae, ex Africa importatae, quae in caveis sub arena sitis continebantur, in arenam agitabantur. Quae postquam illam intraverunt, inter se pugnabant et necabant. Sed etiam homines cum his pugnare debuerunt. Postremo viri iuxta has bestias necati humi iacebant. Quae spectacula Romanis gaudeo (прил. §23) fuerunt!
продолжение
--PAGE_BREAK--7. De oratoribus Graecorum et Romanorum
Multi sunt oratores clari Graecorum et Romanorum. Princeps oratorum Graecorum Demosthenes erat. Clarae sunt Demosthenis orationes in Philippum, regem Macedonum. Pro libertate patriae orationibus certabant. Frustra orationibus civitates Graeciae ad concordiam incitabat. Discordia civitatum libertatem Graeciae delevit.
In numero clarorum oratorum Romanorum erat Marcus Tullius Cicero. Ciceroni non solum libri scriptorum Romanorum noti erant, sed etiam libri scriptorum Graecorum. Nota sunt opera Ciceronis de philosophia et de institutione oratoria; notae sunt epistulae et orationes clari oratoris.
Orationes Graecorum et Romanorum etiam post multa saecula animos hominum delectant.
8. De Germanorum antiquorum moribus
Germani agriculturae non student; magna pars victus eorum in lacte, caseo, carne consistit. Multum in venationibus sunt. Cibi genere et exercitatione et libertate vitae vires aluntur et corpora immensa magnitudine gignuntur. Atque consueverunt locis frigidissimis pellibus parvis modo corpora tegere et lavari in fluminibus.
Quum civitas bellum gessit, magistratus creantur. Ei bello praesunt et potestatem vitae necisque habent. In pace principes regionum atque pagorum inter suos ius dicunt controversiasque decernunt.
Germani non agri modum certum habent aut fines proprios, sed magistratus ac principes in annos singulos hominibus agros attribuunt atque anno post alio transire cogunt.
Germani neque oppida incolunt, neque sedes inter se iunctas habent, ut e Taciti libro cognoscimus.
9. De Gallorum et Germanorum deis
Caesar in eis libris, qui “Commentarii de bello Gallico” dicuntur, et de bellis, quae cum populis Gallorum et Germanorum Romani diu gerebant, et de moribus institutisque eorum scribit. Tacitus quoque ille rerum scriptor Romanus, in libro suo de origine, situ, moribus ac populis Germaniae dicit.
Caesar scribit: Galli deorum maxime Mercurium colunt. Hunc Viarum ducem, hunc mercatorum custodem appellant. Post hunc colunt Apollinem et Martem et Iovem et Minervam. De his deis eandem fere opinionem, quam reliquae gentes, habent: Iuppiter imperium deorum tenet, Apollo morbos depellit, Minerva operum atque artificiorum initia tradit, Mars bella regit. Huic deo Galli, quum proelium committere in animo habent, plerumque praedam promittunt. Quum adversarios superaverunt, bestias adversariorum necant, conferunt in unum locum reliquas res, quibus magnos tumulos exstruunt. In Galliae civitatibus nemo fere religionem et mores populi laedit vel neglegit. Si qui neglegunt vel laedunt, ab aliis contemnantur; his ceteri de via decedunt, aditum eorum, sermonemque defugiunt.
De Germanorum deis autem Caesar nihil nisi haec scribit: Germani in deorum numero eos solos, dicunt, quos vident et quorum opibus iuvantur: Solem et Vulcanum et Lunam.
In Taciti libro legimus: a Germanis maxime Mercurius colitur. Cui Germani certis diebus etiam homines sacrificant. Herculem et Martem concessis bestiis placant. Ceterum Germani deos neque parietibus includunt, neque in hominis speciem fingunt.
10. De causa belli Troiani
Erant nuptiae Pelei, regis Thessaliae, et Thetidis deae. Omnes dei invitati erant, praeter Discordiam. Dea Discordiae ira commota est et malum aureum inter epulantes iactavit, in quo inscriptum erat: “Pulcherrimae”. Diu Iuno, Minerva et Venus de malo certabant. Denique iussu Iovis a Mercurio ad Paridem, regis Priami filium, deductae erant. Iuno Paridi potentiam, Minerva sapientiam, Venus Helenam, pulcherrimam omnium mulierum, promisit.
Paris Veneri malum tradidit. Paulo post a Priamo patre in Graeciam missus est. Ibi Helenam, Menelai regis uxorem, rapuit. Hinc bellum Troianum incipitur. Decem annos ad Troiam pugnatum erat. Denique Troia a Graecis dolo capta et deleta est.
ЗАДАНИЕ
XV
1.
Оборот accusativus cum infinitivo
2.
Времена и залоги инфинитива
3.
Распознавание оборота acc. c. inf. в тексте
А. Прочитайте, разберите и переведите предложения. Подчеркните управляющий глагол, accusativus (логич. подл.) и infinitivus (логич. сказ.).
1. Victorem a victo superari saepe videmus. 2. Urbem Syracusas maximam esse Graecarum urbium pulcherrimamque, saepe audistis (Cic.). 3. Pompeios, celebrem Campaniae urbem, consedisse terrae motu, audivimus (Seneca). 4. A patre meo audivi, Diocletianum principem iam privatum dixisse, nihil esse difficilius, quam bene imperare (Fl. Vopiscus). 5. Apollo Pythius oraclum edidit, Spartam nulla re alia, nisi avaritia, esse perituram (Cic.). 6. Apparuit nescire eos victoria et tempore uti (T.Livius). 7. Cato dixit, litterarum radices amaras esse, fructus iucundiores. 8. Aiunt homines plus in alieno negotio videre (Sen). 9. Tibi discedens pollicitus sum me omnes res tibi perscripturum (Cic.). 10. Quid? Credebas dormienti tibi haec confecturos deos? (Terentius). 11. In castra nuntius pervenit Romae coniurationem patefactam (Sallustius).
De Aenea
Antiqui poetae Romanorum tradunt egregium virum Troianum, Aeneas nomine, post Troiam (послевзятияТрои) a Graecis captam a Troiae ora in Italiam venisse. Narrant eum fato (прил. §19) profugum multum terra marique iactatum esse ob iram Iunonis, deae saevae. Nam fato destinatum est Troianos cum Aenea in Italiam venturos esse et ibi ab eis oppidum novum conditum iri. Itaque Aeneas et amici illius in Italiam venerunt et Lavinium oppidum novum condiderunt. Postea Iulus, Aenea filius, alium oppidum Albam Longam condidit.
ЗАНЯТИЕ
XVI
1.
Оборот nominativus cum infinitivo
2.
Глаголы, от которых зависит оборот nom. cum inf
А. Прочитайте, разберите и переведите предложения, подчеркивая управляющий глагол, nominativus (логическое подлежащее, а при его отсутствии подчеркните местоимение в переводе) и infinitivus (логическое сказуемое).
1. Catilina prohibitus erat consulatus petere (Sallustius). 2. Iussus es renuntiari consul (Cic.). 3. Qui tacet, consentire videtur. 4. Beatus Epicurus sibi videtur esse moriens (Cic.). 5. Consuetudo et mos vim legis videntur habere. 6. Solem e mundo tollere videntur, qui amicitiam e vita tollunt (Cic.). 7. Ante omnia necesse est se ipsum aestimare, quia fere plus nobis videmur posse, quam possumus (Seneca). 8. Caesar appropinquare dicebatur magnusque terror incidit Pompei exercitui (Caes.). 9. Fugisse ex proelio dicuntur notissimi latronum duces (Cic.). 10. Fortis ac vehemens orator existimatur esse Gaius Gracchus (A. Gellius). 11. Lycurgi temporibus Homerus fuisse traditur.
В. Переведите, указав в каком предложении какой оборот употреблен. Подчеркните, входящие в оборот члены предложения.
1. MedeaPeliamdiciturfecisserursusexseneadulescentulum(Plautus). 2. MolesteferodecessisseFlaccum, amicumtuum(Seneca). 3. Nunquamtepatiarperire; meperireestaequius(Plautus). 4. VisussummihicumGalbaambulare(Cic.). 5. Romulusurbemconstituit, quamasuonomineRomamiussitnominari(Cic.). 6. MultosscriptoresrerumsuarumMagnusilleAlexandersecumhabuissedicitur(Cic.). 7. Leorexferarumesseapoetisputatur. 8. Plus audire, quam loqui militem decem (Amm. Marcellinus).
ЗАДАНИЕ XVII
1.
Общий обзор причастий
2.
Ablativus absolutus
3.
Перевод оборота и распознавание его в тексте
4.
Ablativus absolutus без причастия
А. Переведите предложения, подчеркивая логическое подлежащее одной, а логическое сказуемое двумя чертами.
1. Sagitta in lapidem nunquam figitur; interdum resiliens, percutit drigentem (Hieron). 2. Reluctante natura, irritus labor est (Seneca). 3. Athenienses, non exspectato auxilio, adversus sexcenta milia hostium in campis Maratoniis in proelium egrediuntur (Iustin.). 4. Antonius, qui Asiam orientemque tenebat, repudiata sorore Caesaris Augusti Octaviani, Cleopatram, reginam Aegipti, duxit uxorem (Eutr.). 5. Plebs Romana, Sicinio quodam auctore, iniussu consulum, in sacrum montem secessit (T. Liv.). 6. His rebus celeriter administratis, ipse (Caesar), quum primum per anni tempus potuit, ad exercitum contendit (Caes.). 7. Vergilius Brundisii moritur, Sextio Saturnino et Lucretio Cinna consulibus (Suet). 8. Caesar, e nave egressus in Africa, ad terram prolapsus est. Tum exclamavit, omine in melius verso: “Teneo te, Africa!” 9. Poema – loquens pictura, pictura – tacitum poema debet esse. 10. Paupertas nulli malum est, nisi repudianti (Seneca). 11. Omne malum nascens opprimitur, inveteratum fit plerumque robustius (Cic.). 12. Hostes, hanc adepti victoriam, in perpetuam se fore victores confidebant (Caes.). 13. Dictator triumphans Urbem invehitur (T.Liv.). 14. Re intellecta, in verborum usu faciles esse debemus (Cic.).
В. Образуйтеипереведитевсепричастияотглаголов: voco 1, moveo 2, mitto 3, facio 3, audio 4.
ЗАНЯТИЕ XVIII
1.
Общее понятие о герундиве и герундии
2.
Употребление герундива
3.
Употребление герундия
4.
Признаки различия герундия и герундива
А. Образоватьгерундивотглаголов: voco 1, moveo 2, mitto 3, loquor 3, punio 4.
B. Образовать и перевести все падежи герундия от глаголов: muto 1, terreo 2, lego 3, facio 3, audio 4.
C. Перевести. Указать где герундий, где герундив, в какой функции выступает последний.
1. Cato inexpiabili odio, delendam esse Carthaginem, pronuntiabat, Scipio Nasica – servandam (Florus). 2. Caesar statuit sibi Rhenum esse transeundum (Caes.). 3. Hominis mens discendo alitur et cogitando (Cic.). 4. Democritus philosophus olim animadvertit
quendam, qui multa imperite dispetabat. “Hic,- inquit, – non dicendi peritus est, sed imperitus tacendi”. 5. Recte ac vere videtur Ovidius dixisse emendandi laborem maiorem esse, quam scribendi. 6. Gallorum animus ad bella suscipienda alacer et promptus erat. 7. Helveciis facultas itineris per provinciam Romanam faciendi a Caesare non est data. 8. Atomus est corpusculum minutum et individuum, quo in explicanda origine mundi utebatur Democritus et post eum Epicurus. 9. Quis ignorat Gallos usque ad hanc diem retinere illam immanem ac barbaram consuetudinem hominum immolandorum? (Cic.). 10. Ut ad cursum equus, ad arandum bos, ad indagandum canis, sic homo ad duas res: ad intelligendum et agendum natus est (Cic.). 11. Militibus simul et de navibus desiliendum et in fluctibus consistendum et cum hostibus erat pugnandum (Caes.).
ЗАДАНИЕ XIX
1.
Образование форм конъюнктива
2.
Значение конъюнктива
3.
Значение конъюнктива в независимых предложениях
4.
Конъюнктив в придаточных предложениях
А. Определить форму глаголов. Перевести.
Образец: ornes – orno 1 – украшать; здесь: praes. con.act. 2 л. sing. – ты украшал бы. Scribet – scribo, psi, ptum 3 – писать; здесь: fut.I act.,3 л. sing., – он (она, оно) будет писать. Scripserit – 1) con. perf. act. 3 л. sing. – оннаписалбы; 2) fut. II act. 3 л. sing. – оннапишет.
1. Ponet. 2. Putet. 3. Patet. 4. Moveatur. 5. Commeant. 6. Venietis. 7. Veniatis. 8. Clauditur. 9. Clauderet. 10. Respondet. 11. Respondit. 12. Responderunt. 13. Responderint. 14. Responderant. 15. Habeat. 16. Habitat. 17. Habitemus. 18. Servet. 19. Servatis. 20. Serviat. 21. Serviet. 22. Serviverunt. 23. Servaverunt. 24. Patieris. 25. Patiaris.
B. Перевести. Определитьзначенияконъюнктивавнезависимыхпредложениях.
a) 1. Si volumus aequi rerum omnium iudices esse, hoc primum nobis persuadeamus, neminem nostrum esse sine culpa (Sen.). 2. A. Tu Gallus es, ego Germanus; decertemus pro suae uterque gentis gloria.- B. Si vicero, tu ter clamabis: “Floreat Gallia!”; si victus, quod absit, ero, totidem verbis celebrabo tuam Germaniam (Erasm.). 3. Utinam tam facile vera invenire possim, quam falsa convincere! (Cic.). 4. Qui beneficium dedit, taceat; narret, qui accepit (Sen.). 5. Ante mortem ne laudes hominem quemquam. 6. Pro patria quis bonus dubitet mortem oppetere? (Cic.).
b) Quae sint in horto necessaria Multa sunt in horto necessaria. Sit primum aquae copia. Dividatur ea ac per rivulos adducatur in omnes horti partes. Claudatur hortus, cuius portulae animalia plantis noxia removeant. Ne multae sint arbores, quarum umbra noceat. Vertatur humus, iniciatur stercus. Si dabis terrae, dabit. Si non des, non det.
C. Перевести. Определить типы придаточных предложений.
1. Quum primi ordines militum considissent, tamen acerrime reliqui resistebant. 2. Hoc toto proelio, quum ab hora septima ad vesperum pugnatum sit, aversum hostem videre nemo potuit. 3. Quum Galli Clusium, Etruriae oppidum, obsiderent, missi sunt Roma tres legati, qui illos monerent, ut obsidionem solverent. 4. Disseritur, expetendane sit gloria (Cic.). 5. Sitio. Utrum sit aurem poculum, an crystallinum, an manus concava, nihil refert. 6. Chilon, quum aliquando inter patrem et filium iudex esset, filio: “Si mala, – inquit, – causa tua erit, damnaberis; si bona, non minus damnaberis, quod patrem accusavisti”. 7. Quum Alexander Darei condiciones repudiavisset, Parmenio: “Ego, – inquit, – si Alexander essem, pacis condiciones acciperem”. Cui ille: “Ego quoque acciperem, si Parmenio essem”. 8. Sim impudens, si plus postulem, quam homini a rerum natura tribui potest (Cic.). 9. Diogenes philosophus aliquando in oppidum parvum venit. Quum portas amplas et magnificas videret, illudens: “Portas, – inquit, – claudite, ne urbs verstra egrediatur!”. 10. Alexander Magnus urbem Lampsacum expugnare constituit. Copias iam ad urbem adducenti Anaximenes praeceptor obvius fuit. Rex, quum metueret, ne ille se a consilio suo averteret: “Nunquam, – inquit, – quod rogaveris, a me impetrabis”. Tum philosophus: “Rogo te, – inquit, – ut Lampsacum diruas”. Ita urbs servata est.
Контрольная работа и методические указания к ее выполнению
Цель работы – проверить, как студент справляется с подлинным латинским текстом.
1. Переписать текст одного из вариантов.
2. Сделать синтаксический разбор всех сложноподчиненных предложений:
а) указать главное предложение;
б) указать придаточное (или придаточные); назвать его (их) вид;
в) попутно подчеркнуть главные члены предложения в каждом;
г) если сказуемое придаточного стоит в конъюнктиве, объяснить, почему употреблены данные его времена.
3. Если имеются инфинитивные, причастный (abl.abs.) и герундивный обороты, указать их; указать, какое обстоятельство выражено оборотом ablativus absolutus.
4. Указать дериваты, т.е. слова, производные от латинских корней (у глаголов иметь в виду все три основы).
5. Записать перевод всего текста (параллельно с переписанным).
Образец выполнения задания
Текст
Hoc proelio facto, reliquas copias Helvetiorum ut consequi posset, pontem in Arare faciendum curat atque ita exercitum traducit. Nelvetii, repentino eius adventu commoti, quum id, quod ipsi diebus viginti aegerrime confecerant, ut flumen transirent, illum uno die fecisse intellegerent, legatos ad eum mittunt.
Перевод
Когда произошло это сражение, (Цезарь) позаботился навести мост на (реке) Арар, чтобы иметь возможность преследовать остальные войска гельветов, и таким образом (=по нему) перевел войско. Гельветы, пораженные его внезапным приближением, так как они поняли, что он за один день сделал то (т.е. переправу через реку), чего они достигли с трудом за 20 дней, отправляют к нему послов.
Разбор
Оба предложения сложноподчиненные.
Первое проедложение:
a) главное – ponteminArarefaciendumcuratatqueitaexercitumtraducit(подлежащее подразумевается – Caesar);
б) придаточное цели – reliquas copias ut consequi posset. Coniunctivus imperfecti, так как в главном praesens historicum, приравнивающийся к историческому времени;
в) hoc proelio facto – abl.abs. – обстоятельство времени;
г) pontem faciendum – герундивный оборот.
Второе предложение:
а) главное – Helvetii, repentinoeiusadventucommoti, legatosadeummittunt;
б) придаточное причины – quum id illum uno die fecisse intellegerent (подлежащее подразумевается Helvecii); coniunctivus imperfecti как и в предыдущем предложении;
в) от intellegerent зависит acc.c. inf.: illum fecisse;
г) придаточное определительное (зависит от id) – quod ipsi...confecerant;
д) придаточное поясняющее – ut flumen transirent (подлежащее подразумевается Helvetii), coniunct. imperf. как и в предыдущем предложении.
Дериваты: facio, feci, factum 3 – факт; reliquus, a, um – реликвия; copia, ae f – копия; pons, ntis m – понтон; curo, avi, atum 1 – куратор; conficio, feci, fectum 3 – конфекция (отдел готового платья), конфета (из “конфекта” – готовое изделие); transeo, ii, itum, ire – транзит; intellego, xi, ctum 3 – интеллигент, интеллигенция, интеллект; legatus, im – легат; mitto, misi, missum – миссия, миссионер.
продолжение
--PAGE_BREAK--Вариант
I
Apud Helvetios longe nobilissimus fuit et ditissimus Orgetorix. Is, M. Messala et M. Pisone consulibus, regni cupiditate inductus, coniurationem nobilitatis fecit et civitati persuasit, ut de finibus suis cum omnibus copiis exirent: perfacile esse, quum virtute omnibus praestarent, totius Galliae imperio potiri. Id hoc facilius eis persuasit, quod undique loci natura Helvetii continentur: una ex parte flumine Rheno latissimo atque altissimo, qui agrum Helvetium a Germanis dividit; altera ex parte monte Iura altissimo, qui agrum Helvetium a Germanis dividit; altera ex parte monte Iura altissimo, qui est inter Sequanos et Helvetios; tertia lacu Lemanno et flumine Rhodano, qui provinciam nostram ab Helvetiis dividit. His rebus fiebat, ut et minus late vagarentur et minus facile finitimis bellum inferre possent; qua ex parte homines bellandi cupidi magno dolore afficiebantur. Pro multitudine autem hominum et pro gloria belli atque fortitudinis angustos se fines habere arbitrabantur, qui in longitudinem milia passuum CCXL, in latitudinem CLXXX patebant.
(Caes. B.G. lib. I, c. II)
Вариант
II
Interea ea legione, quam secum habebat, militibusque, qui ex provincia convenerant, a lacu Lemanno, qui in flumen Rhodanum influit, ad montem Iuram, qui fines Sequanorum ab Helvetiis dividit, milia passuum decem novem murum in altitudinem pedum sedecim fossamque perducit. Eo opere perfecto praesidia disponit, castella communit, quo facilius, si se invito transire conarentur, prohibere possit. Ubi ea dies, quam constituerat cum legatis, venit, et legati ad eum reverterunt, negat se more et exemplo populi Romani posse iter ulli per provinciam dare et, si vim facere conentur, prohibiturum ostendit. Helvetii ea spe deiecti, navibus iunctis ratibusque compluribus factis, alii vadis Rhodani, qua minima altitudo fluminis erat, nonnumquam interdiu, saepius noctu, si perrumpere possent, conati, operis munitione et militum concursu et telis repulsi, hoc conatu destiterunt.
(Caes. B. G. lib. I, c. VIII)
Вариант
III
Druides a bello abesse consuerunt neque tributa una cum reliquis pendunt, militiae vacationem omniumque rerum habent immunitatem. Tantis excitati praemiis et sua sponte multi in disciplinam conveniunt et a parentibus propinquisque mittuntur. Magnum ibi numerum versuum ediscere dicuntur. Itaque annos nonnulli vicenos in disciplina permanent. Neque fas esse existimant ea litteris mandare, quum in reliquis fere rebus, publicis privatisque rationibus, Graecis litteris utantur. Id mihi duabus de causis instituisse videntur, quod neque in vulgum disciplinam efferri velint neque eos, qui discunt, litteris confisos minus memoriae studere; quod fere plerisque accidit, ut praesidio litterarum diligentiam in perdiscendo ac memoriam remittant. Imprimis hoc volunt persuadere, non interire animas, sed ab aliis post mortem transire ad alios, atque hoc maxime ad virtutem excitari putant, metu mortis neglecto. Multa praeterea de sideribus atque eorum motu, de mundi ac terrarum magnitudine, de rerum natura, de deorum immortalium vi ac potestate disputant et iuventuti tradunt.
(Caes. B. G. lib. VI, c. XIV)
Вариант
IV
Deum maxime Mercurium colunt; huius sunt prurima simulacra; hunc omnium inventorem artium ferunt, hunc viarum atque itinerum ducem, hunc ad quaestus pecuniae mercaturasque habere vim maximam arbitrantur. Post hunc Appolinem et Martem et Iovem et Minervam. De his eandem fere, quam relique gentes, habent opinionem: Appolinem morbos depellere, Minervam operum atque artificiorum initia tradere, Iovem imperium caelestium tenere, Martem bella regere. Huic, quum proelio dimicare constituerunt, ea, quae bello ceperint, plerumque devovent; quum superaverunt, animalia capta immolant reliquasque res in unum locum conferunt. Multis in civitatibus harum rerum exstructos tumulos locis consecratis conspicari licet; neque saepe accidit, ut neglecta quispiam religione aut capta apud se occultare, aut posita tollere auderet, gravissimumque ei rei supplicium cum cruciatu constitutum est.
(Caes. B. G. lib. VI, c. XVII)
Вариант
V
Viri, quantas pecunias ab uxoribus dotis nomine acceperunt, tantas ex suis bonis aestimatione facta cum dotibus communicant. Huius omnis pecuniae coniunctim ratio habetur fructusque servantur: uter eorum vita superavit, ad eum pars utriusque cum fructibus superiorum temporum pervenit. Viri in uxores, sicuti in liberos, vitae necisque habent potestatem; et quum pater familiae illustriore loco natus decessit, eius propinqui conveniunt et, de morte si res in suspitionem venit, de uxoribus in servilem modum quaestionem habent et, si compertum est, igni atque omnibus tormentis excruciatas interficiunt. Funera sunt pro cultu Gallorum magnifica et sumptuosa; omniaque, quae vivis cordi fuisse arbitrantur, in ignem inferunt, etiam animalia, ac paulo supra hanc memoriam servi et clientes, quos ab iis dilectos esse constabat, iustis funeribus confectis una cremabantur.
(Caes. B. G. lib. VI, c. XIX)
СЛОВА
aestimatio, onis f оценка
castellum, i n небольшоеукрепление
conatus, us m попытка
coniunctim сообща
consecratus, a, um священный
conspicor, atus sum 1 заметить
cremo 1 сжигать
cruciatus, us m мучение, пытка
cupidus, a, um жаждущий
deiicio, ieci, iectum 3 сбрасывать, лишать
depello, puli, pulsum 3 отгонять, отражать
dispono, posui, positum 3 располагать
ditissimus см. dives
dos, dotis f приданое
excrucio 1 истязать, мучить
funus, eris n похороны
immunitas, atis f льгота
intereo, ii, itum, ire погибать
Iura, aemЮра (гора)
inventor, oris m изобретатель
invitus, a, um неохотный
noctu ночью
Orgetorix, igis m Оргеториг
perdisco, didici, – 3 выучивать наизусть
perduco, xi, ctum 3 проводить
perrumpo, rupi, ruptum 3 прорваться
potior, itus sum 4 овладеть
quaestio, onis f допрос
quaestus, us m приобретение
ratis, is f плот
remitto, misi, missum 3 терять
Rhodanus, i m Родан (ныне Рона)
sedecim шестнадцать
sua sponte по доброй воле
sumptuosus, a, um богатый, пышный
suspicio, onis f подозрение
vacatio, onis f освобождение
versus, us m стихотворная строка
viceni, ae, a по двадцать
Lemannus, i m Леманнское озеро
Messala, ae m Мессала
navis, is f корабль
Тексты для домашнего чтения второго семестра
Гай Юлий Цезарь (100 г. до н. э. – 15 марта 44 г. до н. э.)
Commentarii de bello Gallico
Liber I, caput XXXIX
DumpaucosdiesadVesontionemreifrumentariaecommeatusquecausamoratur, expercontacionenostrorumvocibusqueGallorumacmercatorum, quiingentimagnitudinecorporumGermanos, incredibilivirtuteatqueexercitationeinarmisessepraedicabant(saepenumentosesecumhiscongressosnevultumquidematqueaciemoculorumdicebantferrepotuisse), tantussubitotimoromnemexercitumoccupavit, utnonmediocriteromniummentesanimosqueperturbaret.
Liber VI, capta XXI – XXIV.
XXI. 1. Germani multum ab hac consuetudine differunt. Nam neque druides habent, qui rebus divinis praesint, neque sacrificiis student. 2 Deorum numero eos solos ducunt, quos cernunt et quorum aperte opibus iuvantur, Solem et Vulcanum et Lunam, reliquos ne fama quidem acceperunt. 3 Vita omnis in venationibus atque in studiis rei militaris consistit: ab parvulis labori ac duritiae student. 4 Qui diutissime impuberes permanserunt, maximam inter suos ferunt laudem: hoc ali staturam, ali vires nervosque confirmari putant. 5 Intra annum vero vicesimum feminae notitiam habuisse in turpissimis habent rebus; cuius rei nulla est occultatio, quod et promiscue in fluminibus perluuntur et pellibus aut parvis rhenonum tegimentis utuntur magna corporis parte nuda.
XXII. 1. Agriculture non student, maiorque pars eorum victus in lacte, caseo, carne consistit. 2 Neque quisquam afri modum certum aut fines habet proprios; sed magistratus ac principes in annos singulos gentibus cognationibusque hominum, qui tum una coierunt, quantum et quo loco visum est agri, attribuunt atque anno post alio transire cogunt. 3 Eius rei multas afferunt causas: ne assidua consuetudine capti studium belli gerendi agricultura commutent; ne latos fines parare studeant, potentioresque humiliores possessionibus expellant; ne accuratius ad frigora atque aestus vitandos aedificent; ne qua oriatur pecuniae cupiditas, qua ex re factiones dissensionesque nascuntur; 4 ut animi aequitate plebem contineant, quum suas quisque opes cum potentissimis aequari videat.
XXIII 1. Civitatibus maxima laus est quam latissime circum se vastatis finibus solitudines habere. 2 Hoc proprium virtutis existimant, expulsos agris finitimos cedere, neque quemquam prope audere consistere; 3 simul hoc se fore tutiores arbitrantur, repentinae incursionis timore sublato. 4 Quum bellum civitas aut illatum defendit aut infert, magistratus, qui ei bello praesint, ut vitae necisque habeant potestatem, deliguntur. 5 In pace nullus est communis magistratus, sed principes regionum atque pagorum inter suos ius dicunt controversiasque minuunt. 6 Latrocinia nullam habent infamiam, quae extra fines cuiusque civitatis fiunt, atque ea iuventutis exercendae ac desidiae minuendae causa fieri praedicant. 7 Atque ubi quis ex principibus in concilio dixit, se ducem fore, qui sequi velint, profiteantur, consurgunt ii, qui et causam et hominem probant, suumque auxilium pollicentur atque ab multitudine cjllaudantur: 8 qui ex his secuti non sunt, in desertorum ac proditorum numero dicuntur, omniumque his rerum postea fides derogatur. 9 Hospitem violare fas non putant; qui quaque de causa ad eos venerunt, ab iniuria prohibent, sanctos habent, hisque omnium domus patent victusque communicatur.
XXIV. 1. Ac fuit antea tempus, quum Germanos Galli virtute superarent, ultro bella inferrent, propter hominum multitudinem agrique inopiam trans Rhenum colonias mitterent. 2 Itaque ea, quae fertilissima Germaniae sunt, loca circum Hercyniam silvam, quam Eratostheni et quibusdam Graecis fama notam esse video, quam illi Orcyniam apellant, Volcae Tectosages occupaverunt atque ibi consederunt; 3 quae gens ad hoc tempus his sedibus sese continet summamque habet iustitiae et bellicae laudis opinionem. 4 Nunc, quod in eadem inopia, egestate, patientia, qua ante, Germani permanent, eodem victu et cultu corporis utuntur, 5 Gallis autem provinciarum propinquitas et transmarinarum rerum notitia multa ad copiam atque usus largitur, 6 paulatim assuefacti superari multisque victi proeliis ne se quidem ipsi cum illis virtute comparant.
Публий Корнелий Тацит (около 55 года н.э. – около 120 года н.э.)
Germania
I. Germania omnis a Gallis Raetisque et Pannoniis Rheno et Danubio fluminibus, a Sarmatis Dacisque mutuo metu aut montibus separatur. Cetera Oceanus ambit, latos sinus et insularum immensa spatia complectens...
II. Ipsos Germanos indigenas crediderim, minimeque aliarum gentium adventibus et hospitiis mixtos, quia nec terra olim sed classibus advehebantur, qui mutare sedes quaerebant, et immensus ultra utque sic dixerim adversus Oceanus raris ab orbe nostro navibus aditur.
Quis porro, praeter periculum horridi et ignoti maris, Asia aut Africa aut Italia relicta Germaniam peteret, informem terris, asperam coelo, tristem cultu aspectuque, nisi si patria sit?..
IV. Ipse eorum opinionibus accedo, qui Germaniae populos nullis aliis aliarum nationum connubiis infectos propriam et sinceram et tantum sui similem gentem exstitisse arbitrantur. Unde habitus quoque corporum, quamquam in tanto hominum numero, idem omnibus; truces et caerulei oculi, rutilae comae, magna corpora et tantum ad impetum valida; laboris atque operum non eadem patientia; minimeque sitim aestumque tolerare, frigora atque inediam coelo solove assueverunt.
V. Terra, etsi aliquando specie differt, in universum tamen aut silvis horrida, aut paludibus foeda, humidior qua Gallias, ventosior qua Noricum et Pannoniam aspicit, satis ferax, frugiferarum arborum, impatiens, pecorum fecunda, sed plerumque improcera. Ne armentis quidem suus honor aut gloria frontis; numero gaudent, eaeque solae et gratissimae opes sunt. Argentum et aurum propitiine an irati dii negaverint, dubito. Nec Tamen affermaverim, nullam Germaniae venam argentum aurumve gignere; quis enim scrutatus est? Possessione et usu haud perinde afficiuntur. Est videre apud illos argentea vasa, legatis et principibus eorum muneri data, non in alia utilitate quam quae humo finguntur; quamquam proximi ob usum commerciorum aurum et argentum in precio habent, formasque quasdam nostrae pecuniae agnoscunt atque eligunt. Interiores simplicius et antiquius permutatione mercium utuntur. Pecuniam probant veterem et diu notam, serratos bigatosque. Argentum quoque magis quam aurum sequuntur, nulla affectatione anumi, sed quia numerus argenteorum facilior usui est promiscua ac vilia mercantibus.
VI. Ne ferrum quidem superest, sicut ex genere telorum colligitur. Rari gladiis aut maioribus lanceis utuntur. Hastas vel ipsorum vocabulo frameas gerunt angusto et brevi ferro sed ita acri et ad usum habili, ut eodem telo, prout ratio poscit, vel cominus vel enimus pugnent. Et eques quidem scuto frameaque contentus est; pedites et missilia spargunt, pluraque singuli atque immensum vibrant nudi aut sagulo leves. Nulla cultus iactatio; scuta tantum lectissimis coloribus distinguunt. Paucis loricae, vix uni alterive cassis aut galea. Equi non forma, non velocitate conspicui...
In universum aestimanti plus penes peditem roboris, eoque mixti proeliantur, apta et congruente ad equestrem pugnam velocitate peditum, quos ex omni iuventute delectos ante aciem locant. Definitur et numerus; centeni ex singulis pagis sunt, idque ipsum inter suos vocantur, et quod primo numerus fuit, iam nomen et honor est.
Acies per cuneos componitur. Cedere loco, dummodo rursus instes, consilii quam formidinis arbitrantur. Corpora suorum etiam in dubiis proeliis referunt. Scutum reliquisse praecupuum flagitium, nec aut sacris adesse aut concilium inire ignominioso fas, multique superstites bellorum infamiam laqueo finierunt.
VII. Reges ex nobilitate, duces ex virtute sumunt. Nec regibus infinita aut libera potestas, et duces exemplo potius quam imperio, si prompti, si conspicui, si ante aciem agant, admiratione praesunt. Ceterum neque animadvertere neque vincire, ne verberare quidem nisi sacerdotibus permissum, non quasi in poenam nec ducis iussu, sed velut deo imperante, quem adesse bellantibus credunt; effigiesque et signa quaedam detracta lucis in proelium ferunt. Quodque praecipuum fortitudinis incitamentum est, non causis, non fortuita conglobatio turmam aut cuneum facit, sed familiae et propinquitates; et in proximo pignora, unde feminarum ululatus audiri, unde vagitus infantium. Hi cuique sanctissimi testes, hi maximi laudatores. Ad matres, ad coniuges vulnera ferunt; nec illae numerare aut exigere plagas pavent, cibosque et hortamina pugnantibus gestant.
VIII. Memoriae proditur quasdam acies inclinatas iam et labantes a feminis restitutas constantia precum et obiectu pectorum et monstrata cominus captivitate, quam longe impatienttius feminarum suarum nomine timent, adeo, ut efficacius obligentur animi civitatum, quibus inter obsides puellae quoque nobiles imperantur…
IX. Deorum maxime Mercurium colunt, cui certis diebus humanis quoque hostiis litare fac habent...
X. De minoribus rebus principes consultant, de maioribus omnes, ita tamen, ut ea quoque, quorum penes plebem arbitrium est, apud principes pertractentur. Coeunt, nisi quid fortuitum et subitum incidit, certis diebus, quum aut inchoatur luna aut impletur; nam agendis rebus hoc auspicatissimum initium credunt. Nec dierum numerum, ut nos, sed noctium computant; sic constituunt, sic condicunt; nox ducere diem videtur… Ut turbae placuit, considunt armati. Silentium per sacerdotes, quibus tum et coercendi ius est, imperatur. Mox rex vel princeps, prout aetas cuique, prout nobilitas, prout decus bellorum, prout facundia est, audiuntur, auctoritate suadendi magis, quam iubendi potestate. Si displicuit sententia, fremitu aspernantur; sin placuit, frameas concutiunt. Honoratissimum assensus genus est armis laudare.
XII. Licet apud concilium accusare quoque et discrimen capitis intendere. Distinctio poenarum ex delicto. Proditores et transfugas arboribus suspendunt, ignavos et imbelles et corrore infames coeno ac palude iniecta insuper crate mergunt. Diversitas supplicii illuc respicit, tamquam scelera ostendi oporteat, dum puniuntur, flagitia abscondi. Sed et levioribus delictis pro modo poenarum equorum pecorumque numero convicti mulctantur. Pars mulctae regi vel civitati, pars ipsi, qui vindicatur, vel propinquis eius exsolvitur. Eliguntur in iisdem conciliis et principes, qui iura per pagos vicosque reddunt. Centeni singulis ex plebe comites consilium simul et auctoritas assunt.
XIII. Nihil autem neque publicae, neque privatae rei nisi armati agunt. Sed arma sumere non ante cuiquam moris quam civitas suffecturum probaverit. Tum in ipso concilio vel principum aliquis, vel pater, vel propinquus scuto frameaque iuvenem ornant. Haec apud illos toga, hic primus iuvaentae honos: ante hoc domus pars videntur, mox reipublicae...
XIV. Quum ventum in aciem, turpe principi virtute vinci, turpe comitatui virtutem principis non adaequare. Iam vero infame in omnem vitam ac probrosum superstitem principi suo ex acie recessisse...
Principes pro victoria pugnant, comites pro principe...
Pignum quin imo et iners videtur sudore acquirere, quod possis sanguine parare.
XV. Quotiens bella non ineunt, non multum venatibus, plus per otium transigunt, dedidi somno ciboque, fortissimus quisque ac bellicosissimus nihil agens; delegata domus et penatium et agrorum cura feminis senibusque et infirmissimo cuique ex familia, ipsi hebent...
Mos est civitatibus ultro ac viritim conferre principibus vel armentorum vel frugum, quod pro honore acceptum etiam necessitatibus subvenit. Gaudent praecipue finitimarum gentium donis, quae non modo a singulis, sed publicae mittuntur, electi equi, magna arma, phalerae torquesque. Iam et pecuniam accipere docuimus.
ПРИЛОЖЕНИЕ
§
1. Genetivus subiectivus et obiectivus(родительный
логического
подлежащего
и
дополнения
)
Выражение timor populi может означать “страх народа” и “страх перед народом”. Следовательно, при существительном отглагольном или сохраняюбщем глагольное значение родительный падеж может быть логическим подлежащим (subiectivus) или логическим дополнением (obiectivus).
Genetivus obiectivus употребляется при глаголах со значением: “помнить”, “напоминать”, “забывать”, в зависимости от прилагательных со значением: желающий, знающий, помнящий, участвующий, обладающий, полный. Например: cupidus gloriae “жаждущий славы”.
По существу к genetivus obiectivus восходит genetivus criminis – родительный обвинения, употребляемый для обозначения правонарушения или наказания: accusare proditionis “обвинять в измене”, capitis damnare “приговаривать к смертной казни”.
§
2. Genetivus possessivus (родительный притяжательный)
Genetivusобычно обозначает лицо или предмет, которому что -либо принадлежит. Такой genetivus называется possessivus: libri Ciceronis “сочинения Цицерона”.
Одним из видов genetivus possessivus является genetivus characteristicus, означающий лицо или предмет, который обладает определенным свойством или находится в определенном состоянии: Pecudis, non hominis est nescire. “Не обладать знаниями – это признак скота, а не человека”.
§
3. Gevetivus qualitatis.
Родительный падеж может обозначать свойство или качество предмета или лица: vir magnae prudentiae “человек большого ума”. В том же смысле употребляется ablativus qualitatis: vir magna prudentia. Однако чаще ablativus qualitatis выражает качества преходящие или относящиеся к внешности: Laeto animo sum. “Я нахожусь в веселом настроении”.
продолжение
--PAGE_BREAK--