Образ белорусской хаты в белорусской культуре

Дыпломная праца прысвечана даследванню аднаго з найбольш змястоных вобраза беларускай традыцыйнай культуры вобразу дома. Дадзены вобраз разглядаецца як аб ект матэрыяльнай духонай культуры. У працы н разглядаецца як смвал роднасц, на якм будуюцца творы беларускх мастако, псьменнка, мыслцелей. ЗМЕСТ УВОДЗНЫ. 3 . ХАТА ССТЭМЕ ТРАДЫЦЫЙНЫХ КАШТОНАСЦЯ 1. КАСМАЛОГЯ. 2. ХАТА ФЛАСОФ ПРАШЧУРА. 10 2.3. ХАТА

ВУСНАЙ НАРОДНАЙ ТВОРЧАЦ. 16 . ВОБРАЗ ДОМУ БЕЛАРУСКАЙ КРЭАТЫНАЙ КУЛЬТУРЫ 21 3.1. ПРА СКАРЫНУ АЛЗАРОСКАГА. 2. ВОБРАЗ ДОМУ БEЛАРУСКМ ВЫЯЛЕНЧЫМ МАСТАЦТВЕ 19 СТАГОДДЗЯ. 27 3.3. ДОМ-ХАТА ТВОРАХ В. БЯЛЫНЦКАГА-БРУЛ IV. СМВОЛКА НАЦЫЯНАЛЬНАЙ КУЛЬТУРНАЙ ПРАСТОРЫ XX СТАГОДДЗЯ.

1. РОЛЯ ХАТЫ ПАЭТЫЧНЫХ ТВОРАХ КУПАЛЫ 2. СМВАЛЧНАСЦЬ ДОМА-ХАТЫ ДРАМЕ КУПАЛЫ РАСКДАНАЕ ГНЯЗДО 43 4.3. ЯК Я ХАТУ ВАЙДУ, МЯНЕ ШТОСЬЦ ГНЯЦЕ 49 ЗАКЛЮЧЭННЕ 51 СПС ВЫКАРЫСТАНАЙ ЛТАРАТУРЫ 56 УВОДЗНЫ. Дом, хата, сядзба Гэта грунт снавання, жыцця вогулле. Жылл. З м звязаны лс чалавека ад яго залежыць.

Вусная народная творчасць шмат месца адводзць хатняй тэматыцы. Вывучаючы яе, мы знаходзм той магчны сэнс, як народ надава свайму жыллю. Шмат народных абрада падкрэслваюць гэта, а загадк, прымак, прыказк падцвярждаюць. Вобраз дому, хаты безумоная адзнка беларускага мастацтва лтаратуры, жывапсу, тэатра. Гэта як твар нашай Радзмы Беларус. Творцы ключаюць у свае працы гэты вобраз, каб быць блжэй да народу.

Вобраз хаты выступае мастако як смвал адзнства з прыродай, як яе частка, на якую нават крытык не засды звяртаюць увагу. Гэта уласцва творчасц Втольда Бялынцкага-Брул, мастака, чые творы зраблся набыткам культуры Беларус Рас. У яго пейзажных творах вобраз хаты, млына вельм арганчны з прыродай роднага краю. У лтаратуры хата гэта сцэна, дзе разгортваюцца падзе.

У творчасц псьменнка канца 19 пачатку 20 стагоддзя яна мае шматбаковую смвалчную накраванасць. Гэта бы цяжк час у нашай гсторы, як знайшо свой адбтак у творчасц псьменнка. Хата гэта любо селянна, як глыбока прывязаны да свайго кута. Гэта як жывое для яго, гэта тое, што складае яго жыцц, што яднае з навакольным асяроддзем. той жа час вобраз дому можа быць як смвал пратэсту. На думку прыходзяць парананн

Беларусь хата Радзма. А дзе была гэта Беларусь Яна дог час блукала, шукала сва месца сваю зямлю, свой дах неба, свайго гаспадара беларуса. А той гаспадар разам з й не мог знайсц прытулка, не мог зразумець, дзе яго Радзма яго дом. Праз складаныя лсы простых беларускх сямей мы бачым складаны лс Беларус. Дадзеная праца мае на мэце намаляваць агульную карцну семантычнай дынамк вобразу хаты беларускай культуры, ад хаты-жылля архачнай свядомасц прашчура да дэ дзяржавы-дома.

Сярод асноных задач працы трэба вылучыць наступныя 1. Раскрыцц семантык традыцыйнай хаты-жылля фласоф прашчура, якая выявлася вуснай народнай творчасц. 2. Адлюстраванне працэсу фалькларызацы культуры. 3. Увасабленне дэ Радзмы вобразе хаты беларускм выяленчым мастацтве 19 стагоддзя. 4. Раскрыцц шматбаковага характара вобразу дома-хаты творчасц

Янк Купалы ХАТА ССТЭМЕ ТРАДЫЦЫЙНЫХ КАШТОНАСЦЯ 1. КАСМАЛОГЯ. У архачнай свядомасц кожнае жытло надавала прасторавы сэнс, аддзяляла чалавека ад космаса. У доме як бы суснавал чалавек Сусвет, унутраннае вонкавае, таму станавлся магчымым перакадзрок памж часткам чалавечага цела, элементам космасу дэталям хаты. У семантыцы традыцыйнай хаты значнай ступен закансервавалася заемная праекцыя макра- мкракосмасу, а

нормах структуравання адблся яленн пра арганзацыю ласнага свету спосабы арыентац м, што знайшло праяву суаднясенн адзначанных элемента жытла з асноным параметрам карцны свету417. Так, своеасаблвай воссю жытла выступае дыяганаль кут-печ, якая адным канцом чырвоны кут паказвае на святло, усход, божы бок, а другм канцом печ на захад, цемру да т.п. Аснова, падмурак хаты асэнсовался як нжн свет, падзем е, той свет, а дах, вышк як верх, неба, крона,

купал, што часам смвалзавася з вобразам нябеснага агню. Уяленн пра верхн нжн свет у старажытнасц злвался адзн непадзельны семантычны комплекс, як паляга у кантамнацы верху нзу. Магчыма, падобнае сумяшчэнне васоблася цэнтральным пячным слупе, недзе нават выглядзе антрапаморфнага дала, з якм самым цесным чынам был звязаны яленн аб бостве-продку. Для традыцыйных грамадства характэрна супрацьпастауленне памж тэрыторыяй пражывання гэта наш свет,

космас невядомай, няпэнай прасторай, якая набывала се рысы хаосу. Чалавек мкнуся жыць тольк цалкам арганзаваным свеце, у космасе, таму будаванне для сябе жытла, размяшчэнне на пэнай тэрыторы прыпадаблялася стварэнню свету. Вдаць, адным з першых акта абжывання прасторы станавлася яе адмежаванне, вылучэнне свайго локуса, за межам якога заставася той свет. Так уласна сцены, дах, вокны становяцца першым гранцам, межам памж асвоеным неасвоеным, памж свам чужым.

Аднак гэта яшчэ не азначала, што вылучаная прастора яе элементы набывал цалкам станочыя характарыстык. Заважым, што практычна кожная адзнка традыцыйнага жытла заховала рысы чужога, варожага, дэманчнага, не ласцвага чалавеку. Тольк ад часо прыняцця хрысцянства пераважна станочым локусам становцца кут з бажнцам. Значную ролю семантызацы жыллвай прасторы яе элемента грае традыцыйны нтэр ер сялянскай хаты. Ля ваходу размяшчалася печ, ля якой знаходзся качарэжнк, дзе тулся пячны рыштунак качарга, чанняла,

влк ды ншае. Таму рытуальнае функцыянаванне семятычны статус гэтых прылада вызначася галоным чынам семантыкай самой печы. Супраць печы каля ваходу размяшчася гаспадарчы кут бабн кут, дзе стаял вдры, кадушк, а на сцяне всела палца з посудам лыжачнк. У некаторых мясцнах чалеснк выходзл сенцы, стопку, куды вынослся пячныя прылады, частку посуду ды ншыя рэчы хатняга жытку. стопка лчылася пераважна жаночым памяшканнем, таму яе начынне, посуд атрымлвал смволку нзу, жаночага пачатку418.

Семантыка жыллвай прасторы, семянтычныя характарыстык хатняга начыння прачытваюцца кантэксце традыцыйнага рытуальнага сцэнарыя жыцця чалавека. Акрамя таго, семантызацыя элемента хатняга жытку адлюстровае разуменне архачным чалавекам структуры карцны свету. 2.2. ХАТА ФЛАСОФ ПРАШЧУРА. Трэба адзначыць тое, што нашы прашчуры мел сваю фласофю жылля, якая адлюстровалася розных абрадах, звычаях, павер ях. У народным уяленн здана прасочваецца сувязь памж пабудовай жытла

будовай сусвету. Хата асэнсовалася як частка сусвету , адначасова мадэль сусвету, што можна бачыць на дададзеным малюнку Пра сувязь з крункам свету не забывался тады, кал арыентавал хату прасторы. Тая сцяна, на якой будуюць вокны, павнна была глядзець ц то на сход, ц то на подзень, але няк не на захад ц понач. гэта абумолвалася не тольк патрэбам асвятлення памяшкання. Дыяганаль покуць чырвоны кут печ вызначала арыентацыю хаты прасторы сусвету.

У народзе бытавала нават такое абрадавае дзейства мац, сын якой бы у салдатах ад якога дано не было вестк, брала лусты першага навагодняга хлеба клала на ноч у чатырох кутах хаты кал ранцай усе яны цэлыя, то сын цэлы здаровы, а кал ж якая знкае, то сын забты той старане, на якую паказвае кут. Увесь нтэр ер хаты адлюстрова будову сусвету. Жылая прастора зямны свет, гарышча нябсы. У гэтай структуры ролю самой зямл, урадлвай глебы выконвала падлога.

Таму так распасюджана было беларуса абрадавае пасыпанне падлог зернем. Напрыклад, ранцай Новага года спраляся абрад засявання дзец хадзл па всцы з торбай, напоненнай зернем, заходзл хаты , павташы гаспадаро, мтавал сябу, пасыпаючы падлогу жытам ячменем, каб слета добра радзла. на вяселл пасыпал зернем падлогу, каб дом веда багацце, дабрабыт. Столь у хаце смвалзавала неба. Па м дога трымалася народным уяленн рухалася сонца.

Менавта да стол чырвоным куце, што абазнача усход, святло хаце, на Каляды, старажытнае свята павароту сонца на лета, падвешвася саламяны павук, як смвалзава нябеснае свяцла. Характэрна, што на Красную Вялкодную суботу хатах усю ноч палл святло, бо старадан Вялкдзень бы святам нябеснага агню, вясновага сонца, а святло хаце втала веснавое сонца. Вышэй стол неба завоблачны свет, як абмяжовася дахам хаты.

Менавта там, на гарышчы, паводле народных павер я, жыл дух памерлых продка. На гэта паказваюць некаторыя беларускя абрады. Так, кал знахарка лячыла каго-небудзь у хаце, яна стукала венкам столь клкала на дапамогу хвораму духа-заступнка сям . Гэтак жа клкал духа продка на дапамогу падчас прыгатавання вясельнага караваю. А вось пры заручынах, кал пл гарэлку, то рэштк з клшка выплюхвал верх, да стол, таксама духам продка.

Падзел хаты на частк, што адпавядаюць сферам светабудовы, стасавася са знешнм дэкорам хаты. Характэрнае гэтым плане дэкаратынае вырашэнне фасада. Так, афармленне шчыта франтона верхняй трохкутнай частк будынка, вядзе да небасхлу, па якм рухаецца дзннае свяцла. Таму на шчыце звычайна рабл смвалчныя выявы сонца1414. Вышэй неба знаходзлася бездань нябесная, якая пралвалася на зямлю дажджом.

Таму закрылны даху хаты аздаблялся найчасцей хвалстым арнаментам, як васабля нябесную ваду. Закрылны, якя фармравал бак трохкутнка шчыта, засды рабл вышэй яго паверхн бездань нябесная над небам. У адрозненн ад шчыта, што суадносся з нябсам, паверхня зруба хаты адпавядала зямной сферы сусвету. Дэкор у гэтай частцы будынка прыпада пераважна на вокны. Тут знаходзм стылзаваныя выявы раслннага свету, жывл, птушак ус, што датычыць зямной сутнасц.

Мадэль сусвету, хата спрымалася як прастора, абжытая чалавекам у вялкай неабжытай прасторы сусвету. Таму, закладка падмурка звядзенне сцена зруба вызначал смвалчнае аддзяленне асвоенай прасторы ад неасвоенага сусвету. Але кал сцены, падлога, дах як элементы канструкцы жытла валодал функцыяй мяжы, якая аддзяляе нутранную прастору хаты ад знешняга свету, то дзверы вокны, наадварот, ажыцялял сувязь са знешнм светам. Пры супрацьпасталенн асвоенай, дружалюбнай чалавеку нутранай прасторы хаты неасвоенай, чужынскай прасторы

знешняга свету дзверы вокны лчылся небяспечным пунктам, праз якя слы знешняга свету магл пранкнуць у дом. Пераступанне цераз парог як мяжу памж прасторай хаты навакольным светам у народным побыце засды суправаджалася рытуальным дзеянням. Напрыклад, у даняй Беларус, кал варочался з царквы пасля хрышчэння, бацька кла немалятка на некальк хвлн на парозе, што звалася асвятлць дзця цераз парог. Так адзначася ваход у хату новага члена сям .

Падчас сватання сват, пераступшы парог, нзка кланяся каза пахвалнага, а потым у свам слове велча парог залатым. Свацц ж, пакуль не дагаворацца з бацькам нявесты, не мел права адысц ад парога. У час прыезду свато з жанхом, кал яны праходзл хату, жанх павнен бы стаяць ля парога, бо не бы яшчэ прыняты як суджаны. А вось кал малады прыязджа у хату нявесты дзень вяселля, яе мац станавлася са свечкай на парозе , падняшы талерку з хлебам соллю, трымала, пакуль пад ю не праходзл цераз парог усе, хто прыеха.

На вяселл, кал хату несл каравай, скрыпач, пераступаючы парог, перастава граць, а сват, на момант спыншыся на парозе, гучна каза пахвалнага. Пра небяспечнасць парога можна меркаваць з павер я, што кнутыя на парозе рэчы нельга падымаць, бо яны могуць быць зачараваны1195. У адрозненн ад дзвярэй, кантакт прасторы хаты са знешнм светам праз вокны ме некальк ншы, так бы мовць, больш касмчны характар. Праз вокны нутранная прастора хаты лучылася з сонцам, крункам свету.

Так, у адной з валачобных песень пелася Пан хазян Адчын аконца На сход сонца. Кал сувязь са знешнм светам праз дзверы ацэньвалася як рэгламентаваная, то сувязь праз акно як нерэгламентаваная1415. Кал дзверы праходзл людз, то у вокны дух. Так, праз акно кантактавал з душам памерлых продка, што сыходзл з неба. Таму на святкаванне Асяннай асеннх Дзядо лыжку кожнай абрадавай стравы клал асобную пасуду на падаконнку

для памрлых продка. Кал ж у час абрадавай вячэры зазвнць шыба, значыць, душы продка прыйшл нябачна прысутнчаюць на абрадзе. Праз вокны, лчылася, могуць пранкнуць у хату ведзьмак вядзьмарк, таму, каб абаранцца ад х, шыбы часам абкладавал крапвой, за якой прызнавал засцерагальныя ласцвасц. Нерэгламентаванасць сувяз знешняга свету нутраннай прасторы хаты праз акно вдаць калядным абрадзе падслуховання пад вокнам, спяванн свавольных шчадровак пад вокнам хаты.

Характэрна, што свавольнасць песенек шчадрошчыка заважна знжаецца, кал яны ваходзяць у дзверы, а тут х спяванне набывае афарбоку слалення гаспадаро418. Такм чынам, хата старажытных уяленнях беларуса выступала як невялчкая абжытая частка агромстага неабжытага сусвету адначасна як паменшаная мадэль сусвету. 2.3. ХАТА ВУСНАЙ НАРОДНАЙ ТВОРЧАЦ. Жылл с, што акружала беларускага селянна яго хаце, паслужыла аб ектам

вуснай народнай творчасц гэта прыказк, прымак загадк. Прыказк, што датычаць хатняга быту, пры многх супольных рысах з творчасцю ншых народа адзначаны рысам нацыянальнай своеасаблвасц культуры. Тады, кал прыказка разважае пра хату яе нутраны выгляд, пра печ, пра качаргу ц гаршок, адчуваецца, што гаворка вядзецца пра тыя рэчы, да якх прызвычаены менна беларуск селянн. Прыказк бытавога характару яскрава раскрываюць патрэбы вечныя клопаты селянна.

У прыказках таксама выразна прасочваецца момант, што неабходна мець свой Родны кут, сваю хату. гэта з ялялася найвялкшым шчасцем. У прыказках хату парановаюць нават з мац Свая хатка як родная матка20209. Што, безумона, паказвае пэнае сталенне да свайго кута. У шмат прыказках можна заважыць што акцэнт зроблены менавта на слове сва свая хатка, свой кут, свой

вугал, сва гняздо, свая лава, свая салома нават, свой сметнк. Гэта паказвае, што кожная сям я мкнулася мець сваю незалежную гаспадарку. пытанне свабоды, вол зажды было актуальным пытаннем у гстарычным развцц беларуса. Свая ласная хата гэта як свая Радзма не проста радзма, а менавта свая, дзе се члены сям поналадарныя гаспадары Чужая хата гаршэй ката. Нават лчылася горам, няшчасцем не мець свай прытулны

Бяда не мець свайго гла. У кожнага чалавека сць рысы ладара, але ва сх яны выяляюцца па рознаму. Хтосьц можа выявць сабе вышэйшых структурах, падпарадкаваць вялкую групу людзей. А звычайны селянн дае выхад свам здольнасцям, нейкм майстэрскм навыкам у свам куце Кожны пан у свай хаце Ц яшчэ На свам сметнку певень гаспадар. Гэта здана вядома, што асоба зусм у ншым свеце раскрываецца свай гаспадарцы.

Тут ус вядома, усе дзеянн выпрацаваны пэненны гэта с сва курыца на свам сметнку раскошна20210-211. вельм не складана больш даведацца аб гаспадарах хаты, бачышы саму хату. Унутранны знешн выгляд дома гэта друг твар гаспадара Якая Агатка, такая хатка. Не здарма хату парановаюць з мац. Мац клапоццца, забяспечвае тульнасць, абараняе ад бяспек, але сваю чаргу яе дзетк павнны неяк адказваць

на яе цяплыню даваць й той клопат, на як яна сама не здольна Хата рагата, на каждым рагу найдзеш работу. Канешне, мужчынская рука гэта аснова звычайнай будынны, яе знешн выгляд. Але нутраны камфорт, ару цяплын спакою стварае жанчына. Менавта жанчына надае дому жыцц, таксама як жанчына надае жыцц дзцяц Гумно плача без гаспадара, а хата без гаспадын20213.

Загадк, якя датычацца хаты яе абсталявання асноным закранаюць тыя рэчы хатняга быту, якя лчылся найбольш каштоным Вось напрыклад Стаць рубшча, у рубшчы варацшча, у варацшчы гогаль, а гогаля шчогаль. Дом, дзверы, печ, гаршчок Увогулле вельм цкава асыятыная пабудова гэтай загадк , вядома, што не кожны сучаснк зможа адгадаць яе. Дом, дзверы, печ, гаршчок гэта фундамент кожнай хаты. Гэта тыя рэчы, без якх хата жо не хата. Ц яшчэ загадк такога кшталту

Стаць турыца, у турыцы лсца, у лсцы лаханька, у лаханьке чорны жук плыве10247. Альбо Стаць разрубха, у разрубх развалха, у развалх гогаль, у гогаля тыкаль10247. Хата, дзверы, печ, качарга. На прыкладзе гэтых загадак можна бачыць, што хата-дом у народзе выклкае падабенства да нейкага рубшча, разрубх турыцы. Сам словы гавораць аб нечым агромстым значным. А таксама паслядонасць хатнх рэча, якя дуць па чарзе, залежна ад свай каштонасц.

Засды лчылася, што печ у хаце гэта другая мац. Яна кормць, грэе, стварае цяплыню, дае прытулак сон. загадках печ з яляецца першым арыентырам хаты. Таму, натуральна, шмат загадак вуснай народнай творчасц прысвечана печы. У загадках печ часта называюць як мац тастуха, мац галадуха. разам з печчу загадках у адзн рад ставяць агонь дым, дзе агню надаюць ролю дачк краснух ц дачк залатух а дым сын разбой, сын перапл Мац тасцюха, дачка залатуха, а сын перабор выскачы ва двор10254.

Вельм дакладныя парананн. Загадку такой пабудовы цкава як загадваць, так адгадваць. Элементам хатняга быту нададзены тыя рол, якя так ц накш датычаць кожнага. Хата гэта збудаванне, дзе па сх правлах павнна жыць сям я. сама канструкцыя, структура хаты атаясамлваецца з так званай сям й. Кал браць за прыклад тую ж самую загадку, то й нчога не гаворыцца пра бацьку-гаспадара ладара. вдавочна, што дом, хата сць той самы бацька галава сям гэта само сабой зразумела.

Дом-бацька галоны с астатняе печ, агонь, дым дзе ад яго належыць яму. Кал пайсц глыбей, то нават магчыма правесц паралель ад гэтага тыпу загадак да патрыярхальнага кладу жыцця беларуса. У хатнх загадках не мала месца адводзцца дзверам вокнам гэта як ротавая адтулна вочы хаты Хто н йдзе, дык вядзе, а на кут ц разачку не завядзе10264. А наступнай загадцы нават сама пабудова прымушае задумацца ц не пра вочы тут кажацца

Побач стаяць, на вулцу глядзяць, а сябе нкол не бачаць10271. Усе асноныя рэчы хатняга нтэр еру васоблся вуснай народнай творчасц. Тут прысутнчае гумар, без чаго немагчыма быце. Прыказк, прымак, загадк прымушаюць па-ншаму глядзець на тыя рэчы, што навокал нас, палягчаюць пасядзннасць ВОБРАЗ ДОМУ БЕЛАРУСКАЙ КРЭАТЫНАЙ КУЛЬТУРЫ 3.1. ПРА

СКАРЫНУ АЛЗАРОСКАГА. Дзейнасць подзвг Скарыны псваюцца агульнаерапейскую культурную гсторыю. Але Скарына беларус яго спадчына дае нам мажлвасць зркнуць на сябе як бы з вышын часу, убачыць сябе побач з ншым народам, пераканацца, што наша гсторыя не горшая за ншыя, што яна такая ж багатая падзеям мнам, як ншых народа, што нас был свае ген, якя пакнул след не тольк гсторы культуры свайго краю, а стал як бы здабыткам сяго чалавецтва, бо заслуг х выходзяць далка за нацыянальныя рамк2211.

Скарына мкнуся несц культуру да беларуса. н бы першы, хто да фласофскую нтэрпрэтацыю Ббл. У яго творчасц такая рыса гуманзму, як любо да роднай зямл суайчыннка, выявлася асаблва яскрава. Гэта любо кравала м на працягу сяго жыцця. Каб выхаваць у свах чытачо любо да радзмы, н выкарыстова нават бблейскя кнг. Прыкладам гэтага служыць яго трактока кнг Старога Запавету Юдзф гутарка дзе пра герачны чынак легендарнай ярэйскай жанчыны.

Кал асрыйцы асадзл родны горад Вфулю, Юдзф пранкла палатку асрыйскага палкаводца Алаферна адсякла яму галаву. Засташыся без кранка, войска было дэмаралзавана асада знята. Добра вядома, што майстры Адраджэння давол часта звяртался да бблейскх гсторый, каб тлумачыць актуальныя фласофскя дэ сацыяльна-палтычныя задачы свайго часу свайго народа. Скарына таксама якасц прыклада герачнага самаахвярнага служэння свай айчыне апсвае подзвг

Юдзф. н лчы, што Кнга Юдзф дана к нашему научению, абыхом, яко зерцало, жену сию преславную пред очима имеющее, в добрых делех и в любви отчины не толико жены, но и мужи наследовали и всякого тружания и скарбов для посполитого доброго и для отчины своея не лютовали2559. Сваю любо да Радзмы Францыск Скарына мкнуся прывць народу. Так гаворачы пра герачны чынак Юдзф, Скарына робць шырокя абагульненн

Понеже от прирожения звери, ходящие в пустыни, знають ямы своя рыбы, плавающие по морю и в реках, чують виры своя пчелы и тым падобныя боронять ульев своих, тако ж и люди, игде зродилися и ускормлены суть по бозе, к тому месту великую ласку имають2559. Цяжка пераацанць значэнне гэтых сло любв замлаванасц да роднага краю. Этыка Скарыны, такм чынам, выховала чалавеку грамадзянна патрыта, фармравала якасц, неабходныя для актынай грамадска-практычнай дзейнасц на карысць свайго народа.

Па скарынаскх прадмовах багата рассыпаны розныя высло афарызмы, глыбокадумныя выказванн першадрукара, якя стал крылатым. Гэта яго патрыятычнае, па-народнаму простае мудрае слова пра вялкую ласку, г.зн. любо чалавека да роднага краю прадмове да той жа кнг Юдзф2135. Увогуле аповесць пра Юдзф, якая выратавала свой горад ад ворага, н рэкамендуе трымаць перад сабою, як узор патрыятызму, самаахвярнасц бескарыслвага служэння грамадскаму дабру.

У гэтай прадмове Скарына звяртаецца да чытача з узнеслым публцыстычным словам пра любо да Радзмы як самае натуральнае першаснае пачуцце сх жывых стот, а тым больш надзеленага розумам чалавека2472. Пазней палтычны мыслцель правазнаца Беларус Лтвы сярэдзны XVII стагоддзя Аарон Адам Аляксандр Алзароск разгледз ланцуг дом грамадства дзяржава у свай галонай працы Аб палтычнай супольнасц людзей 1651. Увогуле паняцце дом

Алзароск разглядае як сацыяльны канструкт, змест якога складаюць зносны, звязаныя з узнкненнем функцыянаваннем сям , а таксама зносны памж гаспадаром яго подданым. У такм значэнн гэтае паняцце давол часта выкарыстовалася антычнай лтаратуры. Блзкм да яго па значэнню з яляецца тэрмн двор. Паводле класфкацы Алзароскага, снуюць боскае, натуральнае права народу15169-171.

Пры гэтым боскае натуральнае права знаходзяцца не падпарадкаванн другога першаму, а выступаюць як самастойныя вды дапаняюць адзн аднаго. Алзароск аналзава пераважна натуральнае права, якое прырода закладвае чалавеку як сацыяльнай бялагчнай стоце. У сацыяльным аспекце прынцыпы натуральнага права выяляюцца праз развцц дасканаленне сацыяльнай арганзацы жыцця людзей сям я, фальварак, паселшча, грамадства, дзяржава. Алзароск распрацава гуманстычную канцэпцыю Новага часу грамадскага дагавору, паводле якога прызначэнне

мэты дзяржавы звязваюцца з агульнаграмадзянскай карысцю, заемазацкаленнасцю людзей у стварэнн палтычных саюза-супольнасцей. Перадумовы гэтага складваюцца рэгуляванн адносн у сям , двары сукупнасц некалькх сем я або панскм фальварку, паселшчы, дзе рознай ступен фармруюцца нстытуты лады бацько над дзецьм, пана над падданым нш. Дзяржаву Алзароск вызначае як створаны з мноства паселшча саюз аб яднанне людзей якя звязаны правам, што вайшл згоду мя добрага шчаслвага жыцця.

Дзяржава гэта працлеглае дому сям е. Але ж безумона дзе адтуль. Апошня таксама з яляюцца нейкм супольнасцям, аднак створаныя не з паселшча, як дзяржава, а з пэных асоб, а дакладней з гаспадара нявольнка, мужа жонк, бацько дзяцей, якя жывуць разам ц асобна. снуе таксама прыватная ласнасць, яна мае назву мамасць служыць таму, каб сям я се яе члены жыл разам, разам працавал на карысць неабходных жыццвых патрэб. У такой супольнасц галавой сям мае быць той, хто з яляецца старэйшым

пануе над астатнм. Яго кранцтва сям жонкай як супруга, бацькаскае дзецьм, гаспадарчае працанкам мае назву домаладкаванне. Такм чынам, з такога рода сем я, з мноства дамо ствараюцца вск, а мноства всак злваецца супольнасць грамадзян, якую мы называем дзяржавай. Яе праблемы н цесна звязвае з пытанням грамадзянства. Паводле тагачаснай палтычнай дэалог сапрадным грамадзянам была тольк шляхта, арганзаваная замкннае

каставае кола. Алзароск лчы, што грамадзянам дзяржавы з яляюцца се жыхары, акрамя рабо ншаземца. Пры гэтым адзнача, што грамадстве снуюць вышэйшыя нжэйшыя сасло, але для кожнага павнен снаваць свабодны пераход з аднаго саслоя другое, грамадзяне сх саслоя роныя перад законам18131-139. гнараванне прынцыпа грамадскага дагавору, паводле Алзароскага, вядзе да гбел дзяржавы. Разбуральным фактарам з яляюцца дзеянн людзей, якя парушаюць чалавечыя сувяз, дрэннае краванне, адсутнасць

законнасц справялвасц, няронасць, эгазм пануючых саслоя, несправядлвае выкарыстанне права, асаблка судах. н прытрымлвася думк, што дасканаласць дзяржавы залежыць ад найбольш рацыянальна выбранай формы кравання. Смпанты Алзароскага был на баку спадчыннай манарх, той жа час н бы працнкам тыран. На яго думку, у выключных выпадках у народа павнна снаваць права на пастанне забойства тырана15616. У працы Алзароскага дэя дзяржавы-дома узор працэсу фалькларызацы.

Праца бярэ свае выток з традыцыйнай народнай культуры прасякнутай дэяй роднасц. Ва сх вдах беларускага фальклору паэтызуецца гаспадар, як па сутнасц з яляецца культурным героем беларускай традыцыйнай культуры перш за с земляробчага цыкла. 3.2. ВОБРАЗ ДОМУ БEЛАРУСКМ ВЫЯЛЕНЧЫМ МАСТАЦТВЕ 19 СТАГОДДЗЯ. Цяжка знайсц дзе-нбудзь канкрэтнай тэматык вобраз дома мастацтве.

Але не складана заважыць вобраз беларускай хаты, нацыянальных беларускх будынка у бытавым жанры пейзажы беларускх мастако. Узяшы не такое далкае 19 стагоддзе, знойдзеш шмат знамых мн мастако, у творчац якх прысутнчае вобраз х Радзмы хаты, дома, млына У творах перадаюцца рысы беларускх будынка таго часу. Заважаецца частая аднолькавасць назва твора. Найчасцей сустракаюцца такя назвы як На радзме, Млын, Жнво. Напэна менавта вобраз дому асацыруецца з

Радзмай, з нечым родным, свам. Здаецца, што мастак, стварышы твор, нават не задумваецца над назвай, яна знкае як бы сама сабою, арганчна. Млын гэта тыповы беларуск будынак таго часу. Гэта не жылл, але назваць млын у некаторым сэнсе домом безумона магчыма. Гэта зараз млын з яляецца музейным экспанатам, а яшчэ стагоддзе назад н бы апорай жыцця сялян, х надзеяй хлебам. Млын можна назваць другм домам селянна, дзе н праводз часта большую частку дня жыцця вогулле.

Там снедал адпачывал, весяллся сумавал, але галонае працавал. Млын таксама карцна Радзмы ва яленнях многх беларуса. Сярод скарба Дзяржанай Траццякоскай галерэ Маскве заховаецца сцплы пейзаж, на якм намалявана скрана беларускай вск. Праз невялчкую ручанку, што струменць уздож дралянага плота, перакнуты масток. Вецца даль пясчаная дарога. На гарызонце вдаць саламяныя стрэх богх сялянскх хатак.

Вакол цшыня запусценне Вячэрня цен ляжаць на свеях пяску. гэтая закнутасць, гэты холад бязмежны, гэтая нязнанасць шляху балюча ваходзць у чалавечае сэрца964. Так пейзаж не мог напсаць выпадковы сузральнк. Бачна, што атар добра веда гэтыя мясцны, што н прав сярод гэтай прыроды с сва жыцц. Жывапсца, пэндзлю якога належыць пейзаж На радзме, бы акадэмк Апалнарый Глярыевч Гараск. Гэты твор бы створаны всцы

Брадзец Мнскай губерн. Тут знайшл васабленне думк пачуцц мастака, яго роздум аб лсе свай радзмы. У гэтай карцне ус блзкае дарагое сэрцу мастака. Кожная дэталь напсана з вялкай цеплынй любою гэтая любо мжвольна перадаецца гледачу. З выкрывальнай прадай Гараск адкрывае перад нам запусценне беларускай вск. хаця карцне сялян няма, глядач добра адчувае х беднасць разарэнне970. Безумона вобраз дома надае карцне пэны сэнс, дапамагае гледачу бачыць тое, што

хаце падкрэслць мастак. Дом надае творам, прысвечаным Радзме понасць пэную закончанасць. Вкенцй Дмахоск Клод Ларэн вленскх аколц, як называл яго сучаснк950. Такое сказал пра беларускага пейзажыста не выпадкова. Пейзажы ягоныя роднць з пейзажам французкага жывапсца XVII стагоддзя той асаблвы, крыху дылчны дух, тая цкавасць да небагатага, звычайнага, што дазваляе знаходзць

у штодзнным эмацыянальны настрой, паэзю велч. З раннх работ Дмахоскага цкавы пейзаж На радзме. Патрыярхальны лад жыцця дробнай беларускай шляхты перададзены тут ярка пераканача. Мастак адступ ад традыцыйных акадэмчных канона, якя был яшчэ моцныя жывапсе пачатку XIX стагоддзя. Ужо самм выбары сюжэта бачна прывязаннасць любо да родных мясцн. Прасторны фальваркавы двор з тых, зарослых гуснай тракаю дробным пахучым рамонкам.

Пад наглядам нянек гуляюць на м панскя дзец. Пасвяцца куры снежна бялеюць на гладз рачулк гус. На беразе сушацца сец, сплываюцца кропл з пераката, тырчыць драляная ручка таптух. Удалечын, у карэтнку, расчынены дзверы. Праз х вдаць аглобл брычк. У цян звычайны сялянск воз. А яшчэ крыху далей аднапавярховы драляны прыземсты будынак фальварка над насунутым высокм дахам954. Такая характэрная, такая тыпова беларуская будынна.

А перад ю лпы свечы прамдальных таполя, што скнулся гарачае неба, так кашлаты, так мякк мрэе за домам сад. с выпсана з вялкай любою. Карцна шматбаковая, але галоная роля належыць дому. н з яляецца цэнтрам карцны на яго скравана галоная вага, гэта васабленне думак мастака. Таксама прыцягвае вагу твор Фердынанда Рушчыца Млын. Тут мастак глядзць на прыроду, якую яму трэба славць з вышын птушынага палту.

Так прым дазваляе намаляваць на палатке с зямное, а неба паказаць светлым адбткам у вадзе, люстрам у зялнай раме. Архтэктура млына навакольныя рэчы пададзены непрывычным для гледача ракурсе. будынак млына надзвычай тыповы для беларускага пейзажу прыземсты, нзк, над насупленай саламянай страхой. Ус зумрудна-зялных чырванаватых танах9103. Тут мастак услаляе прыроду, а млын дапамагае гледачу бачыць беларускую прыроду вачам простага чалавека, працонка-селянна.

Вобраз беларускага будынка, дома дае мастакам магчымасць выразць сваю думку, надаць карцне той сэнс, як жадаюць данесц да гледача. А мы праз гэты вобраз лягчэй вельм абвострана адчуваем пачуцц атара. 3.3. ДОМ-ХАТА ТВОРАХ В. БЯЛЫНЦКАГА-БРУЛ Хата бясспрэчная аддзнка чалавечага снавання, як бы н была прывабна прастора, але ж матэрыяльныя патрэбы прымушаюць чалавека мець свой кут. гэты кут так прывязвае да сябе найперш таму, што н свой, што гэта пачуцце нават можна назваць любою страта гэтай любов прыводзць

нават да вар ятства. нкол нельга забываць, што наш вялк, адвечны кут гэта нашы пал, лясы, азры Яны зажды будуць з нам будуць грэць наша сэрца пры думках аб Радзме. кал маеш свой уласны погляд на прыроду, кал разумееш яе, то зажды будзеш адчуваць сябе дома. Мастацтва творцы Втольда Бялынцкага-Брул пераконвае значэнн такога прытулку жыцц чалавека. У яго творах давол часта з яляецца вобраз хаты н успрымаецца як адзнае з прыродай.

Мастак пса Радзму, а Радзма гэта прырода твайго краю, дом. А можа, менавта вобраз хаты дакладня уяленн пра каштонасць Радзмы. Я беларус. Нарадзся мантку Крынк каля Бялынч на Маглшчыне. Ма жыцц з маленства пастаянна звязана з прыродай. У й для мяне бы сэнс жыцця 1932-33. Хата творах мастака гэта частка нтэр еру прыроды, прыроды яго

Радзмы. Вясна, Пачатак вясны, Вечар, Змовы дзень вобраз хаты тут само сабой зразумелы, н проста неабходны. Там недзе далечын некальк хатак ц хата займае цэнтральнае месца, напрыклад у творы Вясна дакладняе адлюстраванне пэнай пары года. Гэта тое ж самае дрэва, бярвенн, што прыстасаваны для ладкавання чалавечага жыцця прыродзе. Нават лля Рэпн у перапсцы з беларускм мастаком кажа Я зажды з новым вялкм задавальненнем гляджу на ваш узгорак з хатам, занесеным снегам люблю гэтыя беражк,

што белым краям адлюстроваюцца горнай рэчцы. сапрады, вельм дакладны радк . Рэпна Я так прывык асвяжацца душой перад вашым жывым павевам прады, прастаты свабоды 1932-33. Вось на гарызонце вдаць хатк, а да х шырокм пэндзлем прыкладзена дарога, што бяжыць па беларускх узгорках да цудонага куточка Вска 313. Кал сцежка, то засды дакладная вядзе да хаты хатак, царквы, млыну. На свах палотнах мастак ствары светлы, чысты, нбы жамчужны, каларыт, часам ахнуты тонкм вэлюмам серабрыстых

беларускх тумана. Праз свае работы н мкнуся адлюстраваць саму душу беларускага народа, такую чыстую, непасрэдную, поную блактнай надзе, часам туманную, але засды лагодную цплую. Прыгажуня-прырода У карцне Блактная каплца яна спць пад мяккай кодрай белага снегу. Як ложак захнае тонкая змовая смуга, каб нхто не змог патрывожыць салодкага сну. Ус наваколле прасякнута цшыню, нават ветрык прынк за згоркам, каб не перашкаджаць чаронаму спатканню

яе, прыроды, з Мастаком1932-33. зно вясновыя хатк шэранькя, бервяныя, утульныя. Белыя дах дамо удалечын, блактная каплца вось што стварае нтэр ер змовага дня, дакладней перадае настрой твора. Яны таксама адпачываюць пад кодрай снегу, як сама прырода. У карцне Быстрая рэчка прырода збуджана, быццам незабаве страпянулася рашуча рыхтуецца да вялкай змены. зно невялкя хатк з яляюцца часткай прыроднага нтэр еру.

Будынны не кдаюцца вочы як нешта недарэчнае пейзажы. Яны надаюць твору цэласнасць абуджаюцца разам з прыродай. Лрычнасць краявда Бялынцкага-Брул адносць гледача свае далячын, яна дапамагае кожнаму чалавеку прычынцца да гэтай мастаковай любов, на нейк нялоны момант растварыцца гэтым вонкава някдкм цудзе, што завецца Бацькашчына1932-33. Лс заносць мастака далка ад родных мясцна, але тое, што н спасцг яшчэ дзяцнстве,

засталося з м назажды. Бялынцк-Бруля лтаральна сфармулява беларуск пейзаж, нбыта пераствары яго менавта нейкм нацыянальным асвятленн. Мы сам нашы нашчадк, мабыць, дога будуць сустракаць у старых кнгах мясцны, дзе апсваюцца як нешта натуральнае вогуле звычайнае малюнк беларускай прыроды, якой мы жо не ведал Памятаю Быстрэю вельм прыгожай. Наш бераг бы вельм круты, з пясчаным плывунам, зараслям ажын, малн, шыпшыны, а процлеглы адхоны. Дом стая вялзны, аднапавярховы, перад м расл векавыя лпы.

Супраць дома сад, каменныя слупы брамы. На слупках засды жыл буслы. Вакол дома сажалк, у якх вадзлася шмат рыбы рака 2316. Гэта фрагмент з запсак жывапсца. Чытаеш перад вачыма стае Быстрая рэчка. У малюнках роднай прыроды мастак шука не тольк выразныя знак багацця шматстайнасц свету, але глыбок сэнс зямнога снавання. Менавта прысутнасць касмчных стыхй засды адчуваецца карцнах

Бялынцкага-Брул. Сння можна сказаць гэтак адчуваецца прысутнасць Бога, Першатворцы сяго на свеце. Бо што лепш за с даказвае снаванне вышэйшага сэнсу свеце, як не сам неаглядны, эпчна сахопны, шматстайны вобраз Сусвету Творчасць мастака, на карцнах якога мы знаходзм водблск раншняга святла, зары чалавецтва, сць галоны паэтычны аргумент на карысць змястонасц чалавечага быцця2316.

Бялынцк-Бруля здоле дасягнуць у творчасц недасяжнага, спалучыць на свах карцнах зямлю неба, матэрыяльнае духонае, зямное, плоцевае высокае, нябеснае здабыць гармоню. Вобраз дома, хаты творах мастака гэта не нешта асобнае. Гэта свет у Сусвеце. Можа, таму да хаты прывязаны бы так селянн, такой балючай была страта гэтага свету частк Сусвету. IV. СМВОЛКА НАЦЫЯНАЛЬНАЙ КУЛЬТУРНАЙ

ПРАСТОРЫ XX СТАГОДДЗЯ. 4.1. РОЛЯ ХАТЫ ПАЭТЫЧНЫХ ТВОРАХ КУПАЛЫ Янка Купала Невыпадкова я вырашыла затрымацца на творчасц гэтага майстра беларускай лтаратуры. Лс ягонай сям давол выразны, тыповы прыклад лсу сх беларуса. Сям я дзеда Янк Купалы была сагнана з роднага гнязда Пясках. Ануфрый Дамнкавч на працягу пятнаццац гадо пса прашэнн, каб адстаяць сва права на роднае гняздо

дваранства, але справядлвасц не дабся2622. Янка Купала не люб азрацца далка на сваю радаслоную. Але неаднойчы творчасц звяртася да незайздроснага лсу свайго дзеда, што цягася па судах нчога не дамогшыся, вымушаны бы кнуць тую хату, скуль бацько на маглк вывезл, тое поле, дзе кожную скбнку потам крывавым скрапл 13213. Смвалчны вобраз хаты сустракаецца драматычных творах, паэз. Цкава, што нават у любонай лрыцы гэты вобраз прысутнчае.

Янка Купала гэта псьменнк народа. се яго творы для народа. А хто так беларуск народ Гэта вясковае сялянства, жыцц якога гэта жыцц вск, гаспадарка. Турботы, клопаты уладкаванне свайго кута, прытулка свай сям . Ус гэта заемазвязана, ус вельм блзка Купалу яго творчасц. Я пабудавала сваеасаблвы ланцуг Беларусь вска хата мужык элементы творчасц

Купалы. Чалавек з народа, як нарадзся простай сям , арганчна жыве гэтым таксама падае х такм жа, як н. Звяртаючыся да творчасц псьменнка, захацелася пачаць са светлага, узнслага твора. Яна я паэма любонай лрык, дзе сама назва гаворыць за сябе. Багатая на алегоры творчасць Купалы вельм выразна гэтым творы. Услаляючы Яе, безымянную жанчыну, народжанае працы каханне, паэт славць жыцц чалавека асноных праявах

яго вясковага побыту. Хоць геро паэмы прызняты над канкрэтным асяроддзем, з якога паходзяць, па спосабу жыцця, характару, звычаях, яны сяляне. Не маюць яны раскоша, залшняга дастатку у хаце, дзе жывуць н Яна, не выбты атласам сцены, лавы над печкай, што стаць каля парога, не працавал мудры разьбяры16106. Хата, нтэр ер гэта характар сям таму гэты вобраз з яляецца неабходным, каб раскрыць вобразы героя твора, зрабць х зразумелым чытачу. Гэтыя радк дакладна паказваюць на прастату героя твора, а таксама на веданне

атарам нтэр еру беларускага жытла. менавта так раздзел як У хаце наблжае паэта да народу, робць яго творчасць блзкай зразумелай. Хата гэта селянн закранушы гэты вобраз, атар выказвае павагу гэтаму селянну, усяму сялянству. Уводзячы вобраз хаты праз яе апсанне, паэт яшчэ раз падкрэслвае, што н пша пра народ, што н сам з народа. Такая ж гармоня Яе яго можа быць сярод чытачо. А можа

Купала проста нагадвае, што кожны мае с тое, каб быць шчаслвым. Раздзел У хаце друг паэме, што невыпадкова творы, дзе апсваецца жыцц тыповага селянна. Герой паэмы падкрэслвае, што ягоная хата зроблена ягоным рукам Палац мой, бачыш, хоць не багаты, Але я сам яго збудава, Сам сцены выве, кла на кроквы латы сам пад стрых саломай пакрыва.

12211 Тут хата частка самаго гаспадара. герой паэмы гаворыць пра свой дом паважлва годна, нават з любою. Вось ложак зроблены май рукою, З смалстай сосны дошк высланы м 12211 Нават пра такя нтымныя рэчы нтэр еру нагадвае атар, падкрэслваючы свае веды пра матэрыял, з якога выраблена тая ц ншая рэч у хаце. Дом у паэме Яна я пададзены як смвал яднання лса двух закаханых, нутраны камфорт хаты грае не апошнюю ролю жыцц сям . Уводзячы маладую гаспадыню сваю хату, н паказвае й перш наперш

самога сябе. Хата твар гаспадара. Гаспадар, будуючы хату, свой уласны дом, укладае самога сябе, сваю ндывдуальнасць. Гэта магчымасць выявць сябе. Ад свету, ад Бога Жадаю нямнога Зямельк з валез, К й шкур недалку, З святлчкай хацнку 1659 Якя жаданн мужыка Па-першае, зямельку, на якой можна пабудаваць хацнку. Такое памяншэнне хацнка выклкана, здаецца, не тольк асаблвасцю рыфмок, а больш асаблвым сталеннем да

гэтай будынны атара. Хацнка гэта як нешта роднае, утульнае, сва Купала бы не за калектывзм, а за ндывдуальнага ласнка. Такую пазцыю яму падказва вопыт беларускага сялянства. Чалавек страчвае здольнасц да самастойнага дзеяння, губляе сваю ндывдуальную непаторнасць, ператвараецца функцыю. Больш рэалстычны вобраз хаты пададзены Купалам у вершы

Хатка. Тут вобраз хатк абагульнены. Бядняцкая хатка гэта ся шматлкая радзма, прытулак усх прыгнечаных. У паэз Купалы хата процпасталена сацыяльным духоным плане магнацкм палацам. Нягледзячы на свой занядбаны знешн выгляд, яна засды блжэй паэту, бо менавта такх пахлых старых хатках пад саламяным стрэхам жывуць простыя людз 27634. Сялянская хатка як бы частка снавання самога селянна, яго добрай, справядлвай спагадлвай душы. Паэт упэнены немнучай перамозе дабра над злом

Бедная, хатка, ты Але вечная, палацы се Перастош ты 27634 Купала звяртаецца да хатк як да жывой стоты, веруючы яе моц. Вобраз хатк мнагамерны, злваецца з вобразам Радзмы, народа, дабра, справядлвасц. Тут спалучаюцца рэалстычныя рамантычныя сродк васаблення. Бядняцкая хатка апсваецца дэталва рэалстычна Пахнулася,

У зямлю ехала. Ц На страсе твай Мох пакошаны. Але, разам з тым, сустракаюцца такя рамантычна-фальклорныя прымы адухалення А як дзкя Ветры сходзяцца Ц Цьмой-лучынкам Вокны жаляцца 27634 На першы погляд кдаецца пэная змрочнасць, але с ж так агульны настрой, здаецца, аптымстычны. Увогуле, у творчасц Купалы гучыць вера будучае роднага краю можа, так вобраз хаты гэта вобраз тагачаснай Беларус. Але ж палацы се перастош ты.

Алегорыя Беларусь хата давол актуальна творчасц Янк Купалы праходзць праз яго паэзю як заклк Развейся, туман, расплывцеся, хмары, Над хатай пахлай май 1235 няхай хата пахлая, але ж яна мая. Радк гэтыя дыхаюць жыццм, абуджаным духам, сапрадным жаданнем нешта рабць, змяняць. 4.2. СМВАЛЧНАСЦЬ ДОМА-ХАТЫ ДРАМЕ КУПАЛЫ РАСКДАНАЕ

ГНЯЗДО Але ж абагульнены вобраз хаты Янка Купала прадэманстрава у п есе Раскданае гняздо. Максм Гарэцк назву самой п есы разгляда як смвал раскданай Беларус з часо пярэдадняй сусветнай вайны сацыяльнай рэвалюцы 6338. Такую ролю адыгрывала хата драме. У той жа час хата як смвал сямейнага яднання няма хаты, разбурылася разляцелся се, як птушк з таго гнязда. насуперак гэтаму, гняздо як нейк камень, як цягне на дно.

Селянн прывязаны да таго, што мае, няхай у старой хатк сцены дрыжаць1290, але ж гэтае пахлае, крывое, вузенькое сва. Своеасаблвая папярэднца Раскданага гнязда паэма За што, напсаная 1908 годзе. Сярод тых зерня, з якх узнкла задума паэмы За што, а затым драмы Раскданае гняздо, была даняя радавая крыда Луцэвча на пано Радзвла, якя сагнал сям ю арандатара-чыншавко з апрацаванай м зямл.

Дзед Ануфрый Дамнкавч дога судзся з панам за роднае гняздо, што адабрала яго шмат сл здаро я скарацла век унук жа, Янка Купала, на пачатку XX стагоддзя вынес сямейную крыду на свет цэлы, асэнсавашы яе як трагедыю эпахальную, агульнанародную, за якой стаяла с тое ж пытанне быць ц не быць беларускай нацы 894-95. Раскданае гняздо адлюстровала цярнсты шлях беларускага сялянства пошуках страчанай бацькашчыны лепшай дол. Тут катастрофа захапла не тольк чалавечыя персанажы, але смвалчныя вобразы, якя жыл жо ранейшых

купаласкх творах. Хата вобраз смвал, знамы нам з Адвечнай песн, Палнк, Прымако. У Раскданым гнязде яна выступае не тольк як чалавечае жытло, але як храм, дзе молцца зямл язычнк Зяблк, таксама як частка Сусвету ды зямная мадэль апошняга. Зрэштк, хата была спрадвеку для чалавека, як архтэктуры свайго жытла васабля уласнае прасторавачасавае спрыняцце светапабудовы. Будуючы жытло, храм, горад, чалавек з дапамогай лагчных структура твары мадэль

Сусвету сцвярджае этнограф А. Нароская 1744. Беларуск народ данс да сярэдзны ХХ стагоддзя лагчную дэаграму, закладзеную аснову буданцтва дома. Яна яляе з сябе дэальны квадрат, бак якога не павнны перавышаць дзевяць крока з пакладзеным цэнтр 4 камяням 1744. Адносны Зяблка да хаты, што будава яшчэ з бацькам-нябожчыкам, гэтаксама як да зямл, нагадваюць нейк культ. Руйнаванне старой хаты ягоных вачах глабальная сусветная катастрофа, фактычна руйнаванне

самога Сусвету, на рунах якога яму не будзе месца 5124 Лявон як памешаны Дзе я Што я Цмна, страшна кругом Чуваць трэск над хатай, сыпецца пясок. Во, во З неба пясок сыпецца, а можа, гэта Зорк нашы валяюцца, што павядуць нас па свеце з кем жабрачым 13215 Чалавек не бачыць будучын. Няма хаты няма сэнсу, няма жыцця.

У вобразе Лявона Купала перада трагедыю тыповага селянна. Яго недасведчанасць не дала магчымасц знайсц яму ншае выйсце, акрамя смерц. Чалавек вар яцее, бо хата для яго як дзц, якое н нарадз, песц раптам ус, нчога няма, ус разбураецца на вачах. Самы вялк боль страцць тое, што сам гадава, тое, чый лс ты раб, свам рукам Не Не Гэта не зорк, а жывы пясок, што я на хату цяга на свах плячах

О, мой пясочак залаты пясочак. Я цябе цяга на вышк, угару, а ты мяне нзе, на век вечныя засыпаеш. Сыпся Буйным градам сыпся 13215-216 Кожны герой гэтай драмы мае свае ндывдуальныя адносны да гэтай трагеды страты хаты. Атар не мае намер данесц чытачу нейк адзны пэны позрк. Але трагедыйнасць драмы падаецца праз вобраз Лявона Зяблка праз яго сталенне да страты хаты. Канешне, н клапоццца пра будучы лс сям , якая апынулася на

вулцы, але не менш, а можа, больш, душа яго балць па ягоным дзцяц. Выгнал з хаты, выгнал людз, Выгнал косц жывыя Свер со снегам рынуся грудз, Рынуся зверам на шыю 5120 Вельм дакладныя радк да стуацы, да душэнага стану Лявона. Але ж гэтая катастрофа разбурванне чалавечага сусвету сапрады трагчная, яна нашмат глыбей, чым драма бясхатняга селянна з верша Згнаннк. Чаму, аналзуючы

Раскданае гняздо, а дакладней, вобраз хаты у п есе, найбольшая вага гэтай страты надаецца трагедыйнаму вобразу Зяблка Бо гэта любо да зямл ягонай, да бацькавага дома, гэта тая прывязанасць, страта якой ус рона як смерць. Для яго гэта як страта нечага жывога, што дыхае мае розум. Зяблк адметны тым, што сам адчувае не тольк сваю знтаваннасць з зямлй, але адчужанасць ад яе, н молцца зямной сле, але й упнае яе за свае нягоды. У размове

Лявона з сямейнкам гэтая антанмя выяляецца досыць выразна Лявон Кожны каменчык на пол кожны кусцк на сенажац змалку жо зна, як свах пяць пальца на руцэ На гэтых гонейках пасц скацнку ара, сея, кас. А тут Суд вон выганяюць Кнуць тую хату, скуль бацьку матку на маглк вывез, кнуць тое поле, дзе кожную скбну потам крывавым скрап. Эх, эх я гэта маю дарма ступць, адрачыся

Чалавек з зямлй зрастаецца, як гэта дрэва ссячы дрэца засохне, адбяры чалавека зямлю згне 13213. Гэта як прыгавор Зяблка самому сабе. Нейкая абмежаванасць не дае магчымасц думаць шырэй за гэтую фласофю, селянну-вяскоцу зразумелую. Пачуцц знтаванасц з зямлй ды пакланенне й у Лявона часам удае гэткм безразважным, што можа нагадваць паганскае пакланенне фетышу натуральна, кал фетыш падманвае, гэтае пачуцц абарочваецца нянавсцю.

Зямля здрадзла прыходзць да высновы герой 5123. Лявон глуха. Чым я внен Чым я внен Што люб гэту зямлю, гэту родную нашу 13213 Лявон Зяблк не можа пагадзцца душой з тым, што перастае жыць працаваць на тым кавалку зямл, як адышо яму спадчыну. Паказваючы драму сям Зяблка, псьменнк выходзць далка за межы яе, бо лсе адной сям бачыць усю старую Беларусь, якую кожны багаты дужы мог рабаваць, палць, руйнаваць, выганяць яе народ з адвечнага

гнязда26127. Купала паказвае глыбока сацыяльны канфлкт, зачынам якога, грунтам з яляецца тая хата, разбураванне якой разбурыла лсы героя. 4.3. ЯК Я ХАТУ ВАЙДУ, МЯНЕ ШТОСЬЦ ГНЯЦЕ Любо да свайго кута, да свай хаты, прывязаннасць да той мясцны, дзе нарадзся, да Бацькашчыны канешне, ус навакольнае асяроддзе, родныя пейзажы ус гэта той жа дом, як цягне да сябе стае перад вачыма як твая Радзма. Вобраз хаты не можа спрымацца асобна, проста як будынна яна як частка пейзажу,

як ложак у вялкай хаце Сусвету. Дом гэта той неабходны прытулак, н зажды будзе родным, але ж нкол рука чалавека не збагацць яго так, як узбагацла рука Першатворцы наш край. Як я хату вайду, мяне штосьц гняце Бледны сум падыходзць прыносць нуду У запляснелым кутку цень касцсты цвце Мяне штосьц гняце, як я хатку вайду12129 У вузенькай хатцы няма дзе развярнуцца, не прыносць утульнасць хата крывая, там, у хацнке, там, у пахлай,

няма спакою задавальнення. Гэта сва, але ж гэта не тое, што заслуговае чалавек. Можна прыняць гэта дзень за днм цягнуць так цяжар, не бачыць нчога навокал. Тут вобраз хаты супрацьпасталены полю Як я полем ду, гнецца колас ка мне Вось дзе н селянн-гаспадар, жо не яго штосьц гняце, а да яго гнуцца, яму служаць. Гэтыя радк прымушаюць задумацца, шырэй зрнуць на свет бачыць моц чалавека.

Не трэба абмяжоваць жыцц свам уласным кутом, а бачыць свой дом Айчызну больш магутнай ладковаць яе як сваю маленькую хатку. Чалавек адчувае сябе прынжаным, кал застаецца сам-насам са свай беднай хацнкай, са свам гаротным лсам. Але варта вырвацца на волю, на прыроду, дзе людз, дзе грамада, як зно н у добрым настро26101. Верш Як я полем ду скраваны на тое, каб задумацца над тым, што чалавек адчувае сябе чалавекам, кал н

не пазбалены грамадскх сувязей, кал н актына дзеючая асоба. Тут таксама зродненасць чалавека з навакольным светам. Чалавеку добра, кал н адчувае сваю еднасць з прыродай кал н полем дзе, лугам, лесам. Тады колас гнецца, адбваючы яму паклоны, трака сцелецца ля ног, думк зважна снуюцца. н, чалавек цар прыроды, повен пашаны, паваг, славы дагэтуль, пакуль не пераступць свой родны парог 26101 , канешне,

тое, што старая хата Зяблка была разбурана, мае смвалчны характар. Драматург заклкае народ нтэлгенцыю да змагання за вяртанне спадчыннага права на сваю зямлю хату. Заклк да тых, хто здольны прыняць яго. Гэта як штуршок, як не пакдае альтэрнатывы змагацца ц пайсц з торбай па свеце. Моцны прымае першае. ЗАКЛЮЧЭННЕ У агульным вынку трэба яшчэ раз узгадаць, што вобраз дома васоб у сабе як мфчны сакральны, так зямны

рэальны змест. У архачнай свядомасц кожнае жытло надавала свету прасторавы сэнс, аддзяляла чалавека ад космаса. У доме як бы суснавал чалавек Сусвет, унутранае вонкавае, таму станавлся магчымым перакадзрок памж часткам чалавечага цела, элементам космасу дэталям хаты. Дом можа быць разгорнуты Сусвет згорнуты чалавека115. Сам сусвет асэнсовася на пэным этапе як велзарны дом з належным яму атрыбутам цэнтрам, як часцей уяляся

выглядзе Сусветнага дрэва, неба-столлю г.д. Семантычны комплекс дома акумулява у сабе такя стотныя дэалагчныя канстанты, як сацыяльнасць, сакральнасць унутраннай прасторы, паказ грамадскай арганзацы, сям , тэхналагчны код, псхатэрапетычную функцыю ды нш417. Вобраз дому беларускай культуры мае не тольк ролю пэнай архтэктурнай пабудовы, жытла, а разглядаецца значна шырэй. Цяпер, на пачатку ХХ стагоддзя многае змянлася жыцц беларускага народа.

Змянлася сялянская хата, яе абсталяванне. Адыйшл мнулае многя са згаданых старажытных абрада, што адбывался хаце. Сння хата жо не спрымаецца паменшанай мадэллю сусвету. Гэта хутчэй тое, што знакамты архтэктар мнулага стагоддзя Ле Карбюзье назва машынай для жытла. Але не варта абмнаць традыцый мудрасц прашчура. Не, не да твару нашаму дому быць тольк машынай для жылля1415.

Але кал прашчуры мел сваю фласофю жылля, што адлюстравалася розных абрадах, звычаях, павер ях, то нас мусць скласцся свая фласофя жылля, якая б увабрала сябе с лепшае з мнулага поруч з тым засведчыла снняшн светапогляд. Як глыбока можна пайсц, як шмат новага знайсц для сябе Зайздроснае становшча выкладчыка дазваляе яму даносць вучням вобраз хаты-дома тым накрунку, як блжэй яму самому ц больш зразумелы вучням. сць магчымысць спалучыць лтаратурныя творы мастацкя разам яны ствараюць

цэласнасць дадзенага вобраза. У гэтай працы я закранула творца пачатку ХХ стагоддзя сучаснка стотных гстарычных падзей у нашай кране канешне, вобраз хаты-дома нясе адбтак гэтых падзей х творах. Гэта яшчэ больш пашырае смвалчную ролю хаты мастацтве. Нельга рабць дакладныя межы як трэба як рабць. сць нейк грунт, якога трэба прытрымлвацца, сць стрыжань веда, вакол якога будуюцца, нараджаюцца свае думк разважанн.

Ус залежыць ад тэмы рока мэты, якую ставць выкладчык. На мой погляд, спалучэнне лтаратуры жывапсу дае больш глыбок аналз вобразу дома беларускай культуры, натхняе кожнага на свае асабстыя разважанн. Той жа альбом Бялынцкага-Брул давол даступны сродак, у той час, кал не засды сць магчымасць дэманстрацы слайда ц фльма. На першы погляд, тэма Вобраз хаты беларускай мастацкай культуры здаецца аднабаковай.

Што новага, цкавага можна дадаць Але сувязь лтаратуры мастацтва могуць зрабць разгляд такой тэмы давол дынамчным, дапамагаюць спасцгнуць не тольк вобраз хаты як асобнай будынны, а больш шырока зрнуць на гэты вобраз. Бо наш дом не трэба абмяжоваць чатырма сценам, а неабходна зажды сведамляць, што сапрадны вялк дом гэта с тое, што па-за межам драляных сцен. Наш дах блактнае неба, падлога зямля, сцены усе дрэвы вакол. сяму жыцц дае паветра, якое дыхае наш

Першатворца. Патрыятычная накраванасць падкрэлвае выхавачы патэнцыял тэмы. Разнабаковасць тракток вобразу дае магчымасць дакладна яго данесц. Кожная глава працы мела на мэце супрацьставць дэю роднасц мперскай казарменай дэалог. сць магчымасць прасачыць за тым, што творцы мыслцел Беларус выкарыстоваюць адзнуюпершакрынцу беларускую традыцыйную культуру. Адбываецца працэс фалькларызацы культуры, як актына распача у эпоху

Рэнесансу Францыск Скарына, а за тым падхап беларуск дэолаг Аарон Алзароск. Комплекс роднасц паказан у розных варыянтах. Была зроблена спроба прасачыць працэс ад матэрыяльнага да духонага, як ажыцяляся са станаленнем пачуцця роднасц. жылл як узор матэрыяльнай культуры нтэр ер жылля, яго нутраны змест як нешта роднае, утульнае, асабстае. Ус гэта знайшло сва васабленне вуснай народнай творчасц.

Плясаць ад печчы рабць нешта спачатку, звярнуцца да першакрынцы. Па гэтых радках вдаць як нашы продк шанавал культ печчы, лчыл, што яна дае жыцц сй хаце. Выяленчае мастацтва, на прыкладзе твора мастако ХХ стагоддзя, надало магчымасць убачыць родны кут х вачыма. Складаны час, туга па Радзме канешне, любо ус гэта знайшло сва месца х творах. Творчасць Купалы мае вялкае значэнне раскрыцц сутнасц тэмы.

Таму радк Якуба Коласа, якя стал песней, здаецца будут вельм дакладным Мой родны кут, Як ты мне млы, Забыць цябе не маю слы СПС ВЫКАРЫСТАНАЙ ЛТАРАТУРЫ 1. Байбурин А.К. Жилище в обрядах и представлениях восточных славян. Ленинград, 1983. 2. Беларускае народнае жылл. Мнск, 1989. 3. В. Бялынцк- Бруля. Альбом-каталаг. Беларусь,

Мн 1974. 4. Валодзна Т. Семантыка рэча у духонай спадчыне беларуса. Мнск, Тэхналогя, 1999. 5. Васючэнка Пятро. Драматычная спадчына Я. Купалы. Навука тэхнка, Мн 1994. 6. М. Гарэцк. Гсторыя беларускае лтаратуры, Мн 1986. 7. Гсторыя беларускага мастацтва. Трэц том. Мнск, Навука тэхнка, 1989. 8. Гнламда Ул Я. Купала.

Новы погляд. Народная асвета, Мн 1995. 9. Дроба Л.М. Мастак ХХ стагоддзя. Мнск, Беларусь, 1971. 10. Загадк. Мнск, Навука тэхнка, Мнск, 1972. 11. Крук Я. Смволка беларускай народнай культуры. Мнск, Ураджай, 2001. 12. Купала Янка. Адвечная песня. Вершы паэмы. Мастацкая лтаратура, Мн 2001 13. Купала

Янка. Поны збор твора. Том 7, драмтычныя паэмы, п есы. Мастацкая лтаратура, Мн 2001. 14. Ленсу Я. Хата мой сусвет. Мастацтва. 1995. 4. с. 14- 15. Мыслцел асветнк Беларус. Энцыклапедычны даведнк. Мнск, Беларуская энцыклапедыя, 1993. 16. Навуменка .Я Янка Купала. Духоны воблк героя.

Вышэйшая школа, Мн 1967. 17. Наровская А.Н. Жилище в космогонических представлениях белорусов Славяне. Адзнства шматстайнасць Мжнародная канферэнцыя 24-27 мая 1996, Мн 1990. 18. Памятники философской мысли Беларуси XVII первой половины XVIII веков. Минск, Навука тэхнка, 1991. 19. Пешына Т. Я хадз па роднай беларускай зямл. Я бы шчаслвыБеларусь,

1997, 8, с. 32-33. 20. Прыказк прымак. Мнск, Навука тэхнка, 1976. 21. Скарына яго эпоха. Мнск, Навука тэхнка, 1990. 22. Скарынч. Мнск, Мастацкая лтаратура, 1993. 23. Тычына М. Адыходная мелодыяБеларусь, 1992, 9, с. 16. 24. Франциск Скорина. Белорусский гуманист, просветитель, первопечатник.

Минск, Вышэйшая школа, 1989. 25. Францыск Скарына. Прадмовы паслясло. Мнск, Навука тэхнка, 1962. 26. Юрэвч Ул. Я. Купала. Нарыс жыцця творчасц. Народная асвета, Мн 1983. 27. Янка Купала. Энцыклапедычны даведнк. Беларуская савецкая энцыклапедыя мя Пятруся Брок, Мн 1986.