Курсаваяработа
Жаночыявобразы ў творах малой прозы М. Зарэцкага «Сцежкі-дарожкі»,«Вязьмо»
Змест
Уступ
Асноўнаячастка
1.Жаночыявобразы ў творах малой прозы М. Зарэцкага
2.Жаночыя вобразы раманах «Сцежкі -дарожкі» «Вязьмо»
Заключэнне
Выкарыстанаялітаратура
Уступ
М хась Зарэцк(Касянко Міхаіл Яфімавіч ) пражы дужа кароткае, але творчых аднос нах багатае,змясто нае жыццё, якое траг чна абарвалася змрочныя гады стал нскай дыктатуры,у перыяд масавых рэпрэс й, што абрынул ся на савецк народ. У вын кусупрацьзаконных акцый был ф з чна зн шчаны сотн тысяч н чым не в наватыхлюдзей, лёс як х падзял М. Зарэцк .
М хась Зарэцкаднос цца да л ку той вял кай плеяды беларуск х п сьменн ка, чыя творчасць дог я гады знаходз лася пад забаронай або папросту замо чвалася. хоць асобныятворы друкавал ся савецк час, большасць з таго, што складае стрыжань творчайманеры п сьменн ка, не было вядома шырокаму колу чытачо. А м ж тым пяруЗарэцкага належаць так я выдатныя аповесц раманы, як «Голы звер»,«Вязьмо», «Сцежк -дарожк », незакончаны раман «Крывчы», а таксама шмат твора малой прозы.
Роскв т талентупраза ка прыйшо ся на часы так званай беларус зацы пачатку стал нскага тэрору.Дзве згаданыя акал чнасц не магл, безумо на ж, не па плываць на тэматыку духяго твора. У мног х творах М. Зарэцк мкну ся асэнсаваць паслякастрычн цкуюрэча снасць, тую новую мараль, якую прапаведавал бальшав к. Зарэцк -мастакадчу, што гэтая новая мараль не лепшым чынам уплывае на людзей, калечыцьчалавечыя лёсы. Адной з ахвяра савецкага выхавання стала жанчына, якая адмалялася выконваць сваё прыроднае прызначэнне станав лася акты ным грамадск мдзеячам.
Мэтай працы з'яляецца асэнсаванне жаночых вобраза у творчасц М. Зарэцкага.
Для даследаванняпаста ленай мэты неабходна вырашыць наступныя задачы:
1. Пазнаём цца зтворам, у як х раскрываецца паста леная тэма;
2. Пазнаём цца сстэматызаваць л таратуразна чыя працы па тэме;
3. Вызначыцьмастацкую функцыю жаночых вобраза у творчасц ;
4. Акрэсл тьрозныя падыходы М. Зарэцкага да паказу жанчыны савецк м грамадстве.
У дадзенай працымы паспрабуем спын цца на жаночых вобразах у так х творах п сьменн ка:апавяданн «Гануля», «Мар'я» (1922), «На маладое»,«Бель» (1924), «Дз ная» (1925), «Навела пракаханне» (1926), «Кветка пажо клая» (1928), аповесць «Голызвер» (1926), раманы «Сцежк -дарожк „(1927)“Вязьмо»(1932).
1. Жаночыявобразы творах малой прозы М. Зарэцкага
М хась Зарэцкствары запам нальныя характары прадста н ко тагачаснага грамадства. Але частаяго вага ск равана да жаночых вобраза. Звернемся да вобраза «былых»«новых» жанчын праза ка паспрабуем асэнсаваць х ролю дэйнай глыб няго твора .
Даследчыца нгаВоюш у сва м артыкуле «У непрытульным свеце+» падае думку, што сяродшматстайных сюжэта, праблем характара вымалё ваецца агульны траг чны вобразжанчына на грэбен жыцця на яго дне. Адцв лая кветка сярод разнатра я с мвалжаночай душы, апаленай пякучым святлом рэвалюцы. Але мы пав нны не згадз цца згэтым меркаванем. Не ва с х творах а тар паказвае жанчыну на грэбен жыцця наяго дне. У ранн м творы «Гануля» а тар з самага пачатку гаворыць аббезнадзейнай жыццёвай с туацы Ганул: у яе няма хаты, няма на што жыць:«Гануля цётк Арыны за кавалак хлеба гародн ну з чорнай зямл калупала»[3, с. 118]. Был, канешне, светлыя моманты жыцця: «Бачыл, як красуеццастромкая маладая в шня; як яна [Гануля] ззяе, бл шчыць веснавым хараством+былцёмныя ночк, палк я пацалунк, абн мк, глыбок я жарк я цех » [3, с.118]. Але потым прыехала «Гарадская», якая дала штуршок да новагажыцця, бо пасля сустрэчы Ганул з ёй, яна пачала жыць зус м па- ншаму: "пачало Ганул нешта раскв тать усярэдз не" [3, с. 119].
Спачатку Гануляпроста глядзела за дзецьм аднавяско ца, потым мыла х бял зну на працягу сягогэтага маленькага апавядання Гануля падымалася з кожным крокам усё вышэй вышэй.Так, у гэтым творы а тар паказвае, як гало ая гера ня паднялася з самага н зувыб лася у людз, не наадварот не засталася на дне.
Як п сьменн крамантычнага к рунку М хась Зарэцк аддава шмат уваг барацьбе пачуцця, душэ нымрухам адз нокага чалавека, таму нездарма яго творах гало нае месца займаюцькаханне любо як усеабдымныя, канцэптуальныя, кашто насныя паняцц .
Гэтая тэмапрасочваецца мног х творах п сьменн ка ранняй яго творчасц тых творах, як я з'яляюцца пераходным, так я як «Голы звер», «Кветка пажоклая» нш.
Пра каханнеадказнасць за таго, каго мы прыручыл (А. дэ Сэнт-Экзюперы), апавяданне «Намаладое». Яго гера ня Марылька замужам за нялюбым Ахрэмам, але знаходз цьадз ную цеху грэшным каханн з маладзеньк м Вас льком. Муж даведваецца пра гэтабярэ знахарк Га рыл х прываротнае зелле для жонк. Апоеная атрутай, ужоцяжарная, Марылька пам рае...
Вобраз Марылькпрадста н цы «старога» яшчэ адз н прыклад «пажо клай кветк». «А Марылька… Бедная яна… Пан кла без пары, як кветка дрэнным,атрутным паветры. Зацягнула небараку згубная прорва жыццёвай багны...» [3,с. 196], спачувае ёй а тар напрыканцы твора. Жыццёвая багна паказана тут, якапавяданн «Мар'я».
Характар галонай гера н апавядання «Мар'я» выя лены сутычцы з лёсам. А тар вёжанчыну да сапра днага кахання праз выпрабаванн. Пак нутая Андрэем, Мар'я бярэшлюб са сквапным Ягорам па яго загадзе заб вае сваё дз ця ад Андрэя. У сталымузросце яна сустракае ваеннага п сара Ляксандру, з як м шукае бл зкасц. У лрычным адступленн пра восень жыцця М хась Зарэцк фактычна п са пра сваю гераню: «Восень жыцця чалавека… Х ба мала хараства гэтым адцв танн душы, угэтым сумна-пакорным разв танн з уцехам, забавам маладосц? Х ба не прыгожыягэтыя астатн я абуджэнн павол засынаючага сэрца, гэтыя астатн я гуллва-радасныя выбух зам раючага жыцця, гэтыя астатн я запозненыя асенн я кветк?Запозненая асенняя кветка» [3, с. 46] гэта апошняе каханне Мар',каханне-ачышчэнне змарнаванай пакутам душы, споведзь любаму сэрцу пра непапраныя памылк жыцця. Мар'я прымае се дары лёсу вын ку перамагае барацьбе з духонай адз нотай, ганьбай, мужавым фанатызмам, смуткам па дз цяц, «забабонам» старога патрыярхальнага грамадства. Жыццё дорыць ёй як узнагароду хв лны шчасл вага адцв тання, яшчэ адно малое чарговую надзею.
Неаднойчы а тарназывае «дз най» Шумаву гало ную гера ню апавядання «Дзная». Яна, прадста н ца жанаддзела, прыязджае рас-параджэнне Блонскага дляправядзення асветн цкай работы сярод жанок. Яе задача аг тацыя за новы быт,дакладней, за выхаванне дзяцей дзяржавай, каб у жанчын бы час для стваральнайпрацы. Шумава дзейн чае адпаведна сва м закл кам аддае сына дз цячы дом. Пам жёю Блонск м узн кае заемнае пачуццё, але жанчына ба цца выяв ць у сабе чыстажаночыя рысы пак дае яго. У каханн Шумавай змагаюцца эмацыйнае рацыянальнае. Яежаночая душа яшчэ не зазнала перараджэння, якое прая ляецца праз адма леннесябе як жанчыны мац. Невыпадкова гера н няма мя тольк прозв шча.
Мы л чым, штогера ня не мкнецца перарадз цца, а зус м наадварот яна дэградуе, яна змагаеццаза нейкую дэю, не бачачы перад сабой н чога, акрамя тольк гэтай дэ, якая яе нарац зроб ць шчасл вай.
У вын кусамаразбуральнай дзейнасц Шумава застаецца, як яна кажа, «без л шн хпрывязанасцей» без кахання Блонскага любов ласнага дз цяц.Прапагандысцкая дзейнасць Шумавай у жанаддзеле фактычна ск раваная на стварэннедз цячых дамо, адчужэнне дзяцей ад мацярок, гэтай нястомнай працы паступова,як шкодная праява «старога», у яе душы выпальваецца сама жаночаясутнасць.
У хв л ныразрыву з Блонск м яна прызнаецца: «Сама сябе баюся… Ува мне можа абудзцца жанчына… Не наогул жанчына, а такая… ну, слабая, адданая, бязвольная…Жанчына-раба, такая, якой не пав нна быць, якая — знявага для чалавека...»[3, с. 204].
Каханне творымалюецца зняважл вым, рабск м пачуццём для слабых. Шумава з'я ляецца слабойжанчынай. Яна н кол не адчуе, не знойдзе сва м жыцц таго кахання, якое змагло бзраб ць з яе сапра дную жанчыну, якая магла б пражыць шчасл вае жыццё разам злюбым чалавекам, з любым сынам. Але бяда яе у тым, што яна к даецца на цёк адсамой сябе, спрабуе згуляць на сваю будучыню з жыццём у гульню без прав ла .
У «Навелепра каханне» расказваецца пра двух маладых людзей трактарыста ударн каУладз ка пра Веру малое кучаравае стварэнне.
Уладз к кахаеВеру, але неяк пасвойму. У яго не хапае рашучасц, смеласц падысц да яе сказацьсловы кахання, прызнацца сва х пачуццях. Ён усё выношвае сва х думках, марах,але здзейсн ць гэтыя мары ён не можа. Уладз к то сумняваецца, то верыць, штокаханне пам ж м снуе: «А часам Уладз ку сё-так здавалася, што Вера кахаеяго, добра, моцна кахае, што яна проста хаваецца, х труха+» [3, с. 373].
Вера таксамакахае Уладз ка. гэта бачна па тым, як а тар ап свае аднос ны маладой дзя чыныда хлопца: «Бо чаго ж бы начай прыходз ла яна так часта да яго гараж? чагоб з'я лялася яна акурат тады, як у гаражы, апроч яго н кога няма? чаго браспытвала яна яго пра сякую дробязь?..» [3, с. 373].
М. Зарэцк падаетворы здарэнне пол, кал да Уладз ка прыйшла сама Вера, каб разв тацца, бо павнна была ехаць на вучобу горад, а Уладз к нават не звяртае ваг на дзя чыну,якую кахае.
Уладз к са злосцнац сну рычаг «Нешта раптам рванула яго за нагу з такой с лай, што ён, яксноп перакул ся на дол. боль+» [3, с. 376].
Ён пача ратавацьтрактар грамадскую ласнасць. Можа гэты выпадак дапамог уратаваць каханне. Аможа а тар хаце паказаць, што патрэбна было ратаваць каханне, тыя самыя лепшыя,светлыя пачуцц, а не тую бяздушную, халодную машыну, што патрэбна жыць недзеля грамадскай уласнасц, а дзеля каханай жанчыны.
У гэтым творыпам ж вобразам Веры каханнем можна пастав ць знак ро на. Вера не пак нула Уладзка, а пазвала з сабой. Яна сё зяла свае рук, як тады, кал прыйшла сама развтацца: «яна зно гэтае нялюбае дзе чанё не дала яму сказаць рашучагаслова» [3, с. 378]. Часам, каб паказаць свае пачуцц, не патрэбны словы:«Вера раптам нах ляецца да яго твару закрывае рот яму ц х м до г мпацалункам+» [3, с. 378].
У апавяданн«Бель» немалады рабочы Дан ла шукае дарогу абяцаную светлую будучынюна гэтым шляху сустракае «свядомую» работн цу завода Ганну Матузову.Закаха шыся, захоплены новым поглядам на жыццё, Дан ла пак дае сям'ю, але незабаве высвятляецца, што яго ахвяра была марнай у Ганны жо ншае захапленне.Даведа шыся пра гэта, Дан ла бяздумна крочыць у цемру з мовай ночы замярзаезаве .
Безумо на,нельга разглядаць Ганн н учынак па-за той атмасферай, якая панавала першыяпаслярэвалюцыйныя гады: тады " асяроддз нтэл генцы распа сюдз л ся рознагароду лявацк я, н г л стычныя, ультрарэвалюцыйныя тэоры сям', шлюбу, свабоднагакахання, розныя погляды на выхаванне дзяцей г. д," [1, с. 11]. По наехрысц янскага разумення свету сэрца Дан лы натыкаецца на вонкава лаг чныя, апасутнасц разбуральныя погляды Ганны Зм тров ча, што нам нуюцца як«бель». Тут мы з даследчыкам не можам пагадз цца. Чалавек хрысцянскага светаразумення не дазвол ць сабе нават падумаць пра ншую жанчыну, богэта грэх пралюбадзейства. Даследчык, як гэта п са не разумее сам сэнсу паняцця«хрысц янскае светаразуменне».
Яна,«бель», блытае спрадвечныя маральныя арыенц ры, замятае прав льнышлях: «Бель гэта… сярэдз тож бель, бо ружовае зн кла. Н чога няма аднабель… А мо гэта не дарога?» [3, с. 166]. Апошняе пытанне для сучасн кагучыць як рытарычнае. Дан лу, як у час зав рух, засляп ла гэтая безвын ковая,безнадзейная любо да Ганны. Ён н чога не бачыць перад сабой, забывае пра сям'ю.На нашу думку гэты с мвал чны вобраз «бель» у творы мае адмо наезначэнне.
Кал Дан ла толькпачынае разумець законы разв цця новага ладу, то дасведчанай, адукаванай Ганныжо ёсць уя ленне пра дзеянне вял кага рэвалюцыйнага механ зма: «За важыкаля сябе ржу якую прэч! Бачыць, што якая часц на машыны сапсулася, зам наетольк прэч яе...» [3, с. 137]. У гэтых словах адлюстравана нежаночаядэструкты насць, адма ленне гало ных жаночых якасця м ласэрнасц шкадавання, назмену як м прыходз ць бездухо насць.
Разуменненутранага жыцця Ганны таксама нежаночае. Душа гэта «посуд», абы ён бы, «а чаго нал ць стане...» [3, с. 147]. М. Зарэцк не мог не ведаць,што, паводле хрысц янскага светабачання, чалавек носьб т усёабдымнай Божайлюбов, кал сэрцы зн кае Бог (любо ), то м пасяляецца д'ябал. Напэ на, кабпадкрэсл ць нябоскае паходжанне «савецкай любов », а тар укла у вусныГанны менав та слова з шырок м значэннем (любо, а не каханне) у маналогу,звернутым да Дан лы: «Люблю… Трэба прасцей на рэчы глядзець… Ну, можа,упадабалася табе трох… як жанчына… Хочаш мяне… Навошта выдумваць яшчэнешта надзвычайнае, вял кае, страшное… Час ужо знаць, што такое любо...» [3, с. 147]. Натуральнае для а тара-гуман ста адз нства паняцця«жанчына» — «любо » «душа» парушанае. Жанчына саспустошанай душой, без любов «дз ная», «страшная»,«незразумелая». Менав та так Дан ла спрымае Ганну. Яна паказана па-задомам, па-за сям'ёй, не традыцыйнай жаночай сферы займае чужую мужчынскую н шусацыяльнай структуры.
Вобраз ГанныМатузовай, як большасць жаночых вобраза у прозе М хася Зарэцкага траг чны.Жанчына ста ць на шляху да адз ноты, бо не мае душэ най прывязанасц, яебарацьба за вольны свет перарасла барацьбу з сабой. У перспектыве лёс Ганныбачыцца так м, як у Марыны Гарновай, гало най гера н апавядання «Кветкапажо клая», бо расплата за памылк коштам чалавечага жыцця рана ц познаабавязкова наступае.
Каб прааналзаваць вобраз Ганны у гэтым творы, то патрэбна яшчэ разгледз ць яшчэ адз н творМ. Зарэцкага «Кветка пажо клая».
«Кветкапажо клая». Гэты твор ста канцэнтрацыяй таго, што было нап сана дагэтуль,крокам да новага.
Чалавечыя адносны 1920 — 1930-я гг. нагадвал ваенныя часы, бо кожнага прыгнечвала невядомасць:хто застанецца стра за тра, а каго спасц гне смерць, хто будзе знагароджаны, ахто пакараны. Атмасфера рэпрэс й вымушае Марыну Гарнову раб ць антычалавечыячынк, як я здаюцца прав льным, пакуль не тычацца кагосьц з бл зк х людзей,тых, з к м чалавек звязаны любо ю.
Змест«Кветк пажо клай» глыбок. Дачка памешчыка Марына Гарнова юнацтвепаспрабавала парваць са сва м класам, са сва м асяроддзем. яе спроба здзейснлася. Спярша Марына была эсэркай, а потым яна верай пра дай служыла савецкайуладзе. «Працавала надзвычайнай кам с, займала важную пасаду, добрапрацавала, была вядома с м тутэйшым „контрам“ як спрытная чэк стка зп льным вокам сталёвай цвёрдасцю» [3, с. 253]. У сваёй працы Гарнова, неза важы шы гэтага, перайшла мяжу дапушчальнага. Яна стала ахвярай дэрэвалюцыйнай бязл таснасц, жорсткасц, забылася пра м ласэрнасць. Гарновапарушыла маральныя прынцыпы жыцця, жыццё ей адпомсц ла. Пачалося гэта парушэннене тады, кал яна на закл к бацько вярнуцца дадому адказала л стом: «Не лчыце мяне вашай дачкой». I зраб ла гэта лёгка, з усмешкай, «гэта былан бы забава маленькая» [3, с. 268].
Не, усё пачалосятады, кал Марына не працягнула рук брату, як прас паратунку, бо яму пагражаарышт, як прысяга, што кал сястра дапаможа збегчы за мяжу, ён не будзе болейвыступаць супраць савецкай улады, займацца варожай дзейнасцю. На гэты крык душыспалоханага чалавека «спрытная чэк стка з сталёвай цвёрдасцю» неадгукнулася. Не адгукнулася таму, што бязл тасная барацьба вытруц ла з яе душыдабрыню м ласэрнасць. Яна ласнаручна падп сала смяротны прысуд брату.
Аддамо належнаешчырасц Гарновай. Яна адкрыта прызналася, што магла дапамагчы, магла даць паратунак,але не зраб ла гэтага, бо перад ёй бы родны брат: «А той час н кога я не лчыла так м ворагам, як сваю радню...» [3, с. 268].
Пасля таго якпрысуд бы выкананы, Гарнова атрымала ад бацьк жахл вага зместу «псульку»: «3 гэтага часу будзь ты праклята. Няхай табе жыццё будзегоркаю доляй. Бацькава пракляцце спасц гне цябе на тва м ганебным шляху»[3, с. 266].
Гарнова нездолела вынесц цяжару не бацькавага праклёну, а цяжару ласнага сумлення. Янанутрана зламалася, страц ла ц кавасць да жыцця, сум, пустата страх пасял л сяяе душы.
Перад нам сапрадная трагедыя чалавека, як фактычна прызнаецца непапра ных памылках. Моцнаяволяй, загартаваная барацьбе Марына спрабуе яшчэ чапляцца за жыццё. Даследчык Мхась Мушыск за важы такую дэталь: гера ня ладко ваецца на працу дз цячы дом,спадзеючыся, што бл зкасць да бязв нных дз цячых душ дапаможа ёй забыцца пратраг зм м нулага, знайсц сябе. Спадзявалася былая чэк стка знайсц душэ наезаспакаенне каханн. Але дарэмна, для кахання таксама патрэбны дабрыня, здольнасцьда суперажывання, м ласэрнасць, чаго душы Гарновай не засталося.
Выродл вая,узрошчаная фанатычным перакананням чалавечая воля падстава для шматл к х духоных трагедый, глеба, на якой узрастаюць найгоршыя чынк жо кнуць найлепшыя кветкчалавечых памкнення. Вакол нашай гера н сц скаецца вязьмо ласных памылак. Янапрынесла ахвяру сама стала ахвярай: эстафета ахвяравання эфемернаму дэалупрыводз ць нтэл гентку Гарнову да свядомага самазабойства. Яна г не пад коламцягн ка. М. Мушынск пара но вае цягн к з с мвалам сталёвай, машын заванай с лы,што нястрымна мчыць наперад, ад якой г не гало ная гера ня.
Вобраз Марынывызначальны тым, што праз смерць гера н станов цца зразумелым кошт той светлайбудучын, у якую яе закл кал верыць.
Зно гучыць матылюбов. Няхай яна называецца тут «слабасцю», «л пучым путам», «атрутным павучыннем», «хмелем», «прыгожаю,але грузкай, дрыгвянай багнай» [3, с. 265], але гэта прычына, што вымагаеад Марыны Гарновай ачышчэння, вяртае жанчыну страчаную с стэму каардыната .
М хась Зарэцк,плоцячы дан ну часу, быццам бы вык ро ва у ф нале апавядання на «правльны» шлях, адваротны зместу твора: «Кветка пажо клая. I тамуадляцела, адпала ад дрэва жыцця, звол ла месца здароваму, свежаму. I нямалабыло так х кветак, што прыцягнул ся к сонцу Кастрычн ка, што закрасавал мцветам жывым, пышна-дзейным. Але глыбока расл атрутна-гн лую глебу, набраклуюлёкам смяртэльным. не вытрымал палкага сонца. Пажо кл ...» [3, с. 285].
Тым не менш угэтых некальк х словах маецца падтэкст. Звернемся да сло «урасл атрутна-гнлую глебу, набраклую лёкам смяртэльным». Яны перагукваюцца з ф нальнайфразай апавядання «На маладое»: Марылька «пан кла без пары, яккветка дрэнным, атрутным паветры» [3, с. 196].
Увогуле жо самойназве а тар як бы паведамляе нам пра тое, аб чым будзе твор. Кветка пажо клаягэта тая, якая жо не жыве, якая жо амаль памерла, ёй тольк застаецца снаваць,падпарадко вацца прыроде чакаць свайго канца, або якая вогуле «згуб ласваё месца жыцц » [3, с. 284]. Так паказана Марына Гарнова. Яна проста снуе.канцы твора пам рае. так х «кветак пажо клых» вельм шмат ва сёйтворчасц п сьменн ка. Так да вобраза пажо клай кветк М. Зарэцк звяртаецца так хтворах як «На маладое», «Бель», «Кветка пажоклая».
Лаг чнымпрацягам нтэнс ных пошука п сьменн ка гал не жанравай формы стала аповесць«Голы звер». Аповесць займае давол прыкметнае месца творчасц М.Зарэцкага. Гэта змясто ны, вострапраблемны твор, у цэнтры якога герой адмо нагаплана. В ктар Яроцк выступае аповесц як носьб т ф ласоф эга зму. Мног я даследчыктвора асуджаюць гало нага героя. Але сэнс твора нельга зводз ць тольк дамаральнага асуджэння Яроцкага. Сваю п сьменн цкую вагу М. Зарэцк засяродзапрача вобраза Яроцкага яшчэ на даследаванн грамадска-пс халаг чных умо, як яспараджал падобны тып, на нутраным свеце тых, хто станав ся ахвярай ягозлачынных дзеяння .
Сярод ахвярпатрэбна вылучыць вобраз Л дачк гало най гера н твора. Л дачка не належала,вядома, да прагных хц вых, але яна з прычыны малога жыццёвага вопыту, на насц,легкадумнасц таксама аказалася ахвярай цын зму Яроцкага. Трэба сказаць, штозаемааднос ны гэтых дзейных асоб не я ляюць асабл вай ц кавасц. Тут нямазначных пс халаг чных знаходак, наватарск х паварота тэмы. Перад нам даволраспа сюджаны л таратуры сюжэт спакушэння знешне абаяльным, ло к м прайдзсветам маладой на най дзя чыны. Л дачка паддалася салодкай атруце лёгкагажыцця. Аднак ёсць у сюжэтнай л н Яроцкага Л дачк момант, на як варта звярнуцьувагу. Гэта маты л тасц, тэма спачування чалавеку, як апусц ся на дно жыцця,спазна усю глыб ню маральнага падзення.
Пасля таго якмаска прыстойнасц была сарвана з твару Яроцкага, ён звяртаецца да падманутай мдзя чыны: «Л дачка! Бачыш, хто я так? Ты не чакала, пра да, не чакалагэтага? Ну, ц скажаш цяпер ты, што люб ш мяне, што я табе родны бл зк? Ц можнакахаць такога, як я? Ц можна кахаць таго, хто ад ус х чыста адб ся, хто акунуся страшэнную гразь, з якой ня змога жо вырвацца?» [3, с. 414].
Гера ня аповесцаказалася гатова ахвяраваць сабой, гатова па-ранейшаму пяшчотна самааддана любць В ктара, дзял ць з м радасць гора. Але Яроцк думае, што Л дачка слабая, янане зможа палюб ць яго ва сёй той «граз », у якой ён зараз жыве, бо лчыць яе чыстай, дабрачыннай.
Свае паводз нычынк герой аповесц «Голы звер» спрабуе расцэньваць як бунт, па станнесупраць людзей, супраць усяго свету, а Л дачка, на яго думку, так зраб ць незможа.
Л дачцы спачуваеШчупак, кал бачыць, як абыходз цца з ёю Яроцк. У яе закаханы Горск. Але Лдачка не звяртае на сё гэта ваг .
Яшчэ патрэбнаспын ць увагу на аднос нах мац Л дачк да Яроцкага да сваёй дачк. У аповесц атар гаворыць, што мац пакахала Яроцкага больш, як дачка: «Ой, гэта жаночаесэрца! Яно такое мяккае падатнае, як здобнае цеста, вайсц яго, кал захочаш, таклёгка+ Нездарма ж матка Л дачк пакахала Яроцкага больш, як дачка; нездарма ж,кал прыходз Яроцк, яна, падпёршы рукой бараду, падо гу глядалася яго салодк мласкавым поглядам, песцячы недзе глыбока-глыбока нутры палахл ва ружовую думку» [3 c. 338].
Па тых падзеях,як я разгортваюцца далей у аднос нах Л дачк Яроцкага, можна сказаць, што мац незаймалася сур'ёзным выхаваннем дачк. Л дачка аддалася по насцю Яроцкаму.«Звер» злама жыццё «бярозцы», але в наватыя гэтым сама Лдачка яе мац. Л дачка распушчанасцю, а мац дрэнным выхаваннем дачк .
У канцы аповесц атар падае казку-прыпавесць пра злога лесуна бярозку. У вобразе злога лесунавыступае Яроцк, а бярозкай з'я ляецца Л дачка.
А тар паказваегэтай казкай-прыпавесцю як Яроцк злама жыццё Л дачцы, не тольк ёй. Яшчэ шматлюдзей стал ахвярам так х яроцк х.
Вартасць аповесц«Голы звер» трэба бачыць менав та тым, што надзённае пытаннесучаснага яму жыцця М. Зарэцк пераводз у шырок план, бо суаднос ны нтарэсаасобы грамадства застаюцца актуальным сёння будуць актуальным за тра.
2. Жаночыявобразы раманах «Сцежкі -дарожкі », «Вязьмо»
Каб убачыцьэвалюцыю жаночых вобраза у творчасц М. Зарэцкага, патрэбна спын цца на раманахп сьменн ка «Сцежк -дарожк » «Вязьмо».
Адным здасягнення п сьменн ка заслужана л чыцца раман «Сцежк -дарожк „(1927). Гэты раман напо нены духам пералому г сторы нашай кра ны. Бясспрэчнаякашто насць гэтага рэдкага твора тым, што Зарэцк -мастак бы яшчэ свабодны адзгубных дагматычных прадп сання, як я дзейн чал 1930 1950-я гг. У творы няматых наменклатурных кл шэ абмалё цы рэвалюцыянера ворага, тыповых сялянабальшав ко, што за важныя “Вязьме».
У межах рамана«Сцежк -дарожк » н бы паядно ваюцца разнапланавыя вобразы л н каханняз апавядання М хася Зарэцкага. Вакол гало нага героя Вас ля Лясн цкагаразгортваецца сюжэт, будова якога, паводле М колы М шчанчука,«вяршынная» (буйным планам паказваюцца тольк вызначальныя падзе ),прычым «вяршын » творы звязаны з каханнем гало нага героя.
Пошук прав льнайдарог вядуць Лясн цкага да яго юнацкага кахання дачк пана Янава Ра сы. У гэтымтворы плецены маты кахання смерц з апавядання «Кветка пажо клая»(самазабойствы Марыны Ра сы).
Вобраз«пажо клай кветк » Ра сы, хутчэй за сё, ваб Лясн цкага траг змамлёгкай экзальтаванасцю, хоць нельга не л чваць ншыя прычыны, пра як я згадвае Мхась Мушынск, «Сялянск сын, п ша крытык, цягнецца да панскай дачк, бо небачыць у ёй прын жанасц, пас най пакоры, уласц вых характару вясковых дзя чатмаладз ц. Яго ваб ць адукаванасць паненк, шырыня яе нтарэса » [8, с. 37].
Ра са Янава,хворая на душу цела, павольна пам рае не тольк праз свайго каханка дзядзькуКарла, а праз няздольнасць прыстасавацца да змененых умо. Ярк рамантычнывобраз Ра сы працягвае парадыгму траг чных вобраза «пажо клыхкветак», у якой знаходзяцца «былыя» Н на Купрыянава, Мар'я, Марыльканш.
Гало ны геройрамана «Сцежк -дарожк » Вас ль Лясн цк прада жае дослед сучаснасцпраз знос ны з удавой Макрынай, якая васабляе для яго " дыме с няе смаг,невыразна-знаёмае, любае" «кажуховую вёску», «народ»[1, с. 19].
Жывы, каларытнывобраз салдатк абяцае напачатку стаць вядучым. Каханне Лясн цкага з вясковайпрыгажуняй апаэтызавана п сьменн кам, узведзена ранг высокага эстэтычнагапачуцця. I, магчыма, пры ншым сцэнары моцная, глыбока пачуццёвая натура гэтайжанчыны выяв лася б з большай акрэсленасцю, але бл жэй да ф налу яна быццамзастывае сва м разв цц, падуладная сацыяльнаму заказу. Вас ль не знаходз цьшчасця з Макрынай. Яго месца займае дзейсны селян н Рыгор, а потым бальшвав кАндрэй. 3 цёмнай сялянк дава ператвараецца работн цу мануфактуры, паплечн цуАндрэя па барацьбе у «новую», або «прав льную» гера ню.
Яшчэ адна«новая» жанчына творы Н на. Ц кава пра гэты вобраз разважае даследчыкМ. Мушынск [8, c. 278]. Вакол яе вобраза таксама завязваюцца н ц кахання: Н наХал ма, Н на Слав н, Н на Лясн цк. Паказваючы, што Хал мава дарога аблудная, Мхась Зарэцк не пак дае дзя чыну з гэтым анарх стам, удзельн кам пагрома, апотым бандытам беляком. Нават дз ця, народжанае ад яго, г не, ахвяраванаесправе рэвалюцы (Н на едзе вызваляць Лясн цкага яго сябро, пак ну шы хворае дзця без нагляду).
Пошук шчасця саСлав ным, намаганн Н ны палюб ць ф лосафа-летуценн ка таксама не даюць плёну,гэта зразумела «былы» Слав н аднаго поля з Абшарск м,«воздыхателем» Марыны Гарновай («Кветка пажо клая»),Плаксам «першым савецк м рыцарам» Веры Засул ч («Вязьмо»).Усе яны нерашучыя суз ральн к жыцця, с мпатычныя сваёй сц пласцю самаахвярнасцюрыцары ф ласоф, пра да, часта саф стычнай бяздзейснай, самаахвярнага кахання.Кожны з х ма кл ва наз рае за аб'ектам свайго пачуцця, пакутл ва чакаючы,пакуль звольн цца месца побач. Н на расстаецца са Слав ным, так не здоле шыадказаць на яго каханне, не знайшо шы м духо нага ап рышча.
У прынцыпе, Н не(у адрозненне ад Макрыны, вобраз якой выступае як «памежны» пам ж«былым » «новым „) адмо лена глыбок м каханн. Тое, штоЛясн цк зб раецца х “дружбе бл зкасц надаць больш пэ ныя сталыяформы», бо «наперадзе дужа многа барацьбы, працы» [8, с. 338],не вын кае канкрэтна з узаемааднос на героя. Гэта, хутчэй, дан на агульнайканцэпцы твора, дзе персанажы шукаюць свае «сцежк -дарожк ».Даследчык прыходзшць да высновы, што дарог Н ны Вас ля Лясн цкага з бальшав кам, у новае жыццё, таму яны сыходзяцца. Дарога Вас ля Ра сы ганебнае вяртанне мнулае. Дарога Вас ля Макрыны чыста пачуццёвая, а значыць, марная.
Так м чынам, Нна з ц хага м ласэрнага стварэння трансфармуецца вобраз сацыяльна заангажаванымног м безжыццёвы.
А зараз патрэбнаразгледець, на наш погляд, самы лепшы твор п сьменн ка раман «Вязьмо»(1932).
Сюжэтнаяпрастора рамана «Вязьмо» давол густа заселена жаночым вобразам, як яраскрыцц мастацкай дэ твора адыгрываюць прыкметную ролю. Амаль кожная гера нязвязана заблытаным «вязьмом» са сва м цяперашн м ц магчымым спадарожнкам жыцця, абранн кам сэрца: Марына Па ла на Вера Засул ч з Сымонам Карызнам, СтасяКарызна Таццяна Шыбянкова з Зеленюком, Вера Засул ч з Андрэем Шыбянковым, А гнька з В ктарам. Сацыяльнае, грамадскае побытавае, прыватнаасаб стае шчыльнапераплял ся рамане, складаючы адну з характэрных асабл васцей яго жанравайструктуры. Самыя разнастайныя, нярэдка супрацьлеглыя ц нават несумяшчальныярысы чалавечых характара раскрываюцца п сьменн кам праз узаемааднос нызакаханых ц расчараваных героя высакародства, самаадданасць беспрынцыпнасць,абага ленне хараства душэ ная чэрствасць, с ла духу, цярпл васць эга зм,абыякавасць да лёсу народа, грамадск х нтарэса. Погляд чалавека на каханне носць змясто ныя штрых яго сацыяльны партрэт.
Даследчыкрамана, вядома, н кол не пак дал без уваг павышаную ц кавасць Зарэцкага-мастакада нутранага, асаб стага жыцця чалавека, свету яго нтымных пачуцця .
Мы падрабязнейспын л ся на сюжэтнай л н Карызна Марына Па ла на Вера Засул ч, абм наючызаемааднос ны ншых героя (Зелянюк Стася Таццяна), дзеля таго, каб яшчэ раззасяродз цца на праблеме дэйна-творчай эвалюцы М. Зарэцкага.
Карызна разышося з жонкай, бо хаце ва ласных вачах заставацца сумленным чалавекам. Здарыласятак, што ранейшае пачуццё да Марыны Па ла ны зн кла, дык навошта яму падманвацьсябе яе, гуляць ва зорнага сем'ян на? I Карызна к ну ся з галавой у в р новагазахаплення, не задумваючыся над вын кам. Яно б, вядомая рэч, не зашкодз ла бчалавеку, як пражы на свеце сорак гадо, паразважаць на адз ноце, чым можазакончыцца каханне да маладой прыгожай дзя чыны. I кал б Карызна сапра ды быпрым ты ным кар'ерыстам, прагматыкам, як яго бачаць некаторыя крытык -маралзатары, дык ён, несумненна, абдума бы свой рызыко ны крок. Але геро -рамантык,як вядома, жывуць пачуццём, а не развагаю, м к руе сэрца, а не халодны розум.
Драматычнаяразвязка наступ ла давол хутка, але не таму, што Засул ч «перакнулася» да другога. Не, у Веры не было н х трых разл ка, н карысл выхнамера.
«У МарыныПа ла ны сц снулася сэрца ад рапто нага болю. Гэта про-стае дзяц чае здыханне[Веры. М. М.) прыгняло яе нязносным цяжарам беспрасветнае роспачы: яназразумела, што памылялася, што падманвала сябе марным люз ям. Яна важаладасюль гэтую жанчыну за н кчэмную нтрыганку, якая розным паскудным х трыкампрываб ла да сябе ашалелага пад старасць мужчыну. Яе скрозь не пак дала надзея,што досыць м нуцца першаму чаду Сымон агледз цца, зразумее сваю памылку,вернецца да сям'. Цяпер яна бачыла зус м ншае. Чыстыя, як крышталы, вочы неман л, яна не грала камеды. Яна не можа ман ць, гэтая ц хая м лая дзя чынка!
Значыць не тое.Значыць глыбейшае тут, мацнейшае.
Значыць канец.Астаецца адно сысц з дарог, не зам наць, не трац ць с л на бясплоднуюбарацьбу.
I дз ная рэч!разам з гэтым цяжк м балючым думкам, як я затулял чорнае беспрасвецце сю яебудучыню, Марына Па ла на чула, як растае яе сэрцы сякая нянав сць да шчасл ваесупрац н цы» [8, с. 276].
Але дапусц м,што вел кадушная Марына Па ла на, якая «з ц х м болем глядзела на Веручула, што не можа злаваць на яе, не можа ненав дзець» [8, с. 277], памыллася, Вера, нарэшце, выяв ла сваю хц вую натуру. Тады прасочым за далейшым развццём падзей. I акажацца, што н якай памылк няма.
Вера сапра ды млая, прывабная дзя чына з гера чным мем прозв шчам. Але натура яе неглыбокая.Паводле Верыных уя лення, чалавек, як ёй падабаецца, пав нен быць героем,прынамс, паводз ць сябе як асоба гера чная. Кал валявы, смелы, рашучы СымонКарызна, гнаруючы маральныя нормы с вецк х абывацеля, к ну жонку пайшо даВеры, ён бы у яе вачах сапра дным героем. Тым болей што Карызна разам з Верайзб ра ся сц новую рэвалюцыю, якая пав нна зно абудз ць закалыханае «ро найплынню будзёншчыны» жыццё мястэчку. Але падзе стал разгортвацца зус м нетым к рунку, як спачатку я лялася закаханаму Карызну рамантычна- знёслайсавецкай прыгажун. Аблытаны павуц ннем «пацяроба шчыны» Карызнапрадчува паг бельнасць шляху, на як штурхну яго страх за так званыя памылк,дапушчаныя м нулым. Усё глыбей усведамляючы сваё маральнае падзенне, ён к ну сяшукаць паратунку той, каго шчыра каха шчыра дэал зава. Пача шы штодзённаскардз цца на гаротны лёс, на беды ня дачы, Карызна ласнаручна падп са сабепрыгавор, бо ва я ленн каханай пераста быць рамантычным героем: геро ж ненаракаюць на долю, яны за жды выходзяць пераможцам .
Вядома, Верашкадавала Карызну, шчыра была зрадавана, кал ёй аднойчы падалося, быццам ёнхоча вярнуцца да жонк. Тым не меней яна прытрымл ваецца погляду, што вартыяшкадавання героям быць не могуць.
Гаворачы прадраматычную развязку асаб стых узаемааднос н Веры Сымона Карызны, нельга не лчваць тут сацыяльныя моманты, грамадска-пал тычную атмасферу эпох пачатку 30-хгадо, якая накладвала свой адб так на характары людзей, на х паводз ны чынк.Пакольк паходз ла Вера Засул ч з сям' сядзельца «казенной виннойлавки», то гэтая акал чнасць не магла не турбаваць яе не плываць на выбаржыццёвых арыенц ра. Паражэнне, якое пацярпе Карызна, вядома ж, абудз лаВерынай душы па-чуццё страху за ласны лёс неабходнасць шукаць падтрымку з бокутых, у каго надзейнае станов шча.
Раманам«Вязьмо», у як м пра дз ва адлюстравана трагедыя беларускай вёск,трагедыя народа, М хась Зарэцк п са змясто ную старонку г сторыю беларускай лтаратуры.
Праанал зава шыраманы, можна зраб ць вывад, што а тар уводз ць жаночыя вобразы, каб паказаць,каб раскрыць з ус х бако гало ных героя Лясн цкага Карызну. Некаторыя момантытворах перакл каюцца гало ныя геро кахаюць маладых дзя чат: Лясн цк Ра су,Карызна Веру. Таксама водзяцца жаночыя вобразы, каб паказаць унутраны светгероя .
Заключэнне
В давочна, штона творчасць М. Зарэцкага па плывал мног я б яграф чныя фактары: значны плы намастацкае фарм раванне сына ме бацька, вучоба, наста н цкая дзейнасць,сацыяльна-бытавое культурнае асяроддзе, у як м фарм равалася асоба будучага псьменн ка. Але патрэбна адзначыць, што а тар жы у час так званай беларус зацыпачатку стал нскага тэрору, як я больш за сё наклал адб так на л таратурнайтворчасц п сьменн ка. Мног я творы был надрукаваны гэты час. З-за пал тычныхрэпрэс й М. Зарэцк не змог завяршыць шэраг сва х ц кавых задумак, якнезавершаны раман «Крыв чы». Тое, што захавалася, сведчыць аб высок ммайстэрстве Зарэцкага-праза ка, аб яго непа торнай манеры п сьма, аб мкненн дастварэння высокапс халаг чнай беларускай прозы.
А тар карыста сявыключнай папулярнасцю чытацк м асяроддз, асабл ва маладзёжнай а дыторы,рэвалюцыйная акрыленасць душэ ныя памкненн якой был бл зк я, зразумелыя псьменн ку рамантычнага света спрымання. I Зарэцк здоле па-мастацку перадаць уяскравых вобразах багатых жыццёвых фарбах атмасферу часу, складанасць супярэчлвасць эпох .
У курсавой працыбыл праанал заваны творы як малой прозы, так раманы, як я увайшл г сторыю лтаратуры. У малой прозе п сьменн ка был праанал заваны так я творы як«Гануля», «Мар'я», «На маладое»,«Бель», «Дз ная», «Навела пра каханне»,«Кветка пажо клая», аповесць «Голы звер».
У гэтых творахперакл каецца с мвал «пажо клай кветк », як с мвал жанчыны«атручанай» новым жыццём. «Пажо клая кветка» гэта тая, якаяжо не жыве, якая жо амаль памерла, ёй тольк застаецца снаваць, падпарадко ваццапрыроде чакаць свайго канца, або якая вогуле «згуб ла сваё месца жыцц» [3, с. 284].
У раманах«Сцежк -дарожк » «Вязьмо» працягваецца распрацо ка заяленых яшчэ малой прозе жаночых вобраза. У раманах апавяданнях жаночыяхарактары праза ка твараюць натуральнае адз нства. Творчасць п сьменн ка роздумпра жанчыну, яе сутнасць месца грамадстве 1920 — 1930-х гг. Асно ныя праблемы,над як м працава а тар адз нота безабароннасць жанчыны з яе тонкай ментальнасцюперад жорстк м светам, яе духо ная барацьба са злом, крыз с дэала .
Рамантычныжаночы вобраз нтэрпрэтава ся п сьменн кам у некальк х пастасях:
1. Як траг чныяпаказаны характары жанчын дарэвалюцыйнага грамадства, выя леныя з дапамогай смвала «пажо клай кветк ». Гало ная х рыса няздолькасць адмов цца адсва х дэала, за гэта яны пазба лены месца новым жыцц. («Кветка пажоклая»,
«Намаладое», «Бель», «Мар'я», «Голы звер»)
2. Вобразжанчыны, якая намагаецца нейк м чынам дастасаваць свае перакананн да«новай» марал сама станов цца яе ахвярай, нам наваны п сьменн кам яквобраз «дз най» жанчыны. («Дз ная», «Бель»)
3. Асобна стаяцьвобразы «новых» жанчын, як я створаны адпаведна сацыяльнаму заказу згэтай прычыны адрозн ваюцца некаторым схематызмам. 3 х вылучаецца ран чнывобраз савецкай актыв стк Веры Засул ч. («Вязьмо», «Сцежк-дарожк », «Гануля», «Навела пра каханне» )
Увогуле,творчасць М хася Зарэцкага мае выключнае значэнне для разв цця жаночагахарактару беларускай прозе. П сьменн к увё жанчыну з яе нтымным, духо нымперажыванням кантэкст вял кай л таратуры. С лаю свайго таленту мастак здолезанатаваць для нашчадка пра дз ва паказаць як вобраз простай жанчыныдэфармуецца вобраз савецкай жанчыны. Пры гэтым а тар выяв гуман стычны падыходда раскрыцця жаночага вобраза на зломе эпох.
Спісвыкарыстанай л таратуры
1.Воюш,. У непрытульным свеце…: Жаночыя вобразы прозе М хася Зарэцкага /.Воюш // Роднае слова. — 2004. — 9. — С. 19; 10. — С. 19.
2.Г бок-Г бко ск, А. «Песню л ла вясна...»: Тэма кахання апавяданняхМ хася Зарэцкага. / А. Г бок-Г бо ск // Роднае слова. — 1996. — 12. — С. 49 — 60.
3.Зарэцк, М. Кветка Пажо клая. Апавяданн, аповець / М. Зарэцк // М нск. — «Мастацкая л таратура». — 2002. — 430 с.
4.Зарэцк М хась // Беларуск я п сьменн к: б яб бл яграф чны сло н к: у 6 т. /пад. рэд. А.В. Мальдз са. — Мн., 1993. — Т. 2. — С. 502-505.
5.Зарэцк М. Збор твора: У 4 т. Т. 2: Сцежк -дарожк: Раман. / М. Зарэцк // Мнск: маст. л т., — 1990.
6.Зарэцк М. Збор твора: У 4 т. Т. 3: Вязьмо: Раман. / М. Зарэцк // М нск: маст.л т., — 1991.
7.Ляшук, В. Л таратурнае жыццё канца 20 — 30'х гадо: М хась Зарэцк.«Вязьмо». X клас. / В. Ляшук 2001. — 11. — С. 34.
8.Мушынск, М. Нескароны талент: пра дз вая г сторыя жыцця творчасц М хасяЗарэцкага / М. Мушынск — Мн., 1991. — 294 с.
9.Мушынская, Т. «Ён уме бачыць свайго любёнага чалавека...»: М хасьЗарэцк «Вязьмо» / Т. Мушынская — 1993. — 8. — С. 36 — 40; 9. — С. 33- 39.
10.knihi.com