Установаадукацыі
«Беларускідзяржаўныаграрны тэхнічныуніверсітэт»
Кафедрафіласофіі ігісторыі
Кантрольнаяработа па гісторыіБеларусі
Беларускіяземлі ў другойпалове XVІІ –XVІІІ ст.
Студэнтагрупы 6 ЗЭІ
1 курсаФПУ
ПетрашэвічД. В.
Заліковаякніжка
Праверыў
Адзнака абзаліку
«___»________ 2009г.
Мінск 2009
План
Уводзіны
1. Войны сярэдзіныХVІІ ст. і іхнаступствыдля Беларусі
2. Крызіс РэчыПаспалітайі спробы рэформу дзяржаве
3. ПадзелыРэчы Паспалітай.Паўстанне Т.Касцюшкі
Заключэнне
Спіс літаратуры
Уводзіны
Перыяд РэчыПаспалітай.Такую назвуатрымала дзяржава, у якой аб’ядналісяПольшча і Вялікаекняства Літоўскае.Здавалася б, утварэнне такойбуйной дзяржавы, якая раскінулася“ад мора дамора” (ад Балтыйскагада Чорнага), дасць ей магчымасцьстаць аднойз магутнейшыху Еўропе. Аднактакое не адбылося.
Другаяпалова XVIIі першая паловаXVIII ст.- перыяд працяглагаэканамічнагазаняпаду іпалітычнагакрызісафеадальна-прыгонніцкайРэчы Паспалітай.Шматгадовыяцяжкія войныўзмацнялі іўглубляліэканамічныі палітычнызаняпад дзяржавы, абумоўленыгіпертрафіяйфальварачна-паншчынайсістэмы.
Войнынеслі вялізныябедствы, а месцаміпоўнае разарэннесялянам, памяншаліколькасцьнасельніцтва, спрыялі заняпадугарадоў. Часткагарадоў цярпеліад ваенныхаперацый, часткаспусташалісьварожымівойскамі.
Эканамічнамуі палітычнамузаняпаду дзяржавысадзейнічалаяе ваеннаяслабасць. Ввойсках РэчыПаспалітайпераважалашляхецкаяконніца. Армейскаядысцыплінабыла вельміслабая. Ваеннаяадміністрацыяне карысталасяаўтарытэтам.Апісываемызаняпадцэнтральнайдзяржаўнайулады, аслабленнеадзінствадзяржавы, узмацненнефеадальнайанархіі ўпалітычнымжыцці РэчыПаспалітайадбываласяў той час, каліў суседніхкраінах хуткаўмацоўваласьмоцнаяцэнтральнаяулада.
ПагоршыласьзнешнепалітычнаестановішчаРэчы Паспалітай.У той час, як ваеннаямагутнасцьРэчы Паспалітайаслабевала, узрасталамагутнасцьсуседніхкраін — Швецыіі Расіі, устычках з якіміяна цярпелапаражэнні.
Беларускіяземлі, якіяўваходзіліў састаў РэчыПаспалітайза два стагоддзіпрыцярпелішмат воінаў, вынікамі якіхбыло аслабленнеэканамічнага, сацыяльнага, палітычнагастановішча.
У часы кіраванняпольскагакараля ЯнаКазіміра імаскоўскагагаспадараАляксея Міхайлавічапачаліся войныпаміж Масквоюі Рэччу Паспалітай, а руйнаваласяпаводле звычаюзноў Беларусь, на тэрыторыіякой ішлоімперыялістычнаезмаганне. РуйнаванеБеларусі працягвалася17 год, з 1654 да 1667 году.
У часы кіраванякараля АўгустаІІ адбываласяПаўночнаявайна. Каляпаловы XVІІІстагоддзя РэчПаспалітаяперажываластан поўнагаразвалу. Першыпадзел РэчыПаспалітайпаміж Прусіяй, Аўстрыяй іРасіяй, прабудзіўрэфарматарскірух сярод разумнейшыхслаеў шляхтыРэчы Паспалітай.У сваіх думкахяны трымалісятых ідэй францускайасветнай філасофііі літаратуры.Вялікая Францускаярэвалюцыя 1789года паднялаіх палітычнынастрой і далаім смеласцьзадумаць рэформу.Так з’явіласяКанстытуцыя3 мая 1791 года.
Пасля другогападзелу РэчыПаспалітай, у 1794 годзе набеларускіхземлях, тэрыторыіРэчы Паспалітай, успыхнулапаўстанне, якоеу цяперашнічас мае назвупаўстаннеТадэвуша Касцюшкі.Але польскіявойскі баліразбіты, Касцюшкабыў параненыі ўзяты ў палон.У 1795 годзе адбыўсяапошні, трэціпадзел РэчыПаспалітай.
Рэч Паспалітаяяк дзяржаваперасталаіснаваць, аБеларусь увайшлаў склад царска-дваранскайРасійскайімперыі.
У гэтай кантрольнайрабоце трэбараскрыць прычынывойнаў: казацкай(антыфеадальнай), вайна с Маскоўскайдзяржавай, Паўночнаявайна; апісацьасноўныя падзеі, вызначыцьвынікі войнаў; прааналізавацьпраявы сацыяльна-эканамічнагаі палітычнагакрызіса РэчыПаспалітай.Таксама, раскрыцьпрычыны І, ІІ,ІІІ падзелаўРэчы Паспалітай,і як яны адбываліся; паўстаннеТадэвуша Касцюшкі.Выкарастаннаямной літаратура, дапамагла мнеў поўнай мерыадказаць наўсе пытаннідадзенай тэма, а такжа зрабіцьвынікі па асноўнымпытанням: войнысярэдзіны ХVІІст. і іх наступствыдля Беларусі; крызіс РэчыПаспалітайі спробы рэформу дзяржаве; падзелы РэчыПаспалітай.Паўстанне Т.Касцюшкі.
Цэльработы – прааналізавацьзмены эканамічнагаі сацыяльна-палітычнагажыцця РэчыПаспалітайў другой паловеXVІІ – XVІІІ ст., вылучыв прыгэтым прычыны, прынесшыя такіязмяненні.
Работытакіх аўтараўяк ГалабуцкийВ.А. Вызваленчаявайна ўкраінскаганарода падкіраўніцтвамБ. Хмяльніцкага(1648—1654); СагановічГ.М. Невядомаявайна 1654–1667. – Мінск: Навука і тэхніка,1995; Юхо Я.А. За вольнасцьнашу і вашу: Тадэвуш Касцюшка.– Мінск: Навукаі тэхніка, 1989; Ермаловіч М.І.Беларускаядзяржава. ВКЛ.– Мінск: Беллітфонд,2003; ШымуковічС.Ф. ГісторыяБеларусі. –Мінск: Вышэйшаяшкола, 2007; дапамагліў напісаннігэтай кантрольнайработы.
1. Войны сярэдзіныXVII ст.і іх наступствыдля Беларусі
Пасляперамогі надпольскай арміяйна Украіне, Багдан Хмяльніцкіпачаў засылацьагентаў і казацкіяатрады на тэрыторыюПаўдневайБеларусі змэтай распачацьі тут “вызваленчую”вайну. Польскіхпаноў на Беларусіне было, тамуўнутраннаявайна сталаграмадзянскай.Беларусы-мяшчанеі сяляне ваявалісупрацьбеларусаў-шляхціцаў.Таксама, БагаданХмяльніцкіпланаваў далучыцьПаўдневуюБеларусь даУкраіны.
Унутранныясупярэчнасціу дзяржаве(узмацненнеэксплуатацыісялян; рэлігійныясупярэчнасці; паланізацыябеларусаў), знешнія супярэчнасці(супярэчнасціпаміж РэчуПаспалітайі Турцыяй, паміжРэчу Паспалітайі Швецыяй, РэчуПаспалітайі Маскоўскайдзяржавай, прычына – выхадда Балтыйскагамора) і быліпрычынаміказацка-сялянскайвайны.
Летам 1648 г. напоўдзень Беларусібылі занесеныпершыя ачагіпаўстання, якоеадразу прыняложорсткія формы, было накіраванана татальнаезнішчэннесупраціўнікаў.Першыя казацкія“загоны” атрымаліпадтрымкупростаганасельніцтва, сяляне далучалісяда казакоў ізнішчалі маенткішляхты. У чэрвені1648г. атрады украінскіхказакоў рассыпалісяпа ўсем Палессіі пачалі захоплівацьгарады – Рэчыцу, Мазыр, Кобрын, Бярэсце.
КіраўніцтваВКЛ вымушанабыло арганізавацьпаспалітаерушэнне, алесабраннаевойска былоразбіта ў верасні1648г. пад Кобрынам.Новую наемнуюармію збіраўгетман ЯнушРадзівіл. Угэты час выбухнулапаўстанне ўПінску. Але ўлістападзе1648 г. падышлігалоўныя сілына чале з ЯнушамРадзівілам.Горад быў узятштурмам. Радзівілпачаў займацьпаўдневыягарады і адразацьпаўстанцаўі казакоў адУкраіны. У Бабруйскупаўстанцы разамз казакаміатамана Паддубскагаразбілі ўрадавыатрад панаПаца, тады гораду пачатку студзеняасадзіў атрадпана Валовіча.На помач рушыўгетман Радзівіл.Тым не менш сілна штурм нехапала. Радзівілтайна пераманіўна свой бокзаможных мяшчані духавенства, тыя ноччу 22 лютагаадчынілі браму.Войска ўчынілікрывавую расправу.Кіраўнікіпаўстання быліпакараны страшнайсмерцю. Такгетман Радзівілвыбіў казакоўз беларускіхгарадоў. Давясны 1649г. паўстаннепайшло на спаді Хмяльніцкінакіраваў новыяатрады на Беларусь.Але паўстанцыпацярпеліпаражэнне. Згэтага часудзеянні казакоўі паўстанцаўпрынялі партызанскіяформы. У жніўні1649 г. на Украінебыў падпісаныЗбораўскі мір, таму дзеяннісупраць палякаўперапыніліся.І на Беларусіпаўстанне сталасціхаць. АлеЯнуш Радзівілмарыў аб вяртаннібагатых украінскіхзямель у складВКЛ, і збіраўпад Бабруйскамвялікае войска.Мара ЯнушаРадзівіла незбылася.
У красавіку1651 г. Хмяльніцкіаднавіў ваенныядзеяння. КазакіавалодаліКрычавам і зноўсустрэлісяз Радзівіламна Дняпры. І ўгэты раз Радзівілперамог і ўвайшоўна тэррыторыюУкраіны, а ўжніўні заняўКіев. Хмяльніцківымушаны быўпадпісацьмірныя пагадненні.Новы мір непратрымаўсядоўга – ваенныядзеянні казакоўаднавіліся, але цяпер Хмяльніцкіпрасіў дапамогіў Масквы.
Хмяльніцкіпрапанаваўмаскоўскамуцару АляксеюМіхайлавічуРаманаву аб’яднацьз Расіяй Украінуі дапамагчыў заваяванніБеларусі. Адразупасля аб’яднанняУкраіны з Расіяйу 1654 г. для Масквыадкрыласямагчымасцьажыццяўленнясваей запаветнаймары: аб’яднацьпад сваей уладайусе ўсходнеславянскіяземлі, непадначаленнайз якіх былатолькі Беларусь.І калі Украінааб’ядналасяз Масквойдобраахвотна, то Беларусьтрэба былозаваевывацьшто і сталагалоўнай прычынайгэтай вайны.Ужо восенню1653 г. былі разарваныдыпламатычныяадносіны зРэччу Паспалітайз прычыны таго, што апошняяпарушала ранейшыядамовы з Масквой.А гэта азначаланепазбежнасцьвайны.
Адразу пачаласяўзмоцненнаяпадрыхтоўкада вайны. Насельніцтвазямель, пагранічныхз Расіяй, чакалапрыходу маскоўскіхвойскаў яксваіх вызваліцеляў, гэта былоарганізаванаагентамі Масквы.
Ведаючы абпадрыхтоўцывайны з бокуМасквы, палявыгетман ВКЛ ЯнушРадзівіл выдае16 лютага 1654 г. універсалваяводам паправядзеннівойскаў падОршай у баявуюгатоўнасць.
Вайна пачаласяў сярэдзінемая 1654 г. з бокуМасквы, каліяе войскі падкамандаваннемШарамецьеванакіравалісяна Невель ігарады, размешчанныяна Зах. Дзвіне.На поўдні Беларусіказакі Залатарэнкізанялі Гомель, Рэчыцу, Чачэрск.Першыя поспехідавалі рускімвойскам магчымасцьпрасоўваццадалей на захад.Гэтаму забяспечвалапоспех і тое, што сілы Польшчыі ВКЛ былі тутнепараўнальнаслабымі. Пасляпрацяглай асадыкапітуляваліМагілеў, Смаленск, Віцебск. Заздачу Смаленска, яго ваяводаПіліп Абуховічпадвергсясуроваму іздзеклівамуасуджэнню ўлітаратурнымтворы “Лістда Абуховіча”.КанстанцінПалонскі, магілеўскішляхціц, якіпрысягаў навернасць Маскве, пачынае збірацьбеларускі полк.Гэты полк удзельнічаўу штурме Магілева, але дзякуючыПаклонскамуз горадам абышлісяміласціва, нават захавалісамакіраванне.Абапіраючысяна Магілеў, паклонскіўмацоўвае свойполк, але тутен сутыкаеццаз інтарэсаміказакоў у Падняпроўі.Да таго ж маскоўскіяўлады беспардонныміпаводзінаміі насіліем наджыхарамі адбіваюцьу беларускагапалкоўнікажаданне служыцьакупантам.Паклонскіўваходзіцьу тайныя зносіныз Радзівлам.Ноччу 6 лютага1655 г. Паклонскіадчыніў варотыМагілева, аднакдалей знешнягаземлянога валавойска ВКЛпранікнуцьне змагло. Войскаканцлера ВКЛЯ. Радзівілаі гетмана В.Гансеўскагане магло стрымацьнаціску і дацьгенеральныйбой рускайарміі.
Аблогі іўзяцці рускімівойскамі гарадоўБеларусісуправаджалісяіх разбурэннем, спусташэннем, вынішчэннемі паланеннемнасельніцтва.Захоп у палонжыхароў Беларусіі вывад іх уРасію быўнайважнейшаймэтай расійскагаўрада. Так, напрыклад, рэзчык Арсень, які з дваццаццюсваімі землякаміўпрыгожыўбеларускайрэззю Крэмльі Каломенскіпалац. Пераехаўу Маскву і СімяонПолацкі, якіўзбагаціўрускую культуру.
КіраўніцтваВКЛ у асобеканцлера ЯнушаРадзівілашукала выйсцяз надзвычай-нацяжкага становішча.Выратаваннебачылася ямуў цесным саюзеса Швецыяй, нават у дзяржаўнайуніяй з ей. 17 жніўня1655 г. была заключанаКейданскаяўнія аб пераходзеВКЛ пад пратэктаратШвецыі, аб’яўляўсясаюз супрацьагульнагаворага (Польшчыі Расіі). ЗаключэннеКейданскайуніі і былопрычынай часовагаспынення далейшаганаступленнярускіх войскаў.Пачаласяруска-шведскаявайна 1657-1660 гг.
Вясной1660 г. Рэч Паспалітаяі Швецыя падпісаліОліўскае пагадненнеаб міры, па якімпершая канчатковаадмаўляласяад уладанняўу Прыбалтыцы.Юрый Хмяльніцкітаксама пайшоўна пагадненнез Польшчай. РэчПаспалітаяразам з казакамінакіраваласілы супрацьмаскоўскіхвайскоў. У чэрвені1660 г. войскі ВКЛпад кіраўніцтвамП. Сапегі ў некалькіхбітвах разбілірускую армію.Так пачалосявызваленнеВКЛ. Скончыласяяно у 1667 г. падпісаннемАндрусаўскагапагадненняаб перамір’іна 13,5 года.
ГаспадаркаВКЛ ляжала ўруінах, поўнасцюбыло вынішчанаадукаванаебеларускаемяшчанства.Разам с культурайі мовай быластрачана нацыянальнаяідэя беларусаўі ВКЛ – як пераважнабеларускаядзяржава.
Так склаўсялес Беларусі, што яе ўваходжаннеў кожнае стагоддзез’яўляласянешчаслівым.У XVIII ст.пачалася Паўночнаявайна, якаяцягнулася з1700 па 1720 г.
Прычына яетая ж, што іЛівонскайвайны, а менавітаімкненне Расііпрабіцца даБалтыйскагамора. СаюзнікаміРасіі ў гэтайвайне быліДанія і РэчПаспалітая.Але пачатаквайны быўкатастрафічныдля саюзнікаў.У 1702 г. шведы разамс Сапегаміўступілі натэрыторыю ВКЛ, разрабаваліГародню і яенаваколле, захапілі Вільнюі Коўна. ВойскіВКЛ і Польшчыне адважылісяна бой са шведскімкаралем. ПрыпадтрымцыСапегаў і некаторыхмагнатаў акупанты13 ліпеня 1704 г. выбралікаралем СтаніславаЛяшчынскага.У краіне усталяваласьдвоеўладдзе.Тэрыторыюкраіны спусташаліне толькі шведскіяінтервенты, свае феадалытаксама рабавалімаенткі суседзяў.Войскі Агінскагаі Вішнявецкагацярпелі паражэннеза паражэннемад шведскіхатрадаў. Хуткана Беларусіз’явілася яшчэадна армія –руская. Восенню1704 г. 60-тысячнаяармія падкіраўніцтвамРапніна былаўжо на тэрыторыіВКЛ. Разам звойскам некаторычас знаходзіўсяі Петр І. Аледа 1706 г. Карл XІІвыцісніў рускіхва ЎсходнююБеларусь. У1706 г. Карл XІІ прымусіўкапітулявацьАўгуста ІІ іпадпісацьАльтранштацкімір, па якімАўгуст пазбаўляўсякароны РэчыПаспалітай, разрываў саюзз Пятром, выплачваўзначную кантрыбуцыюШвецыі. Першырашаючы бойпаміж Расіяйі Швецыяй адбыўсякаля мястэчкаГалаўчын 14 ліпеня1708 г., у якім рускаевойска былоразбіта. Прыаступленніруская арміяспаліла Мсціслаў, Оршу, Віцебск, Магілеў.
28 верасня1708 г. каля вескіЛясная рускіявойскі захапіліабоз, а шведскікорпус разбілі.Хутка пад ПалтавайПетр І перамогу генеральнайбітве КарлаXІІ, які збег уТурцыю. Беларусьбыла ачышчанаад шведаў іпрыхільнікаўСтаніславаЛяшчынскага.
У пачатку1710 г. сабраўсятак званы “вялікісойм”, паводлепастановы якогаАўгуст ІІ зноўаб’яўляўсякаралем РэчыПаспалітайі была ўзмоўленнаяго дамова зрускім царомПятром І аб іхвайсковымсаюзе.
У 1717 г. адбыўсясойм, які ўвайшоўу гісторыю як“нямы”, бопрадаўжаўсяўсяго 7 гадзін.Пацвердзіўшыпастановы сойма1710 г., ен адначасовавыказаў падзякуПятру І за прысылкувойска ў Польшчуі надзяліў ягоправам быцьпасрэднікампаміж каралемі яго падданыміў час іх нязгоды.Усе гэта засведчылавыключнуюслабасць уладыРэчы Паспалітай, якая не маглаадолець сваеўнутранныясупярэчнасціі таму фактычнадобраахвотнааддала сябепад уладу суседняйдзяржавы.
У 1720 г. такуюдамову падпісаліРасія і Аўстрыя, а ў 1726 г. да іхдалучыласяПрусія. ДалейшаепраўленнеАўгуста ІІ былоадзначананаступленнемна праваслаўеі уніяцтва.Згодна з умоваміўніяцкагасабора, які быўскліканы ўЗамосці, уніяцкаяцарква прымалаўсе дагматыкаталіцкайцарквы. У 1732 г. наВаршаўскімсейме ўзялісяза праваслаўных.
Рэч Паспалітаяне здолелапераадолецьнаступствывойнаў. Шматлікіявойны, рэскаескарачэннеколькасцінасельніцтва, голад, эпідэміі, хваробы, вялікаезмяншэннеколькасціворыўных зямельіз-за таго, штоне было камуапрацоўвацьіх, узмацненнефеадальнайэксплуатацыісялян прывялок заняпадубеларускіхзямель.
2. Крызіс РэчыПаспалітайі спробы рэформу дзяржаве
Другаяпалова XVII– першаяпалова XVIIIст. – гэта перыядглыбокагаэканамічнагазаняпаду наБеларусі.
Прычынамізаняпаду былівынішчальныявойны: антыфеадальная1648-1651 гг.; вайна Расііз Рэчу Паспалітай1654-1667 гг.; польска-шведская1655-1660 гг.; Паўночнаявайна 1700-1721 гг. Іхвынікам былопоўнае разбурэннегарадоў і сельскайгаспадаркі, асабліва ваўсходніх іпаўночныхраенах. Рэзкаскараціласяколькасцьнасельніцтва.Абязлюдзеліўсходнія іпаўночныяпаветы Беларусі.Не было працаўнікоў, таму значназменшыласяплошча ворыўныхзямель і колькасцьцяглай жывелы.Плошчы палеткаўна Беларусіскарацілісябольш чым напалову.Феадалы часоваішлі на ўступкісялянам, асаблівава ўсходніхраенах, якіяшмат пацярпеліад вайны. Алез аднаўленнемгаспадаркіўзмацняласяфеадальнаяэксплуатацыясялянства.Павялічвалісяпамеры павіннасцяў: адпрацовачнай, грашовай інатуральнай.Асабліва цяжкаестановішчабыло ў тых сялян, што працаваліна земляхфеадалаў-арандатараў.Арандатарнярэдка павялічваўпавіннасцізвыш ўсякіхнормаў.
У аднаўленнісельскай гаспаларкібылі зацікаўленыфеадальныяўласнікі –шляхта, магнаты, кароль і царква, у руках якіхзнаходзіласягалоўнае багацце– зямля і прыгоннаесялянства.Буйнейшымфеадальнымуласнікам быўкароль РэчыПаспалітай.Маенткі, якіміен распараджаўся, называлісякаралеўскіміэканоміямі.Падчас аднаўленнясельскай гаспадаркіфеадальнаязнаць выкарыстоўвалаў асноўным дваметады: пераводсялян на грашовыаброк – чынші пашырэннефальварка.
Грашовы аброкужываўся часцейтам, дзе разбурэннебыло асаблівавялікім і востране хапала рабочыхрук.
У 30-40-я гг.XVIII ст.фальваркавыягаспадаркіўзмацнілісяна захадзе іў цэнтральнайчастцы Беларусі.Для аднаўленняфальваркаўпатрэбны быліграшовыя сродкі, якіх у памешчыкаўпастаянна нехапала. Тамустала шырокапрактыкаваццаперадача маенткаў арэнду абозалог, пераважалакароткатэрміноваяарэнда 1-3 гады.
У аднаўленчыперыяд дзяржаўнаяўлада і феадалы.Каб хутчэйузняць пусткі, уводзілі розныяльготы длясялян, якіябралі для апрацоўкідадатковынадзел. Такаяпалітыка станоўчаўплывала настан сялянскайгаспадаркіі садзейнічалаэканамічнамуўздыму краіныў цэлым.
Сялянскіянадзелы дзялілісяна цяглавыя, за якія ў асноўнымвыконваласяпаншчына, ічыншавыя, заякія галоўнымчынам сялянеплацілі грашовыаброк.
Паншчынуадбывалі круглыгод і мужчыныі жанчыны, сасваей рабочайжывелай. Памерыяе вызначалісяз улікам магчымасцісяляніна весцісваю гаспадарку.За разглядаемыперыяд памерпаншчыны павялічыўсяамаль у 3 разы, дасягаючыфантастычныхлічбаў 24 дніна тыдні з валокі.
Дзяржаўныпадатак – падымнае– штогод уносіўсяз кожнага двара.Максімальныяпамеры падаткаўвызначалісяў інвентарах.Але яны паўсюдупарушалісяарандатараміі адміністрацыяймаенткаў. Улады, што абаранялаб сяляніна, небыло.
Доўгія годысяляне Крычаўскагастароства вяліўпартую барацьбусупраць самавольствакіраўніцтвастароства іарандатароў.Звычайныя формыбарацьбы –скаргі, адмовывыконвацьпавіннасці, уцекі – вынікаўне давалі. Уканцы 1743 г. выбухнулаўзброеннаепаўстанне.Сяляне і мяшчанеКрычава прагналіРадзівілавыхарандатароў, замест іх абраліса свайго кола.Паўстанцыразбурылі дварыі падзялілімаемасць. Былізнішчаны судовыяі даўгавыякнігі. На разгромпаўстанняРадзівіл накіраваўу студзені 1744г. значны вайсковыатрад на чалез палкоўнікамПястжэцкім, які захапіўгорад, напаўна лагер паўстанцаўі разбіў сялянскаевойска. Неарганізаваннасць, стыхійнасцьі лакальнасць– прыкметыамаль усіхсялянскх паўстанняў, з-за якіх яныне маглі скончыццаперамогай.
Не менш моцнымбыло паўстаннена Каменшчыне1754-1756 гг. Хваляваннісялян ва ўладанняхвіленскагакапітула наМазыршчынепачаліся яшчэў 1736 г., у 1754 г. яныперараслі ваўзброеннаепаўстанне.Сяляне аказвалісур’езнаесупраціўленне.Толькі ў 1756 г.паўстанне былозадушанна.
Гарадызнаходзілісяў глыбокімзаняпадзе, унутраны рынакзвузіўся. Былопадарванаразвіцце рамяства.Частка рамеснікаў, якія засталісяў гарадах, былівымушаны перасяляццаў веску абозаняцца сельскайгаспадаркайу горадзе, боне было заказаўпакупнікоў.Ва ўмовах бязладдзяфеадалы рабавалікупецкія абозы, рабілі наездына рынкі і гарады, патрабаваліад апошніхвыкупы.
З аднаўленнемпрадукцыйныхсіл у весцыпаступовапачынае адраджаццагаспадаркагарадскіхпаселішчаў.У вялікіх гарадахрасце рамеснаявытворчасць, наглядаеццаадраджэннеспецыялізацыіраенаў.
Адраджэннерамяствасуправаджаеццааднаўленнемарганізацыйрамеснікаў– цэхаў. Адначасоваўзрастае роляскупшчыка –пасрэднікапаміж вытворцамі рынкам.
Новае ў эканамічнымжыцці – гэтаз’яўленнемануфактурнайвытворчасці, пераважна ўмястэчках ісельскай мясцовасці.Яны належаліў асноўныммагнатам, тамуназывалісявотчыннымімануфактурамі.
У сярэдзінеXVII ст.прыкметназвузіўся памерунутраннагаі знешнягагандлю. Прычынамібыў агульнызаняпад гаспадаркіў выніку шматлікіхвоінаў, збядненнеасноўнай масынасельніцтва, вузкасць унутраннагарынку, абмежаванніна гандаль длясялянства, памяншэннеролі Беларусіяк пасрэднікаў расійскімзнешнім гандлі.
У другойпалове XVIIIст. адбылосязначнае ажыўленнева ўсіх сферахэканомікіБеларусі. Аднойз прычын гэтагаажыўлення быладэмаграфічная, звязанная зхуткім ростамнасельніцтва.
Другая прычына– гэта павышэннепопыту насельскагаспадарчыяпрадукты яку самой Беларусі, так і за яе межамі.Попыт на прадукцыюсяла павялічваўсятаму, што ўзраслонасельніцтвагарадоў.
Трэцяя прычыназвязана зўнутрыпалітычнымізмяненняміў Рэчы Паспалітай.Узмацніласязацікаўленнасцьу бесперашкоднымразвіцці рынку, паляпшэннеагульных умоўразвіцця эканомікікраіны. Магнатыі феадалы-прадпрымальнікіімкнуліся дапэўнага ўрэгуляванніўнутрыдзяржаўнагаладу. Пад іхуздзеяннембылі праведзеныгаспадарча-адміністрацыйныярэформы, якіяузмацніліцэнтральныапарат дзяржаўнайулады: на сеймахабмяжоўваласяпрымяненневета па фінансавыхсправах, быліствораныадміністрацыйныяорганы ў сферыкіравання, заснаванаСкарбоваякамісія – спецыяльныдзяржаўны органпа кіраванніфінансамі, ажыццяўленнісудовых функцыйпа фінансавыхсправах, наглядуза гандлем.
У 1775 г. былівыдадзенызаконы, якіядазвалялібеларускіммяшчанам набывацьфеадальныямаенткі, а шляхцезаймаццапрадпрымальніцкайдзейнасцю ігандлем безстраты сваіхшляхецкіхправоў.
Чацвертаяпрычына – гэтамеры збокудзяржавы паразвіцці гандлюі сродкаў зносін.
У 1766 г. уводзяццаадзіныя дляВялікага КнястваЛітоўскагамеры вагі, аб’емуі даўжыні. У1775 г. урад РэчыПаспалітайуводзіць генеральнуюмытную пошліну, абавязковуюдля ўсіх, і адмяняеўнутраныяпошліны. Мерывярхоўнай уладысадзейнічаліэканамічнамуразвіццю Беларусі, у тым ліку ісельскай гаспадаркі.Гэта праявіласяў пашырэнніфальварковайзапашцы назахадзе і ўцэнтры краіны, асваенні новыхзямель, узнікненненовых фальваркаў, удасканаленніагратэхнікі, росце пагалоўяхатняй жывелы, павышэннеўраджайнасці, павелічэннетаварнасцівотчынай сельскайгаспадаркі, пашырэнні яесувязяў з рынкам.
Сялянскіяпавіннасцізасталіся тыміж але змянілісяіх памеры. Уцэлым яны ўзрасліў сярэднім у1,5 раза ў параўнанніз папярэднімперыядам.
Паглыбленнеэканамічнайдыферэнцыяцыі, выкарыстаннеў некаторыхпамешчыцкіхмаентках разамз паншчынайнаемнай працы, зараджэнневотчынайпрамысловасці, рост сельскайгаспадаркісведчылі абтым, што пачалосяразлажэннефеадальна-прыгонніцкайгаспадаркі.У другой паловеXVIII ст.была адноўленарашаючая ў тойчас галінаэканомікіБеларусі –сельская гаспадарка: на захадзе іў цэнтры – да60-х гг., на ўсходзе– да 70-х гг.
Адрадзіласябольшасцьгарадскіхпаселішчаў.Галоўную ролюадыгрывалібуйныя гарадына галоўныхгандлевыхшляхах – Віцебск, Гародня, Магілеў, Мінск. Акрамярамяства важнымзаняткам жыхароўгарадоў заставаласясельская гаспадарка, а таксама розныяпромыслы –рыбная лоўля, сплаў лесу іінш.
Самаявялікая рамеснаягрупа – апрацоўшчыкіметалаў. Гэтакавалі, слесары, залатых і сярэбранныхспраў майстры, ювеліры, меднікі, бляхары і майстрызброевай справы.Другая група– рамеснікіпа скуранымвырабе. Пануючаестановішчаў гарадах заставаласяза цэхавымрамяством, алеколькасць цэхаўпаменшыласяда канца XVIIIст.
На Беларусіз’явіласямануфактурнаявытворчасць, заснаванаяна раздзяленніпрацы і ручнойтэхніцы. Першыяпрадпрыемствыадчынялі буйныяфеадалы, якіямелі магчымасцідля арганізацыімануфактуру сваіх маенткахі танную рабочуюсілу – прыгонныхсялян.
Гандлевыяаперацыі якна ўнутраным, так і на знешнімрынку ажывілісятолькі ў другойпалове XVIIIст. Гэтамусадзейнічаліўзнаўленнесельскай гаспадпркі, уздым рамеснайвытворчасціі развіццемануфактуры, пашырэннетаварна-грашовыхадносін, паляпшэннесродкаў зносін.У развіцціўнутраннагагандлю асноўнаяроля належалакірмашам. Знешнігандаль – гэтавываз традыцыйныхтавараў: збожжа, воску, меду, скару.
--PAGE_BREAK--
3. ПадзелыРэчы Паспалітай.Паўстанне Т.Касцюшкі
Ужо папярэдніразгляд гісторыіРэчы Паспалітайпаказаў, наколькімоцны быў уплыўРасіі ў гэтайдзяржаве. Паслясмерці АўгустаІІІ у 1763 г. гэтаяшчэ большузмацнілася, найперш у вынікуяе застарэлайхваробы – барацьбыпаміж магнацкімігрупоўкаміза большы ўплыўу жыцці краіны.Як і заўсёды, гэта барацьбаабвастраласяў час абранняновага караля.Так было і зараз.За абранне накаралеўскіпасад гэтымразам найбольшвострым былозмаганне паміжЧартарыйскіміі Патоцкімі.У Расіі ў гэтычас была ўжоКацярына ІІ.Да яе і звярнуўсяЧартарыйскіз просьбайпрыслаць імна дапамогурускае войска, у чым ім, зразумела, не адмовілі.Менавіта злучаныясілы ВКЛ і рускагаатрада ў чэрвені1764 г. атрымаліперамогу надвойскам аднагоз найбольшмагутных паплечнікаўПатоцкіх –Караля Радзівіла, захапіўшы ягокрэпасці ўНясвіжы і Слуцку.А сам іх уладальніксхаваўся замяжой.
Гэта перамогаі дала магчымасцьЧартарыйскім7 верасня 1764 г.правесці накаралеўскіпасад іх пляменніка– 35-гадовагаСтаніславаПанятоўскага.Усё гэта адбылосяпры непасрэднайпадтрымцыКацярыны ІІ, якая асабіставедала новавыбранагакараля, бо ённекаторы часжыў у Пяцярбургупры яе дварыі, магчыма наватбыў яе фаварытам.Для поспехуабрання С.Панятоўскагакаралём мелаі тое, што ў Варшавеў гэты час стаяларасійскаевойска. Такімчынам, абраннеС. Панятоўскагаканчатковазамацаваларашаючы ўплыўРасіі ў РэчыПаспалітай.
Яшчэ перадвыбраннемновага караляЧартарыйскіярашылі прыняцьновыя рэформы, якія б умацаваліцэнтральнуюўладу дзяржавы.І хоць на аднымз соймаў у 1764 г.і было абмежаванаправа вета іпрыняты рашэнніпра ўпарадкаваннефінансавайі судовай спраў, аднак гэтавыклікаласупраціўленнеколаў грамадства, найперш магнатаўі шляхты, якімі была выгаднаслабая дзяржаўнаяўлада. Спачаткугэтыя рэформыпадтрымалаРасія, бо янамела ў сваіхруках Рэч Паспалітуюі ёй было выгаднейбачыць яе большумацаванай.
Па-ранейшамудля большаганаціску супроцьРэчы Паспалітайвыкарыстоўвалісярэлігійныясправы, тымбольш што ў ёйпрадаўжаласяпалітыка пераследунекаталіцкіхканфесій. ПаініцыятывеПрусіі і Расіібыў прапанаваныпраект ураўненняў правах дысідэнтаў(пратэстантаўі праваслаўных)з католікамі, на што згаджаўсяі сам карольПанятоўскі, але чаго неўхваліў сойм.А гэта, як і ўпапярэдніячасы, пацягнулаза сабой прысылкувойскаў у РэчПаспалітую, а менавіта натарыторыюБеларусі, дзеў кастрычніку1765 г. расійскімівойскамі былізахоплены Слуцкі Нясвіж.
У мэтахабароны кожнайз гэтых канфесійпачалі ўтвараццаканфедэрацыі: пратэстанцкаяў Торуне, праваслаўнаяў Слуцку. Большза тое, у Радамебыла створанакаталіцкаяканфедэрацыя, якая ўзяла курсна саюз з Расіяй.І самае дзіўнае, што на чале яестаў К. Радзівіл, які раней займаўпроцілеглуюпазіцыю і ўладанніякога ранейзахапіла рускаевойска. Відаць, гэтым самымён і хацеў вярнуцьсабе страчанае.У выніку дзейнасцігэтых канфедэратаў, якіх падрымлівала40-тысячнае рускаевойска, сойму 1768 г. і вымушаныбыў прыняцьпастанову абураўненнідысідэнтаўу правах зкатолікамі, у тым ліку — правазаймаць дзяржаўныяпасады. Алехоць засталісянекранутымітакія правыдзяржаўнагажыцця РэчыПаспалітай, як ліберумвета, выбарнасцькараля, недатыкальнасцьшляхецкіхпрывілеяў –усё, што аслаблялакраіну, тым неменш рэакцыйныя, асабліва каталіцкія, колы, незадаволеныяўраўненем зіх правамідысідэнтаўі саюзам з Расіяй, у тым жа 1768 г. уБары стварылісваю канфедэрацыю.Праўда, складяе быў неаднолькавы.Хоць у яе ўвайшлісапраўдныяпатрыёты, штовыступалі занезалежнасцьПольшчы, аднаку ёй задавалітон кансерватыўныяэлементы, дляякіх найпершважна былозахаваць “залатыявольнасці”шляхты і асаблівавяршэнствакаталіцкайцарквы, і тымсамым захавацьнацыянальна-рэлігійныпрыгнёт надіншавернымі.Тое, што Барскаяканфедэрацыявыступала зазахаваннешляхецкіхпрывілеяў, можатлумачыць, чамуяе было шматпрыхільнікаўі на Беларусі, асабліва ўБерсцейскімі Мсціслаускімпаветах. Восьчаму дзеяннібарскіх канфедэратаўперакінулісяі на Беларусь.Супраць іх былікінуты расійскіявойскі. Менавітаў кастрычніку1768 г. яны разбіліканфедэратаўпад Дзярэчынамі захапіліНясвіж і Слуцк.Аднак у наступнымгодзе берасцейскіатрад канфедэратаўна чале з самімкіраўнікомусёй канфедэрацыіЮзафам Пуласкімразбіў рускіявойскі падБерастовіцай, Слонімам іМышшу. ДзеянніБарскай канфедэрацыіна беларусіяшчэ большпашырылісяў наступныядва гады, асаблівакалі на яе тэрыторыюўступіў атрадШ. Касакоўскага, які складаўсяў асноўным здробнай шляхтыі дзейнасцьякога прасціраласяад Мядзеля даМенска. Падуздзеяннемгэтага зноўканфедэратыўнырух перайшоўна Полаччыну, Ашмяншчыну, Браслаўшчынуі Мсціслаўшчыну.
Паколькіканфедэратыўнырух непасрэднапагражаў Расіі, то яе ўрад прыняўусе меры, кабяго задушыць, для чаго і былікінуты новыявойскі, што ідало першыявынікі. ПадНовагародкамбыў разбітыатрад Касакоўскага.Асабліва вызначыўсяў задушэнніБарскай канфедэрацыіславуты А. Сувораў, які ў гэты часса сваім войскамзнаходзіўсяў Польшчы. Менавітаім быў разбітытрохтысячныатрад вялікагагетмана ВКЛМ. Агінскагапад Сталовічаміў верасні 1771 г.
Расправаз Барскайканфедэрацыяйяк у ВКЛ, так іў Польшчы канчаткованаблізіла РэчПаспалітуюда яе падзелу.Праўда, ініцыятывагэта ішла неад Расіі, бо яецалкам задавальнялаіснаванне гэтайслабой і тамубяспечнай дляяе дзяржавы, якая да тагож знаходзіласяпад непасрэднымяе ўплывам.Ініцыятывападзелу зыходзілаад Пруссіі, якая не магла, далей мірыццаз тым, што Польшчаадгароджвалаяе ад УсходняйПрусіі. Менавітаад прускагакараля ФрыдрыхаІІ паступілапрапанова даРасіі, без удзелуякой не могадбыцца падзелРэчы Паспалітай.На гэта КацярынаІІ і дала згоду.У перамовы абпадзеле некалькіпазней далучыласяі Аўстрыя. Івось 5 жніўня1772 г. у Пецярбургупаміж гэтымітрыма дзяржаваміі была падпісанадамова аб падзелеРэчы Паспалітай.У выніку гэтагаПрусія атрымалазаходнюю часткуПольшчы, Аўстрыя– паўднёвуюяе частку іГальцыю саЛьвовам, даРасіі адышліІнфляндскаеваяводства, усход Полацкагаваяводства(па правым беразеЗах. Дзвіны), Віцебскаеваяводства(за выключэннемяго крайняйзаходняй часткі), усё Мсціслаўскаеваяводства, а таксама ўсходняячастка Менскагаваяводства(з Гомелем, Рагачовам, Прапойскамі Чавусамі).
Лес гэтыхадрэзаных адРэчы Паспалітайчастак склаўсяпа-рознаму.Відаць, удалымбыў для Галіцыі.Менавіта знаходзячысяў складзе Аўстрыйскайімперыі, гэтачастка Украінымела пэўныяумовы для свайгонацыянальнагаразвіцця.
Прусія сасваей моцнацэнтралізаванайуладай далекане была падобнайна Аўстрыю, уякой дапускаўсяпэўны федэралізм.З забраныхРасіяй усходніхбеларускіхтэрыторый быліутвораны Пскоўскаягуберня іМагілеўская.
Адразу наземлях Беларусіафіцыйнай мовайзамест польскайбыла ўведзенарасійская.Пачалі ўводзіцахарактэрныядля Расіі ўстановы: губернскіяі правіцыйныясуды, устанаўліваццападаткі, якіяпавінны быліплаціць сяляне, а таксама купцыі яўрэі. Алеасаблівая увагабыла ўдзеленацаркоўнымсправам. Быліўтвораны Пскоўскаяі Магілеўскаяправаслаўныяепархіі. Рэарганізацыіпадвергласяі ўніяцкаяцарква. Уніятыне толькізаахвочвалісяда пераходуў праваслаўе, але і гвалтоўназаганялісяў яго.
Патрыятычныяколы Рэчы Паспалітайперш за ўсебачылі неабходнасцьумацаваннядзяржаўнайулады. І восьна чатырохгадовымсойме (1788-1792) у гэтымкірунку быліпрыняты некаторыярэформы. Упрыватнасці, былі ўнесенынекаторыя зменыў адміністрацыйныпадзел дзяржавы, у выніку чагоколькасцьпаветаў у Беларусіўзрасла дадваццаці. Аленайважнейшымвынікам ягодзейнасці былопрыняцце ім3 мая 1791 г. Канстытуцыі, якая для тагочасу ўтрымлівалаў сабе важныяпрагрэсіўныямоманты. Дзеляўмацаваннядзяржавы ў ейадмяняласявыбарнасцькараля. Таксамаадмяняласяліберум ветаі забараняласяканфедэрацыя.Выканаўчаяўлада ў дзяржавеналежала каралюі радзе, якаяскладаласяз прымаса іпяці міністраў.Захоўвалісяранейшыя прывілеішляхты, алеадначасоваадзначаласянеабходнасцьяе збліжэнняз ніжэйшымікласамі, упрыватнасціз мяшчанствам, дзеля чаго ейдазваляласязаймацца гандлем.Разам з гэтымі мяшчанамдазваляласянабываць зямлюі займаць дзяржаўныяі вайсковыяпасады.
Але, маючыў сабе прагрэсіўныямоманты, Канстытуцыя3 мая ў той часабмяжоўвалаправы падсобныхпластоў грамадства.Так, хоць іўлічвалісязмякчэнні ўпрыгоннымправе, аднакпа-ранейшамуяно захоўвалася, гэта значыцьгалоўнае, начым трымаласяэксплуатацыясялян – гэтабольшай у тойчас часткінарода.
Але найбольшуюпагрозу Канстытуцыя3 мая несла далейшамуіснаванню ВКЛ, а разам з тымі існаваннюбеларусай, украінцаў ілітоўцаў.Прагрэсіўныямоманты Канстытуцыівыклікалісупраціўленнез боку магнатаў.Добра разумеючыпагрозу, магнацкаяверхавінанайперш і звярнуласяда КацярыныІІ па дапамогуі атрымала яе.Быў складзеныў Пецярбургуакт канфедэрацыі.Які ўпершынюабвешчаны ўмястэчку Тарговічы14 мая 1792 г. у гэтымдакуменце яўнапрызнавалася, што канфедэрацыянакіраванасупраць Канстытуцыі3 мая ў імя захаванняранейшых парадкаў.
Была адмененаКанстытуцыя3 мая. Калі расійскімівойскамі былазахопленаВільня, адбыўсядругі падзелРэчы Паспалітай.Расіяй былазахопленацэнтральнаячастка Беларусіі ПравабярэжнаяУкраїна. Прусіяж захапілаТорунь і Гданьскз іх акругамі.Як пасля першага, так і паслядругога падзелуРэчы Паспалітайрасійскі ўрадва ўноў захопленыхземлях Беларусіпачаў заводзіцьсвае адміністрацыйныяпарадкі. Такадразу былаўтворана Менскаягуберня. Гэтакжа надаеццавялікая ўвагацаркоўнымсправам.
Узнікненнепадпольныхгруповак уПольшчы, якіяставілі сваеймэтай не толькібараніць РэчПаспалітуюад далейшагаразвалу, алеі вярнуць падяе ўладу ранейстрачаныятэрыторыі, аднавіць Канстытуцыю3 мая і рэформы, праведзеныячатырохгадовымсоймам, выспеларашэнне абнеабходнасціпаўстання.Кіраўнікомяго быў прызначаныТадэвуш Касцюшка, які дзеля гэтагапрыбыў у Кракаўз Саксоніі, дзеен быў у эміграцыі.Ен адразу ўсваіх універсалах, разасланыхпа краіне, заклікаўда ўсенароднагапаўстання, уякім бы прынялічынны ўдзелусе саслоўіграмадстваі ратавалі сваюбацькаўшчыну.
І паўстанневыбухнуласпачатку ўКракаве, а пасляў Варшаве, дзеяно было асаблівапаспяховым.Тут 6 кастрычніка1794 г. паўстанцыамаль поўнасцювынішчылідзесяцітысячнаерасійсае войска.З Варшавы паўстаннеперакінуласьна Літву і Беларусь, дзе яно атрымалатаксама даволішырокі размах.Але ў Літве іБеларусі паўстаннеўзначальваўпаляк палкоўнікЯкуб Ясінскі.У пачатку красавікапаўстанцынакіравалісвой удар супроцьрасійскагавойска, якоезнаходзіласяў Вільні.
23 красавікаў вільні быўаб’яўлены актпаўстання, атаксама утворанырэвалюцыйныўрад – НайвышэйшаяЛітоўская рада.Я. Ясінскі ўліку іншыхрэвалюцыйныхзмен аб’яўляўі аб поўнайадмене прыгоннагаправа. Царскіяўлады са свайгобоку, каб адцягнуцьсялян ад паўстання, пачалі цешыцьіх абяцанямі, што ім будуцьперададзеныземлі, адабраныяад паноў-паўстанцаў.
Я. Ясінскімне былі задаволеныў Варшаве, найпершяго паслядоўныярэвалюцыйныяпогляды і дзеянні.Адмена прыгоннагаправа пагражаламагнатам. 4 чэрвеня1794 г. Ясінскі быўадкліканы зВільні. Былаадначасовараспушчанаі НайвышэйшаяЛітоўская рада,і замест яеўтворана Цэнтральнаядэпутацыя ВКЛ.
Была спробапашырыць паўстаннеі на ўсходзеБеларусі. МіхаілКлеафас Агінскіз гэтай мэтайса сваім паўстанцкіматрадам у сярэдзінемая 1794 г. прайшоўпраз Валожыні Івянец, алебыў разбіты.Вялікі прасторБеларусі ахопліваўу другой паловежніўня трохтысячныпаўстанцкіатрад С. Грабоўскага.Аднак у раенеЛюбані ен быўразбіты.
Захапіўшызноў тэрыторыюБеларусі іЛітвы, расійскіявойскі рушыліна тэрыторыюПольшчы, дзебылі сканцэнтраваныгалоўныя сілыпаўстанцаў.У разгроме іхадыграў галоўнуюролю знакамітыА. Сувораў. Убітве пад в.Мацяевічывойска Касцюшкібыло разбіта, сам ен быў узятыў палон. У 1796 г. енбыў выпушчаныі далейшаежыцце пражыўу эміграцыі.
23 кастрычніка1794 г. Варшава былазахоплена, штоазначала канчатковаразгром паўстання, а разам з гэтымі канец існаванняРэчы Паспалітай.Паўстанне іпрадвырашылатрэці і канчатковыпадзел РэчыПаспалітай.Да Расіі пераходзіліГарадзенскае, Віленскае іКовенскаеваяводствы, да Прусіі – усяцэнтральнаяПольшча з Варшавай, да Аўстрыі –Кракаў з ягоакругай. Галоўнайпрычынай такогаразвалу былімагнацкаяанархія і палітыкарэлігійнайнецярпімасці.Буйныя магнацкіяроды, прагнучыбольшай уладыі ўзбагачэння, уцягвалі ў сваюўзаемную барацьбувялікую колькасцьнасельніцтва, а таксама ісуседнія дзяржавы, што непазбежнавяло да ўнутранагааслабленняі знешнягаўмяшання.
Так закончыласяіснаванне нашайбеларускайдзяржавы, гісторыяякой доўжыласязвыш паўтысячагоддзя.
Прычын падзелаўРэчы Пасплітайбыло шмат. Найбольшзначныя з іх: жаданне Прусііатрымаць прамысухапутны выхадда УсходняйПрусіі; імкненнеўрадаў Расіі, Аўстрыі і Прусііне дапусціцьраспаўсюджанняідэй Французскайрэвалюцыі, якіязнайшлі адлюстраваннеў Канстытуцыі3 мая 1791 г.; нездавальненнеўрадаў гэтыхкраін памкненнямікіруючых колаўРэчы Паспалітайузмацніцьдзяржаву; прэтэнзііРасіі на “спадчынумаскоўскіхкнязеў” – Беларусьі Украіну; існаваннетак званага“дэсідэнцкагапытання” –непасрэднайзачэпкі дляўмяшательствава ўнутраныясправы Польшчыі ВКЛ.
Заключэнне
Аднак страшэннынацыянальныі сацыяльныуціск не змогзмярцвіцьбеларусаў якнарод. Што ж, калі яны змагліскласціся івырасці назямлі, дзе амальбесперастанкулютавалі знішчальныявойны, то ўжогэта характарызуеіх як выключнажыццяздольнуюнацыю. І тамуяна змаглапераадолецьнайцяжэйшыявыпрабаванніна сваім шляху, захаваўшы сваюадметнасцьяк народа іадрадзіўшысваю дзяржаўнасць.
У выннікуантыфеадальнайвайны былізруйнаваныгарады і мястэчкі, спалены вескі, узмацніласьпрыгонніцтва, акрамя загубленныхжыццяў у часвайны, беларусыперажылі страшныголад, эпідэміі, хваробы. Таксамаказацка-сялянскаявайна – гэтапачатак разбуральнагаў Беларусі.
Вайна паміжРэчу Паспалітайі Маскоўскайдзяржавайпрывяла к памяншэнюнасельніцтвау два разы, масавамувывазу беларусаў-рамеснікаўу Маскву, голад, эпідэміі, хваробы, спаленым вёскам, разбуранымгарадам і мястэчкам, значнаму скарачэнюколькасціворыўных зямель.
3 мая 1791 г. – былапрынята КанстытуцыяРэчы Паспалітай, асновай якойбыло вывядзеннеРэчы Паспалітайз палітычнагакрызісу і станаўленнеяе на шляхбуржуазнагаразвіцця. Гэтабыла першаядэмакратычнаяКанстытуцыява ўсей Еўропе, але час рэформаўдаўно быў упушчаныРэчу Паспалітай, замежныя магнатыўжо дзяліліпаміж сабойгэты край.
Выннікіпаўстання падкіраўніцтвамТадэвуша Касцюшкі: паўстаннепацярпелапаражэнне; Тадэвуш Касцюшкане змог падняцьвышэй абмежавануюшляхецкуюпраграму іабаперцісяна народ; галоўныдакумент паўстання“Паланецкіуніверс” нескасаваў прыгоніцкагаправа; асноўнаямаса насельніцтва– сяляне і мяшчанеспакойна іабыякава аднеслісьда распаду РэчыПаспалітай.
Аб’яднаннебеларускіхзямель з Расіяй, якое ж да тагонасіла прымусовыхарактар длянасельнікаўВКЛ, не толькіпазбавіла, алеяшчэ большабвастрылаў аб’яднанайдзяржаве ўнутраныясупярэчнасціпаміж розныміграмадскіміпластамі. ТэрыторыяРэчы Паспалітайпа-ранейшамузаставаласяарэнай даволіжорсткіх іпрацяглыхвойнаў, накіраваныхяк супроць яесамой, так ісупроць суседніхдзяржаў. Тамунепазбаўленаяад ранейшыхунутраных ізнешніх цяжкасцейРэч Паспалітаяпраз два стагоддзіі аказаласярасцягнутайпа кавалкахпаміж сваімісквапнымі начужыя тэрыторыісуседнімідзяржавамі.
Далучэннеда Расіі спачаткузначна паўплывалана паскарэннеэканамічнагаразвіцця Беларусі.Былі акрэсленынапрамкі гаспадарчайспецыялізацыірэгіена якчасткі гаспадарчагакомплексуімперыі. Попытна сельскагаспадарчуюпрадукцыюспрыяў павелічэннюпасяўных плошчаў, асабліва падтэхнічныякультуры. Пашыралісягандлевыясувязі, развіваласямануфактурнаяпрамысловасць.У выніку далучэннябеларускіхзямель да Расійскайімперыі тутпашырыласяі замацаваласяпрыгоніцтва, паскорыласяэканамічнаеразвіцце, іпалітычнаеі культурнаежыцце пераарыентаваласява ўсходнімнакірунку.
Такім чынам, Беларусь зрабілазначны крокнаперад у сваімэканамічнымразвіцці. Завяршаеццааднаўленнерашаючай галіныэканомікі –сельскай гаспадаркі.Наглядаюццадалейшы рострамяства іпаступоваеперарастанеяго ў дробнуютаварную вытворчасць.Больш шырокаеразвіцце набываепрацэс стварэнняпрамысловыхпрадпрыемстваўмануфактурнагатыпу, якія ўбольшай ступенізвязаны з рынкам.Актывізуеццагандаль, умацоўваюццаі пашыраюццагаспадарчыясувязі Беларусіз іншымі краінамі.
Спіс выкарыстанайлітаратуры
Сагановіч Г.М. Невядомая вайна 1654–1667. – Мінск: Навука і тэхніка, 1995.
Юхо Я.А. За вольнасць нашу і вашу: Тадэвуш Касцюшка. – Мінск: Навука і тэхніка, 1989.
Ермаловіч М.І. Беларуская дзяржава. ВКЛ. – Мінск: Беллітфонд, 2003.
Шымуковіч С.Ф. Гісторыя Беларусі. – Мінск: Вышэйшая школа, 2007.