МІНІСТЭРСТВАСЕЛЬСКАЙ ГАСПАДАРКІІ ХАРЧАВАННЯ
РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ
Установаадукацыі: “Беларускідзяржаўныйаграрный тэхнічны
універсітэт”
Факультэт: Прадпраніматэльстваі упраўлення
Кафедра: Філасофіі ігісторыі
Кантрольнаяработа
Тэма: “ГісторыяБеларусі”
ЗМЕСТ
Беларускі нацыянальны рух і яго барацьба за вырашэнне нацыянальнага пытання (сакавік-кастрычнік 1917г).
I Усебеларускі з’езд.
Абвяшчэнне БНР і яе роля ў станаўленні беларускай дзяржаўнасці.
Барацьбаза стварэннебеларускайдзяржаўнасті1917 – 1920 гг.
Беларускінацыянальнырух і яго барацьбаза вырашэнненацыянальнагапытання (сакавік– кастрычнік1917 г.)
Адносінынацыянальныхарганізацыйда Кастрычніцкайрэвалюцыі. Падуздзеяннемпершых мерапрыемстваўпа ператварэннюў жыццё савецкайнацыянальнайпалітыкі староенасільнаеадзінстванародаў Расііімгненна развалілася.У краіне разгарнуласягіганцкае пасвайму размаху, па разнастайнасціформ, па праяўленнютворчай ініцыятывынацыянальна-дзяржаўнаебудаўніцтва.У лістападзе— снежні 1917 г.пачала складваццановая групоўкасіл, якая прынцыповаадрозніваласяад той, што існавалаў сярэдзінекастрычніка.
Аб палітыцыарыентацыінародных масБеларусі пераканаўчасведчаць выніківыбараў вабеларускіхвыбарчых акругах.За спісы нацыянальныхпартый і арганізацыйгаласавалатолькі 0,3 % выбаршчыкаў, якія ўдзельнічаліў выбарах. Перамогуна выбарахатрымалі кандыдатыпартыі бальшавікоў.Вынікам павышэнняаўтарытэтугэтай партыібыло ўступленнеў яе рады новыхчленаў. 3 Гомеля, напрыклад, 21лістапада 1917г. паведамлялі, што рабочыяі работніцы, якія да гэтагачасу ішлі занацыянальныміпартыямі, масаміўступалі ўчлены арганізацыібальшавікоў.
Да Кастрычніцкайрэвалюцыібеларускінацыянальнырух цвёрдастаяў на пазіцыіаўтаномііБеларусі ўскладзе Расіі.Пытанне абаддзяленніад Расіі і ўтварэннінезалежнайбеларускайдзяржавы неставілася.
Ідэйныяпазіцыі выбранагаз'ездам беларускіхнацыянальныхдзеячаў Беларускаганацыянальнагакамітэта падзяляліствораныя набазе існаваўшыхда Лютаўскайрэвалюцыіарганізацыйбуржуазіі: Саюзбеларускайдэмакратыі— у Гомелі, Беларускінацыянальныкамітэт — уМагілёве, Саюзбеларускаганарода — у Віцебску, Беларускінародны камітэт— у Оршы, Хрысціянска-дэмакратычнаеаб'яднанне —у Мінску. Гэтыяарганізацыіне былі звязаныпаміж сабой.Ні адна з іх немела яснасфармуляванаймэты.
У сваёй дзейнасцівышэй паказаныяарганізацыіарыентавалісяна супрацоўніцтваз рускай буржуазіяй, з партыяй кадэтаў.У нацыянальнымпытанні яныне заўсёдыпаслядоўнапрызнаваліпатрабаваннекультурнагасамавызначэннябеларускаганарода. Заместпрынцыпукультурна-нацыянальнайаўтаноміі іхувага акцэнтаваласяна дасягненніабласногасамакіраванняз правам мясцовагазаканадаўстватолькі ў пытанняхгаспадарчагаі культурнагажыцця. Саюзбеларускайдэмакратыіў Гомелі, напрыклад, бачыў мэту уадзінствеБеларусі зРасіяй і захаванніцэласнасціБеларусі з яегалоўным культурнымцэнтрам — горадамВільняй.
Буржуазна-памешчыцкіяарганізацыіБеларусі заставалісяна пазіцыяхзаходнягарусізму. Іхлідэры выступалісупраць правабеларускаганарода на стварэнненацыянальнайдзяржаўнасці, яны не быліпаслядоўныяў пытанняхкультурнагасамавызначэння.Адмаўляючыправа беларускаганарода на самастойнаекультурнаеразвіццё, адзінз арганізатараўСаюза беларускайдэмакратыіў Гомелі П.Каранкевіч, напрыклад, гаварыў: “Намдавядзеццадапоўніцьработу нашыхпродкаў і аб'яднаццаз іншымі роднымінам плямёнамі— велікарускімі маларускім— у адну магутнуюі несакрушальнуюнароднасцьрускую”.
Нацыянальнаяпраграма Мінскагахрысціянска-дэмакратычнагааб'яднанняпрызнаваладля “малыхнародаў, якЛітва, Латвія, Беларусь іУкраіна, неабходнасцьпоўнага іхсамавызначэння”.Мэтай Беларусіяны ставілі“збліжэннеўсіх католікаўі праваслаўныхі аб'яднаннеіх у рамкахверы з розныміабрадамі” [5].
Нацыянальнаяпраграма партыібеларускіхнародных сацыялістаўпрадугледжвалапрадастаўленнеБеларусі аўтаномііз заканадаўчыморганам — Беларускайкраёвай радайу федэратыўна-дэмакратычнайРасійскайРэспубліцы, адраджэннебеларускайкультуры іўсебаковаеразвіццё “беларускаганацыянальнагажыцця на фундаменцепрацоўнаганарода”, увядзеннекультурна-нацыянальнайаутаноміі длянацыянальныхменшасцей.
Але ні партыянародных сацыялістаў, ні адна з іншыхнацыянальныхарганізацыйне выраслі ўколькі-небудзьзначнуюграмадска-палітычнуюпартыю і неаказалі прыкметнагаўплыву на развіццёнацыянальнагаруху.
Найбольшуплывовайнацыянальнайпартыяй рабіласяадноўленаяпасля ЛютаўскайрэвалюцыіБеларускаясацыялістычнаяграмада. Пасляз'езда беларускіхнацыянальныхдзеячаў і нарады27 сакавіка 1917 г.у яе рады ўступаліўсе, хто імкнуўсяўдзельнічацьу беларускімнацыянальнымруху. Разам зпрытокам працоўныху партыю ўступаліпрадстаўнікінацыянальнайбуржуазіі, памешчыкаў, буйныя чыноўнікі, генералы іафіцэры — галоўнымчынам з мэтайавалоданнякамандныміпазіцыямі ўнацыянальнымруху, каб звярнуцьяго на шляхбуржуазнаганацыяналізму.ПадтрымліваючыбуржуазныЧасовы ўрад, адроджанаяБСГ усё брльшаддаляласяад народа, непрымала мерда абнаўленнясваёй праграмы.3 прычыны гэтагаў партыі хутказ'явіліся праваяі левая плыні, супярэчнасціпаміж якіміўсё большпаглыбляліся.Да восені 1917 г.стала ясна, штораскол партыінепазбежны.Яе адносіныда Кастрычніцкайрэвалюцыі небылі адназначнымі.Да Беларускагаз'езда БСГ ішлане падрыхтаванай.
Прызнаўшысавецкую ўладуў Расіі, Вялікаябеларускаярада ў той жачас не прызналаяе ў Беларусі.Дзяржаўнаеўтварэнне, якоесклалася пасляКастрычніцкайрэвалюцыі,—Заходнюю вобласцьі Заходні фронт— яна адвергла.Выканаўчыкамітэт Заходняйвобласці іфронту разглядаўсяРадай выключнаяк франтавыорган, які зусімне займаўсякіраўніцтвамграмадска-палітычнага, эканамічнагаі культурнагажыцця вобласці.Падставай длятакога вывадупаслужыла, па-першае, тое, што ў складзеВыкомзахаваеннаслужачыхбыло ў паўтарараза большколькасцічленаў, якіяпрадстаўляліСаветы сялянскіхдэпутатаўМінскай і Віленскайгуберняў іСаветы рабочыхі салдацкіхдэпутатаўшэрага гарадоўЗаходняй вобласці.Па-другое, прэзідыумВыкомзаха быўскладзенытолькі з прадстаўнікоўфронту. Па-трэцяе, у кіраўніцтвеВыкомзаха небыло ніводнагабеларуса. ТамуВялікая беларускаярада і іншыянацыянальныяарганізацыілічылі, штопасля Кастрычніцкайрэвалюцыі ўладабыла арганізаванатолькі на Заходнімфронце, а натэрыторыіБеларусі ніякайулады не існавала.
У мэтах выхадуз гэтага становішчаВялікая беларускаярада паставіласваёй задачайдабі-ваццасамавызначэнняБеларусі набуржуазнайаснове і стварэнняасобнай адСавецкай Расіібуржуазна-дэмакратычнайрэспублікі.Для вырашэннягэтай задачыёю разам з Беларускімабласным камітэтампры ВыканкомеУсерасійскагаСавета сялянскіхдэпутатаў быўсклікан Усебеларускі'з'езд.
I Ўсебеларускіз’езд.
На з'езд прыбыло1872 дэлегаты, утым ліку 1167 зправам рашаючагаголасу. Колькасцьдэлегатаўскладаласяз дзвюх амальроўных частак.Адна з іх падтрымлівалаВялікую беларускуюраду, а другая— Беларускіабласны камітэт.ПрыхільнікіВБР дабівалісяабвяшчэнняБеларускайНароднай Рэспублікіі аддзяленняяе ад СавецкайРасіі. Дэлегаты, якія падтрымліваліБеларускіабласны камітэт, выступалі зазахаваннеБеларусі ўскладзе Расіі.Прапанаваныяімі праектырэзалюцый небылі прынятыз'ездам. З'ездадобрыў кампраміснаерашэнне, стварыўшычасовы вышэйшыорган улады— УсебеларускіСавет сялянскіх, салдацкіх ірабочых дэпутатаў, які павіненбыў замяніцьарганізаваныяпасля перамогірэвалюцыіорганы савецкайулады ў Беларусіі на Заходнімфронце. УсебеларускамуСавету даручаласяпадрыхтавацьі склікацьУстаноўчы сход, якому трэбабыло вызначыцьдзяржаўны ладна Беларусі.
З'езд не паспеўабраць УсебеларускіСавет сялянскіх, салдацкіх ірабочых дэпутатаў.Ён абраў тольківыканаўчы орган— Савет з'езда— у складзе 43дэлегатаў, абавязаўшыяго праводзіцьу жыццё ўсерашэнні з'езда.Пад шырмайабароны савецкайулады ў вобласціі на фронце СНКЗаходняй вобласціі фронту 18 снежня1917 г. сваім рашэннемраспусціў з'езді прапанаваўяго прэзідыумупакінуць межывобласці іфронту.
Роспуск з'ездапрызнавалісправядлівымсяляне Раснян-скайволасці Чавускагапавета, Мілаславіцкайволасці Клімавіцскагапавета, в. Межлессеі в. ОльніцыБабруйскагапавета, сялянскіяз'езды Аршанскагаі Слуцкагапаветаў, IV Магілёўскігубернскі з'ездсялянскіхдэпутатаў, Віцебскі губернскіз'езд Саветаў.У рэзалюцыяхсельскіх, валасных, павятовых ігубернскіхз'ездаў быловыражана імкненнепадтрымацьсавецкую ўладуі непарыўнысаюз Беларусіз СавецкайРасіяй.
Гэта вымушаныбылі прызнацьі лідэры беларускаганацыянальнагаруху. У пісьмеад 17 снежня 1917 г.адзін з іх, К.Езавітаў, пісаў:“З'езд цягнуўсяўжо 12-ы дзень.Усе стаміліся, амаль нямаўздыму. 11 дзёнідзе ўпартаябарацьба засамое існаваннез'езда. Вядзеццаўпартая кампанія, мэтай якойз'яўляецца зрыўз'езда, незалежнані ад якіх абставін.Спачатку рабілігэта бальшавікі, якія трапіліна з'езд для“прывітання”...—цяпер бальшавікоўняма, але злосць, унесеная імі, засталася іпусціла глыбокіякарэнні. У сялянскуюмасу нацыянальнырух яшчэ нетрапіў, а тамуна іх абапіраццанельга”.
У тэлеграмеБеларускамуабласномукамітэту прыУсерасійскімСавеце сялянскіхдэпутатаў ад18 студзеня 1918 г.Я. Мамонькапісаў: “Да гэтагачасу ні Крыленка, ні Мяснікоў, ні Ленін, нірэдакцыі газетне атрымаліматэрыялаў, якія б прымушалііх штотыднёваадчуваць, штоў Расіі акрамяўкраінцаў, велікаросаўі інш. ёсць яшчэі беларусы.Вось чаму Крыленкаі Мяснікоўзаявілі мне, што яны беларускагаруху не бачацьі не адчуваюць.Заява гэта…мае пад сабойпадставу” [7].Такім чынам, лідэры нацыянальнагаруху вымушаныбылі прызнацьадсутнасцьу Беларусішырокай сацыяльнайбазы для ліквідацыісавецкай уладыі адрыву яе адРасіі.
Нягледзячына адабрэннемногімі сходаміі з'ездамі сяляндзеянняў СНКЗаходняй вобласціі фронту, штопрывяло дароспуску з'езда, пытанне абправамернасцізробленагаусё яшчэ застаеццабез адказу. Намуяў-ляецца, штоаб'ектыўна ўБеларускагаз'езда такогафінішу не павіннабыло быць. Чакацьад такога стракатагапа складу з'езда, на якім у лікудэлегатаўпераважалісяляне, салдатыі інтэлігенцыя, на якім адсутнічалірэвалюцыйныярабочыя, бальшавікі, прыняцця іншыхрашэнняў падстаўне было. На з'ездзене было тойсілы, якая бзмагла аб'яднацьу адно цэлаеразрозненыягрупы дэлегатаў.
Чаму на з'ездзене было бальшавікоў, рабочых? Адказваючына гэтае пытаннекоратка, трэбасказаць, штоАбласны камітэтРСДРП(б) і Аблвыкомзахухіліліся адвыкананняпагаднення, заключанагапаміж Народнымкамісарыятампа справахнацыянальнасцейРСФСР і Беларускімабласным камітэтамаб скліканніз'езда сумесназ Саветамі ўМінску. Выклікаездзіўленне, чаму Мяснікоў, які атрымаўтлумачэннеў Сталіна абнацыянальнайпалітыцы савецкайулады, не прыняўмер да яе правядзенняў жыццё. Яшчэда адкрыццяБеларускагаз'езда Абласныкамітэт РСДРП(б)адкрыта праявіўда яго негатыўныяадносіны.
Прычыны гэтагатрэба шукацьглыбей. Па-першае, Вялікая беларускаярада і іншыянацыянальныяарганізацыіне маглі згадзіццаз тым, у якуюформу выліласяпасля Кастрычніцкайрэвалюцыідзяржаўнаебудаўніцтваў Беларусі.Аб'яднанневобласці іфронту ў адзінуюдзяржаўнуюадзінку, якгэта адбылосяў Беларусі(Заходняя вобласцьі Заходні фронт), не мела прэцэдэнту.Гэта было адзінаеў Расіі ваенна-грамадзянскаедзяржаўнаеўтва-рэнне. 3часу Кастрычнікатут дзейнічаліВаенна-рэвалюцыйныкамітэт Заходнягафронту, ВыканкомСаветаў вобласціі фронту і Саўнаркомвобласці іфронту. Усегэтыя органыў адзін і тойжа час быліабласнымі, алебольш франтавымі.Па свайму складуў пераважнайбольшасці яныбылі ўкамплектаванываеннымі работнікамі, цывільных асобу іх не было.
Па-другое, пытанне абсамавызначэнніБеларусі ўзначнай мерырабілася актуальнымтаму, што, якмы адзначалівышэй, фарміраваннеЗаходняй вобласціне было завершана.Такія беларускіягуберні, якВіцебская іМагілёўская, у яе склад неўваходзілі.Заходняя вобласцьу 1917 г. пасляКастрычніцкайрэвалюцыіаб'яднала тэрыторыютолькі Мінскайі часткі Віленскайгуберняў.Неакупіраваныяпаветы Віцебскайі Магілёўскайгуберняў быліўключаны ўЗаходнюю вобласцьтолькі ў 1918 г., калі пасляпачатку германскайінтэрвенцыіфактычнасфарміраваласяновая вобласцьз цэнтрам уСмаленску. Упатрабаванніаб самавызначэнніБеларусі кіраўніцтвавобласці бачылатолькі імкненнеВБР, Белнацкомаліквідавацьвобласць, штошмат у чым накладваласвой адбітакна развіццёпрацэсу ўтварэннянацыянальнайбеларускайрэспублікі.Гэтым можнараслумачыцьі той факт, штоўрад БНР меўкантакт з СавецкайРасіяй, але зЗаходняй вобласцюніякіх адносінне было.
Па-трэцяе, Ваенрэўком, Аблвыкомзахі Саўнаркомвобласці іфронту займалісяпераважнасправамі Заходнягафронту, якіпасля Кастрычніцкайрэвалюцыіфактычнарасфарміроўваўся.Такім чынам,ім трэба былоўдзяляць шматувагі стварэннюўзброенай сілы, здольнай абараніцьрэвалюцыю, ітаму не быломагчымасцізаймацца правядзеннемрэвалюцыйныхпераўтварэнняўу вобласці. Аработа гэтаз'яўляласянеадкладнай, практычна янамагла садзейнічацьзамацаваннюперамогі рэвалюцыі.
Па-чацвёртае, партыйнае ісавецкае кіраўніцтвавобласці складаласяз прафесійныхваенных рускай, украінскай, латышскай, армянскай, яўрэйскай іінш. нацыянальнасцей.Беларусаў сяродіх не было. Апытанні, якіятрэба было брашаць, закраналібеларускуюнацыю. Беларускіянацыянальныяарганізацыіставілі пытаннеаб самавызначэнні, што вынікалаз рашэнняў IIУсерасійскагаз'езда Саветаўі іншых дакументаўРКП(б) і Савецкагаўрада. Але кіраўнікіабласных партыйныхі савецкіхррганаў непрызнавалібеларускуюнацыю і тамупатрабаваннеаб самавызначэнніБеларусі ўспрыняліяк антысавецкае, контррэвалюцыйнае.3 такіх “тэарэтычных”домыслаў вынікаліпрактычныядзеянні, якіявялі не даўзаемаразуменняі супрацоўніцтва, а да канфрантацыі.
Бачачы, штоў Беларусіпасля Кастрычніцкайрэвалюцыінацыянальна-дзяржаўнаебудаўніцтване пачыналася,і, асцерагаючыся, каб германскія, польскія, украінскіяі літоўскіябуржуазна-памешчыцкіясілы не паквапілісяна “безгаспадарчую”тэрыторыюБеларусі, беларускіянацыянальныяарганізацыіактыўна павялілінію на ўтварэннебеларускайдзяржавы.
АбвяшчэннеБНР і яе роляу станаўленнідзяржаўнасті.
Калі савецкіявойскі ўжопакінулі Мінск, а германскіяяшчэ не ўступілі, частка дзеячаўбеларускаганацыянальнагаруху, зыходзячыз сітуацыі, знешнепалітычныхумоў, слабасцісацыяльнайбазы нацыянальнагаруху, зрабіласпробу стварэннясваёй улады.Выканком Саветаз'езда 21 лютага1918 г. звярнуўсяда народа Беларусіз 1-ай Устаўнойграматай, уякой аб'явіўсябе ўладайу Беларусі.Часовымвыканаўча-распараджальныморганам стаўствораны імз прадстаўнікоўтолькі сацыялістычныхпартый НародныСакратарыятна чале з Я. Варонка.У яго складувайшлі: П.Крэчэўскі, А.Смоліч, П. Бадунова, А. Карач, Т. Грыб, К. Езавітаў, У.Макрэеў, I. Серадаі інш. Разлікбыў на тое, штогерманскамукамандаваннюпрыдзеццапрыняць якдадзенае беларускаенацыянальнаеўтварэнне. Алеініцыятарыгэтай акцыіпамыліліся.24 лютага 1918 г. дэлегацыяНароднагаСакратарыята(Я. Варонка, К.Езавітаў, А.Смоліч і інш.)наведала прадстаўнікакамандаваннягерманскайарміі ў Мінскуі выказала сваюлаяльнасцьуладзе інтэрвентаў. Нягледзячына гэта, па загадуваеннага камендантагарнізона ўМінску НародныСакратарыят25 лютага быўсілай выдвараныз памяшкання, якое ён займаў.Аднак ВыканкомСавета з'ездаі Народны Сакратарыятзрабілі выгляд, што нічога нездарылася. 9сакавіка 1918 г.адбылося першаеўрачыстаепасяджэннеВыканаўчагакамітэта Саветаз'езда. У ягосклад былізапрошаныпрадстаўнікісацыялістычныхпартый: сацыялістаў-рэвалюцыянераў, меншавікоў, ЕС і СС, Паалей-Цыёнаі інш. Агульнаяколькасцьчленаў Выканкомабыла даведзенада 71 чалавека.Пасяджэннепрыняло 2-уюУстаўную грамату, у якой Беларусьбыла аб'яўленанароднай рэспублікай.Выканаўчыкамітэт быўперайменаваныў Раду БНР, абраныПрэзідыум Радына чале з I. М.Серадой. У межахБеларусі быліабвешчанысвабоды: слова, друку, сходаў, забастовак, сумлення, недатыкальнасцьасобы і жылля, права на аўтаномію, раўнапраўемоў усіх нацыянальнасцейБеларусі. Правапрыватнайуласнасці назямлю не адмянялася.Зямля павіннабыла перадаваццабясплатна тым, хто яе апрацоўваў.Лясы, воды інетры зямліаб'яўлялісяўласнасцю БНР.Паўсюднаўстанаўліваўся8-гадзінны рабочыдзень.
Сацыяльнасклад Рады БНРбыў неаднародны.Кіруючую ролюў ёй ажыццяўлялісярэднія слаінацыянальнайінтэлігенцыі.У партыйныхадносінах Радаскладаласяз прадстаўнікоўрозных нацыянальныхсацыялістычныхпартый (БСГ, ЕСі СС, Паалей-Цыён, Бунд), а таксамарускіх эсэраўі меншавікоў.Усе гэтыя партыіадхіляліКастрычніцкуюрэвалюцыю, алене ўсе падтрымліваліаддзяленнеБеларусі адРасіі і ўтварэннебеларускайнацыянальнайдзяржавы. Рускіяэсэры, меншавікіі яўрэйскіясацыялістычныяпартыі выказалісяза знаходжаннеБеларусі ўскладзе Расіі.Яўрэйскіяпартыі асцерагаліся, што ў беларускайнацыянальнайдзяржаве напершы планвыйдзе беларускаябуржуазія.Рускія эсэрыстаялі на пазіцыі“адзінай інепадзельнай”Расіі. ТолькіБСГ патрабаваласамавызначэнняБеларусі набуржуазна-дэмакратычнайпадставе.
Па прычынетаго, што ў Брэсцкіммірным дагаворынічога не гаварыласяаб беларускайдзяржаве, РадаБНР, якая ігнара-валаволю прадстаўнікоўаргані-зацыйі партый рускайарыентацыі, на пасяджэнніў ноч з 24 на 25 сакавіка1918 г. пасля дзесяцігадзінныхспрэчак прынялапастанову абнезалежнасціБеларусі. Упратаколеадзначалася, што атмасфераў час пасяджэннябыла “наэлектрызавана”.Супраць аддзяленняБеларусі адСавецкай Расіігаласавалідэпутаты гарадской, земскай і бундаўскайфракцый. АдгаласаванняўстрымалісяпрадстаўнікіАб'яднанайяўрэйскайсацыялістычнайпартыі, Паалей-Цыёнаі сацыялістаў-рэвалюцыянераў.Земская фракцыявыйшла з СаветаБНР і адазваласваіх прадстаўнікоўз НароднагаСакратарыята.
3-яй Устаўнайграматай ад25 сакавіка 1918 г.БНР абвя-шчалася“незалежнайі вольнай дзяржавай”.У склад яе быліўключаны Магілёўская, Мінская, Віцебская, беларускіячасткі Гродзенскай, Віленскай, Смаленскай, Чарнігаўскайі суседніхгуберняў.
Так на працягуаднаго месяцабыла сфарміраванадзяржава, стварэнняякой дабіваласякіраўніцтваБеларускайсацыялістычнайграмады. Гістарычнагэта мэта з'яўляласязаканамернай.У выніку перамогібуржуазна-дэмакратычнайрэвалюцыідзяржава пасвайму зместупавінна былабыць буржуазна-дэмакратычнай.Менавіта такуюдзяржаву іімкнулісястварыць нацыянальныяпартыі і арганізацыі.Між тым трэбаадзначыць, штона справе гэтамэта не былаздзейснена.
Чаму з пачаткусвайго ўтварэнняБНР не знайшлападтрымкішырокіх народныхмас? Прычынтаму многа. Янабыла створанаў вельмі неспрыяльныхумовах і існавалапад акупацыяй.Акупацыйнырэжым заваёўнікабыў супрацьпадтрымкінацыянальныхімкненняў, нацыянальныхорганаў уладыабвешчанайдзяржавы. I народамён успрымаўсяяк варожы. АлеРада вымушанабыла калі несупрацоўнічацьз ім, то быцьдля яго лаяльнай.Па-другое, зямлюсялянства неатрымала. Больштаго, яе забіраліі зноў аддаваліпамешчыкам.У працэсе стварэнняБНР шырокіянародныя масыўдзелу не прымалі.
Вядома, штоI Усебеларускіз'езд даверыўабранаму імСавету з'ездападрыхтавацьі склікацьБеларускіУстаноўчы сход, а затым II Усебеларускіз'езд, на якімабвясціцьбудучую беларускуюдзяржаву. Афактычна выйшла, што БНР абвясціўнават не Саветз'езда, а створаныім вузкі орган— Выканаўчыкамітэт Саветаз'езда, які потымкааптаваў усвой склад 28прадстаўнікоўнацыянальныхгруп. Выканкомсам сябе пераўтварыўу Раду БНР, якаяскладаласяз 71 члена. Значыць, пастановы IУсебеларускагаз'езда не былівыкананы, іпытанне абдзяржаўнымладзе Беларусівырашыла нікімне абраная РадаБНР у складзе71 члена. Беларускінарод у вырашэнніпытання абграмадска-дзяржаўнымладзе Беларусіне ўдзельнічаў.Таму, трэбадумаць, БНРуспрымаласянародам якфарміраванне, створанаегрупай інтэлігенцыіне канстытуцыйнымшляхам.
Юрыдычнагаафармленняўтварэння БНРпатрабавалатаксама партыябеларускіхсацыялістаў-рэвалюцыянераў.Але Рада БНРгэтага не зрабіла.Трэба думаць, што да гэтагабылі важкіяпадставы. Па-першае, Рада БНР неспадзяваласяна падтрымкусялян, якіяактыўна ўдзельнічаліў выбарах ваУстаноўчы сході галасаваліза спісы бальшавікоўі рускіх эсэраў, у фарміраваннісавецкіх органаўулады і кіраўніцтва(абласных, губернскіх, павятовых, валасных).НасельніцтваБеларусі рашучавыступіласупраць германскайінтэрвенцыі.Па-другое, наI Усебеларускімз'ездзе сялянеактыўна выступалісупраць аддзяленняБеларусі адСавецкай Расіі.Таму Рада БНР, якая прынялаакт ад 25 сакавіка1918 г. аб незалежнасціБеларусі адРасіі, пайшлаяк бы супрацьіх волі. Па-трэцяе, трэба мець наўвазе і тое, што ў стварэннінезалежнайбеларускайдзяржавы небылі зацікаўленыгерманскіяінтэрвенты, якія выношваліпланы захопучасткі тэрыторыіБеларусі. Утойваючысваю сапраўднуюмэту, яны недазволіліскліканне наакупаванайімі тэрыторыіУстаноўчагасходу Беларусіпад маркай, штогэта было бпарушэннемБрэсцкага міру.
БНР шукаепадтрымкуГерманіі. Першымкрокам дзейнасціўрада БНР былоімкненне дабіццасвайго прызнанняіншымі дзяржавамі.3 гэтай мэтайяны паслаліў Кіеў да германскагапасла дэлегацыю(А. Цвікевіч, М. Доўнар-Запольскі, П. Трамковіч)з прапановай:
1. ПрызнацьсамастойнасцьБеларусі.
2. Устанавіцьз мясцовымінямецкіміўладамі адносіны, якія б дазваляліБНР стварыцьузброеныя сілыдля ўмацаваннясваёй уладына тэрыторыісавецкай часткіБеларусі.
18 красавіка1918 г. з Кіева дэлегацыяБНР адправіларадыётэлеграмыўрадам усіхеўрапейскіхкраін і СавецкайРасіі з пераказамсутнасці падзей, якія адбылісяў Беларусі, іпаведамленнемаб тым, што змоманту абвяшчэннядзяржаўнайнезалежнасцібеларускі народне прызнае тыхпунктаў Брэсцкагадагавора ад3 сакавіка 1918 г.якія датычыліяго тэрытарыяльныхінтарэсаў.
Дэмарш урадаБНР да Германіібыў пакінутыбез вынікаў.Улада Варонкі, паводле ягопрызнання, пачала змяншаццаі была абмежаванатолькі нацыянальнымпрадстаўніцтвампры нямецкайакупацыйнайадміністрацыіі некаторымііншымі другарадныміфункцыямі. Напасланыя ўБерлін трыграматы БНРрэйхсканцлерпаведаміўНароднамуСакратарыяту, што БерлінразглядаеБеларусь якчастку СавецкайРасіі, што, згоднаБрэсцкамудагавору, Германіяне магла безурада Ленінапрызнаць зноўбеларускуюдзяржаву.
Нягледзячына адказ кайзераўскагаўрада прызнацьБНР, кансерватыўныясілы Рады БНРпрацягвалідамагацца яепераарыентацыіна германскікурс. Іх падтрымлівалібуйныя землеўладальнікі.У лісце ўрадуГерманіі яныпісалі: каліб нямецкіявойскі не акупавалінаш край, мырассталісяб з маёнткаміі жыццём. “Жывёмнадзеяй, штоміжнароднытрактат адарвенас ад Расііі злучыць зЛітвой падабаронай Германіі”.
У процівагуРадзе БНР, якуюгерманскаекамандаваннелічыла сацыялістычнай, у Мінску ўтварыласят. зв. Беларускаенароднаепрадстаўніцтвана чале з Р.Скірмунтам, П. Алексюком, ксяндзамі В.Гадлеўскім, Ф. Варнікоўскімі інш. БНП, якоевыдавала сябеза адзінагалегальнагапрадстаўнікабеларускаганарода, дамагаласяатрымання зрук інтэрвентаўулады ў Беларусі, прапанаваласваю дапамогуў знішчэннізаваёў рэвалюцыі.
Узаемаразуменняз БНП шукалаправае крылоБСГ, зацікаўленаеў паляпшэнніадносін РадыБНР з германскімкамандаваннем.У часопісе“Беларускішлях” (органБНП) яны крытыкаваліРаду БНР за яерэвалюцыйнаепаходжанне, за сацыялістычнысклад НароднагаСакратарыята.Нязначнайбольшасцюгаласоў правагакрыла БСГ, прыадсутнасціпрадстаўнікоўземстваў ігарадскіхсамакіраўніцтваў, Рада БНР прынялаў свой складБНП, г. зн. капітулявалаперад скірмунтаўцаміі ўступіла нашлях супрацоўніцтваз інтэрвентамі, якія былінезадаволенысацыялістычнымскладам Радыі НароднагаСакратарыятаБНР.
Рада і НародныСакратарыятБНР, якія спрабавалідамагчысяпадтрымкі ўрадаГерманіі, звярнулісяда германскагаімператараз тэлеграмай, у якой дзякаваліза вызваленнеБеларусі, прасілідапамагчы ўстварэнні яедзяржаўнайнезалежнасціў саюзе з Германскайімперыяй.
Палітычныкрызіс БНР.Надрукаванне3-яй Устаўнайграматы і пасылкатэлеграмыімператаруГерманіі выклікаліў БНР вострыпалітычныкрызіс. Са складуРады выйшлігарадскаягрупа, прадстаўнікіБунда, Аб'яднанаяяўрэйскаясацыялістычнаяпартыя. БСГ —раскалолася.Утварылісяновыя партыі: Беларускаясацыял-дэмакратычнаяпартыя (БСДП), Беларускаяпартыя сацыялістаў-федэралістаў(БПС-Ф), Беларускаяпартыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў(БПС-Р). ЛідэраміБСДП былі А. А.Смоліч, Б. А.Тарашкевіч, Я. Ю. Лёсік, А. У.Прушынскі, С.А. Рак-Міхайлоўскі, А. Луцкевіч, I.Луцкевіч. Яепраграмапрадугледжваларэфармісцкаепераўтварэннекапіталістычнагаладу грамадстваў сацыялістычны.Задача нацыяналізацыіпрамысловасціне ставілася.Зямлю меркаваласяперадаць сялянамдля арганізацыіна ёй дробныхпрацоўныхгаспадарак.Памешчыкаммелася на ўвазезахаваць разумнуюнорму карыстаннязямлёй. Высоўваласяпатрабаваннеаб'яднання ўсёйэтнічнай тэрыторыібеларусаў унезалежнайБНР.
Кіруючаеядро БПС-Ф склалі: Я. Я. Варонка, А. I. Цвікевіч, К. Б. Езавітаў, В. У. Захарка, А. I. Аўсянік, П.А. Крэчэўскі,I. М. Серада. 3 заявыпартыі выцякала, што ў асновуяе светапоглядуі тактыкі быліпакладзеныінтарэсы іімкненні працоўныхмас. Партыяпатрабавалаканфіскацыібуйных землеўладанняўі стварэнняна гэтай падставе“беларускаганацыянальнагазямельнагафонду”, роступрамысловайвытворчасціі паступовайперадачы яеў рукі народа.Працягваючылінію БСГ, янаставіла сваёйзадачай вызваленнебеларускаганарода аднацыянальнагапрыгнечанняшляхам стварэннясусветнайфедэрацыі, уякой беларускаядэмакратычнаярэспублікапавінна стацьсастаўнойадзінкай.
I БСДП, і БПС-Фна першае месцаставілі нацыянальнаепытанне І толькіпасля яго рашэнняразлічваліпрыступіцьда сацыяльныхпераўтварэнняў.Абедзве партыібылі нешматлікімі,іх сацыяльнайбазай былабеларускаяінтэлігенцыя.
АрганізатараміБПС-Р былі: Т.Грыб, П. Бадунова, Я. Трафімаў, Я.Мамонька, А.Маркевіч, В.Русак, М. Шыла, Н. Козіч і інш.Яе сацыяльнайбазай з'яўлялісябеларускаяінтэлігенцыяі сялянства.БПС-Р прэтэндавалана авангарднуюролю ў беларускімруху. Патрабаванніяе зводзілісяда ўстанаўлення“дыктатурыпрацоўных”, сацыялізацыізямлі, кааперыраваннясялянства, незалежнайбеларускайрэспублікіў этнаграфічныхмежах. Пры станоўчыхадносінах даакта 25 сакавіка1918 г. аб абвяшчэннінезалежнасціБНР яна настойвалана яе “юрыдычнымпрызнанні”УсебеларускімУстаноўчымз'ездам.
Члены БПС-РТ. Грыб, П. Бадунова, А. Карач выйшліса складу НароднагаСакратарыята, але разам зчленамі РадыБНР М. Пашковічам, Н. Козічам, М.Шыла, Я. Мамонькамі інш. заставалісяў Радзе, якнепрымірымаяапазіцыя. Пасляадстаўкі I. Серадыі А. Смолічачлены НароднагаСакратарыята, якія засталіся, склалі сваепаўнамоцтвы.
У Радзе БНРмесцы гарадскойгрупы заняліпрадстаўнікікультурных, прафесіянальныхі навуковыхбеларускіхарганізацый, ад Бунда, СС іЕС — Мінскайяўрэйскайабшчыны. У вынікуРада сталакааліцыйныморганам з перавагайкансерватыўныхсіл. Зрух БНРуправа і адстаўкаНароднагаСакратарыятастаноўча ўспрымалісянямецкай акупацыйнайадміністрацыяй.Не без яе рэкамендацыіфарміраванненовага складуНароднагаСакратарыятабыло даручанабуйному памешчыкуР. А. Скірмунту.У сваёй, заявена пасяджэнніРады 9 ліпеня1918 г. апошні паведаміў, што будзе працаваць“у цесным кантакцез акупантамі, Ярмо акупацыіхоць і цяжкае, але з ім неабходнамірыцца, як знепазбежнымзлом”.
Яго перагаворыз прадстаўнікаміпартый, якіяпрацягвалісяамаль 2 месяцы, не прывялі дастаноўчагавыніку. Палітычныкрызіс паглыбляўся.Не знайшоў зяго выйсця іI. Серада, якіпасля правалумісіі Скірмунтаспрабаваўсфарміравацьурад. Леваекрыло Рады, якое ранейвыступаласупраць Варонкі, змяніла сваюпазіцыю і аб'ядналасяз цэнтрам, якіназывалі “фракцыяйбылых міністраў”.Новай фракцыіналежала большасцьмесц у Радзе.Яна ўзнялапытанне абнакіраваннідэлегацый уМаскву і Берлін.
Пасля падпісанняСавецкай Расіяйі Германіяй27 жніўня 1918 г.Дадатковагадагавора, згоднаякому германскаяармія вызвалялатэрыторыюБеларусі дар. Бярэзіны, надзеі БНР наўмацаваннесваёй уладыз дапамогайГерманіі пачалізгасаць. РадзеБНР трэба былодумаць не столькіаб “беларускайдзяржаве” адБеластока даСмаленска іад Вільні даЧарнігава, колькі аб выратаваннімаёнткаў, фальваркаўі прадпрыемстваў, абароне інтарэсаўпамешчыкаўі капіталістаўад савецкайулады. Класавыяінтарэсы нацыянальнайбуржуазіівыступалі напершы план, нацыянальныясправы сталіцікавіць менш.
Рада БНР, якаямоцна чапляласяза ўладу, у мэтахпошуку падтрымкінакіравалашэраг дэлегацыйу Германію, Швейцарыю, ЗІПА, на Міжсаюзніцкуюнараду ў Ясах.Аднак яна незнайшла нідзеўзаемаразумення.Антанта і ЗШАне маглі прызнацьБНР, паколькігэта садзейнічалаб умацаваннюстановішчаСавецкай Расіі: яе прызнаннебуржуазнымідзяржаваміпазбаўлялаб апошніх магчымасцімець непасрэднуюграніцу Захадуз СавецкайРасіяй. БНР, якая ведалааб сімпатыяхбеларускаганарода да Савецкайкраіны, не маглавесці барацьбусупраць Саветаў.Яна баялася, што правядзеннеактыўнай антысавецкайпалітыкі можапрывесці дападзення ўладыправай часткінацыянальнайбуржуазіі. Уабставінах, якія склаліся, Англія, Францыя, ЗША палічыліза лепшае непрызнавацьБНР, пакінуцьграніцу адкрытай, мець варотыдля ўварванняў СавецкуюРасію. У мэтахумацаваннясвайго становішчаРада БНР 9 кастрычніка1918 г. прынялапастанову абпавелічэннісвайго складуда звыш 100 дэлегатаўза лік прыцягненняправых сіл, прадстаўнікоўправаслаўнагаі каталіцкагадухавенства, а некалькіпазней — НародныСакратарыятбыў пераўтвораныў Раду народныхміністраў.Новаўвядзенніне спрыяліросту палітычнагапрэстыжу РадыБНР. Як і раней, яе падтрымлівалітолькі Саюзземлеўладальнікаўі Мінскае аддзяленнеМікалаеўскагаправаслаўнагабрацтва. Адносіныда Рады дробнабуржуазныхпартый прыкметнаастылі, а народяе зусім незаўважаў.
Рэвалюцыяў Германіі істварэнне ўгерманскайарміі Саветаўсалдацкіхдэпутатаўзмянілі адносінынемцаў да беларускаганарода. Іх поглядыбылі накіраваныда падзей унутрыГерманіі. УЕўропе з-загерманскайрэвалюцыіскладаласяновая палітычнаясітуацыя.
У. I. Ленін шукаўмагчымасціскарыстацьдадзеныя абставіныў інтарэсахСавецкай Расіі, супраць Антантыі ЗША. Ён меркаваў, што ў партыісацыял-дэмакратаў, якая аб'ядноўваланайбольшдэмакратычныхпрадстаўнікоўбеларускайінтэлігенцыі, зацікаўленыхі ў сацыяльным,і ў нацыянальнымвызваленніБеларусі, можнабудзе знайсцісаюзнікаў убарацьбе супрацьсамавызначэнняБеларусі набуржуазнайпадставе. ІнтарэсЛеніна да гэтайпартыі быўабумоўленыі тым, што яелідэру АнтонуЛуцкевічу былодаручана фарміраваннеўрада БНР. А.Луцкевіч быўзапрошаны ўМаскву дляперагавораўаб удзелесацыял-дэмакратычнайпартыі ў Беларускімсавецкім урадзе, які мелася наўвазе стварыцьпасля поўнагавызваленняБеларусі адакупацыі нямецкіміінтэрвентамі.
Ведаючы абнежаданніГерманіі вырашацьбеларускаепытанне безудзелу Савецкагаўрада і ўлічваючынетрываласцьпазіцыі. БНРу народныхмасах Беларусі, А. Луцкевічтаксама прыйшоўда вываду абнеабходнасціпаездкі ў Маскву.Па запрашэннюСавецкага ўрадаў другую дэкадулістапада 1918г. ён прыбыўдля перагавораў.
У лістападзе1918 г. у Масквупрыязджаўтаксама і Т.Грыб для таго, каб наладзіцькантакт зкамуністычнымцэнтрам. Ён вёўперагаворыі са Сталіным.Для наладжваннясувязей з Белнацкомаму Маскву ў рознычас прыязджаліА. Карач, Я. Мамонькаі іншыя беларускіяэсэры.
МаскоўскіяперагаворыА. Луцкевічаз урадам РСФСРне былі завершаны.Было ўмоўлена, што яго бліжэйшыясаратнікі папартыі — членыПрэзідыумаРады БНР і міністры— пасля адыходунямецкіх акупантаўз Мінска застануццаў горадзе, кабзавяршыцьпачатыя ў Масквеперагаворы.Але калі 10 снежня1918 г. ЧырвонаяАрмія ўступілаў Мінск, у горадзеўжо не былочленаў РадыБНР, за выключэннемпрадстаўнікоўпартыі сацыял-дэмакратаў: старшыні РадыЯ. Ю. Лёсіка, членаўРады А. М. Уласава, А. А. Смоліча, В. А. Іваноўскага, А. У. Прушынскагаі інш. Па нявысветленыхпрычынах уМінску не застаўсяА. I. Луцкевіч, які ў апошнічас паехаў уВільню. Магчыма, што менавітаў апошні момантневядомыя намабставіныпрымусіліЛуцкевічазмяніць сваюпазіцыю. I ён, мабыць, не паспеўнават абмеркавацьновую сітуацыюса сваімі калегаміпа партыі —членамі Радыі міністра —выехаў з Мінска.Таму перагаворыне былі даведзеныда канца.
У абставінахадыходу армііінтэрвентаўРада народныхміністраў БНРу 4-ай Грамацеад 29 лістапада1918 г. заклікалабеларускі народда захаванняпарадку, якіўстанавілаРада БНР. НоваяГрамата несадзейнічалаўмацаваннюстановішчаРады. Была зробленаспроба стварэнняпалітычнагацэнтра безРады, на базеземстваў, сацыялістычныхпартый, прафесійныхарганізацыйі фарміраванняна гэтай падставеорганаў краявойулады. Але кіраўнікігэтых арганізацыйне змаглі вырашыцьпытанне абуладзе. Прадстаўнікілевых арганізацый, якія расчаравалісякрызісам БНР, схіліліся дасумеснай работыз савецкайуладай.
Нешматлікуюбеларускуюбуржуазію непадтрымліваліне толькі рабочыя, працоўныясяляне, але ідробнабуржуазныяпласты, штопрацавалі ўземствах, гарадскіхдумах, кааператывах, знаходзілісяў згодніцкіхпартыях. Народбыў гатовыпатрабавацьад іх адказуза згодніцтваабо, як пісаўЯ. Варонка,“паквітаццаз імі”.
Уцякаючыў Вільню, Радаі ўрад БНР выдалі5-ую Грамату. Уёй беларускінарод заклікаўсяда выступленнясупраць савецкайулады, якаяаднаўлялася, да абароны БНР, да “ўсеагульнагаграмадзянскагашчасця” і стварэнняна месцах “беларускіхСаветаў”, якіяпавінны падпарадкоўваццаРадзе БНР. Алеўмоў для гэтагане было.
Адноўленаяпасля вызваленняБеларусі аднямецкіх акупантаўсавецкая ўладакарысталасядаверам большасцінасельніцтва.“Мы ўпэўненыў сваёй сіле,—адзначаласяў рэзалюцыіагульнага сходусялян Маньковіцкайволасці Вілейскагапавета,— і недапусцім наднамі ніякаганасілля з бокукапіталу”.
Сход сялянПалтаўскайволасці Дзісненскагапавета ў пастановеад 15 снежня 1918 г.заявіў, што“пасля 9-месячнаганямецкага ярмаі ўлады памешчыкаўмы ўсімі сіламібудзем падтрымлівацьСавецкую ўладуі бязлітасназмагацца зконтр-рэвалюцыянераміўсіх масцей”.Сход паслаўпрывітаннеУ. I. Леніну, СНК, УЦВК Саветаў.Спроба беларускайбуржуазііздзейсніцьнацыянальнаесамавызначэннена буржуазна-дэмакратычнайаснове поспехамне ўвянчалася.Палітычныкрызіс настолькіглыбока паралізаваўРаду БНР, штовырвацца з ягояна не змагла.Крок, які зрабілаўправа, да саюзаз буржуазна-памешчыцкіміпартыямі іарганізацыямі, яшчэ большускладніўстановішча.Даверыццасацыялістычнымпартыям буржуазіяне магла. Усацдэмакратаўбыла магчымасцьзнайсці выхадз крызісу нападставе маскоўскіхперагавораў, але акружэннеРады не маглоадказацца адпалітычнагакурсу, якіправодзіўся,і пайсці напагадненнез СавецкайРасіяй. Шанц, які з'явіўся, быў упушчаны.Альянс партыйі арганізацый, які склаўсявакол Рады ваўмовах нямецкайінтэрвенцыі, распадаўся.
Спатрэбілісягады, каб падуздзеяннемпаспяховагааднаўленнянароднай гаспадаркі, культурнагабудаўніцтваў БССР, ажыццяўленняпалітыкібеларусізацыі, сістэматычнайрастлумачальнайработы А. Р.Чарвякова, У.М. Ігнатоўскага,3. X. Жылуновічаі іншых актыўныхдзеячаў урадаБССР, крытычнагааналізу свайгопалітычнагавопыту на працягуамаль васьмігадоў былыякіраўнікі БНРпрынялі пастановуаб ліквідацыіўрада, які яныпрадстаўлялі.У выніку абсалютнаябольшасцьбеларускіхдзеячаў вярнулісяў БССР. Аднакнадзеі іх неапраўдаліся.Яны сталі адныміз першых ахвярсталінскіхрэпрэсій. Некаторыя: А. I. Луцкевіч, С. А. Рак-Міхайлоўскіі інш., знаходзячысяў ЗаходняйБеларусі, актыўназмагаліся заяе ўз'яднаннез БССР. А такія, як П. А. Крэчэўскі, Я. А. Мамонька, Т. Грыб і інш., засталіся наранейшых пазіцыях
Выкарыстанаялітаратура.
ОПУБЛИКОВАНО: Нарысы гісторыі Беларусі. Ч. 2. Мн.: Беларусь, 1995. С. 51-65.